Ke Au Okoa, Volume V, Number 23, 23 September 1869 — HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii.

fJ]£JLit) *0.

Ku huli ana mai o Baona Hilu a loaa o Kini G'ula ma, ma kc Jlupuni laau ahoopaleelē ict lakou a pau loa mai lokoo ua tuahi la, oia no hoi )ea muaoko Baona Hilaike ana ia Gulodila. ( Aknhi no-kakou a ike hou i ka men nona keia kouo, oi ni ua waiho loa ae aoj kakou i ka ololo ann no" liona hiapo n mo Keoni Bea.) IIo moa hnohuo hoi ia, ia Buo,ia Hiln kc kali onn i l<« huokāi ,hqlea. o kaaa mou k#iki no ka loiiii ion, mo ka lohe olo mai oob i kekuhi moolelo e pili ana ia ia no kona helo ona, aole no hoi oin wale, o Kini Daimana pu no kohahi i hoohuoi no kona kainolaila, a'ole maopopo ia laua kona hele aiin, nolaila, ninau aku la o Kini Daimana i kona makuahine no kona hnnau mua, a uo keia'olelo ninau ana, kulou i hola kona mama i lolo no kekahi mau minule, a ea oe< la oia i luna, a hui aku la oia i k«na keiki, ma kuu ike a me kuu mana, he oiaio, ua loaa ua wahioe la : qu i tnoe ai i kauhone i ua kai kunana fa ou, oole nae ia ia wale no, ua loaa mua ia Keoni Bca ua wahine la, a e ia nae ko lakou, moa i hiki ole mai ai i o kaua nni, ua niako ke Alii o na kupua a pau, nolaila, ua lawe kelu i koiala mau mana a pau loa, a ua pouli ka aina, ,aolē e hiki ia lakou ke puka mai i waho o ua aina la, nolaila, e noho oe e kuu keiki, e huli ae au i ko kaikuaana tne ko w.ahiue, a6 koke mai la no ia o Kini Duimana, niu ia hopo iho, Is o Baona Hilo ia ia no ka hele ana iloko ,o na minuto pokole lon, ( aole no hoi paha ho mnlihini kakou i ku ike ana ia ia ma kona oiai, ua iko kakou i kana mau hana inana ho nui 'wale,) mamua o kooa haalele ana mai i kona ho(no nani, aia hoi, kuu'pau oo Ui oia i kona mnnr. aui a wehe ae la na ao polnhiwa o hoopuni a.na ia Maunaaniani, i kela manawa keia manawa, e ul(i mau ana hoi i ka po, a me ke ao, a ahu wule i hola ua wahi nani la, me he lnakalai la e hoopuni ana i ka la, aia hoi, hele msi la oia iloko o ke le.wa me kona mau kino mana a 'ehuiehu wale.

He mou rainute pokole loa, ua biki aku la ua Baona Hila nei'ma ke aupuui laau, ai ko- . na hoooanopoopo ana i ka"hi e hiki āi, ia ia ke ieo.mo iloko o ua wahi la no, kekahi maa minute, ia manawa i kuu pau ae ai ua Baona Hila nei i kona,_,mann nui ioa, a hoonaueue ae la oia i ua aupuni nei, ia manawa koke no.<i holo aku ai ka makmalama iloko o laila mai kahi uKu o Baona Hila e noho nei,- oia ka mnnawa i ike ia ai na mea a pau maloko o-ua nupuni laau.nei, aole kekahi me'a nalo. wale i hoiio mau maka, a oia no hoi.ka manawa ana i ike aku ai i kana keiki a me kana hunona a jjela ho hoi i ke keiki Keoni Bea, ka inea a kana keiki. hiapo. i haawi ai ia ia, i hoa kaua no lauaiho iloko o Maiinaaniani. Oia no hpi ko lakou nei manawa i ike ai i ka malainalama ano e Joai oiai, aa' aneaoe ehaha mai na lima o ka pilikia ia lakou ekolu, i na paha aole e hiki mai o B«oo*' Hi)a,'me •ho mea Ja, ua konao holookoa lakoii a pau iloko o ka poioo. fa Kini Gula ma i ike ae ai i keia rtatamalama, a ia hoi ike a6 la lakou .mea.kupanaha loa, me he wunin l ? la ke ano e nobo ana ma ka puka o ua aupun; laa» nei, me he hau la kona hulali, aka, pue hoke. aku !a kokahi leo mai luna aku o oa' wahi nei ma ka inoa o Eini Gula, ai kona lohe aiia, hoomaopoopo i hola ia, aole keia be ieo e e kahea nei, o ka leo no o kona makua- *. hine oana ia i hanau mai, oia no koua manawa i hele koke mai ai mai lalo ae o ua au- ;... puni laau uei, me ka waiwai hui makamae «oai.huliai me ka pilikia i loko u kekahi mau lu i aneane e komo poq aku iloko o ka poino' a ipe ka pilikia nui, a i kokua ia mai ? ! . hoi e k'e kelki koa wiwo ola- o ke aupuni o Ainahau, kamea nana i alo aku ka make i mua o na kupua a pau a me ke alii Lohela, oiai, na ike oe e ka mea helahelu ma | loko o na holu i hala mua . - « Ia Kini Gula nae i lohe ae ai i keia leo ka. ' hea ia lakou, pii'koke.mai la lakoa mai ]a)o «nai o ua aupuni «»au nei me ka maoao e halak ' -kino aku me ka mea nooa ka leo i hea •ku ai, aka, ua pupuhi e aku la nae ke kaikamahine Baona. Hiia, i ka hoi'ana i kona home tn«u, aia hoi/ oiamua ae o kona hoi ana, hoop&a i hola oia i ka malamalama no ua -auJ>UūMa, elike me kona mana a me kona ii tnakemake> aole ho' b« hora, na hiki aka 1« s keia. iloko o Maunaaniani, a hoomaka i hola «ia oo na mea a pau e pono ai kana hana ī ■ na ;l Je hiki aol» oia i kuhilani ae ī ke- ., «hi mea e ae, na n a pon6i n<> i lawelawe iho 4ūa (neā a piaii e pono ai ka hookipa ana i ka i Ualihini/ a hai.ako la no hoi oia i kana keiki, •i ae ko wahineji hikijiai nj,a ko kaikuaana me Keoni Bea, a he mea olioli loa keia i ka f lohe aiia o Kini Daimana, nolaila, ( e waiho f Iki ae' kikou i ka olelo ana no ua Baona g nei. Aaimliaehoi kakou a nana aku ia " Uula ma.) la lafeou ī hiki mai aī mal'ina

o kapuka o uo nupum laau nei, aole nae lokou t ike bou i ka mea a lakon i ike mai ai i lalo ( lon no hoi a hiki ihb laua nei, aia hoi, hoea koke maila no hoi ke koa wiwo ole o Aiuahau/me kuhi laau mana, a i.ina'u koko aku la o Keoni Bea ia lnua, auhea ka boi ka wahine i.noho ae «ei iluna rei ? hai aku la o Kini Gula ia ia, aole mana i halawai kino iho nei me ia, aka, o ko oiaua manao nui no ia e halawai kmo, aka npe, ua nalowale e aku nei naelela mamua ao c ko maua hiki ana mai nti, uole no nae ia ho wauine e ae, o kuu makuahine no. ka mea a'u i haawi mua ai i wahine nau. v Ai ko Keoni Bea lohe ana i keia olelo, pau ae la kona manao e ninau hou aku ia laua, a msk ia hope iho o ka pau ana o ka lakou olelo, hai aku la o Kiin Gula i kona mau hoa, a no, i keia mnnnwa, e hoomnkauknu oluu no ko kokou liele ana aku a hiki i loko 0 Mnunaaniani, ka home nani lua ole o ko'u inakuahine e noho la i kahi a olua i ike mua ole ai, nolaila, eia ka la e ike ai olua iua wahi la, a no keia olelo a Kini Gula, ua liuliu like ac la lakou i\ci a pau loa, a he mou minute paba i hala ae, aia hoi, lele like aku la lakou nei iloko o ka lowa, oiai, he poo mana walo no lakou n pau loa, ia lakou elele ana, huli like ae la lakou a pau a hiki mn ka aina o Keoni Bea, aia lakou i hiki ai malaila no kekahi njau minuto, a oia no hoi ko Keoni Bea waiho aua i kona mau ano kino kupanuha ma kona aina ponoi, a hele aku ia me kona kino keiki kaunka ui muo'i, aole no hoi lakou nei i liuliu iho malaila, o i';o !akou nei hoomaka koke no ia e lele hou aku ilako o kn lewa, ma keia lele ana a l'akou, ua biki loa iu Gclud;!a ke ike, o hai pololei aku ia Kini Gula ma, lole auanei he lio kekahi hoa hele ou i hele niai ai ? hai aku la hoi keia, he lio no, ua muke nae i na kupua o ko aina, wahi hoi a Gelodila, he muna hiki no ia'u ke hoola hou mai i ua lio la i keia wa, a. he mea hou no hoi keia i ko Kini Gula lohe ana a me Keoni Bea, a pela no hoi ua Gelodila nei i hai pk'j ai no ka mea i make" ai, he ae wale no hoi ka Kini Gula, a ma keia mau mea elua i hala kohiko i ka make, 1 hoike iho ai ka oiaio o ka mana o nn kaikakamahine Gelodila nei, a ma hope iho o kan» olelo «na, wehe ae la oia i' kekahi owili o kona lauoho a hoomau ae Ja oicv i kona kuha a lu ae la oia ia mea iloko o ka lewa, aiu hoi, hoea koke mai la un lio nei a me ka manu a hiki kino ana laua i mua o lakou nei, a he mea olioli loa keia i ko Kini Gula lohe ana a me ka ike maka ana, aole uo hoi oia wale, o ke keiki Keoni Bea hoi kekahi. Aole no hoi o keia wale no ka Gelodila mea i hai aku ai, ua hni pu aku no oia no na kaikamabine a Kini Gu)a i hooiai,. ai oiai, "ua ikē oe e ka mea heluhelu ma nn helu mua ae oei o keia kaao," a olelo pu aku no hoi oia ia Kini Gyla, he pono no e kii ia aa mau kaikamahioe la i hookahi ko lakou hikj ana aku iioko o Maunaaniani, pa.nē koke māi la o Kini Gula ia ia, aole e pono ke kii kakoa i ua mau kaikamahine la, no ka mea, aole au i hoouna ia mai no laua, nolaila, aia a lohe mua kuu makuahine māmua rio laua, alaila, pono ke kii aku ia laua, a no keia manao o Kini Gula i olelo aku ai, ua pau wale kamanao.o Gelodila e olelo hou no lakou, a ma ia hope iho, ua Pailata pololei aku ke keiki Kini Gula ia lakou a pau a hiki wale i ke komo ana iloko o Maunaaniani. Kaike āna-o Bapna Bila i kana hanona, a me Keoni Bea, a like ia lakou ma ke koko hookahi, elike me ko lakou makemake. Ia lakou nei i aneane aku ai e hiki iloko 0 Maunaaniani, kan.e mai la iluna o Keoni Bea a me Gelodila ke ano halialia maknu a.maka weliweli, a me ke anoeo ko laua mau helehelena, a he mea haohao hoi keia ia Kini Gula, nolaila, ninau koke aku la oia 1 koua msu hoa hele, he aha Ja ka mea,i ano e ai ko olua maa maka,i keia wa 1 pane mai laua la, no ke ano makau a weliweli i loaa mai ip moua, i na paha e hiki aku kakou i ua wahi la, he aha la ka maua maa e olelo aku b» I kou makuahine i mai,la o Kini Gula, ma keia wahi e hoopau koke ai olua i ko Olua makau, aole oia e hana mai ana ia olua i kn m.aa pono ole, e haa'wi mua mai ana oia i ke aloha ia olua, me ka hoohaahaa ia ia iho i mua o ko olua niau alo;

Ā e hookipa mua B.ku auanei oia ia olua •loko o kona puuwai, me ko aloha'loa. a o ka maikai 3 tne ka oluoiu wrale no na mea e'hana ia ana e kakou īa maoawa a pau, keia mau olelo a Kioi Gula, komo aku la lakou ne* lewa, « like hoi.me ka uhi ana mai a ka pouli nuii lakou i ike ole ae ai j kekahi a me kekahi, a ma keia wahi hoi i olelo pono aku ai o Kini Gula ia laua, ano, ke hai aku nei au iaolua, ua koke loa ka manawa e ike koke ai kakou ia Maunaaniani, nolaila, mai puiwa oluii a makau aei ka oloa mea e ike raua aku ai, no ka mea, na'u no olua e Huhikuhi pouo aku i na niea a pau oia wahi, ae mai Ia no hoi na malihini i ka ia nei olelo aku, a_he mau minute paha i hala ae ma hope iho o ka ia nei olelo aia hoi, loho ia aku la kekahi mau led kanaka a -olelo ana iloko o oka lewa, e i ana, ua makaukau na mea a pāu me ka h'emahema ole, no ka manawa e hiki mai a> ka wafaipe a Kini Daimana, o ke,ia. ole|o hoi a ua mau kanaka oei, }sa lohe maopopo loa aku la o Gelodila a me Keoni Bea, aole no hoi i liuliu iho, ik'e mua aku la lasou nei i kekahi īnēā kupana 100, e lelo ao ana mamua o lakou me he ahi kno lele la. ■ (AoleipātT)