Ke Au Okoa, Volume V, Number 25, 7 October 1869 — He Hihia Ano Nui. [ARTICLE]

He Hihia Ano Nui.

I keia ni&u la mui nei, tie hihia uno uui ka i liookolokoloia inui uei raa Lnhaiua, imua o ka mea Hauuhauo Andrcw, J. Liiwreuce, ka Kaapuin o ia Apaua Hookplokolo, ma koua ano Lunakawai Kauolia, a ua ha'ii liiai ipakou, ua ae like ua Loio o ua aoao elua, t e haua hou ia nja ka mnlama o Pekomaha o hiki uiai aua, uiahppe ijlio o Ua uoho {ina o ka Aha l£aapuui ; a i uiea e uiaopopo oi i ka; poo heluhelu, kq hoakuka ,aku nei miikou malalo nei i ke auo uui o keia hihia um.ua mpn i haiia uiai, ia makou. 0 ko kuuiu o keia hihia, ola uo ka meu o .pili aua i ka waiwai o Isaia Kamakiui, uo Lahaina, i make ; o keia kaijaka o Kainakini, he kauaka kaulana, a he Lunakanawu[ u.o.ia Apaiia, i na la o Hoapili kaue a lue Hoapili wahine, ua'lii o Maui, a hiki i ka wa i uolio Kiaaina ai o Keoni Ana a me Kauehoa. Ma ly,pe,,paha o, ka M. tl. 1848, ua make o E.iiLfl.akini, a ma, ia. mana\va, uo, ua hoopii mai o-Luluhiwalaui, e hoo.iaioiake knupha a aka, aole uao he pulakauoha inaoli, ho olelo kauoha walo no, ,pela ka olelo a ,ija hpike i kakauia : ma ka mooleio o ka. Aha, Mu fca l.a, 23 o Mar,aki, A. D. L849, ua hooloheia ka h,oopii a Luluhi•walani, a, ma ia la uo, ua hooholo, ka Lunakauawai Kaapuni o ka- Apaua Elua, .hiwalaui ka mamuli o ,^a. oiel'o ana a ua hoike. . . .. , t .. , , ;! Ma.ka i ka, olelo a o» hoijs,a me ka plelo hooholo a kela Lunakauawa.i, rua na kutau uui i hoomaopopoia i np kfl- , la olelo,hppholo, u.a .npaopopo, ua olelo. pa , jbe,w ; aiwai paa. i pili iki Kapio-; iikini, he ,m.au, Jewa uuku wale, -HQ, ; akfi, o. ka aui p ka,\vaiwai ua hoio!j?1o ,ai, no Kepu.a a. Pualinui, na Uiakua o Luluhiwalaui, a.he malama, wale no ka Kapakini, a n,olaila, hooholoia o Liiluhi-, walani ka hooilina o Kam'akuii. . Mahope iho o keia hooholo ana, ua hoouolloia i luua hooponoppuo, a ma ka moolelo o tya Aha, a ma na palapala hoike a ua Lljna Hana, ( ua aohe wajwai io o Keoua me : Pualinui, akp.', no Kaniakini pouoi no, aole like pe ko olelo a nahoike, a ma ka nia'-' nao, aiia, ua olelo kuhihpwa uo na hoike, no ka maopopo oleo ke kanawai o ka waiwai paa īa manawa, aole paha i ike.na hoike ua kauohaia na mea kuleana a pau e hoopii i na Luua.Hoona, a ua hana o Kamakini pola, mafnqa o kona make iina. Eia hoi kekahi mea kuhihewa o na hoike, a hiki i ko' Kamakiui Uiake ana, e noho hakuaina ana oia no Panaewa, kekahi Ahupuaa u)a iiiihaina, ua loaa ia ia kela noho aua no Keoua a me Pualihui inai, a ua manao paha na hoike, no Keoua ma kela ainapōnoi; AKu, aole pela, o keln aina, no Kekauoiiohi, a mahopeo ko makini make aha; ua nobo lio'o Luluhiwalani i haku no kela aina, a hala paha ekolu makahiki, alaila, ua hoopaiiia Kona noho ana e ka hooilina o Kēkauouohi. A no keia nele ana i ka waiwai, nolāila, ittfimuli o kelii olelo hoohoholo, na hnli hou ua hooiiina la e hookomo i kobā ktileana iloko o ka waiwai ponoi maoli o Kamakini-, a ua kakauia keia ,hana e kela hooholo ana a na Lunakanawai mamua. , h 1 ka makē atia nae o Kamakini, he wahine mare kana e ola ana, a e hapai ana i ka laua keiki, a oa hauau kela keiki, ekoln. mala'ma mahope o keU hooholo ana, a ua ola hoi i ewalu malama a keu aku, alaila make ua keiki la, a koe tnai koiia makuahine'u hiki i keia manuwa, aohe mea i hanaia no kelakeiki, aolo no hoi i loaa i pono nona, no ka oa.oleloia, aole waiwai ponoi o Kamakini, no Luluhiwalani no—aka, eia nae ka moa kupanaha, ua loaa i ka wnhine kane make kona kuleana, me he mea la, uu maopopo no, jic^imaJjanej>o no i no kela waiwai. Ma ka M, H. 1858. «a pau ka hooponopono ana o kela waiwai, a ua iiookuuia ka luna

hoopouopono~a na maheleia ko ka wahin'o kuleana. A nolaila, ma ka la 16 o lune iho nei, Oa waihoia'kil he palapala hoopii imua-o ka Lunakanawai Kaapuni, e nonoi alia, o hooioia ka hooilina n'o ko Kaipakini waiwai ponoi, no ka mea, ua manao ka mea hoopii, aolo pili iki ka elelo hpoholo i ko Kamakini waiwai ponoi, aole no hoi ho oleioa nahoike uo ia wai-wai, polaila, manao ka mea hoopii, ua iiiake n6 o Kmnakiiii ine ke kauolia ole e pili aua i kona waiwai ponoi, a uolaila ua hoopiiia ma ia unoj a ua kauohaia e hoolohoiaka hoopii ma ka la 23 o Augato i hala iho nei. A hiki tna ia inanawa, ua laweia na olelo hoike ma ka aoao hoopii, a ina ka hoolohe aua uo na la ekolu, ua nonoi ka aoao kue e hoopanee no ko lakou hoinahoma, a ua hoeipaneeiu ma kn la 20 o Sepatoinal)ft i hala iho nei. Mu ka la 20 o Sepatemaba, ma ka hora i ololoi», ua akuukoa ka Aha Hookolokulo, a ia manawa ua hoopuknia mai ka palapala a ua Loio o ua iioao elua, e nonoi mai una o hoopanue aku, uo ka inoa, uolo laua e hiki mui ana i kela inuuawu imua o ka Ahu, o kekahi [joio n;;i Uonolulu oiu, a o haalelo una ia laila i ka la 20, u o kokahi Loio o holo inui aiiu ma ko alanui tnai Maui Hikina luui ; aolo, niio e liiki inai i kela lft no ka nawaliwuli, uoluila hooholo ka Aha, e hoopaueo uiu ku la 22 o Soputeniaba iho nei. Ma ka la 22, ua hooniaka ka hnna, a ua wuiho uuii ka uouo kue i inau kumu o hoopau i l<a liookulokolo ana, a ua wohewehe na aoao elua, u ua hooholo ka Aha, aole e ao akn i keln uiau kumu, a uolaila, ua hookomo mai ka aouo .hoopii, ho olelo hoike hou ; oia ua palupalu hoakaka no ua kuleana. aiua o Kamakiui. A uia ka la 23, ua waih>) hou mai ka uoao kue i niau kumu e hoopuu i k./i hoopii aua, no ka mea, ua paa kela o'elo hooholo, aohe-hoi ba wahi mea e pili aua ma koia hoopii ana e hiki ai i ka Aha ke noouoo no ka hoololi ana o ka olelo hooholo, no ka mea, ma ka 01010 hooholo, ua hoikeia lio ka,uoha uo ka Kamakini, aka, ma ka palapala hoopii hoi, he make ma ke jiuuoha 010. Nolaila, ua ae aku ka Aha.e hoopau i ka palapala hoopii, ftie ka hojke aku no hoi, he kuleaua no ko ka mealioopii,o hiki ai ke hoololi hon ae i k,Q ano o kana hoopii. Nolaila, uiu ka la 30 iho uei o SepatcniaHi, ua hookomo.hou ka ,aoao hoopii i palapala hoopii hou e nonoi ana e 'hoopau i kela 01010 hooholo mamua, n he mau kuuin lehulehu na kumu o ka nouoi ana,.a ma ka ae l.ike aua o na Loio o, na aoao el.ua, ua hooholoia o hana hou ia keia hoopii ma ka makwna o Dekemaba e.aiki mai an^. He hookolpkolo ai;o nui keia,, a ua lehulehu ka poe i hele ae.e nana, a ua akahele maikai hoi ka hana aua a ka. Aha, e pili ana i keia hoopii, a ua kau nuiia me ka manao la'na? e hoopukaia ana no he olelo hooholo ku 'popo no keia hoopii, ke hiki i ka' hopena o 'keia.hookolokolo ana., 0 J. W.' H. Kauwahi, ka Loio no ka aoao hoopii. ' 0 Tl)ompsou a me J. A. Nahaku, no ka aoao kue.

Ke kuNa. Emalaina."—Keia kuna i kamaiba. aeus.o,,ko kako)j .n.ei ~paa.,.mokv y , ua hiki aiai nei ,ria loaa e piU ana ,nona m , ka ,tT\ok.u. J3taiia Jllena. E hoomaunoia, ua haaleLe :iha,.oia ia : aei t Jie •,umikuma\yalu, r inaT liina i bala ae nei, a ua ku aku ma Paaatn,B .1 ka la .25 o Aukate, ipe ko Hno kupono ole, a ua. kuui ia aku ia paha oia. • £Ie eooo ona , luiua HawMii. Ua, hoi mai.i m» ka mpku kalepa akā Poaono i)]o nei j. 7 i hoof«?nopoj)o ja 'ko lakou uku ee moku mai Panaaia;,.mai Kapalakiko fe. J. ,'KiiMc 'C«ok I ke Konikela HaW-'aii hoa.ia awa, a.na,H.-.W-f; l Severeptt hoi mai Kapalakiko mai ia.uei. E kolu o lakoi),, eia ae ke hoi mai,»eL , , Ma ka nopepaKajeponi, i hoopuka «e/ o . hai ana. kō. oup§pa lf ,#n&w o. v Ua ku mai ke .kuna Emalaina -Kapeaa Kimo DawsoO, i ka la 23 o .Aug«te., mai na mokupuni Co&os ma,i f im,ahppe;jho,p ka na}o apa nku non.u. niahina, he.uiiii; Ua hoolim.alima iii, d u4; hajpa hou.ja ke kuna ,Emalaina ma keia awa, no ka, hplo ana aku, i na inok,u. Coeoa, o imi i kekahi iwaiwai nui i huoa iamalaila, i maoaoia' oa - ko, poe powa i huna, be mau makahikii wale i, hala aku nei. Ma.ka la 10;o Qkatobu, i:SGB,, holo aku la ui kv\na nei, n»«. Kapena Walsh me kaaa wahine,- na, mea;i mqpjy> laua' kai ike pooo i■. kahi i huna ia ai.;a ua lua waiwai la ; a he kanalima la, biki aku Ja iua mokapupi la. 'Ua,.hoomaka ia, ka iuii ana, no.oa pule akolu; aole;lpif iki, paū e ka ai, a hoi hou aku lakou i Punta Arenasa, eikii ai'i a ' a -boi mai, aia nae aole i loaa » lakou ka pomaik»;!, a : pau hou,no ka ai. Hoi hou mai no la.keu i »Punta Arenasa, a hoouna t kekahi,mau. mea o ka poe.alakai, ,a i ka,lq«a aoa oaai o na. kupono e lako ai, ua hpjo hou no,j ua wahi la, Oka poe o )?ana. ana ' 9 1 ?.® WM.> oa» plelo : mai lakou, ua.eli kupipi ia e ka puu,. he ekolu kapuai ke akea mai .kau ,«fahi ai-i kau wahi o ka eli.ana, aoīe nao ne l(>aa ik|, oua puu nei kahi i manao ia, malailq„i,.huna ,ia ni.ip nūi'i manao ia> Aia. mp Kapalakiko kjßkahi Huh huipu me ka poo e imi ana i ua waiwoi nei, a ,ua ( o]e,lo.ia, he 28,090 ko, lakou lilo ina koia makohewa ana e loaa ku waiwai 1 kuko nui ia na mokupuni Coco»;.

Ua palapala mai ua o- Kapena Dawson (Kimp,)j e makaukou ana oia e kuai i ke knna r Emahina qo ka moa, ua enoano kuponp ale in no ka holo hou ana i ka moana, a mo hu , 0010 pnha e hi'u aku ona i ka $6011, Ua bui ,mo.i ua o Kjmo, o ua w'aiwai la i 01010 ia, he inea a—ke wale 110, oiai, ua

eli wale in ma ka piiu i olelo ia ai, aolq nao ho loaa iki, ; Ua mahalo mai no ,hoi ua o Kimo i aa hnna maikai a ko kakou Kanikela Hawaii e noho la nia PaohiAa, no kana mau hana kokua ia lakou. Ke'lohe pu ] a no hoi ia, ke hoomakn iS la kekahi maa : moku ma Kap-alakiko,, e holo ma ia hana uiokehewa hoopau maoawa. Ka Moiwahine Emma,—l ke kakal'aka nui o nehioei, hoi mai la ka Moiwahiue Kaleleonalaui, mai ka aina mai ''o ka lepo u!a," a ma ka nana ana aku i kou'a mau helehelona, ,iia maikai kiipono kona ola. : Ua holo akd,—Ma ko kakahiaka nui oka Poakahi iho nai, na holo aku kahi maouwa Farani Megere ; a ua lono mai makou.oholo ana oia i Fut.ulu'va, a ho manawa uuku koua e noho ai malaila, a lioi aku i Tahiti. Hana inohoi.ohoi.ona.—l koia pule ilio ne?, un l,oopaiia olur. mau mea imua o ka Aha Hoomalu, $5 00 pakuhi, 110 ka hana iuo holoholuna. 110 mea pouo ka hpopaiia atia oia, mau ano hana, 110 ka mea, " o ko kunaka alionui, e ahouui 110 ia i kona holoholoua." HAUN'AELE MAWABKA O NA PAAHAO,—I ka Poauno iho nei, ua hoolo hana kokahi poo paaluip ma kahi hana p\r.]':\i ma Moanalua. Ke knmn oia, ua haawi uku pau in kahaua, a i ko kauohaia uua aku e helo o 'hooili patv kai iluna o ke kuna, ua.hoole lakou ; a ua pau i ka lawe ia mai i Kawa. Ma ka i>o Poalima J keia pule iho lue>, ua haawi uo ko Komiaiua Amen'ka Pierce, l\e wahi paina hanohano.ma Holani Hulo, uoka hanohauo o ka Moi, ka Aha Kuhina, na Luua Aupnni o na aina e a me na'lii moku o ka Megere. Ua maikai, aua olioli kupono no ka uuuea oluolu aua. Mai na Mokupuni HikirfA mai :—I keia pule iho nei, ua lehulehu na moku i ku mai mal ko kakou mau mokupuni Hikina mai, ua kau mai ...iiuna o lakoo kekahi |)oe ohua, 0 Hon. Frauk H. Harris ka mea nona ka aina inahi ko o Kaiwiki, i Hilo, Hawaii, a o A. Uuna, Esq., ka mea nona ka aiha mahiko o Hana, Maūi, a o ka Mea Hahehaoo P. Nahoolua, ke Kiahina o Maui, a me J. w! H. Kauahi, kela Loiō Uahiko o knkon, H®iiry Thompsou. I holo u)ai nei p&ha ki»i poe oia mau mokupuni no ke kauwahi hauH pili ia lakou. Wiliko Hou ma Lahaina,—Ke- hoomakaukau nei i keia luauaWa e 4tuk<>lu i wiliko hou m&' Lahaina t a o kukulu koke ana paha iloko o keia mau malama aku, aia ma Lahaina ka Luna oka Poe Hui nana un «ili | 8) e hooponopouo ana i ka ae like me na kanaka mahiko o Lahaina. v E pono i ko Lahaina ke hnoikaika j holo pono keia hana, oo ka mea ua «tnj loa ke kuni ana o.ke ko m.a Lahaina i ua makahiki a e,mi.i no k,a mea hookahi no lohe ma,kou, i ka manawa a ku ana na wili elua,.. ua makepouo ko Lahaiūa poe he haneri a o.i aku ke, kumq-kuai.no ka a ua loaa i kekahi kanaka maoli ia mai)awa no na,Dala ekolu tausani a keu i ka ,makfhik'), ao kona mau eka ko ( k.uaiia iua mau ma ka ha.uevi„ keu p t ka .eka ko hooka waiwa'i uo kela apana, e pono no 'i' hooikaika a hoomau aku i inau ke'ku ana o'na wili elua. ■ ■ f ■■ . UoiKE kula olejlo Berlxanu.-- : Ma ka poalima la. (> ieia malama. ua hoike ke, Kula Olelo Berit;auia eua Waimea nei, mula-. lo o ke ao ana a Mrs Lowela, . akahi. no a hpomka ht>ike o keia kula mai kona la. i kukuju ifi ai, he elu,a mapua a« nei, ; O na, .ma|tua| a. me.ka poe : makaikai he nui-lua kai mai kela pee, a keia pea oka Apana,, a,ua,- piha loa ka (i .luakini., a ko loko no ka. paapu o na puka aoiaoi.i kau mea he kanaka, a he la nui loa ia po ua aina nei. " He 50 haumana tha .keia kula, ahe niii na buke i ao ia ia lakou, aka, aoie f nāe" i pau loa, ika hoike ia* He nui lia hauoli i loaa 1 ua makua ia ls, 00. ka h'olo mua lakoii uiau keiki, ma keia olelo paakikii," ihalaila rio o Mip Wini luahine] a na na kum'u no t ho'ke i keia kula, a ua hoomaka no ka' aliaaina ma ka hora 2 oia la, a ,ua ai iho na keikii. i ha mea ai i. hoolakp ia ena iiiakua, a pau' ka paina, ana, ua mai na T£umu 'na S. K. Kuapuu ka manao hoolanā.i tia makua, a me na olelo.ao i na keiki, mahope olailā he mau Himeni lealēa, a ua hookuia ke" anaina ma ka pul«i • .: PiLIULi.

,Ka Aha Kiekie,—E like tne ka olelo Koo- ( laha i e ka 1 Aha Kieke, na noho' ke Kau Jvirei o keia Kau, ma ka Hale Hookolokolo, ika Poakahi. iho nei aua §leu iike, ae no hoi na Jure Hawaii me na Haole! Ka'hihia inna i Mnaia, o ka hihia a tse 'Lii kue ia John PetntiertoD,. no ke koai rama a wai'Qtia'ma Wolau, nia fea mahina o 'Mei i ha.4a īho nei.' Tkē !Cau o lulāi," ua hoiokelokoloia no oia, a no keleulike ole o na manao 0 na; Jurei ua waihoiai mai r k'eili Kab • a ma ka noonoo ana' no Boi'a nis Jure o keiāK"Kauj ua kulike ole no; oiai, he' hapa mei ka hookuu; a-he hapa no hoi rn'a ba hoopai.' • ia ke ole, uolaila, e like ine ka mea i hoakakaia mak'a Paukii' 1178 o ke Kanawai K-ivil(T, ua ■; • Ma,ks.|)ihiV§ l?ue ana ia» A. ilempnel, ka hoolo hou pahi, i kekahi o na mahina 1 nei, ua tla ka nei); ka hoopii waiwai a •Morri9, ( ftu< ia Moi?jjis, no ko. komo hewa,o na malce ; ttvp,f»awa o Kalihi, lia haawi'mai, kfi Jure i ka, : ja)c.p)U, , olelo hooholo, e uk'u ka mfla:"i ho $350. ono Jtiro hao]e \Yale tio kai noho, nolo na Jure Hawaii, .ua, kauoha rfiai nao ka Alia, aia a kauohaia moi lakou, alaila, h'elo liku. .