Ke Au Okoa, Volume VI, Number 1, 21 April 1870 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KE AU OKOA.

JNO. M. KAPENA.

LUNA HOOPONOPONO

HONOLULU, APERILA 21, 1870.

MA KE KAUOHA.

OLELO KAHEA.

O Makou, KAMEHAMEHA V., Moi, ma ke Ahonui o ke Akua, o ko Hawaii Pae Aina :

KE KAHEA AKU NEI,

O Ko Makou makemake a me ka oluolu, i kulike ai me a hoakaka ana o ko Makou Kumukanawai; e hoakoakoa ae na Hoa o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ko Makou Aupuni, Ma ka Hale Hookolokolo, ma ko Makou Kulanakauhale o Honolulu, no ka lawelawe ana i na Hana o ka Lehulehu; ma ka hor a12 awakea o ka Poaono, la kanakolu o Aperila, i ka makahiki o ko Kakou Haku, Hookahi Tausani Ewalu Haneri a me Kanahiku.

Haawiia malalo o ko Makou Sila Alii Nui, ma ka Halealii Iolani, ma ko Makou Kulanakauhale o Honolulu, i keia la mua o Maraki, M. H. Hookahi Tausani Ewalu Haneri me Kaahiku, a i ka Ehiku hoi o na Makahiki o ko Makou Noho Alii ana.

KAMEHAMEHA R.

Na ka Moi.

Kuhina Kalaiaina,

F.W. Hutchison

I ke kaawale ana aku o ka Luna Makai Nui, o ka Mokupuni o Maui, na ka Hope Luna Makai Thos. W. Evereta Esq., o Wailuku e lawelawe i na oihana ma ia Keena.

STEPHEN H. PHILLIPS.

Keena Loio Kuhina,

Honolulu, Aperila 20 1870.

Me ka hoapono ana mai o ka Mea Kiekie, ke Kuhina Kalaiaiaa, ke hookohu nei au i keia la ia H.N. Greenwell i Luna Ohi no ke awa o Kealakekua, Hawaii, Hawaii.

W.F. ALLEN,

Luna Dute Nui.

Keena Luna Dute Nui,

Honolulu, Aperila 18, 1870.

OLELO KAHEA

Ke papai ia'ku nei ka poe Lawe Pepa, e hookaa mai i ko lakou aie i "KE AU OKOA," no ka mea, ke aneane aku nei e hiki aku i ka Helu hope o keia Buke. A i ka poe makameake lawe nupepa i lawe ole mamua, he hiki no ke hooili mai i ka uku pepa mamua, me ka hai mai i ko lakou wahi e noho ana.

JNO. E. BUSH,

Luna Pai.

UA KAU nui ia aku no na manao no ke ku ana mai o ka mokumahu, e wehe ai i ka laina mokumahu ma ke ala o Nu Holani e hookui ai me ka hikiwawe me ke kulanakauhale o Kapalakiko. Ma ka hoopukaia ana o na lono e hoomoe io ia mai ana he laina e hoohikiwawe i ka hui ana o na palena o kahonua, he mea nui no ia e hookomo mai ai iloko o kekahi i ka noonoo ana no ia mea, no ke ano o na hana loea kupanaha o ko ke kanaka ake ana.

  E like me ka make i hoopuka ae la, ua kau nui ia aku ke ku ana mai o ka moku mua, i mea e hooko ai i na lono i pae mua mai; a i ka hora 7 o ke ahiahi o ka Poakahi iho nei, ku mai la ka moku mua Wonga Wonga, Kapena Beal mawaho; a i ke kakahiaka nui Poalua, komo mai la a pili ma ka uwapo maka o Aina Hou.  He moku hao oia, he loihi a he 1400 ka nui o kona mau tons; a eh moku kupono ka oia no ka hana i manaoia ai.

  Me ka hauoli no ko makou hoopaa ana iho i ka hoomanao ana no keia moku mua i hiki no ka laina i manao ia, e hoomau ia ana na holo ana me na mokuahi holo a maikai kupono no ka oluolu o na ohua, a me ka hiki pono ana o na ukana i manao ia mai na wahi mai a lakou e kipa ai.

  He 17 ka nui o kona mau la mai Auckland Nu Zilani mai, a he 23 hoi ka huina pau loa o kona mau la mai Kikane mai. He 170 ka nui o na ohua ana i lawe mai ai; a ma ka nupepa, Herald o Kikane o ka la 26 of Maraki, e hoopuka ana, e uhai ia mai anaka holoana mai a ua Wonga Wonga nei e ka mokuahi City Melbourne; a i ka manawa a ka moku mua i holo mai ai, ua pau e no na ohua o ka moku hope i ke kakau ia o ko lakou mau inoa no holo ana mai. Ua piha na nupepa o Auckland me Kikane no na mea e pili ana i na manaolana o ka holomua o na laina mokuahi la. Eia iho malalo nei ka papa manawa holo o ua laina la :

-- HOLO MAI --

Haalele ia Kikane - Haalele ia Auckland

26 Maraki, 1870.     2 Aperila, 1870.

27 Aperila,    "         4 Mei,         "

28 Mei,         "         5 Iune,         "

30 Iune,        "         7 Iulai,         "

  A m na mahina mahope mai, ma ka a hope o kela a e keia mahina e haalele ai ia Kikane; a ma ka la 7 mahope iho, e haalele ai ia Auckland.

-- HOLO AKU --

  E haalele ana ia Kapalakiko i ka la 10 o kela a me keia mahina. O na manawa o ka holo ana mai Kikane mai, penei no ia : Kikane i Auckland, he 5 la; Auckland i Honolulu, he 16 la; Honolulu i Kapalakiko, 10 la; Kapalakiko i Nu Ioke, 6 la; Nu Ioka i Livapula, 9 la; -- Hui ia a pau na la o ka holo ana, he 45 la mai Kikane a Livapula.

  Ma ka holo ana mai nei nae o ka Wonga Wonga, sole i kulike me ka papa manawa i hahai ia ae la, aka, aia no nae na mokumahu e holo hope mai ana, e hookupono loa ai e like me ka hahaiia ana ma ka papa manawa. Me he mea la paha, o ke alahele mao mai nei, ua oi se no ka maikai oia mamua o ke alahele mai Nu Holani aku ma ke Alanui o Sueza -- no ka mea, ma ka Puali aku o Suez a hiki i Southampton ma kekahi aoao hema Enelani, he 56 la: a ma keia alahele hoi, mai Nu Holani a hiki loa aku Livapula, he 46 la, he 10 a 11 la ke ano e. Kekahi pomaikai nui no hoi, he oluolu ka holo ana ma keia ala; a aole no hoi he nui loa o ka lilo, oiai, o na lilo ma ke Alawai o Sueza o ka poe ma ka papa akahi, he eono haneri dala; a ma ke ala hoi ma Kapalakiko aku nei, he eha haneri dala wale no na lilo. Ma keia mea no paha, e hilinai nui ia ai, e nui ana ka hele ana ma keia ala hou.

  I keia auina la, ua lono mai makou, e haalele mai ai ua mokumahu Wonga Wong nei ia Honolulu nei, a hoi aku oia i Kikane ma Auckland aku; a o kona mau ohua i lawe mai ai, e kau aku ana lakou maluna o k amokumahu Idaho, e haalele pu mai ana no hoi ia Honolulu nei no Kapalakiko. I ka Poakahi o keia pule ai, a 27, e haalele ai ka mokumahu alua o keia laina ia Kikane, a holo mai ia nei.

  Ua lono pu mai no hoi makou, e manao ana kekahi mau kalepa, e hoouna me ka hoao i kekahi mau waiwai ulu o Hawaii nei, maluna o ka mokumahu Wonga Wonga, ma ke kalepa i a ma Nu Holani; a malia o halawai mai ia mau mea ulu me na kumukuai makepono maikai.

  Ua hauoli no hoi makou i ka ike ana, ua hooko pono loa ia na lono i hiki mai ai no ka wehe ana ia o kekahi laina mokumahu ma ke ala komohana o ko ka honua nei holomua ana; a oi loaa aku hoi ma ko Iakou lokomo@ ma ke kakou nei ipuka. No ka mea, ma ka hoohuipu ia ana mai o keia laina hou, e loaa ai ia kakou, he ipuka hou e hookuu ia aku ai no ke kalep mahuahuaia ana o ko kakou mau waiwai kuloko. I keia mau la o kakou nei e noho kalepa nei ma ko kakou mau mea ulu, ua hilinai nui no ia ma ke awa komo o Kapalakiko; a ua hoonua pu ia aku no nae hoi i kekahi mau awa komo o na aupuni e aku ; aka, aole nae paha i mahuahua loa, e like me na waiwai Hawaii e lawe ia nei i Kapalakiko.

  Ano, ua hemo mai la he awa hou, kahi e hoouna ia aku ai ua mau waiwai nei o kakou, aole no o makou kanalua, e loaa ana ia kakou he makeke hou kahi e lilo hikiwawe ai me na kumukuai kupono; oiai, ua hamama mai la elua mau wahi akea nui kupono, ka hikina a me ke komohana; --a e like no hoi ma ka makou e hoolalelale mau aku nei, he mea pono, "E peluia na ami o na kuli!"

MA KA PO POAKAHI iho nei, ua haawi ae la o Mr. W. Montgomery i kana heluhelu paanaau me na leo pahee kuolo, maloko o ka Hale Hookolokolo ma Honolulu nei, a o na pomaikai, a me na loaa a pau o ia po, u a haawi ae oia no na "Ahahui Kokua aloha Amerika, " a me ka "Ahahui manawalea o Sana Geoki."

NA KA MAIA. -- Akaaka paha oukou e "Kahuoi" ma ke helehelu iho i ka mea a kekahi haole i hoike ai imua o ka "Ahahui Scientific o America." Penei kana hoike ana: Lawe mai na kamaaina o ka Hema i kekahi mau hua mai ke kumu maia kahiko mai, i kanu iho la ma ka lepo ae one ma-u ma ke kapa o kekahi muliwai, a loko paha; o ko lakou kupu koke ae la no ia me ka hikiwawe loa, a i ka pau ana o na mahina he umi, ohi ia na hua mua, he ano liilii nae na maia, aohe no hoi he nui o ka ahui; aka, i ka hua alua ana mai i kekahi makahiki, oi aku no ka nui o ka ahui, e loaa ana paona he kanaono a oi aku i kekahi ahui hookahi wale no. Ma ka Hema no hoi, he mea mau ke oki ia iloko o ka wa aole i pala, o paluhe auanei iluna o ke kumu, a hapa no ko lakou ono ke waiho loa ia pela a pala" O oukou a o kakou ka poe i ike nui i ke ano o ke kanu ana, ka hua ana, a me ka pala ana o ka maia, na kakou a pau e henehene aku, a e kapa i keia mau olelo maluna ae he hoopunipuni maoli. Aole elua hua ana o ka maia, e ekolu paha; aole no hoi i kanuia me kona hua, aka me kona kino maoli no, i kapaia he pohuli e kakou, aole no hoi e pau ana ka ono o ka maia ke waihoia i ke kumu a pala. No ke kanalua ia o keia mau hoike ana a ua haole nei e ua ahahui la, aia a hookolo loa mai lakou i ka ninau ana ia Kauka Hilabarani. O kona hoike ana ka makou i mahalo ai.

G.K.*

I KA POAONO iho nei o kela pule ka hoi ana mai o ka MOI maluna o kona moku, ke kuna Pauahi. I ka wa i hookokoke mai ai ka moku mawaho aku o ka nuku o Mamala, ua haawi aloha mai la na pu leo ni o Puowina, a pela hoi me na moku manuwa Donai a me ke Jamestown e ku ana iloko o ke awa. Ua oluolu maikai no ke ola o ka Moi.

KA MOKUMAHU IDAHO.-- I ka auina Poalima iho nei, ku mai la ka mokumahu Idaho.he 11 la mai Kapalakiko mai, me na ohu kakaikahi, a me ka ukana mai ia awa mai. Ma keia auna la e haalele mai ai oia.

 

UA IKE IHO MAKOU mawaena o na poe eepakake o ka mokuahi Wonga Wonga, is Mr. Gray; ka Luna Nana o ka Oihana leta o na panalau Auseteralia.  E holo ana oia Kapalakiko, a mailaila loa aku i Nu Ioka. O kana hana e holo nei no ke kukakuka pu ana no na mea e pili ana i ka lawe ia ana o na eke leta e keia mau laina mokuahi hou.

HE HAOLE PUUKANI KEAKA NIKA. -- Ma ke ku ana mai nei o ka mokumahu Wonga Wonga, i hiki mai aio Mr. J.E. Tela, kekahi haole kaulana o Auseteralia, i ke akamai himeni keaka nika, a e noho ana oia ia nei a hala kekahi mahina, e kali ana no ke ku hou ana mai o ka Idaho; a iloko o kona noho ana i a nei, e haawi ana oia he maui himeni keaka nika imua o ka lehulehu, no kekahi mau po.

NANI KA LIMALIMA ANA ! -- Ua komo kolohe ia kahi o ka Rev. L. Kamika, a ua lawe aihue ia mai laila aku an dala he haneri ame ka iwakalua ($120) a pela hoi me kahi o Kauka G.P. Judd,  ua lawe ia mai laila aku na dala he $20. Aole i loaa ka mea nana i aihue, a i  ka manao weale ia , ua puhalehiu aku ka aihue mai nei aku, a eia paha i kekahi wahi o ko kakou nei mau hono.

UA LONO mai makou, he halawai ma Kailua, Hawaii, i ka Poalua, Aperila 12, no ka hoomanao ana i ka la i ku mai ai na Misionari mua i Hawaii nei, iloko o keia mau makahiki he kanalima i hala ae nei. Oia hoi i ka la 12 o Aperila, 1820. Aole nae i loaa mai ia makou ka lono, no na mea i hana ia iloko o ua la nei i hoomanaoia ai e na kupa o Kailua.

MAKAI PAKE : -- Ma keia mau la iho nei ua ike aku makou he makai Pake kekahi iwaena o ko ke kulanakauhale nei mau makai O ke koho ana i makai o keia ano, he mea no paha ia i noonoo akahele ia, oiai: aia iwaena o na pake e noho nei me makou, he nui na hewa malu i hanaia e lakou, e like la me na piliwaiwai ana, na kuai malu ana i na wai on a a me kekahi mau me e ae. Ao ka pake paha ka mea i oi aku ke kamaaina i ke ano o ka noho ana o ko lakou lahui.

MAI KA @@@ mai ka ua paupili mai o Lele, ke hookakauha la na lima o ka Anela Luku maluna o kekahi o na hoakanaka o ua aina lepo ula nei. Mailoko aku o kekahi hale hookahi, ua ohi aku ka make i ka hapa nui aole i emi iho malalo o ka awalu kanaka, a hookoe ia iho la elua wale no; a mailoko aku hoi o kekahi hale ua make na me aeha a koe elua. Akahi no a hookukonukonu iho ma Lahaina kela ano mai nana i holapu iho i ko Hamakua Maui, Makawao a me Wailuku.

HOAO HOU E HOOPAU I KA NANI : Ma ka auwiua la pule o kela Sabati i hala, ua ike ia kekahi ahi i manaoia e puhi i k a halekula o Lahainaluna. Ma ka aoao mauka o ua hale kula nei ua loaa kekahi puu papa, me aa nupepa ekolu, o kekahi o lakou i hoopuluia me ka aila honua, a he puu aki-koe kekahi. O na nupepa ; no kekahi no ia o nu keena o na keiki kula, aka, ua haule pu nae ka noii pono ana i ka mea nana i hana i ua kolohe nei. Ua ano hookahaha ia na haumana no keia kolohe, a o na kumu hoi, aohe lakou i moeuhane mua no na ino e illi mai ana ma keia ano, aole hoi he mau kne ino i hanaia mawaena o lakou a me na haumana.

NO NA APANA DALA IWAENA O KAKOU. --  O ke dala Farani elima franc, ua like kona kaumaha me na hapalua dala Amerika elua, ua like pu hoi ia me na dime he umi.  O ke dala Mesiko hookahi, ua like ia me ke dala Farani hookahi, u alike ia me ke dala Farani hookahi a me ewalu keneta keu. Aole i like na hapawalu Pelekane eiwa me na dime he umi, a me k a alima franc dala Farani. Nolaila, eiwa hapawalu Pelekane a me umi huna, alaila, like me na dime he umi, a me ke dala Farani hookahi, a i n a hapalua Amerika elua, me na hapawalu Pelekane ewalu, ua poho ia i hookahi hapawalu Pelekane a me na huna he umi.  Ua hoike makou i keia, i mea e ike ai ko makou poe heluhelu, i kekahi mau puka liilii e poho nei ko lakou mau keneta, mai ko lakou mau pakeke aku me ke ano hoohuoi ole.

KA MOKU DONAU: Iloko o keia pule, a i ole ia i na la mua ae paha o keia hebedoma ae, e haalele mai ai ka moku Donau i ko kakou mau ae kaim a holo aku i Amerika Hema. Aha iho nei mahina o kona ku ana ia nei e kapili ai i kona mau wahi i hoopoino ia, a ua ane hookamaaina loa mai kona mau alii moku a me na luina i ko kakou mau kaiaulu nei, a o kona huli hoi ana'ku, aole no auanei e hoonele ia na aloha pumehana ana no lakou. Ma ka Poalua iho nei ua kai huakai aku na poe Katolika (i alakai ia e ka Rev. Heremana,) iluna o ua moku manuwa Auseturia nei, me na wahi makana iki ma ko lakou mau lima. Ua hookipa maikai ia aku lakou e ke kapena a me na'lii moku, me ka hoikeike ia o na wahi a pau o ka moku ia lakou.

BELE NUI PAU AHI: -- Ma ke ahiahi Poano iho nei o kela pule, ua kani ae ka bele nui pau ahi o Honolulu nei no ka manawa mua. E hoao ana i kona kani ana, a me na rula o kahi nona ke ahi i a ai.

WI O KONA: -- Ua lono hou mai makou no ka wi a me ka la o Kona Hawaii, nolaila, ua laulele aku lakou i ka hoi, a me na mea ai o ke kuahiwi, i hoohala ko-nahala no ka la makaponiuniu ai ole.

KA MOKU KUNA ANE:  -- Ua aneane ae nei e paa loa ka moku kuna i ka hana ia, a e hoomaka koke ana no oia i ka holoholo pili aina ana malalo o kona kapena kahiko Capt. Babcock.

HE HOLOHIKIWAWE ANA: Ma key hole hope ana mai nei a ka moku kuna Pauahi, he eono wale no hora o kona holo ana mai Molokai mai ku iho nei ia nei. O keia ka holo hikiwawe ana i oi ole ae ai kekahi moku e ae mamua ona, wahi a kekahi poe.

MA KA POAHA iho nei o kela pule ka hele ike ana'ku o ka Mea Hanohano ke Kiaaina o Oahu, iluna o ka moku manuwa Auseturia Donau, a me ka manuwa Amerika Jamestown, a ua hookipa ia aku me ka haawiia ana mai o na pu aloha mau, e like me kona kulane.

KE KUNA WAIOLA: -- O keia moku hou i kapiliia  iho nei e Mr. Emese ma, ua lilo ae nei ia Jas. J Dowsett (Kimo Pelekane_ a e hoolilo ia ana oia i moku holoholo pili aina. Ma ka Poaono o kela pule iho nei kona hoao ia ana, a ua ike ia kona ano pahia olalo i ka ili-kai.

UA HIKI se la o Rev. Dr. Damon, a me kona wahine i Nu Ioke iloko iho nei o ka malama o Maraki. Ua hoi mai la oia i Amerika mai kana huakai hele makaikai ana i ko Europa. E haalele koke iho ana no laua ia Nu Ioka no Nu Enelani.

KA MOKU PAPAPA: Aia ma ka aoao komohana hema aku o Niihau e kokoke ana i ka mokupuni uuku o "ka wai a ka paoo," kekahi mokupuni uuku i paa ole kona kii iloko o ka palapala aina. Aia oia ma Latito Akau 21˚ 27' Lonitu komohana, 161˚ 19' ma ka aoao komohana hema komohana ae mai Kaula aku, he 40 mile mailaila aku; a he 55 mile mai Niihau aku, a he 190 hoi mile mai Honolulu nei aku. Ua ike ia ua puu pohaku nei e Capt. Pohaku o ke kialua  birigi Kamehameha V --. Ua like kona ano me he opuu kopaa keokeo 'la, he aneane e alua haneri kona kiekie mai ka ili ae o ke kai, a ua pii kuoho ae no ia mailoko ae o ka hohonu lipolipo a ka moana. Ua kapa kahiko ia no ia wahi ailana e ko Hawaii nei o "ka moku Papapa."

Pane I Ke Kuokoa.

NO KE KAPU AUPUNI MA KA POALIMA MAIKAI. Make Kuokoa, Aperila 16 i hala aku nei, hoahewa ia ke kapu a ke Kuhina Kalaiaina i kau ai maluna o na hana aupuni ma ka Poalima mamua o ka Pakoa, oia hoi, ma ka la i make ai o Iesu Karisto maluna o ke kea i kalaia na hewa o kanaka. I ke Kuokoa, ua kue ke Kuhina i ke Akua, ma ka hookiekie ana i kekahi la o ka hebedoma, a hoohaahaa i kekahi. Me he mea la, wahi a ke Kuokoa ua pii ae ko kakou ike mamua o ko ke Akua. Eia kuu pane i keia hoohalahala ana o ke Kuokoa, o ka hoohalike me ko ke Akua hana, aole ia he kue i ke Akua, Ae mai no paha oe i keia e ka Luna o ke Kuokoa. Ua hookiekie ke Akua i ka la kapu Karistiano, ka la i ola hou ai o Iesu Karisto, a ua hookiekie ke Kuhina Kalainaina i ka Poalima mamua o ka Pakoa k la i make ai o Iesu Karisto no kakou.

  Aole i hoole ke Kuhina i ka la kapu Karistiano, aole ia i hoohaahaa i kela la. Nolaila, aole i kue ke Kuhina Kalaiaina i ko ke Akua hana. I na make ke alii o Hawaii nei, aole anei e hookapu ia na hana aupuni ma ia la me ko oukou hoapono ana ia kapu, a i ka la i make ai ke'lii o na'lii a pau, no kona aloha ia kakou, ia oe ka, aole pono i ke Kuhina Kalaaina ke hookapu i na hana ma ia la! Ninau oe, he aupuni Katolika anei o Hawaii nei? Eia ka'u, he aupuni Katolika paha, aole paha, aole akaka loa; aka ea, eia ka mea maopopo loa aole ia he aupuni Kalavina. Maopopo lea ia makou a me ko Wini hoohalahala mau ana ia ia me ke kapa mau ana i na hana a na kuhina he lapuwale. Pane mai oe ia oe iho e i ana  me ke kanalua ole, aole, aole he aupuni Katolika. He hana Katolika nae kana, ea i na makahiki a pau ma ka la i hanau ai o Iesu, i ka la 25 o Dekemaba, a ma kona l ai make ai, ma ka Poalima mamua o ka Pakoa.

  Ka inoa, o ka huna i ko oukou hilahila, ko oukou pono ia, aole ka hoolaha ma na mokupuni a pau o keia pae aina, imua o ko oukou pe hoahanau. Olelo oe, aole i hana pela ke aupuni Hawaii ma na makahiki 30 a 40 paha i hala aku nei; oiaio ia, a he mea hoike keia ua hiua ka have Kalawina ma Hawaii nei. Aole i hana na Katolika ma ia mau makahiki pouli he 40, e like me oukou e hana nei; aole lakou i kuamuamu ma na nupepa i na hana 'o na kuhina. Ua kali lakou me ke ahonui i ka manawa pomaikai e naauao ai ke aupuni, na ka naauao e hoopau i ko oukou mau rula ino, a ma ka lokomaikai o ke Akua, ua hiki mai ia manawa pono.

Na'u na R.D.

O ke kuikahi kalepa mawaena o na aupuni o Auseteria a me Beritania Nui, ua hooholo loa ia.

He mau manao i ka Ahaolelo o 1870, a me ka nupepa "Ke Au Okoa."

            I kuu noonoo, o ka like pu ole o ka manao o na Lunamakaainana maloko o ka Ahaolelo, oia ka mea i hemo ole ai kekahi mau kaumaha. He mea i hemo ole ai kekahi mau kaumaha. He mea akamai ka poe e manao ana ia lakou i poe Lunamakaainana, oiai lakou mawaho nei, a ma ka maikai a me ke kupono o ka lakou wehewehe ana iwaena o na kanaka, he kumu no ia e kaou mai ana i ka manao o na kanaka e hookupono i ke koho ana, no ka mea, o ka manao a mau manao e hoike ia ana , o na kumu no ia i hele iho nei ko kakou poe Luna ma na kau i hala.

            Aohe o'u manao ua hoopunipuaiia mai na makaainana e na Lunamakaainana a lakou i koho aku ai, aka ma ka noho ana aku i ka Ahaolelo, o ka hoomaka ana no ia e ano-e, a e kahulihuli ai ka manao o ua poe Luna nei a kakou. No hea aku la ia ano-e ana o k amanao o ua poe Luna la, pehea hoi i kioia ai lakou i na manao maikai a lakou i wehewehe ai a i hoakaka ai me ka pololei iwaena o ka poe nana lakou i koho. Aohe nae he mea nana e hoike mai i keia apiki o na Luna, no ko lakou kiola wale i ko kakou mau pilikia, nolaila, o ka poe lawe wale no i ka nupepa Ke Au Okoa, o lakou wale no ka poe ike i ka hana a na Luna i koho ia, aole lakou makemake i ka lohe wale, o ka poe makaala loa i ka waiwai o ka olelo a ka nupepa, a me ka poe no hoi e manao nui ana e ike i na hana a ka Luna a lakou i koho aku ai; i kona manao paa e like me kana hoakaka mua, a me kona luli ana aku mamuli o kona makemake iho, a kiola wale i ka pono o ka poe nana i koho. Aole au ehai ana he mea wahahee ka olelo a na Luna ke pau ka Ahaolelo, ke like ia me ka mea i hoakaka ia ma ka nupepa, aka, o ka Luna hoi mai, a kahekahe wale mai i kana olelo, a kuhikau aku paha no ka Luna o mea, a o mea ka hewa oia ka mea i hemo ole ai ka auhau mea, a me kekahi mau pilikia o kakou, eia no ka hoi auanei, oia no kekahi i hana pela, nolaila, ua hilinai nui au i ka pono o ka lawe nupepa i keia mau la.

            I mea e pau loa ai ke kanalua, e lawe io no oukou i ka nupepa, i maopopo na Luna kokua ia kakou, a me na Luna hi-o i-o ia nei, a he mea ia e pono ai ke koho ana, he makehewa ke hoolohe i ka olelo waha. Eia hoi kekahi, in a paha e kue ana kekahi Luna i ka palapala hoopii a kekahi Luna ma ka Ahaolelo, o ua palapala la nae, he palapala e noi ana e hoopau ia kekahi mau auhau, aka, kue mai nae kekahi Luna, alaila, o ka pono loa, e palapala aku ka Luna nana ka palapala i kue ia i ka apana nona ka Luna i kue mai e hai aku ana, aohe make koh@ lua mai, i kela Luna. Aole paha keia he mea nui, aka, he wahi mea e paku ai i ko ka Luna noho ana i ka Ahaolelo, a i mea no hoi e hoomauia aku ai ke koho ana; ke malama oia i ka hna a ka poe nana ia i hoouna aku.

            Ina paha wau e loohia mai ana i keia oihana, a lilo au he kauwa na kekahi apana e hele i ka Ahaolelo, alaila, o ka'u kauoha no keia, e lawe kela me akeia mea i ka nupepa, i ike ai lakou i ka'u hana ma ka Ahaolelo, e aho ia mamua o k ahoopaapaa wale mai no, nolaila, e koho kakou i mau Luna kupono, kuoo, kulanalana ole, a i mau Luna hoi e hana ana i ke kaulike mawaena o ka Moi, na 'Lii a me na Makaainana. Ma ke Kumukanawai, ua olelo i a Ekolu Lala Mana Nui o Ke Aupuni, o ka Moi, na 'Lii a me na Makaainana, he like ka mana a me ka ikaika o keia mau apana, a heaha la ka mea i hilinai wale aku ai kekahi mana i kekahi; aohe nae a'u mana hoopili wale e like me ka mana i kekahi; aohe nae a'u mana hoopili wale e like me ka mana o na makaainana, nolaila, e hoolei kakou i n a Luna o ia ano, e hoouna kakou i na Lupa e hoohiki mai ana imua o kakou e hana io ana i ko kakou mau pilikia, a hemo iki ae kekahi wahi kaumaha a kakou e uwe nei.

            Pela ka manao hoolana o ka mea kakau manao, in a e lilo a lilo ole oia ka Lunamakaainana, ua pomaikai no ka lahui ma ka'u hoomoakaka ana, aole no hoi au e palaka i ka hoouna ana aku i na manao hoopii kupono, e pili ana i ka pomaikai o na mea a pau mai Hawaii a Niihau, ka pono kaulike i noonoo nui ia, a ua loaa no keia mau manao maikai mauli o ka noonoo akahele ana mai kela mau makahiki a hiki wale i keia wa. Aole au e huna i ka pono i hooulu ia iloko o ka naau in a he mea e maikai ai ka noho ana o ka lahui, a me ke kau kanawai ana , a he mea e pomaikai ai ka ohana, ka poe iiihune, ka poe waiwai, a he mea hoi e pono ai no ka hoonaauao ana i ka lahui.

            Ke waiho mai nei kekahi luna i hele i na kau ahaolelo i hala i kona manao, he makehewa e koho i ka poe i maa ole iloko o ka Ahaolelo, aia wale no o ka poe i hele mua, a na ikie i na rula a me na hana ana.  I ko'u nanaina, he mea uhiuhi laumanamane wale no ia, mamua o ka ike ana aku i ka poe i maa, he poe luna hana ole i ka pono o ka poe makaainana. Minamina wau i keia kau, no kuu aloha i na kanaka e amo hele nei i ke kaumaha, ka pilikia a me ka luuluu a na luna o na kau i hala, a ke lea nei ka hoaikola a kekahi poe luna, mai puni kakou i keia wa.

KAWAILIULA

Ke lonolono wale ia mai nei e haalele ana ka o John Bright i kona noho aua iloko o ka Aha Kuhina o Beritania.

 

Ke mau nei no ka halawai ana o ka ahaolelo nui a ka Pope o Roma, aole nae he mau mea ana nui i hanaia.

OLELO HOOLAHA

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE

O KO HAWAII PAE AINA

Ma ka Waiwai o Kanui w.,

no Honolulu, Oahu, i make

MA KA HELUHELU ANA A ME KA WAIHO ana mai o ka palapala noi o Ihu (k,) a me Kainoa (k,) e hoonohoia laua i mau luna hooponopono no ka waiwai o Kanui (w,) i make ma ka M.H. 1865, i kai ia.

  Ua kauohaia i na kanaka a pau, e hoolohe ia keia noi ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, mak hora umi kakahiaka, o k ala 26 o Aperila M.H. 1870, a ia manawa e hoolohe ia na mea a pau e kue ana i keia, a e hoolahaia ka Olelo Hoolaha o Keia hana ma "KE AU OKOA," i ekolu pule.

H.A. WIDEMANN,

Lunakanawai o ka Aha Kiekie.

IKEIA: W. R. SEAL

Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Aper. 4, 1870.   51-8t

OLELO HOOLAHA

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE

Ma ka Waiwai o Liaikulani,

no Honolulu, Oahu, i make

MA KA HELUHELU ANA A ME KA WAIHO ana mai o ka palapala noi a Keoni Liaikulani (k,) ke keiki ponoi a Liaikulani (k,) no Honolulu, Oahu, e hoihoi mai o Kaaiawa (k,) a me Mahiai (w,) no Waialua, Oahu, he mau luna hooponopono waiwai

ma ka waiwai o Liaiakulani, ka mea i make @noho pu ia no hoi i makua hanai no Keoni Liaikulani, i oleloia maluna o na waiwai a pau @@ ma ka lima a me kana @ noho luna hooponopono waiwai ana.

            Nolaila, ke kauoha aku nei he Aha, e hoolohe ia keia noi ana maka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, ma ka hora 10 o ka Poalua, ka la 26 o Aperila, M.H. 1870, a ia manawa e hoolohe na mea a pau e kue ana i keia noi, a e hoolahaia ka Olelo Hoolaha ma "KE AO OKOA," i ekolu pule.

H.A. WIDEMANN,

Lunakanawai o ka Aha Kiekie.

IKEIA: W.R. SEAL,

Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Aper. 5, 1870.   51-3t

OLELO HOOLAHA

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE

Ma ka Waiwai o NAOPAE (w.,),

no Honolulu, Oahu, i make.

MA KA HELUHELU ANA A ME KA WAIHO ana mai o ka palapala noi a Kaiaino (k.,) e hookuu ia oia mai kona noho luna waiwai ana no Naopae (w,) ka mea i make aku nei ae hoonohoia oia i hooilina no kawaiwai o Naopae (w,) ae hooiaio ia hoi oia ka hooilina a ka waiwai o Naopae (w,) ka mea i make aku nei, a e hoonohoia oia i hooilina no ka waiwai o Naopae (w,) a e hooiaio ia hoi oia ka hooilina o ka waiwai o Naopae (w.)

 Nolaila, ke kauohaia aku nei na mea a pau, e hooloheia keia noi ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu, ma ka hora 10 o ke kakahiaka o ka la 28 o Aperila, M.H. 1870,  a ia manawa e hoolohe na mea a pau e pili ana i keia noi, a e hoolahaia keia Olelo Hoolaha ma "KE AO OKOA," i ekolu pule.

H.A. WIDEMANN,

Kokua Lunakanawai o ka Aha Kiekie.

IKEIA: W.L. SEAL,

Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.

Honolulu, Aper. 6, 1870.   51-8t

OLELO HOOLAHA

AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE

Ma ka hana o SARH ANN BOOTH,

a me kekahi mau me Poe oo ole.

MA KA HELUHELU ANA A ME KA WAIHO IA ana mai o ka palapala noi o ANNA BOOH, o Honolulu, ke kahu o na kino a me ka waiwai o Sarh Anna Booth, me kekahi mau mea poe oo ole, e noi ana, e ae mai ka Aha e kuai aku oia i kekahi waiwai paa o ua mau keiki oo ole nei, e waiho mai ana i kekahi mau e kuaiia ai ua waiwai paa nei.

  Ke kauohaia nei, o ka poe i pili koke i ua mau keiki oo ole i oleloia, a me ka poe a pau i kuleana iloko o ua waiwai paa nei, e hele mai lakou imua okeia Aha, ma ka Poaha, oia ka la iwakaluakumakahi o Aperila, A.D. 1870, ma ka hor umi o e kakahiaka, ma ke Keena Hookolokolo o keia Aha, ma Honolulu, e hoike mai i kumu e ae ole ia ke kuai ana o keia mau waiwai paa.

  A ke kauohala nei no hoi, e hoolaha i ke kupe o keia kauoha, i ekolu pule, mamua ae o ka hoolohe iaana o keia hana, ma ka "GAZETTE," a me "KE AU OKOA," he mau nupepa i pai ia ma Honolulu, i oleleia.  ALFRED S. HARTWELL.

Lunakunawai o ka Aha Kiekie.

IKEIA: L. McCULLY,

Kakauolelo.

Kakauia, Honolulu, H.I. Mar. 26, 1870. 50-8t

OLELO HOOLAHA

--A--

KA LUNA HOOPONOPONO WAIWAI

KE KAUOHA I AKU NEI NA MEA A PAU, i aie mai i ka waiwai o JOHN WINNBERG make aku nei; e hookaa koke mai i k mea aona ka inoa malalo, a o ka poe a pau a paa ana i kekahi waiwai a ka mea i make; e hoike koke mai. O ka poeana i aie aku ai, e hoike mai iloko o na malama eono; a i ole ia, e hoole loa ia aku.

G. WILLIAMS

Luna Hooponopono Waiwai.

Honolulu, Aperila 6, 1870.   51-5t

OLELO HOOLAHA

-

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU KE nana mai i keia, o ka Olelo Hoolaha a kau kane mare, oia o

MR. KAIWILIILII,

e olelo ama, aloe make hoaie mai o ka poe waiwai ia'u, o poho auanei lakou. O kona hoopuuipaniakahi keia; i maopopo kuu kapa ana ia ia he hoopunipuni, mai ko maua la i mare ia ai a hiki i keia la, aole loa ana mau wahi pono i haawi mai ia'u, mai ka piko okuu poo a ka man ea o kuu wawae, aole, aole loa no. No kana olelo, eia wau me ke kane manuahi e noho nei. O kona hoopunipuni alua ana keia; o ka oiaio, aole a'u kane manuahi e noho nei, ua ike ka ia he kane manuahi ka'u, no ke aha la kona mea i hopu ole ai, o pau nae paha na lima i ka ekeeke?

MRS. KAILIKOLE.

Honolulu, Aperila 4, 187   51-3t

OLELO HOOLAHA

NO KA MEA, ua kohoia ka mea nona ka inoa, malalo nei, i luna hooponopono no ka waiwai i hooponopono ole ia o Poholowai, no Wailuku, Maui, i make. Nolaila, ke kahea aku nei au i na mea a pau i aie i ua waiwai nei, e hookaa koke mai, a o ka poe mea kuleana iloko o kela waiwai, e hoike mai ia'u iloko o na mahina eono mai keia la aku, o pale mau ia lakou.

J.D. HAVEKOST.

Makawao, Mar. 25, 1870.  52-1m

OLELO HOOLAHA

NO KA MEA,  UA NOI IA MAI AU O F.S. Lyman, kekahi o na Lunakanawai Kaapuni o Hawaii, e J. Hanai, no ka hooiaio ana i ka palapala kauoha o Kealohi (k.,) no Papaikou, Hilo, Hawaii, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeaia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalua, oia ka la 8 o Mei, i ka hora 9 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Hilo, Hawaii, kahi e han ai.

F.S. LYMAN,

Lunakunawai Kaapuni Apana Ekolu.

Hilo, Hawaii, Ap. 4, 1870. 52-4t

OLELO HOOLAHA

NO KA MEA,  UA NOI IA MAI AU O F.S. Lyman, kekahi o na Lunakanawai Kaapuni o Hawaii, e Makaula, no ka hooiaio i na palapala kauoha o Opunui k, o Paukaa, Hilo, Hawaii, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poalua, oia ka la 31 o Mei, i ka hora 9 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookoloikolo ma Hilo, Hawaii, kahi e hana ai.

F.S. LYMAN,

Lunakanawai Kaapuni Apana Ekolu.

Hilo, Hawaii, Ap. 4, 1870.  52-4t