Ke Au Okoa, Volume V, Number 51, 7 April 1870 — Eia ke kumu e ulu ai o ka lahui Hawaii. [ARTICLE]

Eia ke kumu e ulu ai o ka lahui Hawaii.

Noluilii, na ike pahu kakou i na ouoano kaulai walo i ka la, aole oia o nln ana, inu e kunuia kela mau anoano n»a kahi lopo momona, ulaila, f >le o nele koua hoohua mai i na hua, iio. mau pa milion». A pela keia kau Ahaolelo, e Uilu aku, a kanu aku hoi ma ka opu o ko kakou mau wnhine Hawaii nei, a na lakou uo e hoohua m,\i i na liua he pa milioua, e liko me ka'u e hoike nei. Aka, ke i mai uei paha na w?hiue i hauau keiki ole, a me na wahine i p-a, ko lakou mau opu, mai loko inui o ko lakou i;;au uiakuahine,

" Ka ! he pomaikai wale'uo keia tio na wahine liouau keiki, aole he pomaikai like no makou mai ua wahine hanau keiki ole, r me na wahine hannu keiki." Ae, pela io no, aole io 'no nou e ka wahino hauau keiki 010 keia niau pomaikni i hoikeia ae uei nialoko o keii» knkulu mnnao ana ; no ua wahine uo e hapai uiau ana i keiki, i knla a me keia mauawa, a mc na wahine e hoopHU wale aua iko lakou hauau keiki una, me 1,0 lakou ike no e hapni mau ana no lakou i nii" keiki, i kela ame keia inanawa. Aka, ua hoopan ia nao ko lakou hanau keiki ana, mamuli o na kumu elima i hoikeia maloko o keia kukulu mauao ana ; a heuha ke kumu ō lakou e hoohanau ai i na keiki, a e hoopau ai lakou i kalakou mau hana hoemi lahui ?

Eia wale no ke kumu e hoopauia ai ka lakou maii hans, a e hiki ai ia lakou ke hooulu i ka lahui Ha\vaii oie ka hikiwawe 100, o ke kanu aku i keia mau anoano he kanalima tausani maluna o na wahine hoohapai keiki, mai Hawaii a Niihau, mai lohi, uiai hoo\akolia, o hala auanei ka wa pono, alaila, kani ka aka iki a ka poe e wanana nei, " He mau la helu walo no koe ou e Hawaii, - alaila, e >Vio aku oe ilalo o ka lua poualo, a na makou a me ka makou mamo aku, e hoonuu kulo moa 0 ka aina a ko oukou nian kupuna alii, i eha ai ka ili iloko o na hoouka kmm uui oia enan la, a na makou e noho aku maluna keia mau moknpuni." Me ko lakou olelo kaena iho, penei : " Ua lilo ia makon keia aina, me ka eha ole o ko makou ili." A pehea kakou e Hawaii, e naDa v maka aku nei i ka lakou nei mau olelo kuena, •• aDei kakou i ko kakou mau lima malaio ae o ko kakou mau auwae, a e kukuli iho anei kakon maluna o ko kakou mau kuli ? A aana malie akn 1 ka lakou mau olelo kaena, me ko kakou imi ole i ke kumu e pani aku ai i ka lakou -mau kuko-diabolo. Nolaila, e wahine hapai keiki, uaai Hawaii a Niiliau ; e ala like mai oukou a e kn iluha, e pa-u a paa i ka pa-u o h(*oulu .luhui. Eia ka makana kaulele a ke Aupuni maluna 0 ko oukou mau poohiwi, ka makana hoi au e ka wahiūe kaena hapheo iho, na pnmaikai an mai ke Aupuui mai, mamuli o ko'u hoohanau uui ana i na keiki, a ua pomaikai hoi ke Aupuui ma ko'u hooulu ana i ko'u lahui ponoi iho i na keiki i loaa mai loko akn o ko'u puhaka ; a he kumu boi ia e pani aku at i ka manao o k'ekahi poe e wanana wale Nolaila, ia oe hoi e ka wahine i hoopau wale i kou hanau keiki ana, eia'hoi ka makana a ke Aupnni la maluna o koo hokua, he makana, e pomaikai ana oe ke haalele oe i kau mau hana ino, o ka hoomake wale i na keiki, a e hoohanau mai oe i na keiki, i olioli ai oe i keia makaua, a i olioli pu hoi me kou Aupuni. A e hoopulapula oe i kon lahui ma kou hoouln ana i na keiki i loaa mai, mai loko mai o kou pnhaka, i Joaa ai ka poe nana e hoomau i ka uoho ana o ke Aupuni Hawaii a me' kona lalioi. Nolaila, ma ka nana ana, o ka poe wale no 1 loohiaia e na mai, ka ke Aupuni e malama nei, e like me ka puu dala i hookaawale ia no ka poe i loohia i ka mai lepera, a me ka puu dala i hookaawale ia no ka poe i loohia ia-e ka mai pupole. No ka mea hoi, he puu <Wa keia a ke Aupuni i manao ole ai e hoihoi maī «na i kona poho, no ka mea, e hele aku ana ko'lakou tnau poo e kulou i ka honua, aole no hoi e ulū mai apa ka lahui ma o lakou la, aka hoi, ua kupono loa no ko ke Aupuni maluma ana ia lnkon. 1 Kahaha, no ke aha iho la hoi ia manao ana | o oukou pela, aolo no ka palia oukon i ike

rauc ' luit uolo oujiou i iko niua, aluila, he poe LunamakHoinana lawe uupepu 010 no ka palw oukou, nolaila, i ko oukou >a o hululiefu ai i koiu k> . ;i nianao, e noonoo oukou mo ko akahelo, . t liooko pololoi i ka imi aua i ka pono a me ka hooikaiku i keia man kumu e ulu hou ai o īcoī? 'ahui ponoi. Aka, ke i mai uoi paiia oukou, " Aia mahea, a ma ke kumo hea iioi o liiki ai ke loaa mai keia mau dala ? " Ea, oia maloko o kou poo eka Luuaniakaaiunna naauao, no ka inea, mai loko mai Ua hoi o na loaa hea ke $50,000 i mauao wnle ia ai e hoolei aku tjialuna o ka kina mokumahu e holo mai aua mui Kuleponi t\ Hawuii uei ? A mui loko niai hoi o iia loaa o hea i hoomaliuahua ia'i ka uku o ko kakou mau haawina kulolu) noi ? Oia hoi ka lmawiua uo ka uialaina ana i ko kakou poe i loohia ka mai pupule, akn, he pmi"iSu\jv kupono ia, no ka mea, na mulania i« puu dala i ko ol« o kou lalmi. A mai loko mai hoi ona loaa o hoa i loaa ai ka hauwina o ko kikou i loifhia i ka mai lepeni, a ko kakou Aupuni o malauia noi ? 'A niai loko mai hoi o nu loaa q hoa i loaa'i ka haawiua imihuahua maluna iho o kelu a uio keia uiau Luna Aupuni o hoopouopoiKniei, a e nialama uoi i ua oihanu o ko kakou Aupuni ? Kn, mui loko mai no o ko kakon mau looa kuloko, ko kuhihewa 010 uau uu. Nolaila, ko kauoha ikaika aku noi au ia oukou e ua Lunamukuainana hou o keia K,au Almolelo, ka poo hoi akahi a konio iloko o ka Almolelo, e imi ikaika i ka pomaikai nui o kou lahui pouoi iho, tna ko oukou imi akahele ana me La hoiau i na kumu o hiki ai ke hooulu i kou lahui ponoi iho, mamuir hoi o na kumu i hoikeia ma keia Inikulu nuuiao ana.> Alaila, e !-aulaim io no ko owkou roau inoa ma nit kihi ehu o ko kakou honua nei, a e l;okua liko niai hoi oukou e na Lunamakaainana i īn»a i ka noho aua o ka Ahaolelo. Nolaila, i ko oukou w« e hooikaika ai a puka pono, a ae na 'iii a -,ne oukou pu hoi kekahi, a i ka wa e ninau ai ka Peresidena no ka .hooholo akahi ana i ka bila hooulu lahui ana, a me ka hooholo alua ana a me ka hooholo loa ana ; alaila, he mea pono loa, ke o man no ko oukou mau lima a pan iluna, niR ka hooholo akolu ana, a me na 'lii pu hoi keka'hi o ka Ahac it»k\ i hooholo hikiwawe ia ai ka bila hooulu lahoi. Ke i mai uei palm ua poe Alii nei a uie ua Lunauiakaaiuaua, "Ka I He mea kupanaha ua oia nei, ka uoke wale mai nei no ka i ka hoike i kana mau kuimi e hiki ai ko hoouiu i ka lahuia, ke koi okoa mai nei no, o o ae ko mau pulima, me ko makou noonoo mua ōle i ke knmu kupono 0 kaua mau kumu hoouln lahni." Nolaila, ia oe hoi e ka wahiue opu p-a, i ike oleia hoi kou hunau keiki ole ana, o ala mai hoi oe, a e kn iluaa a maloeloe, aehopu ' ? ah « hopn okn hooulu lahui ana, ma kou im. >na i mau laau hoohapai keiki, i kela a me keia Kauka Haole, a me na Kahuna Hawaii hoi kekahi, i loaa ai ka uku -kaulele a ke Aupuni nialuna iho o kōu poo, i ole ai , hoi oe e hoomanao i ka loaa a kan kane e nana kee mai ia oe. Aka, ua loaa' no uae kou pomaikai mai ke Aupuni mai, me koa olelo iho iloko ou iho, " Aohe hana a Kauhikoa, oiai ua kau ke poo i ka uluna, a pela aku, a je huo liele i Kahiki opala wale." Nolaila, he mea poio i ke Aupuni ke haawi i haawina, he $50,000 no ka hooulu ana i ka lahui Hawaii, ma ka ae ana mai o keia Kau Ahaolelo, e like me ka haawina o ka poe 1 loaa inu mai ako Aupuni e malama nei, no ka mea, aia a mahuahua ka ulu ana a me ka lianau ana o ka lahui, alaila, waiwai ka aina ; aka, ina e wikiwiki e kakou i ka hoolei koke ana'ku i na pun dsla niahaahua inawaho o ko kakoa raau kapakai nei; me ko kakou ike iho no, ke emi nei ko ka£ou lahui ilalo i o Milu 10, he 60,(300 a oi ae ko kakou mau heluna ; aka, ke wikiwiki e nei kakou i. ka waiwai e ho-o iloko o ko kakon man p&~ keke, me ko kakou ike no i keia manawa i - ka hakahaka oko kakou mau makalua. • Ea, ehaliu oku kakou a'nana aku i ka noho ana o na lahui e ae o ku honua nei, ma ko lakou mau moolelo kaulana, ua kaulpna nae lakou no ka nui o ka hanao a me ka waiwai, i kaulana ai\ei lakou no ka uuku o ka hanau ana 1 E like me oe e ike iho la i kou huaheln he 60,000 aoi iki aku. Aole pela, i kaulana lakou no ko lakou hanan nui, a pi'u i pono ko lakou aina, ana loaa k. : -Lou man'huahelu ma kahi o na omi miliona, a pela wale akn. N(. ka piha pono anei o Hawaii nei i kou koko ponoi ke konin i kii ia'i na lima paahana m&waho ako o kakon nei ? Aole, nb koa nele maoli no e Hawaii i kon lahni ponoi iho, aka, ua ike iho la no oe e Hawaii i ke kumu e nlu ai o kou lahni. Imua.e na pokii, a inu i ka wai awaawa, mai knemi mai i hope, aka hoi, ina na hoike mua ia keia mau kumu manao mamna o ko onkou hoahewa ana mai i ka'u hoike hooulu lahui, no ka mea, he makemake au aia na ka Ahaolelo e hoahewa, a e hoapono paha. W, E. K. Hooolulahoi. Honolulu, Mar. 25, 1810. E holo ana ko kuna Kalama, amawaho ae o Laopahoehoe, i kekahi la malie ; a ninau ae la ke Kapena Nika, mai lalo oe o | kona keena i kekahi luina B6labola, kn mea nana e ku ana.ka hoeuli, " E Hoa ! » a pano mai la ke taato, eo I » " Aia kakou i hea ? " wahi a Knpena Niko, *' Eia uo kakou 11 ka moanu nei," wahi ake tnnta. Aia'i bea o Lnupahoehoe? " wahi hou a ke Knpena ; a i hou mai la ke taata o Tohiti, '* Aia no i kula ! " ka pau iho-la lio ia o kfe nin.au hou Ana aku ake Kapena ; oiai, ua pololei na liaina i kana mau nioau. '