Ke Au Okoa, Volume VI, Number 1, 21 April 1870 — Page 4

Page PDF (1.63 MB)

This text was transcribed by:  Aaron Morton
This work is dedicated to:  Kamehameha Schools Maui High School

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HE KAAO NO PUAOKAOHELO,

Ke Kamalei hiwahiwa o Kauakanilehua o Hilo, kekaikamahine a Leleiwi me Makanaloa, ka hanai a Punahoa, I unuhi ia mai loko mai o na Kaao ka hiko o Hawaii nei.

 

Helu 1.

            Ka mana’o hoakaka o ka mea kakau Kaao, o ka poe e heluhelu ana i keia Kaao pokoi o Hawaii nei. Aloha oukou, akahi no a loaa ia’u ka wa pono e hoopuka aku i ko kakou. Ka’ao ponui mai ko kakou ma kupuna kahiko loa mai, i malama ia e ka lolo o ko lakou mau pp me ka paanaau, me na boke ole i kakauia e lakou a hiki wale i ka Manawa io mai ai na kokona o ka malamalama o ka noho na naauao, main a puuwai aloha mai o Amerika Haipuia, oia hoi keia au a kakou e noho nei. Nolaila, ua lawe mai au i keia Kaao e hoopuka aku ma ke akea, mai kekahi wahine kahiko mai e noho nei ma Waipio, i ike ai oukou e ka poe e heluhelu ana i ka oi o na Kaao o na aina haole au i hoopuka mau ai me na Kaao o Hawaii Nei, a naoukou no ia e kaupaona iho, aole no hoi e nele ana ke kauo ana aku o ka mea nona keia Kaao, i ko kakou mau puuwai iloko o kana mau hana, aka, he mea mau ma na Kaao o Hawaii nei, he hole ana kekahi i ka kekahi a pela aku. Nolaila, ina paha e kue mai ana kekahi i ka’u mea e hoopuka nei, he pono no e waiho kona ike a pau ka’u hoopuka ana, alaila, e kuupau ae no i ke Akamai ma ke akea. Nolaila, e hoomaka kakou e olelo i ka mea nona keia kaao, a me kekahi poe e ae, a nolaila, he mea pono ke lawe mua i ka Helu I., o keia Buke VI., o “Ke au Okoa, i ike holookoa i keia Kaao mao ka mua a ka hope, a me kekahi mau Kaao e ae he nui wale ma keia hope aku.

 

Ka olelo ana no ka mea nona keia Kaao a me kona mau makua, na kupuna a me ka aina, kahi i hanau ai o Puakaohelo.

 

Ua olelo ia ma keia kaao, ua hanauia o Puaokaohelo, ma Hilo, Hawii, mai loko mai o Makahanaloa, he wahine na Leleiwi, kana kane. He mau Lae kalana keia no Hilo, nolaila, he mea pono ia oe e ka mea heluhelu, e waiho iki iho i ke kakahele ana ma ka heluhelu. E huli ae kakou a nana aku i ka aina a me na kupuna, nona mai keia Kaao, oia ka mea e maopopo ai ia kakou ka hoonohonoho pololei ana mai ka mua a ka hope, e like me ka moku e holo ana mai Honolalo aku a ku ma Lahaina, a pela wale aku a hiki ma kona awa hope loa e ku aku ai, pela no ka olelo ana ma kaao. Nolaila, ma ko’u lohe ana i kea no o keia kaao, mai ka waha mai o ka mea nana i hai mai ia’u, elua ano, o ka mua, he ano kino kanaka, a o ka lua, he ano kino e-e-pa hoi.

Penei no ia, ua haoauia o Punahou, he wahine ma Hilo, Hawaii, a o Waiolama kona muli mai, he kane ia, oia no kona kaikunane ponoi, aole nae he Akaka o ko lana mau makua nana i hanau mai laua, aka, ma ka hai mai a ka mea nana i olelo mai ia’u, he mau makua ano e-e-pa ko laua, aia malaila kahi e hiki ai a kakou ke hoomaopopo iho, o na akua hea la keia nana i hanau mai ia Punahoa w., a me Waiolama k., kona muli pokii kaikunane? Nolaila, aole e hiki ia kakou ke hoomaopopo aku i ko laua mau makua, aka, e hoomaka ana no kakou e olelo ma o Punahoa la a me Waiolama.

O Hawaiinui-akea, oia no Hawaii, ka mokupuni nui o keia Pae Aina, ma ka hikina a ka la i Haehae, o Hilo oia no ke ono o na moku i mahele ia loko o ka mokupuni holookoa o Hawaiinui-akea. Aia ma Hilo kahi e hiki ai ia kakou ke olelo no Punahoa a me Waiolama, na kupuna o ka mea nona mai keia kaao, nolaila, n aka poe i kamaaina a ma ka poe i ike i keia wahi i haiia e hoomaopopo iho, ke ole hoi au e kuuihewa i ka hai ana, o Puuahoa ke kaikuahine a me Waiolame kona kaikunane, he mau alii kapu keia no Hilo, mai la ae-kai a hiki i ka uka kiamanu o Olaa, mai kela palena o Hilo,ia laua ka hoomaka ana o ke kapu o nalii i hanauia malaila, he mau alii makemake nui ia e na makaainana, no ka noho malie a me ka oluolu o ko laoa noho ana, aole he hooluhiwale aku i na makaainana, aole no hoi ikeia kekahi hana pono ole a lana i hana ako ai imao o na makaainana, aole auhau wale aku i kela mea keia mea, e like me ka makemake o nalii, aole no hoi o laua makemake e pepehi wale aku i ke kauaka a mau kanaka paha, I mohair no ke akua.

            I ka hiki ana aku o Pauahoa i kona Manawa kupono e hoao ai i ke kane, a pela no hoi kona kaikunane, e like me kea no mau o keia lahui i ka wa kahiko, he malama loan a makua i na keiki me ka noho malu loa a me ka hoolohe loa i ka leo o na makua a hiki i ka wa kupono o hoohui ai me ke kane, oia ka hana n@an@o a ko kakou mau kupuna iloko o ko lakou wa naaupo. Aole pela no kaikamahine o kela wa, aia no ma ka umi makahiki a oi ae, na hoomoe koke no na makua i ka Haole, a i ole ia, i ka Pake paha, i loaa mai ai ka pomaikai.

            I kekahi po, loaa iho la ia Punahoa kekahi kuhikuhi maloko o ka hihio, a i kona puoho ana ae, noonoo nui iho la oia i kea no o kana mea i ike ai, a hoomaopopo iho la oia, aia ka he hihio ka mea ana i ke kai, nolaila, hoala aku la oia i kona kaikunane, a i kona ala ana mai, hai aku la oia i kana olelo i kona ala ana mai, hai aku la oia i kana olelo i kona kaikuahine, “Heaha kau o ka hoala ana mai nei i ko’u hiamoe?” wahi a Waiolama, pne aku la o Ponahoa, “I hoala aku nei hoi au ia oe, ma loaa iho hei ia’u kekahi hihio, iloko o ko’u wa I hiamoe iho nei, hele mai nei he kanaka ili kou, he ili palapala uli eleele kea no, a olelo mai nei, e lawe no wau ia oe i kane na’u, a e noho a kaikunane kaikuahine no kaua, i hanau aku no ka kaua keiki, he alii no, ma ko kaua ano alii.” I ka lohe ana o Waiolama i keia mau olelo a kona kaikuahine, pane mai la oia i ka olelo makona ia ia, “O kau olelo iho la ka ia o ka hoala ana iho nei i ko’u hiamoe, kainoa he waiwai nui kau e hoala nei, aole au e ae aku i kou manao, he kuko wale iho no paha nau kau mea e olelo mai nei ia’u, nolaila, e imi aku no oe i kane nau, a pela no hoi au.

            Auhea oe e kuu kaikunane, wahi a Punahoa, mai kuhihewa oe, aole paha no'u wale iho no keia manao kuko e hai aku nei ia oe kainoa ua hai aku nei au ia oe na ka po i hai mai ia'u ia mea, ina paha e hiki like ana ia kaua i ka wa hookahi, aole paha oe e olelo mai ana, he kuko wale iho no na'u. I ka lohe a m@@ Waiolama i keia olelo a kona kaikuahine, ua pau kona pane ana aku ia ia, aole no hoi i liuiiu iho, loaa iho la ia ia ua hihio nei, e like me ka Punahoa mea i olelo mai ai, nolailam puoho ae la oia a hooiaio aku la i ka olelo a kona hanau mua, me kona hai aku i na olelo a kona hanau mua, me kona hai aku i na olelo a pau a ka po, he mau olelo maikai no ia, ina he kane e aku kau, a he wahine e aku hoi ka'u, aole hoi, olelo mai, nei no, o oe kau wahine a owau no kau kane nolaila, hilahila mai la au i keia hana a ka po no kaua, no ka mea, nau i wale mai ke alanui mamu, a na'u hoi i ukali mai kou hope, a ka pau no ia p kana olelo ana.

            A no keia olelo a Waiolama, pane aku la kona kaikuahinem ua pono no ka olelo a ka [p no kaua, ina e loaa ana ka kaua keiki ea, alaila, puka mai no ia alii, ma ou la la me a'u hoi, a he mea huna ino no hoi ke kaikunane a me ke kaikuahine i loko o ka wa huhu a inaina hoi, aole e hoopuka mai i na olelo pono ole, no ka mea, hoaahi no o kaua wahi i hele mai ai, a hookahi no hoi o kaua mau makua, a he inoa kaumaha ole no keia maluna o laua, ina he inoa makuakane oe, a he inoa kaikamahine au nau, oia ka inoa hilahila, i lohe oe e kuu kaikunane, he mea henehene ia a hiki i ka make ane, a ili aku no hoi maluna o na hanauna me he inoa aihue la.

            A no keia mau olelo a Punahoa, ua pau wale ko Waiolama mau manao kanalua ana no laua iho, a ma ia hope mai, ua hookoia ka olelo a kona kaikuahine, a ua hoohui ia laua hookahi io, a noho iho la laua he kane a he wahine, aole no hoi he kue iwaena o ko laua noho ana, he mau, mahina lo laua noho pu ana, aia hoi, ua hapai ae la o Punahoa, nolailo, olelo aku la oia i kana kane kaikunane, e kukulu i hale hou no ke keiki e hanau ai a ua hooko aku no o Waiolama u keia kauoha a Punahoa, a ua hai aku o Waiolama i na kaukau alii e noho pu ana me laua, e hele aku e olelo i na kanaka a pau o Hilo, i lii ike oki laau hale, i hookahi la e pii ai i ka laau a me na mea a pau o Hilo, i pii i ke oki laau hale, i hookahi ;a e pii ai i ka laau a me na mea a pai e paa ai ka hale, a ma ia la no hoi e kukulu au a oaa u ka la hookahi, nolaila, ua hookoia keia olelo e na'lii. He mea mau i ka noho ana o keua lahui i ka wa kahiko, i ka noho ana o keia lahui i ka ea kahiko, i ka noho ana o keua lahui i ka ea kahiko, i ka hoomaka ana e napoo ka la, aia hoi, lohe ia aku la ka leo o ka luna, e kukala hele ana me ka leo nui, a ka la apopo e pii na kanaka a pau loa i ke oki laau hale no ke alii, aole he kanaka noho i ka la apopo, o ka elemakule nawaliwali, ku ae a hina iho, oia eale no la mea noho, a o ke keiki uuku hiki ole ke amo i ka laau, oia kekahi mea e koe, nolaila, i ka pualu ana o ka leo o ka moa, e makaukau kela mea, e ai ka ai ia wa, i ka wehe ana mai o ke alaula, e pii kela mea keia mea a hiki i kahi o ka laau e ku ana, a e lawe pu no me kahi ai ma ka lima, a i ka wa e muka mai ai ka la, oia ka manawa e pii ai na mea a pau.

            I ka lohe ana o na kanaka a pau i keia olelo alii a ka luna e kukala hele ana, ua noho kela mea keia meah ka hoomanao a hiki wale i ka wa i oleloia, i ka pualu ana o ka leo o ka moa, aia hoi, ua ala ae la mea a pau me ka liuliu ana i na mea a pau no kka pii ana i ke oki laau, a i ka manawa hoi wehe mai ai ke alaula o ka wanaao, ua puka ae la na mea a pau mai loko aku o ka hale, a hele aku la i kahi i oleloia, a ua lohe ia'ku no hoi ka leo o ka luna e kahea hou mai ana. Ma keia pii ana o na kanaka a pau loa, ua hele lakou me ka malu loa, aole i loheia kekahi leo walaau, aole hoi he hamumumu leo i lohe ia i ka wa e pii ana ka huakai a hiki i kahi o ka laau e oki ai, pela wale no a hiki i ka hoi ana, a hiki i kahi e waiho ai o ka laau, ma kahi i manaoia ai e kukulu i ka hale, ua palua a pakolu ke kanaka no ka laau hookahi, a pela no hoi i na lako a pau o la hale e paa ai, nolaila, he pupukahi wale no ka hana ana, no ka hana ana, no la nui loa o na kanaka i ka wa kahiko, a oia ka mea e oleloia ma na nupepa, e ka poe hoopuka manao i loko keia au hou, no la hooulu hou ana i ka lahui Hawaii, a he mea pohihihi no ia i ka imi ana aku i na kumu e hiki ai ke hooulu hou i ka lahui, mai kona nalowale loa ana aku.

 

 

NO FERIDUNA,

 

KA MEA I KAPAIA

 

KA PUUWAI LIONA

 

HE

 

KAAO--- MOOLELO NO PERESIA KAHIKO.

 

Mai la Weekly Novellette o Bosteona mai.

 

MOKUNA X I X.

 

Ka Hopena.

            Mahope iho, ua alakai ia mai la ke kaikamahine Zila iloko o ka rumi anaina hookolokolo a holo ae la ka mahalo o ka lehulehu, i ka pu-a ana mai o ke ano wahine ui o ua kaikamahine la. Ua ano haikea kona mau pepalina i ka pihoihoi, aka, ia ia nae i ike mai ai ia Feriduna, ue pu-a mai la no na ula wahine maikai; a au ae la kona mau maka, a ike mai la ia Zaka Turana a me Rudaba.

            I ke hala ana ae o kei mau mea i ikeia, ko Feriduna lele aku lo no ia, a maluna o ke kua o kekahu o na liona e ku ana ma ka aoao o ka nohoalii, a kahea mai la imua o ke anaina, "E o'u mau hoa makaainana, ke noi aku nei au ma ko oukou mau lima, i ka make ana o ka mea nana i pepehi i kuu makuakane."

            No kekahi mau manawa pokole, aohe leo pane mai ; aka, mahope iki iho pane mai la kekahi wai koa kahiko, "O! o ka hoa like loa maoli no kela o Gusatasapa!"

            A ia manawanmo hoi i hooho like mai ai na haneri leo ; a pane mai la ke kanaka kilokilo Koboda, "Aole, aole ia o Gusatasapa, aka, o kana keiki ponoi no ia; a e pono e loaa ia ia ka mea ana e noi mai nei."

            "Aole pela," wahi a Kanah, "no ka mea, o ke ino o ka moi, ua laa ia. Aka, ano e pono oe e kamailio mai no ke kaikamahine.

            Ia manawa i nana pono aku ai o Kobada i na helehelena o ka moi, me ka i ana aku na helehelena o ka moi, me ka i ana aku, "Ano, e hoolohe pono mai oe i na mea a pau loa a'i e hoopuka aku ai ia oe, a imua o keia anaina, no ka mea, ua hookui ia mai no anei kou manao eehia me na mea a pau a'u e hoopuka aku ai ia oe, a imua o keia anaina, no ka mea, ua hookui ia mai no anei kou manaou eehia me na mea a pau a'u e hoopuka aku ai." I ka lohe ana o ka moe i keia mau huaolelo, ua kupikuipikio mai la kona mau manao ; eia nae. aole e hiki, ua haluku wale iho la no e iloko o kona puu.

            Meha iho la ka humumumu ana o na leo, a pane mai la o Kobada, :Ke mau nei no paha ko oukou hoomanao ana no Kei Koaoru. He moi no oia i aloha nui i kona mau makaainana, a i makau ole hoi i kona mau enemi. Ke hoomanao pu nei no paha okou no ka haunele kipi ma Korasona. Ua hele aku ka moi ilaila me ke kakaikahi wale no o ka poe i hele pu aku me ia, me ka manao o kona hiki ana aku la ilaila, ka mea e hoopau ia ai ka haunaele. Ua hele pu aku no me Gusatasapa, a I ka haalele ana iho o ka moi, ua waiho mai oia i ka nohoalii; nolaila, kahea aku la oia i kekahi mau kauwa ponoi ana, me ke kauoha pu aku, e helee aku mahope o ka huakai a ka moi; a kahi e hoomaha ai ka huakai i ka po, alaila, e kii maalea aku laua i ka moi, a e alakai aku ma kahi e, alaila pepehi aku a make, a e huna i ke kino a nalo, a e hoi mai i ke kulanakauhale nei, me ka hahai pu mai i ka lakou mau mea i hana ai.

            “Uhai aku la ua mau ekeke nei, a hiki wale i kahi i hoomaha ai ka huakai alii i ka po ; komo malu aku la lana me ka hoowalewale ana i ka moi , a i ko lakou a me ko ka moi kaawale ana aku ma kahi mamao aku, ninau mai la ka moi i ka lana mau hana i hele mai ai. Aka, ka uhau mai la no ia o kekahi o ua mau elele nei ma ka poo o ka moi, aole nae oia i hina ilalo. Ko ka moi hoki ae la no ia i kana phikaua, a pepehi iho la i kekahi a make, a o kekahi hoi, ua lele e kona poo. O ke kolu o lakou, ua eha no, aole nae i poino ke ola; a ma keia hakaka ana nae, ua loaa i ka moi ka nawaliwali, bo ke kahe noi mai o ke koko o na eha i loaa ia ia a ua waiho a maule iho la ua moi nei. O ke kolu hoi o ke kanaka, ua kokolo aku oia iloko o ka nahelehele a pee ai ; a aole e hiki kupono ia ia ke lawe pu aku i ke kino o ka moi ma kahi e. I ke kakahiaka ane ne, ike iho la ka huakai alii, aole o lakou moi, a manao iho la lakou, ua holo e mamua ka moi i kahi o ke kipi a lakou e holo aku nei; a nolaila, ko lakou holo aku la no ia.

            “Ike mai la no hoi na kanaka elele nei i eha i ka hala ana aku o ua huakai nei ; a ia manawa no hoi i hele mai ai kekahi poe kauwa, a lalau iho la i ke kino o ka moi, a lawe aku ia na lakou e malama. I ko lakou hala ana aku, puka mai la ka elele mai kona wahi huna mai, a hoi aku la i ke kulanakauhale me ka hai pu aku i na mea a pau i hanaia imua o Soharaba. Nolaila, kanoha ae la o Sohoraba i kekahi poe kauaka hana Akamai; a uana iho la i kino lepo palolo, i like lo aka helehelena a me kea no a pau loa me ko ka moi, i manaoia ua make. No ia mea, hoopuka ae la ka moi i ka olelo hoolaha, ua hoi mai no ka moi; ua pupule ia nae aua make. Na ua Soharaba nei no i hoaaha me ka lole kupapau, a na waiho hoikeike ia ma ka rumi nui o ka halealii nei, me ka paku ia, aole e hookoke mai i kahi o ke kino e waiho ana. Ua hoolaha pu ae no hoi oia imua o ke akea, ua pupule ka wahine, a ua holo malu aku ka moiwahine Roxana, no ka mea, ua ike ia, ua aneane e hanau mai ua moiwahine nei i ke keiki.”

            Ma keia wahi o kona mau hoopuka manao ana, kaohi iki iho la oia no kekahi manawa pokole, a ia ia i kuu iho ai o kona kamailio ana, huli ae la oia e nana i ka moi eia nae, aohe e hiki ia ia ke kamailio mai: a hoomaka hou mai la no ua Kobada nei:

            “Aka, e o’i mau hoa makaainana, ua hai hoopuuipuui mai kela poe kauwa no ka make ana o ka moi i ka pepehi ia; a o ka oiaio maoli, aole oia i make. Na ua poe kauwa maikai la i hanai pono i ka moi a oluolu; a nana no i kauoha i ua poe kauwa la, e hai mai i na elele, ua make oia a ua kanu ia. Ua maopopo no i ka moi kona enemi, aka, o kona mea manao nui o ka hoopakele ana i kona mea manao nui o ka hoopakele ana i kana wahine a me kana keiki, oiai, na hanau mai la kana maiwahine i ke keiki. O kekahi o ua'poe kauwa nei nana i malama ia ia, he hoahanau kona maloko nei o ke kulanakauhale, nona ka inoa o Zaka Turana, he kanaka kumeka kamaa. Haawi mai la ka moi i kona hoailona alii i kekahi kauwa, a hele mai la i ke kulanakauhale nei, e hoike mai ai i kana moiwahine---a loaa mai la no hoi i ua moiwahine nei ka hoailona, a lalau aku la o Roxaua i kana keiki opio, a holo aku la i ka hale o ka mea kumeka kamaa. A malaila i loaa ai ia ia ka malu hale e hookipa ai, aka, aole, nae oia i olaloihi, no ka mea, elua no mahina mahope iho, make iho la oia, a waiho iho la i kaua keiki me ka wahine a ke kumeka kamaa, e malama ai; a e hanai pu ai no hoi, me he mea la he keiki ponoi loa na ko laua pukaha.

            "Ua oluolu kupono loa o Kei Kosorou, a ike oia i ka pepehi ia ana me ka mainoino o ke Kenela Gusatasapa, a ike no hoi oia i ka wahine me ke keikikane opiopio; ua huli aku oia, a'ohe loaa iki. Ua ike no paha kekahi poe o oukou i ka moolelo ano e o kela keiki---i ka amu ia ana e na holoholona o kona makuahine, ame ka hanai ia ana e na kao ahiu o ke keiki; a hiki wale i ka manawa i loaa aku ai i ke Kiaaina Rusatema. Aka, ua hiki hou mai no i ke kulanakauhale nei o Kei Kosorou, me ka hoano e ana ia ia iho. Ike iho la oia ia Soharaba maluna o ka nohoalii, a ua kaumaha kona manao no na hana hookaumaha e hookau ia ana malona o kanaka, a huli aku la ois mai keia kulanakauhale aku, me ka manaolana e hoomama ia mai ana la kona mau kaumaha. Ua ike iho no oia i kana keiki uuku, a aole nae oia i hai aku i na mea maikai nana e malama ana nana ua keikinei, a hele aku la na hoi oia. Ua makaikai aku oia ai Arabia, Aigupita a me kekahi mau aina e ae.

            "A hala he mau makahiki,hoi mai la oia i Persia nei, a ike hou iho la no ia i ka hookaumaha ino ia o na makaainana. Aka, ua ulu ae a ua nui kana keiki, a ua hauoli hookahi oia no ia mea. Mahope iho, ua lono oia mai kekahi mai o na kumuao a Feriduna, ua loaa ia Rusteina kana keiki e hanai ana, maluna o na mauna a me na pu-a kao; a ua maopopo no ia ia, o ke keiki ia a Gusatasapa. Manaolana iho la oia e lilo ia i kane na kana kaikamahine a i moi kupono no keia la hui o Persia nei. Ua aneane e pau loa kana hana"

            I ua kilokilo Kobada nei i hoopau iho ai i keia mau huaolelo, kulou iho la kona poo ilalo, a hiolo iho la kona mau kulu waimaka nui. Ia wa koke no oia i ike iho ai i kekahi mau lima e paa ana ma kona kuli, a ia ia ikulou iho ai ilalo, e kulikuli ana o Feriduna a me, Zila ma kona mau kapuai. Lalau iho la oia ia laua, a hapai ai la iluna ; a ia manawa koke no i hoopuka ae ai o Zila i ka leo hauoli, i ka aina, "Kuu makuakane ! O ! O kuu makuakane keia ! "

            A pane mai ua kilokilonei, " Ae, owau, a owau io no kou makuakane ponoi ! "

            Hookahi paha manawa o kona ku ana iho pela, a pale aela oia i na anuu gula a hiki iluna o ka nohoalii, kona lalau aku la no ia i ke kookoo alii ma kekahi lima, a me kekahi lima i hopu aku ai oia i ka pu-ai o Soharaba, a kiola mai la ia ia mai luna mai o ka nohoalii.

            Ia manawa koke no oia i hooho mai ai me ka leo nui, "E hele ma kahi e, e ka ilio ino ! E na kauwa ! E hopu mai i ka mea pepehi kanaka ! E na makaainana o kuu aupuni, e nana hou mai i ko oukou moi ponoi maoli ; ua hoi hou mai nei oia e hoolanakila ia oukou mai na hana hookaumaha ai maluna iho o oukou. E maluhia ko oukou mau home ; a e hoonui ia ko oukou mau pomaikai ! "

            O Wai la ka mea i kanalua mai i na puana ana ana a kela olelo?" Owai @ mea hookahi. Ua hui lokahi ae la lakou i ka hauoli nui!

 

 

Ua alakai ia aku la ua o Soharaba a na koa i maa mau mamua i ka hoolohe a me ka hooko pololei loa ana hoi i kana mau kauoha a pau loa. Aohe hookahi mapuna olelo a kona mau lehelehe i puana mai, aka, he mau nunulu kuike wale ana no a kona lunaikehala. Ua alakai ia aku la oia, a ia po iho no i make ai oia maloko o kona rumi paahao. Nana ponoi no i lawe ae i kona ola, oiai , i kekahi kakahiaka ae, ua loaa aku kona kino ua make, a e ku ana no ka pahi ma kona hokua. Aole mea hookahi nona, aole no hoi kana mau wahine ; a ua laweia aku kona kino kupapau e kanu ia ma ka ilina o ka poe hana hewa, malalo o kekahi pali kukoho.

            Mahope iho, hoomaopop aku la o Kei Kosorou me ka wehewehe pu aku imua o kona mau hoa'loha, no ka loaa ana mai o na kokua o Baboula a me Taisa, ma kona hoike ponoi ana aku no hoi ia ia imua o lana ; a me kana hoike paka pu ana aku no hoi kekahi imua o na luna aupuni ekolu ; a ua kahana nui no hoi lakou no ko lakou ike mua ole ana ia ia.

            Ua hala ae kekahi mau la, a oia manawa, ua hooliloia ma ka hooponopono ana i ke aupuni, ma ka haawi ana aku i ka maluhia maikai kupono iwaena o kanaka ma kela a ma keia mau keena o ke aupuni. I kekahi ahiahi, i ua moi nei a me Kanah e hulihulio ana i na pepa a ka moi i hala, hoopuka mai la ka mea hope i kona kahaha nui.

            " Heaha ia mea au i ike iho la? " wahi a ka moi.

            " E ka makua," wahi a Kanah, " He mau mea e hoomaopopo mai ana i na ano e hoomaamaa nui ai i keia mau mea ino i hanaia mai maluna o kou manawa e nohoalii ana. E hoomanaoia no paha a oe, i ka pau emoole ana o ke kaua kipi ma korasona, mahope iho o ka manaoia ana ua make oe."

            " Ke hoomanao nei no au," wahi a ka moi, " A ua kaha nui no hoi au no ia mea." " E hoopauia kou kahaha ana, " wahi a Kanah, a hoike mai la oia i ua palapalanei; a na hahai ia malaila na mea a pau, na ua Soharaba nei no i hooulu i ke kaua kipi ma ua wahi la.

            Mahope iho o ka nana pono ana o ua moi nei i ua mau owili palapala nei, aia hoi, pane mai la oia, "O! Aole he mea kupono keia e noonoo hou ai; no ka mea, aole oia e hiki hou ana ke hana hou i kekahi mau hana ino a hookaumaha. Ua kaa aku la kela ma kela aoao o ka muliwai pouli o Ioredane!"

            A i ka wa mahope iho o ka hooponopono ia ana o na mea a pau e pili ana i ke aupuni, ua hoohuiia ae la na puuwai opiopio elua, ko Feriduna a me ko Zila. Mahope iho o ko laua hoohui ia ana e ka mare, kahea aku la ka moi i kona mau alii a me kona poe makaainana, e houloulu mai, a imua o ka lehulehu oia i waiho mai ai i ka noho alii a me ka auni o Peresia, no Feriduna a me kana kaikamahine.

            O Rosatema, ka makua hanai o ka kakou kamalei hiwa, ua hoopaweo aku oia ia ia iho mai ka halealii aku, no ka makau i ka huhu o Feriduna, ua kii aku no oia ia ia, a hoihoi mai ma ka halealii e noho ai ; a he kul@na hanohano no kai hooili ia aku maluna ona, ma ke aloalii. O Zaka Turuna hoi, ua hoopauia kona kumeka kam@a ana ; a ua hoihoi ia ae kona noho ana ma ke aloalii. Pela no hoi me kana wahine me Rudaba, ua lilo oia ke poo maluna o na haiawahine a pau loa e hooponopono mai ana i ko ka moiwahine mau mea pili kino.

            Ma ka nohoalii ana o ka kakou mau kamalei hiwa maluna o ke aupuni o Peresia, aole mau la hauoli e ae a na makaainana i ike ai. Ua pii mai kana mau oihana mahiai a me ke kalepa ; a ua mahalo nui ia ka nohoalii ana o ka moi opiopio.

            Maanei, ke hoopuka aku nei ka mea kakau i keia, i kona maluhia hoomaikai i ka lehulehu ana i hooluhi aku ai, me ka uhao ana mai me ia ma keia kaao ; a i na poe hoonoho hua hoi ke aloha hope, no ka mea, ke puaua ia mai nei,                                    "Ua Pau"

 

 

 

ALOHA ALII, ALOHA LAHUI.

KA MAKE ANA O KAMEHAMEHA--- KA LOLI ANA O KE ALOHA OIAO---KA LOLI ANA O KA ANA A ME NA MEA MALUNA---NA KUMU I EMI AI KA LAHUI--- E OLA KA LAHUI!

 

HELU 3.

 

E na hoa makaainana, aloha oukou ; ke waiho nei au i ka'u mau wehewehe loihi ana, no na mea e pili ana i keia mau kino oiwi maikai, e kau kehakeha mai nei. E like me ko'u manao mua o ke ake ana e komo pono aku iloko o oukou, a ke hoomakaukau nei au e waiho aku, i ko kakou aina a me ko kakou lahui kanaka, a ke hoohui nei au ia laua i hookahi, a waiho aku imua o oukou ma ke ano kino kanaka, i mea e hiki ai ia;u ke hai aku i na mai me he wahi kahuna lapaau la. Mai hookaumaha ia ko oukou mau naau, a mamua ae o la'u mau hooikeike ana aku, ke waiho mua aku nei au i mau mea na oukou e noonoo ai.

            Akahi O ko ke Akua mau manao paa, a me na kanawai, na rula hoi, a me na huna o kona makemake, ana i manao ai e hoopili no keia lahui kanaka, a me keia pae aina mamua aku o ka manawa aohe aina a aohe he lahui kanaka. O keia mau kumu i hoike ia maluna, aole no ia i like me na mea i hoopil ia no kela lahui, keia lahui o ka honua nei.

            Alua Mailoko mai o keia mau kumu i hoike ia maluna, aole loa no he mana ma na wahi a pau, aole hoi ma ka lani, a aole hoi ma ka po, aole no he mauu maawe alanui, aole hoi i ka malamalama o na ipukukui, aole hoi ma na aina puni ole o ka honua nei, a me na hooio kalakalai o keia auhau e noho nei. Ke hoole aku nei au, aole loa no, he makaukau i ko lakou mau lima, a me ka lolo iloko o keia poo i hoike ia maluna, ke lapaau ma ko lakou ano kahuna lapaau, a ake akamai hoi, ma ka wehewehe ana i na mea iloko o ke kanaka.

            Aole loa no o'u manaolana, he mau makaukau ia lakou e lapaau i ko kakou aina, e waiho nei me kona kino i paapu i na mai hehe. a me na mai kaokao, a me na mai Pake, a me na mai luku, iloko o kona kino e waiho nei, a me na uhane aloha ole, a me kona waha hoi e hamama mau mai nei ia kakou i kela la i keia la, me ka hoonele pu mai hoi ia kakaou i kona mau momona, a me kana mau ume ikaika hoi, me he mea la no paha, he mau keiki kakou nana, a me he mau hua la no loko mai o kona opu, a pela io no, a ke hai pakole nei au ia oukou, no ka hema o kakou, ka poe hoi i kapaia he mau keiki na ka aina a pela ia i hahau mai ai ia kakou i ka make, a pela io no.

E oluolu maikai oukou, a me ka nana pu aku hoi, i kekahi oiwi kino maikai e kau kuhakeha mai la, i mea na oukou e hoomanao ana. Ua lilo ka aina a me na mea maluna o ka poe i ae ia nana e lapaau i keia mau mai o ko kakou aina, e like me na mai i hoike ia maluna, a me ka poe ia ia na makaukau e okioki ae i na kaulaheo, a me na maawe liilii nana e ume mau nei ia kakou, iloko o ka opu o ka honua, ka poe hoi ia ia na makaukau no na hoomaemae ana i na palapu, a me na alina eleele e kau nei maluna o ko kakou aina, ka poe hoi nana e hookomo iho i uhane hou iloko o ko kakou aina, ka uhane aloha, kona uhane mai kahiko mai, mai kona hookumu ana mai, ka poe hoi nana e hoopaa iho i ka waha o ko kakou aina, ka poe hoi i makaukau no ka hoonani ana aku i kona inoa i mea e oluolu mai ka honua, a haawi mai i kona mau wai momona, a me kona mau hua momona, a i mea hoi e kaohi mai ai ia kakou i ko kakou mau holokiki ana aku, ma kela aoao o ka lua, ka lia hoi kahi a kakoi e ku aku ai a nana aku me ka weliweli, a kiola aku i na waimaka, a me ka haaulu. O ka poe i hoike ia malona, nana e lapaau i keia mau mai, i hoike ia ae nei maluna. O Hawaii ponoi, oia, aia iloko o keia lahui, ka poe i ae ia e like me ko ke akua mau manao paa, mamua aku o ka wa aole aina aole lahui kanaka. E ninau mai ana paha oukou, 'owai ia poe,' E haliu mai me ka hoolohe pono, a ke hai aku nei au ia oukou, o ka poe i hanau ia mai a mahope mai hookaawale mai ai ke akua, a kaawale ka hanauna alii, a kaawale ka hanauna makaainana, a hookaawale pu ia mai keia poe, oia hoi, ka poe hoi ma ka papa kahuna, a me ka papa kaula, a me ka papa kuhikuhi puuone, a me ka poe kalaiaina, he poe akamai loa, a he peo hoi na ke akua ponoi i wae ae, mailoko ae o ka huina kanaka. He poe laa loa keia, aole lakou e like me ka poe o keia au hou, nana noonoo honua e alakai i ka lakou mau hana a hooholo ae i ka lakou mau olelo hooholo, mawao ae o ko ke akua mau palena, aole pela o Hawaii ponoi, na ka uhane aloha no e alakai i na manao, a me na hooholo ana, o ka lakou mau aha hu, a pela no ka hoomau ana mai, o ka ke akua mau kokua, a alakai ana me kona aloha, i ka lakou mau aha hui, a hiki i ka make ana o Kamehameha a pela wau i kaha ae ai i kela oiwi kino e kau kehakeha mai la, ma ka poo o ko'u kukulu manao ana, nona hoi ka inoa i kaha ia ma na hua nui, ka make ana o Kamehameha.

            Oia poe i hoikeia ae la maluna, oia ka poe nana e hoomaemae i ko kakou aina a me kou lahui kanaka. E olelo mai anei paha oukou, "Ka! Ua pau hoi lakou i ka make." Ae, ke ae aku nei no au, aka, ua koe m,ai no ka lakou mau keiki, a e olelo hou mai anei paha oukou, ua make no, ua make no. Ke ae aku nei no au, aka, ua koe mai no nae na keiki a na keiki, a ke noi aku nei au, e hoopau i ko oukou mau manao kakahili wale, no ka mea, ke ike nei wau i ka lakou mau mamo, eia ae no ke ola mai nei, ke hele mai nei no me ka hoolohe o ka hea ia mai o ko lakou mau inoa.

 

KA MAKE ANA O KAMEHAMEHA I.

            Ma keia wahi ka hoomaka ana o ko kakou mau pilikia, i kapaia he poo, a he kihi akau hoi o ka hoomaka ana mai o ko kakou mau pilikia, aole nae au e kapa ana, o ka mai nui ia, aka, o ka hoomaka ana mai ia o ka mai ma ke poo aole, eia mai ka mai nui iloko o o ka opu.

            He lana nui ko'u manao a me na uila ikaika iloko o ko'u puuwai, no na wehewehe akeakamai ana ma keia wahi, aka, ua kuia mai kuu manao, ma kuu ike ana i ka buke helu, a ma ko'u hoomaopopo iho ia au, ua oi na kamalii mamua o na kanaka makua, a ke ike nei no hoi au, o ka lakou hana mau, o ke pahenehene wale mai, a me na hana like oia ano, aia no lakou malalo o na kuhihewe pau ole ke helu ia.

            Aka, e hoakaka pokole no nae au no ke kahi mau kumu.

            Akahi. O ko Kamehameha hoohui ole ana i na Kahunapule, ka poe nana e hoomana i ke Akua a me na Kaula, na Kilo, na Makoi, a me ka poe Kuhikuhi Puuone, a me ka poe Kalaiaina, i mea e huikala ia ai ma ke ano maemae, mawaena o ke Akua a me ka lahui kanaka, a me ka aina, me ke akaka pu no hoi kekahi ia ia. Ma kona ano anela, e hoohuiia mai ana na keiki a ke Akua, ka poe aole no lakou keia honua, e na keiki a kanaka, ka poe hoi i oleloia ma Kinohi. E hele lanakila lakou a pau maluna o ka honua, ka poe hoi a Paulo i olelo aku ai, o ko oukou honua a me ko oukou mau moku kalepa a me ko oukou mau maka, e like me ka imo ana o ka maka, a luu aku i ka lua pa--u.

(Aole i pau.)