Ke Au Okoa, Volume VI, Number 1, 21 April 1870 — He leo no Hilo. [ARTICLE]

He leo no Hilo.

I E Ke Au Okoa £ ; —Aloha oe : Ke nee mai oei ke kau e noho ai ka Ahaj olelo o ka M. H. 1870, no ka hana ana i na kanawai a me ka imi ana i mea eae e pomaikai ai ka Lahui, a oo ia mea, ka hoolanaia ana mai o ko'u maaao e kamailio pokole aku no na mea e piii aoa i ke ano o na Lunamakaainana i kohoia no keia Kau ma keia apana, oia hoi o H. R. Hileheoek a me D. B. Wahine. O. ka mea mua i hoikeia ae la maiuna, he kamaaina ia. tsa ia Aha» a be ano hoopono •no hoi, e o ka.hm iho he malihioi, a-.aole -no hoi e hiki ia'o ke oleio ae he hoopono, oo ka mea, he maiihini an iaia, a eo kna ike hoi kekahi he hoapili nona o Maikuna, ua maopopo be ano 'o ia «ahi kanaka i oa poe a pau 0 Hilo nei, a me ka poe no hoi i hele ia nei, a no ka mea, he mea mau o na manu hulu like, ua lele like i ka auna hookahi, nolaila kuu maneo ana oko laua ano like noia. He nui na Bila Kanawai ana e haano'u nei, oia hoi keia: He kanawai e kaa ai i ka auhau poo maluna o na hipi, he kanawai e hoonoa ai 1 ke kai lawaia o Waiakea, a ina e ae ka Moi, alaila, e pakahi moa ka makana a kela a me keia kanaka o keia apana ke hiki ka Moi ma Hilo nei ; a e hanaia hoi i kanawai e kohoia i hookahi mea ma keia mokupuni na na e kt*pa na lima hana o na paahana, a o ua mea la e kohoia, o na Luna 'Ia no, a e hoemi hoi i ka uku o ka Hope Kiaaina a me ka Makai Nui o keia mokupuni, a me na hila kanawai eae he nui wale. Ua maopopo o neia mau manao a pau, he hua ia i hoea mai noloko o ka manao ake hanohano i hookahuaia malu.na o ka ike ole a me ka hupo ; a e loaa ana ka mea ak'aak'a a na Luna naanao o ka Ahaolelo, a e ikemaka iho ana no paha ia poe hanohano io i ka mahaoi lalan o ua 7-»hi pailata aina Ia o Hilo nei.

F-: kek&hi mea knpanaha e oleloia nei, ua hoohikiia ka ua o D. B. W. e koho a e hana ma oa mea a pau a kona hoa e hana oi, e like me ka J. Upa hanaia'na, ina he oiaioia mea, alaila, ua knpono e kipakaia oia, i malnhia ai ka hanohan o o ka Ahaolelo Kaukanawai o ke Aupuai ;nka,na oakoo no :e Da- Lttxwr ua īawe inai ed Vltekal»i wa& <de)o. hoe&aini ana i kau ai ma ka Hale Leta o Hilo nei, a penei no ia: " E Ou Mau Haku Makaainana Nona na Inoa E Kolu Hanen i Wakalua ka moamahika

0 Wau 0 ka Oukou Kauwa Ka Oukou E Lele boi i koho, mai ai i Waha Olelo no Oukou i ke Kau Ahaolelo A, D, 1870, Ke Haawi a'ku nei Wau i Ko'u Aloha Pumehoena no Oukou apaa E makaukau ana Wao £ Hele E imi i ka Pono kaulike mawaena 0 ka Moi no na ke ia Aupuni a me Oukou kona mau makaainana maluoa o ke kahi moko o kohola e ku nei a ke Puoena ae nei Wau ike ia Wahi Leo Kabea i Mua O-oukou apau E Nonoi ae Oukou ike Alii 0 ka Malu ka mea no na ka Inoa Ihiihi lehowa Sapauta no ka Oukou Kawa ka Luna Koa a Ookou i koho mai ai i Koa no Oukou i Like ai me I>awika kē|Koa Wiwoole o ke Au ihala E Ou Mau Hoeku E Pole ike Akua no ka Oakoo Kauwa Pau ku kuhikuhi Nahuma m 1 p 7. Aloha Oukou apau HON', D, B. Wahink " Ma keia palapala maluna ae r ua maopopo ole na hopuna olelo, ua haule na kiko, a ua huikau i Kaeleawaa ke kakauia'na, a ua maopopo no hoi ia'o, e ak'ank'aia ana oia, a e hoonoho mau ia'oa ilalo e like me Upa i kela kau aku nei. Ke kaena nui nei keia no ka hooemi, a i ole ia, 0 ka hoopou maoli no i ka Hope Kiaaina a me ka Mokai Nui, o ka lawe maoli mai keia i ka hana a ka Luna Hooko. No ka mea, o ke kaukanawai ki ka Ahaolelo, a o ka hoonoho ana i ka poe nana e hooko i ke kanawai, aia no la i ka Mana Hooko. ' Eia kekahi wahi a ko'u manao, ua kupono e nku pono ia no Luna Nui o ke Aupuni ma keia mokopuni, no ka mea, he nui ka lakou hana, a he mamao hoi mai kahi noho paa o ke aupuni; a ain ma ko lakou lima ka malama ana i ka hanohano 0 ke aupnni ma keia aupuni. O ka mua 0 keia poe, oia no ka Hope Kiaaina, ua nui na hana i haawiia nana e hana ma ke kanawai, a oia hoi kalii hoona a na Malihini Koikoi ke hiki mai ia nei. He elua wale no tauaani dala ka uku o kona makahiki, a nana no e uku kana pooleta, nana no e hookaa i na lilo o kona kaapuni ana e makaikai i ka noho ana 0 ka mokupani nei;a nana no hoi e hookaa ponoi i na lilo o ka malama ana i na malihioi kaulana o na aina e mai ; oia hoi na 'Lii, na kaukau alii, na alii manuwa, a me ua poe kamahele e ae a ko kakou aupuni i makemak» oi e hookamaaina maikai aku, a 0 na lilo a pau, ua hookaaia mailoko ae 0 ua mau wahi dala nei no a ka Ahaolelo i haawi mai ai, ma ka

maoao nana poooi iho ia mau wahi dala, eia nae ua pau kekahi i ka lilo i ka hookaa ana i na pooleta, i na lilo o ka hele ana e kaapuni o ka moknpuni, a me ka hookaa ana hoi i ca lilo o ka maiama ana i na maiihini o na aina e mai. No ka mea, oka malama maikaiaaa ia poe, he mea no ia e hookiekie ae ana ike kulana o ke aupuni holookoa ; a he mea no hoi ia e hapai ae ai ia Hawaii a kau i ka panepoo oka la hiki mai. He mea oa mao popo ua hookaa a uku aku na makaainana i na auhau i mea e malamaia ai ko lakoa maluhia, ma ka noho ana a me ka imi ana i a» a>ea e oluolu ai o keia ola aaa; i ole ai a iaoakila mai ka hewa a me ka hauoaele naaluna o ka aina. a i mea hoi e hookoia ai n& kanawai i kauia no ka malama ana a me k» alakai ana i ka lehulehu iioko o.ka noho maiuhia ana iioko o ka pono, a na noonoo a wae akahele ka Mana Hooko i ka poe kupono e lawelawe i na oihana a ka Ahaoleio i kakulu ai ma ke kanawai, a aole paha kekahi mea e hoole mai i ka makaaia o ka Mana Hooko, ma ka wae ana o ka poe kupono waie ke hoopiha i na oihana lehulehu iloko o ko lakon Aupuni nei. A nolaila, ua kupono ke uku ponoia na Lnna ano nui e noho nei, i loaa ai ia kakou ka poe kupono nana e iawelawe i na oihana a kakou.

Peia no hoi ka Makai Nai o keia moka* puni, he kaaaka kahiko loa oia iloko o ka oihana, ua iwakalaa paha a oi makahiki, a aole loa no hoi i loheia ka hoah«wata o kana maa hana, koe nae kekahi poe kakaikahi, ua lohe wale aa oa hoino lakon, no ko iakoa lili a hu-a i koiala hoopilimeaai ole aku ma o ~ a maanei, a no ka mahemake paha kekahi o ia poe lili e lilo ia lakoo ka qjjiana a -na Makai Noi la i malamaiho ai me ka pono iloko o na makahiki loihi fae iwakalna a oi, aolaila, i makemake ai ha manu o ia Waihoolua, a hooemi i ka uku o ia oīhana, i haalele mai ai oia i ka oihana ; a malia paha o koho hewaia ae ia lakoa, a ma ia ano oo ananei e ike iho ai.na hoa'loha aina o ka Hale Ahaolelo, e hooikaika ana na wahi Lnna o Hilo nei, e hooemiia ka ukn makahiki o na Luna Koikoi o keia Mokapuni, no ka manao hana ino maoli.i na Luna Aupani i haiia ae la. O ka oihana ana i lawelawe ai; mai lawe~ ko oakoa mau manao pilikino i mea e hokai ai iko oukoa maa hana oihana. Aole no paha e hiki ke oleloia oa nai loa ka nku e b»awiia nei i ka Makai Nai o keia Mokupuni, no ka mea, be lehalehn na oihana ma kona lima i komo po iloko o kahi haawina e loaa nei iaia, ke manao nei au iaa he nni ka loaa . o ke aapani, ua kopono no ke hoonniia kona uku. Ika uluanao na haunaele ma Onomea, a ma na wahi e ae o na pa mahiko, a me ka haunaele nni m& Kona, aole oia i kaulua iho, aha, ua hele koke oia, a mamnli o ka maalea a.me ke akamai o kana hana ana, ua hoopioia ka-b»uoaelemek®«bookalie— ole ia oke koko makamae o ke kanaka Ha« waii, a oa hopuia a paa ka poe nhaki kanawai, a ua hoopaiia, a hooia mau ia ka hanohano o ka.Moi ame ka pono. He mea keia e hoomanaoia'i ka poe oana e haoa eleu i keia mea. 0 ka Lunakanawai Hoomala o Hilo nei kekahi mea kupono e hoonniia ka uku no ka mea, be kanaka ano koikoi no ia ma ke kulanakauhale alii o keia Mokupuni, aua paa pono no kona manawa i ka hana, no ka mea ua noi na paahana maanei, a he mea nui no ka loaa ana o ka mea nana e lawelawe ia oihana me ka hilinaiia e ka lehulohu, a na loihi ka noho kauwa ana na ke Aupuni, me.ka hala ole. He keiki kupa oia no Hawaii nei, aeia no o Hawaii nei kona aina makaa a waiho na iwi. Ke maoao paa nei au, ina oia e haa- ' lele i ka oihana ana e malama nei, a elielo " ae ma ka oihana imi waiwai, e oi loa ana pomaikai« loaa iaia. Ua kupono no hoi ka paa ana o na oihaoa • ma ka lima o ka poe i hai ia ae la malaoa, oōi ka mea, oa makaukau lakoo i ka laweiaw»ana i oa oihaoa i waiho ia aku ia lakoo* a.OO ka mea hoi, be poe lakou ua piiipaa na pooo me ka aina makuahine. oka Hope Eiiainii ua haoau i Hawaii nei; oka 'Makai Noina ■ mare i ko Hawaii kaikamahine ua. pgkaa ; maka ma Hawaii, a o kona home keia a W|iho na iwi ; pela hoi ka Lunakaoawai Hōo> malo, be Hawaii oiaio oiamaio ao. Oke aloha alii, aloha aioa, a me ke aloha lahoi • keia poe, aohe oo he mea oaoa e kaoalua. : A nolaila, e na Luna Makaaioaoa Hawaii a paū e aloha ia kakou Hawaii o kipi bewß ko aloha i ka ilio. E hoomaopopo iho e kon mau hoa ok& in , o ka la, ooa oihaoa a pau o ko kakou aio* makuahine, ua kupooo ke haawiia i na. kana-' ka Hawaii, a me na poe i nakii ia lakod tbo me ka Hawaii ponoi, a me nt pon6 hoi'-o- ko< ' kakou aiua haoau nei. Ma oa >wabt ar{ktQ ko lawelaweia e kakoo ponoi,. ua kopono, ko. - homai naoa kakoo. He uwe keia i na wili lehna, i na koai le» hua a ka manu. Ke ako'la ka mana ika hale lehua—Ua lehua ka moe, oa k&kiwila, —ua kakiwiia eka awa~lau—-looa o Puo—a ho—i. Mai oana oe ia'u, o aloha aua nei oe kii mai—a—aia n0 paha ke kii i kao—a. Me ke aloha no,