Ke Au Okoa, Volume V, Number 52, 14 April 1870 — HE KAAO NO ISURIA, Ka mea i oleloia ka hiena o ka moana iniana, i unuhiia mai loko mai o kekahi buke kaao o tureke, ma ka olelo beritania a i ka olelo hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO ISURIA, Ka mea i oleloia ka hiena o ka moana iniana, i unuhiia mai loko mai o kekahi buke kaao o tureke, ma ka olelo beritania a i ka olelo hawaii.

— ' li£LU 16. ? . . A pela i pakele ai ko iakou ola a hiki i ko lakou hoihoi m ana e Bama ma ka ,home noho mftuuB o Lidero, «o ka poo i liuule iloko o na aekona hopo loa o ko Ukou ola aua, mamuli o ka manao o ka mea hookahi, uolo o lakou helu ana i koe m» kein ao, a ua iko ia hoi uta keia hooili apa o ko kaua, mawaei;r <:> ka mea hookahi a me ka lehulehu, »ole i hala na minule he umi, aia hoi, ua lunakila koko ka mea hookuhi maluna o lakou a pau ioa, mahopo iho u ka pau aaa o ke kaua, olelo aku la o B«ma i na koa i hoouka kaua ole mai tne ia, a pau kana olelo pu ana me kkou, haawi iho la oia i kana olelo kauoha ia lakou, e kali iki oukou maanei a liiki hou tnai au. ia Bama i hiki ai ma ka home o Lsdero, hai aku la oia i na mea a pau ana i hana ai iaiua o na koa ma ke kahua kaua oia ia, a hai ptt aku la no hoi oia no ka haa. wi pio an« mai o kekahi poe koa ia in, a i ko Lidero lohe ana i keia olelo ia Bama, ua olelo koke mai oia ia ia e tawo mai ia lakou * pau imua ona, a ofa iho la uo hoi ka wa a - ua wahi koa opiopio nei i uleu hou aku ai, aole no hoi he inanawa hiki ana keia ienua o ua poe koa. nei, a lawe mai la no hoi ia lakou a pau ioiua o kona haku, ia wa uo i hai mai ai o Lidero i kana olelo iuiua o mr koa a pau, oia ka loaa ana o ka haawina kupono me ka maluHia i ua poe koa noi, me ka lawe ole ia o ko iakou ola, pela lakou a pau i noho ai mal'aila a hiki w«le i ka hoomaka hou ana o ko kaua. He mau !a ka ooho ana o na koa malnlu o ka malu o Lidero a me Bama tua ka ' home noho mauna, i kekahi la in Bama e holo ana me kona lio maloko o na ululaau, aia hoi, halawai mai la oia me na Tau3am puali koa 0 Vanetona, a me Yaneiona pu no hoi ke- . kahi, a i ko lukou ike ana ia Bama ia wa, ua pihoihoi koke lakou a pau loa, a kunahihi hai ke keiki alii, " me he puu kea la i makaukau no kana mea e makemake ai." la maoawa no, ua hoopukō ia aku ka huaolelo 1 ua wahi Bama nei, aka, aole nae ana hua«\lelo i pane mai ia wa, ua nana pono mai oia imua o na koa a pāu, me he mea la, aole ia o kona enemi, aole no hoi i liuliu iho, o ko ia uei hoopuni koke ia mai !a no ia e na koa Tureke ma ka ac.*.s o ke keiki alii Vanetooa, a hele mai la lakou me ka manao e hoopuni a hopu ia Barna, a puana mai la o Vanetooa i kana mau huaolelo i na pepeiao o kona poe koa. Ano, e ko'u pop koa ponoi, ka poe nana e m&lama ko'u aupuni nei mai kinohi mai a hiki i keia la, ka poe nana e a!o aku aa maka tAe,a me ka pahikaua i na la mamua nei, nolailn, e hele oukou a hopu aku i ko'u enemi, oia no hoi keia mea e kau mai.nei maluna o fea lio, ka mea nana i iawe aku ka'u wahine mai ko'a alo aka, ua ike oukou i kana mea i hana ai maloko o ko'u hale &Ui. loa no hoi t pau keia mau olelo a Vaneka hoomaka koke iho !u uo ia o ke . o« koa e hoopuni ia Bama, a « be m«u paha koe elua, alaiia, o ka loaa aku uq ia aka, aia iloko oia wa i oiili mai ai ke\keiki Bam», me ita waifeo raai i kana m&\y mea eha h pau imuu o na koa, oia iloko.oh manawa e lele ana kana m«u pu« he 12 aku, a lele , *ko la oia uie. kooa lio maīuūa 0 na' koa a | n>e k»'k»Dalu« ole, aoie no hoi he wahi' Aanuheu ;ki ae oia aei a ms kona lio, ma ia ' ' w» i hub gplo!ei mai ai o Bama i waho o na ululaau, " o k» kumu o kona holo ana pela » wa. u» m»kemake oia e ike ia .mai kana m&u haaa koa e ka lehulehu ia wa, a me ka - haul® an* iku o kona enemi mai ka poho aku o kona lima." I ua wahi Bama nei no hoi e holo ana manna, ke hoomau mai 1« no o,Va«et»EB m« koua mau koa i ke alualu mahope ona, aka, ua helu mua mai !a. no nae ka.i» nei mau pua i ka io o kekahi poe koa a Vanetoß», i ka hiki ana mai o na koa a f»ao na k«fif oneanea, aia hoi, ua lohe ia na • leo o oa koa » me na mea kani a pao o ka we hn, a ii oui ka poe f hele mai e makaikai i ke *oo o le kaun ana. I k« aneane •« • hal&Kai na aoao a eiua, ua hookuu pau aa aoao alna i ko iakoo mau ik&ika me ns eha lako ka\i«, i ba naoa ana i na kulana - o na aoao eloa, ua oi pakela !oa aku ke keiki ])ibm i«u* o aa Tausaoi koa, no ka mee, ea like'a* koa » V«netoo6 me ni hoku __ o %a lani e oaiili anjk iloko o ka lewa, aoie paha i ha)a ka hora hookahi, ua lalau «ko n *. li»* ® B»ma me k»»M maa mea eI»S i kon»:eiwmii a I®».«slii kona oia i!oko o ke aekooapokole ioe. ■ - . A -)Ks.lgto o. n» w&weee ko»» lio, l»lii ai o, Vanetona ia Ba■a r ahte«i jpia wii la a® koa kakaikahi i

k&ulana loa imua o na kanaka a pau o Tu> mahope iho o ka pau ana o ke koua, hc mea ooaopopo i keia kaua ana, ua lanakila o BBtnā maluna o kona enemi a me kona maa koa a pau, nolaila. ua kuka koke na makaainana a pan Ina, ia m&nawa a pela no hoi na alii i kuka >h > a<i i ko lakou pono no ka noho ana iho, oiai, ua haule oku la ko lakou poo Kalauuu i ke ola boi ole mai, loolaila, ua hooholo iho lakou a pau ia wa, e aho no e lilo o Bam& i alii maluoa o lakou no ka mea ua iko ia kana mau hana koa me ka wiwo ole, a ua lunakila mau oia, mamuli o kaoa mea i olelo ai, " ua ike no hoi oukou e ka poe e holuhelu ana i kana mau hana ma na helu mua ae nei," mahope .iho o ka make ana o Vanetona, ua hoi pololei aku la o Bama n hiki ioiua o Lidoro, a hai «ku la oia i qa o>eiv <rpau,»ōna i hana ai imuo o ke kahua kaua, a puu kaua olelo ana ia mea, hoopuka mai o Lidero i kana olelo ia ia, a no ua kokoke mai kou wa e hlo ai i makua no ka lahui o kou aina nei a liiki i kou hopena, aole tio hoi a'u niea e olelo hou aku ai nuu, no ka meu, ua hri mua au ia oe i ka'u olelo nou i nu la niamua ae nei, 11111 ia mau olelo uae a'u e loaa ai ia oe ku poinaikai a me ia nei l;«u waliine, a <- halawai auanei oe tn« nu mnlūua oiu nei inu ka oluolu, a e lilo auanei oe i inea nui iniua o lium, aole tio hui e ike ia kekahi mea kue i waena o ko oukou noho aua.

Ka hoi ana o Istiria me Bama a lilo i alii iw Tereke, a vie ka ike ana me tia makua ona, mamuli o ka hana ana a Lidero. Muhopo iho o ka pau oua o ka Lidero mau olelo, kauoha ae la oia i kona ninu kanuka e hoomakaukau i na lio eliolt>, ino ua

lako a pau loa, u uu hooko ia kana olelo ia w#, a he inau minutn pahn i hala ao, o ko lekou nei liuliu liUe ao Iq no ia u kau oe la maluna o na lio a liolo like mai la lakou nei a pau iloko o na ululauu a uie nu pali, n oia ka hoomaka ana o Isuria a me Bama e haalfle aku ika home noho maunn o Lidero, a ua lilo no hoi o Lidero i alakai no lakou iho raa ka holo ana maluna ona lio, a hiki wale i ko Loino nna o lakou iloko o kt> kula. nakauhalo o Tureke. He mea ano e u eehiu ka ike it» nna mui o lukou e na kanaka a pau, ame «in alii ponoi o ka uinu, me ko lakou hooho iike mni i na liuaolelo ia wa, e i ae ko makou Mui hou ke hele oiai nei e noho uiu keliio ke ke;lji alii V anetona i mako oku nei. Ua hele poioloi aku lakou nei a hiki wale i ka hale alii o waiho mai ana me na pono kino a pau, a nie na loko hole o Vanetona a pau o ku ana, ia manawa i hoike pau ae »i o Lidero ia ia iho me kona mana nui loa, n haiaela oia i kaua olelo imua o na alii a pau e noho pio mai ana, a pela no hoi na makauinana, a pau kana olelo ana, ku mai la o Bama a nae Isuria imua o ke anaina e iioike aua ia laua itio, pela i lilo ai o Bama i Moi maluna o ka lahui kanal"j a pau o Tureke ame na alii ponoi o ka aina, a noho iho la laua i makua no ia lahui. Mahope iho no boi oia wa, ua kii ia aku o Teriutu ka makuakane ponoi o ka mea nona keia kaao, a o ka hoomoka ana ia ona e kau i„ke pookela o ka noho hanohano ana o ke kanaka, a he manewa wale no hoi ko Boreno ike mai i kana mau keiki, aole no hoi ona oianao ua hewa ka lilo ana o kana hiapo ia Bama, a ua like no pela ka manao 0 kaoa kane, nolaila, ua like no ia .me ka Lidero mea i olelo ai, a ua lilo ia i mea olnolu like iwaena o laua me ke kue ole, mahope iho o ka. lilo ana o Bama'i alii no Tureke, ua holo koke ae la kona kaulana ma na wah'i I a pau o ka aina, aole oo hoi i holiu iho kona | alii ana, ua hooponopono hou oia me na alii 1 na Kanawai o ka aina a me na makaainana, a na nui kona mah»lo ia mai in mau haoa »n&, ua nui kona kokua i kapoe ilihune a me ka poe nawaliwali, a no keia mau hana lokomaikai wale a Bama, ua kanu ia kana mau hana a pau iloko o ka puuwai o na alii a me tia makaaioana a pau me ka poina 010 a hiki i kona hopena, a mahope iho o kona lilo ana i Moi no Tureke, ua hapni kana wahine a hanau mai he kaikamahine nani lua ole, pela i hanau hou mai ai na keiki e 7 mai loko mai o ko laua mau puhakn, a ma o ka laua mau keiki aku i lahf> ai na 'lii o Tureke, nolaila, ua noho alii o Boma me kana wahine iloko o na nnkahiki loihi loa, a hiki wale i ko laua ike ole ana i ke ano o ka make. A mahope iho no hoi o ko Lidero hoonoho ..ana'aku ia Ba-na ia alii no na kaoakfa pau 0 ka aioa, ua. haawi iho oia-i ke aloha i na mea, a pau loa a hoi aku no oia i kona wahi mau ma na kuahiwi, a o ka maka mua no hoi ia o kona hoike ana ia ia iho imua o nu alii a me na kanaka, a ua lawe pu aku oia 1 kekahi mau kanaka mo ia e noho pu ai me ka lakou mau wahine, a ua ao aku oia ia iakou i kana mau hana a pau loa, a ua lilo i noho pu ai mea ia poe ma ka mauna ilehulehu nuiloa, a oia ka lilo tna o kela poe kauaka i mau kupuna no ka poe hihiu, a me ka poe powa maloko o na alolaao o na Aupuni a pau o Europa, oiai ua hele liiiii lakou a pau ma ns wahi a pau »- ka aioa. Nolaila.ua -ike ae la oe e ka mea heluhela i ke kau po!iq ana aku o kahi keiki makua ole i ke kulana kiekie loa o kona mau la kanaka mokua, mamoli o na ukali pono ana & na pomaikai mahope o kona mau hele aoa i oia nei, rao ka lilo an& mai o ka moa nona L«ia ift i«, aolaila, aole no pah® he ake hou •M »ku a Bama i msu mea -hou, oiai, ua nui a lawa pono na mea a ka manao e hiki ai he hooko ia iloko o ka wa pokole loa, a ma keia wahi e hookaawale mai ai keia kaao ia oe e ka mea e h«>lahelu aaa, aole no hoi oukoa e helawai hou ana me ia ma keia hoP*. oi* ka pau ana o keia kaao, mi keia pu- !? ae e puka aku ai ko kakou moolelo kaao. ponoi, ke kaikamahine o knua kanilehua o Hilo, a he pooo hoi e hoomau aku oukou i ka lawe ana i keia Nu Pepa, oia ka Buke e 6, e hiki mai ana, no ka mea, e puka e ana ka helu maa o keia moolelo kaao ma ka Helu 1, nelaila e miki mua oukou i ka lawo ana, o haU e k« puulena a ia i Hilo, a ke haal wi aka oei ko'a polima i ke aioha ia ookoa r® >«a poe heluhelu, me ka Luna Hooponoj pono k® aloha, me na keiki ulele hua kepau o ka hale pai ke aioha maka liilii o Hilo bav. j We ka mahalo, Moaa Manu, 1 — Aperi!i, e,48?0,_ _