Ke Au Okoa, Volume V, Number 46, 3 March 1870 — KA MOOLELO HAWAII. NA S. M. KAMAKAU. [ARTICLE]

KA MOOLELO HAWAII.

NA S. M. KAMAKAU.

HKLU 20. j I ka \vu e uluiioku ai ke kahuna i ka pule be kunnihouua lio kumiilolohia, o ko knhunn nui u nie ka Moi wale no kn iloko o kahi lna loa. Alaila ike aku la kn Moi i kona pomaikai o ka pnle me ka lole maikai o na hua pule i oili aku mai ka waha akn o ke kahuna, aia ka e'.ioli iloko o ka Moi, aole wi o ka iole, nole koni o ka nioo, aole o ka elelu, alaila, puka iwaho ma ke alo o ka anuu komo mawaeua o ka hale kamnuliola ma ke kowa o na hoailona o na kii hoolulu o kekahi mau alii anela o ke Akua, a me kekahi mau anela wahine kaulana no ka lakou mau hana maua, me ke kani ole o ka manu, me ka heu ole o ka pueo, roe ka owa ole o ka aukuu, me ka ae;ie ole o ke koloa, tue ka wena ole o ka lani i ka makaihuwaa, aole oili o ka la ni, aole hokulele, aole hekili, aole uila, -aia ke kahnna ma ke kai ana o ka wawae, ke kun la oia i fea ulonoku me ka pale aua ma ka pule, a kuu ke kahnna i ka pole, a amama ae la ka Moi. Amama, oiaio no. Ninau ke kahuna, pehea kun pule ? Lele wale aku la. A lobe na waa ahakai mawaho o ka poeliumu e noho hamau ana me k lui a me ba meha, aole e lohe ia ke kawewe, ke kamumu, ke kunu a me na leo, a i ka lohe ana i keia leo " lele wale aku la" a o ka hooho like mai la no ia o na leo nui a lele wale ka ahakai, a \ ka lohe ana o ke anaina lehnlehu owaho loa o ka heiau, a uvra like ae la na kanaka " lele wale ka aha e" a le he aku la na kaubale, ua maikai ka ahakai i ke kahnli ana o ka Ia i ka hi>ra 12 o ka po, i ke ao ana, alaila, kauila nui oia oihnna nui no ia me ka ihiihi hemolele loa o ke kopu a me ke kwpilikii, no ka make hakiaa kapu laa, make no aole mea e ola ai, e aho nae ka make ana o ka moa hookahi, mamua o ka lawe pio ana 0 na haneri me na hanen', o na tajisani rae na tausnni, a me na lehnlehu he nni loa, i na he halo no ke akna, no ke kanu, a he hale no ke akua e pale aku ai i na mai luku, i na mai ahulau, a me na poino a pau e ili mai ana maluna o ka lahui ina he hale no ke akua e paleopua nkū ai i na poino o ke aopuni a me ka lahui, ua kupono ka mea i lawehala i na raea laa, oia hoi ka mohai hooluh no ka hoomaliu ana i ke akua. Pelahoi na heiau hale o ke akua e hoopomaikai ana 1 ke anpuni a me ka lahui. JVo ka la kauila nui. 0 ka la kauila nui, oia ka la mnhope ae o ka po e kai ai ka ahakai. 0 ko Kane la kapu ia, a o Kane ke poo akna i hoomauao ia, a ua kapaia ia kapu o Kanehonokapaa, oia hoi ka hono. I ke ao ana o ka po i kai ai ka ahakai, he la kauila nui ia, he ihiihi mo ka weliweli no hoi, a no ka ulumahiehie 0 na o na ulnnahelehele i laweia mai iloko o ka luakini heiau kahi e hoomana ai, a o ka make pu kekahi iloko ke naue ae ke kino i kabi laa ihiihi loa o ke kopa i ka wa pule, afS na kahu akua me na kii hoailona ma ko lakon lima pnkahi iloko o ka pukui akua, iloko o ka lalani okna, a me na waa lalani kahuna malalo o ka lele, a o na lalani waa hono, aia malalo pono o ka anuu e hul( ana i ka mana, a me ka lele, a ma ke kawaha mawaena o ka anun me ka halelau 1 kamauliaola, o ka poe o ka hono, ho poe i huikula ia lakou no ka noho maemae ana no ka iti i pa moiiai hoali, n no ka ike ana i na mohai knni weliweli a me ka eohia o ka m» r

kiui, 0 kn M V )i, iiu lioailonn Moi, un'lii a uu> iia nikano punnholo a k» Moi, a me kn poo i makuukau no kn hono. | 0 kv uno o ku lunu), ho lioouoho wiw, im\nuia n muliopo akii, o halin pono un« ko alo i ka Moi a ino ko kaluma nui, a o k"< ahakunnka o ku liono o nolio lnlani «na lako.'i i k» j Moi mo ka kahuna nui, aia huia m» ka puka o ka mana o lialiu pouo ana i ka lulo, alailu, o kola hoa o koia ho» o ka hono, ko noho paa la mo ke oi a paa o ka lemu, tno ka noho ouahanaha o hoouka ana ka wawao homa nialuna o ka wawao akan, oia ka neopu, h 0 hoouka ana ka ponhi v> ka lima homa nialuna o kn peahi o ka linin akan, kahoa inai la kokahi o ka pnpn kahunn, o na lima aia iluna. Alnila o ka lioala liko ao la no ia o na lima aknu a pau iluna tno ko kuhiknhi i kahi o ko nkoa i ka lani, mo ka mnlama loa i na kanawai o make, alaila, hoomako na kanaka i ka pulo, ho pule pualu like loa, o ka poe i loaa like ka pulo e pualn like no ma ka pnlo ana, he hora okoa ke hala i ka pnle ana, iue ke kau o ka lima iluna, me ka emi pono iho uo o ka lima ilalo me ka oni ole a ko kino, o make, a hiki i kahi e lawe ia mai ai ka mohaikuui, alaila, ina he alii pio kft niohaiknni, ninila, elua puaa iJawe pu ia mai, un olnni pu ia ke kanaka me na puaa i be uhi, a o na ahni maia mo ka niu, alaila, l;u mai la ka Moi iluna, a hopu mai la i ke aho, ue hoolou ia kekahi makau kaulanā o iWanninknlani mai ka waha mai oke'lii i make pio i ke kaua pnha, a i kekahi mea o ]ob pnhn. " E Ku—e o Kunuiakea, E Lononuinkoa, E Kanonuiakoa mo Kanaloa, Eia kft alana ka uiohai, He ahnkookoa, he palnoa pee, He kipi aina ho lawe aiua, E molia aku i kipi owaho me loko, 1 ke knnou poo, me ke kuhi limo, A i ka lawe aina hoi, Eiola ia'u i Kapouhana o be aupnni, A mo na'lii a pau, I ka hu i ka makaainana, I ke aupuni mai o a o, Amama ua noa, Lele wale aku la iioi. 1 ' 1 ka amama ana a ka Moi, oili mai la elua kaoaka ka hiua oihana, e pili ana no ke aupuni a me ka Moi. lie niaupio ka launiu, he kau'.a helehonua o ke aupuui, ua ulana ia na lau niu me ka pulu niu a paa, a hele aku la lf.ua, a kukulu kekahi ma ke kihi akau o ka unuu, a o kekahi ma ke kihi hema 0 ka anuu, e paa ana i ua mau lau niu la a laua ma ka lima akau, u pane ae la ka mua 1 ka hua pule no ka aha : " Ia ia penei ka aha, He aha na Ku, na Lono, na Kane Kanaloa, Moiia i kipi i kaili aina, I ke kuhilima i ke kunou poo, 0 ka oukou ia e molia ai." A hoopau iho la oia i kana ma ke kihi akau o ka anuu, a pane ae la ka lua oia hua pule no, a hoopaa iho la i kana a paa, alaila, emi aku la ka mua ma ka lua o kona kihi, a puana •'.e la i kela hua pule mua, a pela no hoi ka lua, a paa na kihi eha o ka anuu i na oeoe loulu me ka paa i ka oloa ua kahei ia mawaena, alaila, kuku mai la ua mau kanaka nei me ka haa ana, b kani mai la ka leo o ka pahu a ka poe kahuna iloko o ka halepahu, me na hua pule iloko o ka leo o ka pahu. " E makiiki-i-e makiiki-i, E makiiki-i-e lohe lohe, Aiaiele ele ka mauna, Aiaiele ele ka moana, Makai ouli makai a kea, Kiekie ka hoku haahaa ka malama, Eeka ohiki ee ka ohiki pae." A he nui na hua pule, a pau ke kani ana 0 ka pahu, alaila* pan ka haahaa ana o ua j mau kanaka la e hoolapalopa ana iluna o ka anuu, a ua makaukau na mohai ai, ua moa na puaa moliai hoali, e ahu ane ma ka holopapa ua paa i ka laui, e ahu ana ma ka iliili, a he okoa ka puaa a kahuna mo kahu akna, a he okoa hoi ba ka Moi me ka na'lii, i ka makaukau ana o ka ahaaina, alaila, hainaki mua ke kahuna nui i na uha akau i ka k(» Moi puaa ai a noa,-alaila, o ka ai no iao ka Moi me na'lii a me na hoa a puu o ka hono. La kau ia k» mohaikuni o ka lele, ua kau pono ia iluna o ka lele ke kanaka o ka mohai kuni a me na puaa kau, ua hoomoe like ia ke alo ilalo e apo nna na lima o ke kanaka i na puaa kau raa ka lima akau a ma ka lima hema, a ma ka akau a ma ka hema na ahui maia me ka niu, e momoo lika ana ke poo i ka mana i ka anuu, ina he umi kanaka 1 kan ia i ka lele, a pela no i hoomoe po io ai na puaa kau ma na aoao. 0 nn mohaikuni i k/iu ia ma ka lele, pela no e kau ai a pau na io i ka helelei ilona o ka lele. Aole no hoi e kau wale ia na kanaka laweHala ole, aole no hoi mohai kanaka na heiau a pau lo«; aka, he nui no ke ono o na kapu hoiau ana apau. JVa pohaku o Kane. He puuhonua ka pohaku o Kane, no ku

ohann, no ka hnnnuna, no mi mnmo, a koln mea ano koia nioa, nu* ko lnkou punhoinia pohaku o Knuo ilio, nolo ho hoinu ki pohnku o Kiuio, lK\w«lii 0000 pohaku liookahi, j ho wahi kualui nao, a uiv kanu ia i ka luui, n ua ulu wohiwolii, aia nialaila o hoomaha ni ka ohnnn. Kia ko kunui o holo jyi ka olianu inuluiln, o niv mukuakano, 'o na koikikono a pau o pili ana i ka oliana hookahi, aolo ke koko o, no ka hahau ana inai o ko akna i ka mn.k«, i kn mai, i ka poino inaluna o kohanioa laa, no kn ai pu mo ka poe hauinia, a inu pn i kn wai, a nnlin pu i ko kapa, a moo (Mi i kahi moo, a humo pu, a pen pu i nn mea nnhn, a ino ka poe koko a ua haumia i keia iiuui moa a pan, alaila, ua lawehala i ke akua, no ka mon, uu 01010 ia koia lalmikanaka o Hawaii nei, ho lnhui laa i ke akua, hannu ke nkua hanau mni ke kanuka. I ka ike ana o ka ohana, ua pilikia ka ohana no kn Inwohnla i ku akun, a no ka aiahnlu, no ka aia, 110 ka ai i na mea laa, a no na hanmin e ae, a ua hai ia enai ka poino ma na hiliio a ma na akaku, a ma kekahi inau ouli e ae i iioike ia mai e ke akua, a ua kuliikuhi ia mai ka mohai me ka alana e molia aku ai me ka mih . aku i ka hewa o ka ohana, a m> i ia mai ka poliaku 0 Kane, oi. .. > .uhonua e kaumaha akn p ' ka olmna i ka mohaihala, a me ka mohai liooluolu, i ke ahiahi, hoomoo ka aunaki, a i ko kukahiaka niii, o ka hele no ia o ka f>hauu 111 e ka puaa, kn ia ula, ka aahu, a me ke kohekohe, a i ka wanaao ko a la ka imu o ka pnaa ma ko alo o ua pohaku la o Kano, a o ka ia ula nie ka aalui, he mohai hooluolu 1 ke nkua, a kanu ia uiohai ma ke alo o ka pohaku, a o ka puaa mo ka aloa, he moh'ai kulahala no ka ohaua, & kalua ka puaa, alāila mama ka awa me ka malu loa ok& ohaua aole hele i ka wai, a me na hana haumia e ne. aole e holoholo, a pau ka awa i ka enama, a nhi ka awa i ka mauu, alaila, noa ke kapu, alaila, huai ka nmu pnua, a hoonoho ke nnaina ahaaina, alaila, okioki ka puaa, hoka ka awo, pau ka puaa i ka okioki, pau ka awa i ke kuone i na apu, o ka pule no ia i ka pule huikala i ka ohana me ka mihi ' k(i hewa, alaila, o ka pule hoonani i ke akua 1 a pan ka pule hoonani, alaila, amama ke ka- ! huna a pau ka pule, alaila, inn ka awa, alaila, ai ka Bhaaina me ke kapu, o ka mea i ma--1 or.a e noho uialie no, aia a hoonoa ia ka aha--1 aina, alaila, ua noa, o kauwewe o ka opala 0 ka pehaku kanu pu i kahu na imu, a o ke ■ koena o na mohai, kanu i ka lepo ma ke alo ■ o ka pohaku, a ma kekahi mohai, he hoihoi uo i ka hale, aole nae e haawi. i ka poe i noho i ka hale, a i noho pu ole i ka nwahi o ka huikala ana o ka ohana. I ka pan ana o keia huikala nna o ka ohana, alaila, aole e lapaa'3 ia ka mai, ka poino a me ka popilikia o ka ohana, ua loaa ka pomaikai o ke ola o ka mai o ka ohana, o ka' hoomahuahua ana o ka ohana ma ka hanau ana i na mamo, o ka pomaikai ma ka noho kino ana me na ulia loaa wale, no ka pomaikai o na mea kanu, o na mea ia, ia mea aku ia mea aku me ka nlia ole o us poinoi ua kapaia na pohaku o Kane, he mau puahonua a he puka no ka lani, a he knahu e kamailio pu ai ke kanaka me ke akna, a he wahi e huikala nku ai na kanaka i ko lakou haumia a me ko lakou howa, a he wahi e noi akn ai 1 ke akua i ko lakou pomaikai, ua biki i ka mea hookalii, ina mea elua, a ekolu a pela ke hele i ko lakou kuahu pohaku o Kane e kaumaha aku i ko lakou mau mohai no ko lakou hnumia ame ko lakou lawehala. 0 ka pohakn o Kane, he wahi ia i kuhikuhi ia mai e ke akua, aole ia i kukulu wale ia e ke kanaka, aia ma ko ke akua kuhikuki ana, ma ka hiiiio paha, ma ke akaku paha, a ma ,ke alakai maoli ana no o ke akua e kuhikuhi, -be nui loa na pohaku o Kane mai Hawa- . ii a Kauai, a ma kela ahupuaa keia ahupuaa he okoa na heiau, a he okoa na pohaku o • Kane, a.pela no hoi na koa kuula houlu ia, a he mau koa hoouln oopu o Kanekoa ma na muliwai ma na kahawai a ma na kuapa me na loko, a he okoa hoi na ununnu hooulu ai o Kanepuaa, a me na unnunu hooulu ai o Lono, a ipuolono apela hoi ko Kukeoloewa. , O na heiau nui a luakini ma Honolulu i ua wa kahiko, o Waolani kahi i kukulu muo ia ai na heiau mna e Wakea ma, aii» malai la na kumu hoohallke o na heian mai Hawa- ; ii a Kauni. heiau poo kanaka o Paka ■ ka me Kaheiki ma Honolulu, o Mauoki mo , Kupalaha a me Leahi ma Woikiki, a o Mauoki, he heiau ia a luakini na ka Mehehuua, : oia lahuikanaka nui i olelo nui ia, ma ne moolelo o ka poe kahiko, he lahūi hiki ole k» helu ia ka liui, ua olelo ia na Kahanonui alewa ka i lawe mai, he kanaka lima nao ki ua Kahanonuialewa la, a na ka Menehuna hana ka heian o Mauoki, ano Kawiwi i Wni anae ka pohaku, i pakahi ia ka pohāku, : ua paa o Mauoki, no ka nui launa ole mai e na kanaka, a ua kapaia aku lakou e ka po< kahiko he Menehnna, a o ka Menehuna uii oleloia no ka hikina ia lahui. {Aole i pau.)