Ke Au Okoa, Volume V, Number 27, 21 October 1869 — HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii.

HEJLC- SO. Hai aku la no hoi keia moi ka mua a ka hope, e liko mo na mea i olelo raw ia ae ne e knkou, nmi ko mua a ka hope, o pnu kana olelo ana no keia me.a, hoopuka koke mai la oiū i kana'olelo ia ia, he pono 110 e hoi oe a (iiki maloko o ka hale o Kini Gula a mnloko o kekuhi keeoa nui o ko laua hale oe e noho ai a hilii aku au, a e olelo pu aku no hoi pe ia Kini Gula e kii aku ia Gelodila e ae malaila e noho ai me oukoii, a- hi'ki aku ulaila, ia wa olua e lohe ai no kau wnhine a pela bo.i o Gelodila, a pau keia iiian oielo a Badna Hilo, Lu ne la o Keoni Bea hai aku la oia, i ka olelo a Baotia Hila ia ia mai'ka mua a ka hope, a oia no ka manawa a Kmi . Gula i kii aku ai ia Gelodila ma ko laua hale, o lawe moi la oia ia ia'a biki ma kona home, a hoonoho like aku la ia laua maloko o ka rurni i olel.o ia no kua, a noho like iho la hkou a pau maloko o laila n.o keknhi mau mi[iute, aole no ltoi i linliu iho, hiki koke mai la o Beona Hila maloko o ua hale nei me kona ano weliweli nui loa ao. le no hoi oia.Avale, o na mea kekahi i haule iloko 0 ka hewa e ku pu ana 'me ia a pane koke ,aku la oia i k'eiii mau huaolelo imua o Keoni Bea 5 me Gelodila, aole auanei keia o k«u wahine e Keoni Bea ? oia no, wahi a ka mea nnna ka wahine, a oia hunolelo hookahi no boi kana i olelo aku Gelodila, ua like no hoi kona manao me ko Keoni Bea, a oia ka hoomaopoopo ana i ke kiimu o keia nalowale ana o keia wahine a me Kini Daimana, a hai mai la o Baoaa Hila i'kana olelo. Anu, o'a'u keiki e noho mai nei, ke ike mai la no oukou ia laua noi, nolaila, ke hookaawale nei au ia.laua inai ko Kakou noho like ana pie ka maluhia mai ko'u alo aku, aole laua ehoho hou ma keia aina, a e hoihoi aku no wau ja lana ma Pelekane, liahi a'u i hanau aku ai ia laua.

M*e kuu manaoio maoli Ia hoi, 45 pono ana ■So oukou noho like ana o'na keiki, aole ka ananei, uolailB t . ke makemake nei au e hoohui aku ia oe 0 Keoni Bea me ka ia nei wnhiiiOi Golodila. aole olPa e uionao hou mai, . he kaoe keia nau, aole hoi he wahine keia ■ nau, tf hiki i ko kakou hopena, no ka mea, aole a ; u i makemak.e e hana, ia ka mea pono ole ma'ko'u aina nei, no keia olelo, a Baona Bila,.aa h'u like ae ka manap aloha Hke i l.oko 0 ko.lakeu nian puuwai a pau, a na ko lakou mau kulu waimaka i hai mai ia- mea ma ko lakou mao lihilihi, me ko lakou manao mua 010. paha, 0 ka manoWa keia o kekahi maa mea 0 lakon e kaawale aku ai, mai . kp lakou noho like ona, o ko lakou mau nno a-:pau ia wa, ua hookauaiahaia uie na hiohiona «i ma.ka napa aku, a maloko ae 0 ko Kini pula manao e hai ana i kona- kaikaina, me fca uwe aku i& in me ke aloha nui, mo na. olelo kaukau, e kuu haku, kuu kaikaina po- - npī mai )dko,mai o'ka puhaka oia tiei, ko ka- . ua mokuahine, oiai, na'u i hiile moa mamua, a nau hoi i ukali mai, mahope, o'u, oole he Biea nui e ae a'u e hai aku ai ia oe, eia wale no q ;ke aloha iwaena o kana eia .ka hoi' ka la e kaawalo aku ai oe, no ka mea, he _.n)au keiki ki uu i hooia iloko o kekahi Pihkek.o, a hookuu.ia. altu iloko oka wai, a po.maikai ko ko.ua looa ana i kekahi wahine, aole.i pau pono keia mau olelo lioalohaloha a Kini Oula, uia hoi uo keaken koke ja ma la e ko, laua miikuahine, a 0 ka pau no ia o kona manao ana o.hoopuka nku i knna olelo a hiki \ U pau ana, e like me kona manao, a 0 ke kumu o ko Kini Gula hoopuka ana peia i lieia mau olelo, me kona ma'naoio maoU.la hoi, e komp aku ana keia mau 01010 ,ana i hoopiika1 ai iloko o ka puuwai o ko ldua maknahine, oole ka nuanei, 'aole i hiki i keia ip.aw, plolo. a Efrni (iula ke hoomaalili i ko Boonalīila'puuwBi ia uianawa, Ma ia hope koke iho no, ua hoomakaukau ;a'e la ua Bapna.Hi.la nei ia ia.iho no ka hoi- „• Hpi Btia ia Kini Daimana ma, ma ke aupuni o .Pekkane, a ma ia , manawa no hoi i haa- . ; rwi.|ik« n« mea p kipaku ia ana i ko ]aua .aloha hopoloa i ko laua.mau, hanau mua, a pela.no hoi i ko loua mau ,hoa kaana i na i ka.»,bop ß ae, aole no hoi <J M* leo 'aloha AV#l.e no'o' kp'lakou mau lihilih'i kekahi i hanwi mai kulu waimuka, oia ko lakou hoiko ana i ke alo.ha. ilpko o ko lakou tnau ;piWwal tne ke kanmaha luoluu, aole he mau ihuapleloe aea lakwi ja manawa, oiai, U a 'Hohkupilikii ia ko lak'ou mao mibao kino a " no,h.oi/i liuliu iho ko lakou noho iiahoi, ku koke. mai U ,ka ,mea nona "*eia kaao me ke on 0 weliweli nui e hai akq ~ "?e ka .Hōiuo fi anaae ,Df,mflft. > a;.p«n'io'lpk'o o' kona home nanUiia "ole, pol» hik|J_kana poe keiki ke ike ..»# ina.ino»a.pa>3 ( loa, aoleno hoi e iko aku 'kek'ihi i kekahi, me he uhi ona la a ba pouli DQi,'la maWawa no i lawe mai ai ua Baona Hil. uei la k'ini

aina ona i hiiiiau ai in'a' Pelekune, u hoonoTO' aku la iu loua malai|ā, nie konu ha.awi ole aku ia laua i kekahi huaolelo ia munuwa, a hiki wale no;i kona i hoi aku ai iloko o MauKahele ana o Āiui- J)aimana me kana wahine, mei kalii t> ko laua waii mea nana i mulama, oia hoi ka mea e noho aua i ka noho Mo'i o Pelekane. la.Kini Daimaaa ma i hiki ilio ai ma ke aupuni maku'hhine onR, aia hoi, noonoo iho la oia no kekahi mau". minule, no ka pono a me ka pono ole o ko laua hele aua ina kahi o ko Jaua mau makua hanai, nolaila, ua hooholo iho oia e hele laua malaila e ike ai, me koua mnnao no nae o ike mai aoa no kona makuhine ia laua, aka, manao;no ia e hoao ia mea. I aku In oia i kana wahine, he pono paha-e hele knua ma k.ihi'o'ka Moi o l'elekane nei e ike ai, ae mai la no hoi kana wahine, u o ko lauu hele aku.'la no ia, helo aku la laua nei a hiki ma ka puka komo o ' ka pa 0 ka hale alii e bu ana, a he maka malihini hoi i na mea kial puka, aka, ninau koke aku no nae o Kini Duiinana i na kiai puka i ke nlii, hni inui »o na kiai, aia no iloko o ka hale kahi i noho ai, ia manawa no i olelo aku ai oia ia laua, ina he mea oluolu i kekahi o olua ka hele ana aku e hai i ua alii la, he mau malihini e makemake ana e ike ia luua 1 keia wa, a i ninau mai ia olua i kahi i hele ai, e hai aku olua ia ia, m.ai loko mai o ka Pakeke i lilo.ai i ka wai.a loaa i ko wahine, o keia olelo a liini Daimana, ua lilo ia i mea maikai i ka manao o na kiai puka, aka, ua haohao nae laua ma kekahi hua olelo a ua Kini Daimana nei, " a o oe pu paha kekahi e ba mea heluhelu, nolaila, he liua olelo ano nane~nb ia o ua Kini Daimona nei i hoopuka aku ai i ua kiai nei, oiiii, uā pili no paha ia hua olelo iaja iho a me kona kaikuaana, e like me ko laua ho-o ia ana iloko o kekahi Pakeke e ka mea opu aloha rie, oia no i, u , o Rusimela, s i mea hoi e maopoopo ai i ua alii la me ka noonoo pono iho, oia no ke kumu o kona noho Moi ana maluna o ke aupuni o Pelekane, pela no ka mea i hai ia ma na helu mua o keia kaao, n pela paha e pau ai kou manao. pohihihi e ka mea heluhelu," inahope koke iho.no o ka pau ana 0 ka olelo a Kini Daiinana, ku ae la kekahi ,koa kiai a hole aku la a hiki imua o ka Moi, me ka olelo mai o ka Moi i ke koa, heaha knu i liele mai nei ia nei ? Wahi a ke k.oa, i hele mai nei au e hai aku ia oe i kekahi mau malihini, aia ke ku la ma waho o ka puka komo o ka pa alii nei, a wahi hoi a ke alii, mai hea mai laua i hele mai ai, hai hou akii ua koa nei, olelo ma' nei ia'u, ina e ninau mai oe ia'u, alaila, ehai aku au ia oe, mailoko mai ka o ka Pakeke 1 lilo i ha- wai, pelo ia i olelo mai nei ia'u, no keia hua d1o!o hope loa a ke koa'i hai aku ai, aia hoi ua noonoo : 'kofte.k'e alii i ke ano o-keia hu.fi olelo iloko o na mintito pokole loa, a ua. noomaopoopo ibo oia, me ka hooiaio loa ana, aole he mea e, o ka nvakana nani lua ole ia. i .loaa ai i kana wahine ma ka inuliwai, ke liumu hoi nana i hapai .ae ia laua i ka noho alii o ke aupuni nui o Beritani, nolaila, haule iho la oia ilalo o ka papa bele o ka hale alii me ka manao k&umaha me ke aloha nui loa, a kauoha ae la oia i ke koa e ku ana ; e huki koke oe i keia. hae alii ilalo, aia a hiki mai ua mea )a au i hai mai nei ia'u iloko neiv ia wa oe e 'huki koke hou ai i k'a hae i luna, nolaila, e kii koke aku oe ia laua, e| komo ma'i, ia wa n'o hoi i eleu koko aku ai kahi koa, a hiki a.na imua o laua nei, mo ka hai pu aku no hoi i ka. hua 01010 ae a ke ālii ia laua e komo mai iioko o k'ona pa alii, ua haohao nae kekahi poe i ka haule ana o ka hae alii i lalo ia manawa, ma ia hope iho, komo aku la o Kini Daīmana ma iloko o ua P a nei, me ka uleali pu mai o ke koo muhope o 'aua n hiki wale i ka ike ana i ke ulli e noho mai ana oia i |alo, a i kona iko ana mai i nu malihini e komo aku ana a hiki ma kona wahi e nolio nei, it puili ae la oia. ma na wowae o Kini Daimana me ka uwo nui, oia no hoi ka wa i lohe ai o kana wahine a hele 'mai la oia. Ia manawa no i hanwi like ae ai.lakoui ke aloha me na.waimaka, a pau ka ike aloha pu ana, ua hai ia ao la ka lobe i na alii u pou a me na makaainana, a pau na olelo no ka hiki. malihini nna, a liulin walo boi, ninau nmi In ke alii ia laua i na malihine, no ka mea nona keia kaao a roe kona kaikuaonn, hai aku o Kini Daimana i konu moolelo mai ka mua a ka hope, nolaila, ua kipaku ia mai nei nu, no kuu haule ana i ka hdWa ine ia nei, ,i ka lohe ana o ua mau makua nei nana laua i malama a nui, a hiki wale i ka 'wa > Iū V vo aku ai o Bapna Hila ia lau, ua ili iho n,o ia manao kaumaha m#li>na r laua,. me ke akaoka ole ia laua ka laua mea e hana oku ai uku 110; laua- ia Kini Daim'aii? a ine kana wahine, e;liko me.ko loua luhi ana io laiio, pela i loaa'i-ai laua ka pono o ka noho ana ma Pelekane, aka, ua ho'omanao wale iho nae ua mau makua honai nei, me he mea Ia e kue mai ana paha ko Baona .llila manao no ko laua hookipa ana holaila, na k&li aku no )aua i ka.hiki mai oia meo, a hala kekahi loihi loa, nolaila, ua .pan-walo ko laua manoo %, kuo ia mai jina .»aua, ua noh"o loihi o KinJ DB.imnjr.a ma ££na Wna hanau roefk«nai wahine; a hiki Wiilō i lia' wa ī mak« ai kplaua maa mAkua haniai, mo lto loaa ole o kekahi hewn hoil ia java pa lilo no hoi ia ia kn hooilina o ka nol.o Moi o ke aupuni o Pelekanp, a ua kona twnhnloi ' l> o na lii a me na makaaiiiana u pau, no kōna

alolio iue kn oluolu, po'la-i noho 'luihi ui koim noho ulii ana maluna g ka laliui o Puleknno, a he mea mau iu La ku Inuna iiiia me nn Lanaka me ka olelo oluolu inaln a pau. I kokahi la, hiki mui Ja.hoi o Kini Guia mailun» mai o ike kona .knikainn, no kon'a aloha no ia in, ma ke ano o ko'klnua haaau ani»,. me ka ike 010 nne o Baima Hila, n he hrfha inau keia nana « hana ai me ka ik6 ole no hoi o kana wahiae, a no kona oloha ka makemake nui no ona e noho pu me kona kaikaina, hoopuka aku no oia i kona' manao imun.oßao"un Hila:

A i ka lohe ana ona i keia manao o kekahi o kana keiki, ua ae mai no oia~ no.lailo, hoakaaka aku no oia, i hein manao ia Keoni Beu ■ a me s kana wahine, maāa bo makemnke no lana e noh.o like lakou n pau ma kahi hookahij nolaila, ua ae aku no o Keoni Bea ia 4aua e hele pu no me Kini Gula ma oiai, o kona koleaha.no ia i hiki ai iloko o Maunaaniani, a mahope iho o ko lakou kuka ena, ua hooko a.ku no o Baona Hila i ko lakou manao, oia ko lakou hoi ann i Pelekane, a o ko lakou ike hope ana no ia ia Baona Hila a me kona honie n.ani, a noho lakou a pau ma Pelekane me Kini Dniniina ma, me ka loaa ole o kekahi hewa iwaena o lakou a pau, a hiki i ko Uikou hopena, aole no hoi lakou a pau i loaa na keiki, pela i hooili ia aku ai ka noho alii i ke alii o Maui ia Olepau, oia ka pau nna o keia k iao, a ko hook 1 fie nei au i ke kahe ana uku o ka :vai eleele 0 kji inika mai ka'u inaka peni aku, me ka waiho pu aku i ke aloha iwaena o oukou e ka poe heluhelu, oiai, ua ike ae la no oukou 1 kona moolelo mai ka mun a ka hope, aole no paha ia e poina ana iloko o ko oukou mau puuwai, nolaila, ma keia pule ae e puka aku ai ko kakou kaao hou, me ka Luna hooponopor ko'u oloha a me na keiki hoonoho hua ' au oka hale pai k-o'u mnhalo. Mose Mano. A aiawo, Ewa, Onhu, Okatopa 5, 18di9.