Ke Au Okoa, Volume VI, Number 2, 28 April 1870 — Page 1

Page PDF (1.61 MB)

This text was transcribed by:  Debbie Tanaka
This work is dedicated to:  Debbie Tanaka to Celestine Yagi

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KE AU OKOA.

BUKE VI---HELU 2.} HONOLULU TAREDE, APERILA 28, 1870. {$2.00 NO KA MAK.

"KE AU KOA"

E HOOPUKA MAU IA'NA I

KELA POAHA KEIA POAHA,

MA KA

HORA EWALU O KAKAHIAKA.

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia.  E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono a pela hoi ka lua o ke dala, e aku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

Canary noho i ka wao.

Tune:-Art though a canary bird?

Auhea wale ana oe,

E Canary noho i ka wao,

Hoolai lehua o ka uka,

I pulupe i ke onaona.

(Chorus.)

Onaona pua i ke ala,

Ke ala o ka opuu rose lani,

I kui ia mai e ka manu,

E Canary noho i ka wao.

Ko mai ana ke ala,

Oka liko pua ahihi

Hoohihi aku ka manao,

E ake o ka ike aku.

Cho.-Onaona pua i ke ala &c.

Hoolono aku au o ka leo,

O ka leo kohaihai,

Kuhi au o Polena Hau,

Manu Hoolai o ka nahele.

Cho.-Onaona pua i ke ala, &c.

Eia ka o Canary bird,

Manu alo anu i ka uka,

Hoene leo lea i ka nahele,

Kela uka po i ke ala.

Cho.-Onaona pua i ke ala &c.

I hoi iho au e moe,

Ku ana laulii i ka nahele,

Ilaila au la ilihia,

Kupilikii ai ka manao.

Cho.-Onaona pua i ke ala. &C.

                                    Bone,

KA MOOLELO HAWAII.

NA S. M. KAMAKAU.

HELU 29.

  Aka, o ka poe i kakauai ia i akua, a i hoomanamana ia i akua, aia malaila ka'u i ike ai i na kapu liilii, a kapu aihamu a hiki i keia manawa, oia na kapu hoolaa.

  Pau ole no hoi ka apa.  O kalamainuu, o Laniwahine, o Hauwahine, Kanekuaana a me Kihawahine, a o ke kini a me ka lehu o ke kinolau o ka moo, a o ke akua keia i hoomana mau ia, a i kakuai ia e lilo ma keia kino eepa, aole ma ke kanu ana ma kahi kokoke ma kapa o ka muliwai a kahawai, a punawai, a hoolei ia na iwi iloko o ka wai, aole no kekahi poe oia poe iwi i moo a kino manu a mano paha, ke kuleana ole lakou iloko o ke kino lau o ka moo, a me ka mano a me kekahi mau kino e ae.  A mai kuhihewa wale kekahi poe, no ka make olulo ana i ka moana, a iloko o ka wai, aole no e lilo ana i moo, a i mano, a iloko o kekahi ia e ae oloko o ke kai a me ka wai, aole no he kuleana iki o ka poe mea kuleana ole wahi a ka poe kahiko, a o ko lakou poe uhane he poe uhane hele wale iho no i ku a ke au, aka, o ka poe mea kuleana oiaio, o ka hoopae ola ia i ka aina, a i ole ia, ina ua loaa ka huina o kona mau makahiki, alaila, o ka lawe ia o ko lakou mau iwi kupapau me ka ike ole ia a oia kekahi mea i malama ia ai ke akua e ka poe kahiko, a hiki i ka wa kanikoo a haumakaiole, a i manao ke akua e lawe, aole e ike ia na iwi, aole no e loaa ana ke kupapau ma ka aina a ma ka moana, aka, i ka wa e kokoke ai ka poe oia kulana e hiki i na la hope o ke ola ana, alaila, e oloelo mai no i na keiki i na kaikamahine i na moopuna a me na makemake, ke kii mai nei ke akua e lawe ia'u, alaila, o na mea a pau me na makamaka a pau, ua kiai mau i ka po a me ke ao, a i ka hiamoe ana i ka po me ke kiai makaala loa, me ka manao e paa ana, a o ka nawaliwali hiki ole i ke kolo i waho, a pauhia oloko i ka hiamoe, i ke ala ana oloko o ka hale na lilo kela, i huli aku ka hana, aole e loaa i ke ao ana e huli wale aku i ke kino kupapau a aole e loaa iki, ua lawe ia e ke akua.

  O kekahi poe, he kii okoa mai no ke akua o aumeume me ke kanaka, a ua ike pinepine ia no mahope iho o ke au ainoa, a i ke au palapala o ko Kamehameha III noho Moi ana, a ua ike ia no pela kekahi poe, aka, ao le no e loaa iki ko lakou mau kino kupapau, a ua ike maka no ke "Kakau Moolelo Hawaii," a pela no paha kekahi poe e ola nei, ua ike maka no, he lehulehu ka poe ike maka, aka, ua pau paha ia ano i keia, wa, no ke ano haalele loa paha ia ano.  Oia no kekahi mea i hoapaakiki ai kekahi poe kahiko me ka olelo iho, he mana no ko lakou mau akua a he hiki no ke olelo pu, a he hiki no ke malama i ke ola o ko lakou mau kahu, a kanikoo, a haumakaiole, a palalauhala, a kau i ka puaneane.  O ke kumu i malama ai kekahi poe i ka mano, no ke kino iho, a no ke ola o ke kino, a no ka pomaikai o ke kino, a no ka ia.  O ke akua mano, he kumu alakai mai i na ia ku, i ke kule ku, i ke kala ku, i ke kawakawa ku, i kawelea ku, i ka oio, i ke aweaweo, i ke ahi, i ka uhu, i ka opule, i ke auau ku, a me kekahi mau ia ku he lehulehu, a me ka lawaia maoli ana a ke kanaka, ma na lawaia koa, a lawaia upena loa, a awahanui, a lau apo, a laulele, a me aumaiewa, a me kekahi mau lawaia e ae, ma ka hoolale ana mai ma ka moe ma ka po me ka olelo mai, he malihini ko ke kai, a pela no i malama ai ka poe kahiko.  Pela no hoi ka poe i malama i na akua moo, no ke ola o ke kino iho, a no ka ia no kekahi, a ua paulele kekahi poe ma ke akua moo, ma Oahu ua hilinai ma ka moo kekahi poe, aia ma na aina loko ia elike me ko Oahu, a he mau loko kuapa he mau loko wai nui e like me Ukoa me Kaelepulu, me Kawainui, a me Maunalua, a me na loko e ae a puni o Oahu, o ka moo no ko lakou kiai.

  Aole o ka moo kaula aole o kaala, aole no o kekahi mau mea liilii a kanaka e ike ia nei e koho ana, a e koho wale aku ai oia ka moo i hoomana ia e ka poe kahiko, aole no ia, he haili i na mea liilii i ike maka ia, aole no ia o ke kino, he kino ano weliweli launa ole loa, ua ike pinepine ia ke kino i ka wa kahiko.  O Maunalua kahi e ike maka ia ai ke ano o ke kino weliweli o Kawainui, o Ihukoko ma Ukoa, a ma na wahi e ae, aole nae e ike wale, aia no ka ike pono, aia a hoa ia ke ahi ma na koa i kupono i ko lakou mau hale, a e pau no ka hoomaloka i ka ike pono ana, a me ka hoohainu ana i ka awa, me he kaele a waa la ka loli iho iloko o ka wai e like me na nika negero ke kuhe moe wai ka poniponi o ka eleele, he alua akolu anana a hiki i ka alima anana ka loa.  Ua ike ia no o Mokuhinia ma Kapunakea ma Lahaina, a ma Paukukalo me Kanaha ma Wailuku, a ua hoike no ma Kalepolepo i ka wa i make ai o Kamehameha Kapuaiwa, he hoike ia imua o na haneri a o na tausani kanaka, a ina makahiki kokoke i ka A. D. 1838 ma Mokuhinia, a mai kahuli o Kekauluohi maluna o ka waa e holo ana i Waihee ma ka loko o Mokuhinia, a he nui no ka poe i ike maka i ke kino hooweliweli o ka moo, a ua ike ia mai Hawaii a Kauai, a o ko lakou wahi e waiho ai kela mau kino kupanaha, aole i ike ia ko lakou punana, a me kahi e waiho ai ia mau kino eepa.  O kela kino weliweli wale no anei ko ka moo? Eia he haili wale no maluna, oia ano kino, he mau kino anela no ko lakou, a ua ike pinepine ia a ua halawi kino kanaka pinepine ia a ua halawai kino kanaka pinepine o Laniwahine o Ukoa me kanaka, a ua ike pinepine ia no i ke au palapala iho nei, a o ka hoike pinepine ana i keia au palapala a naauao hoi, he mau hope weliweli no ka hope e loaa mai ana mahope olaila, oia ke ano mau o na mea kupanaha ke hoike ia mai na mea huna.

  O kanekuaana ke kiai o Ewa, a ua hilinai ko Ewa poe kamaaina mai Halawa a Honouliuli, aole nae o ko Ewa a pau loa, aia no o kana poe pulapula, a o ka pomaikai e loaa i kana poe pulapula, ua lilo no ia i pomaikai no na mea a pau loa.  Ua hilinai ko na Ewa i ko lakou kiai nana e haawi mai i ko lakou pomaikai, i ka wa e pilikia ai ka ia ma Ewa a na pilikia na keiki i ka ia ole, alaila, o ka hoala no ia o na pulapula a Kanehuaana mai Halawa a Honouliuli i na waihau e pili ana ia Kanekuaana, a o ka hoa no ia o ke ahi e hoala ana i ka pomaikai o ka lehulehu.  Heaha ka pomaikai e loaa mai? Eia o ka uku e loaa mai o ka ia.  Heaha ka ia?  O ka pipi, o ka pipi no mai Namakaohalawa a hiki i na pali o Honouliuli, mai na kuapa o uka o Ewa a hiki i Kapakule, o ka pipi no ia mai ka hohonu a ka papa nahawele o kula, mai ke kali awa o Puuloa a ka pohaku o kau loko, a o ka ulu ia iho la ia e ka pip oluna o ka nahawele, a o ka loaa no ia o ka ia, aole e hala na malama eono e ku ai ka lala hau, ua piha ka aina o Ewa i ka pipi, a me ka momona pu o kona io, aia maloko o kona io, he daimana i kapaia he momi nani e like me ka onohi o ka ia, he anohinohi keokeo hulali kekahi momi, he muhee keokeo ia momi, he anohinohi ulaula e like me na waihooluu o ke anuenue ula me ka lena a me na waihooluu polohiwa, he muhee makoko ia momi, he waiwai kumukuai nui ia i ka wa kahiko, a he opala no hoi ia ma Ewa i ka wa kahiko, he liilii kekahi a he mahuahua kekahi.  Heaha kekahi ia? O ka opae houa, o ka opae kakala, o ka opae no ia mailoko o ke kai a loko o na loko kuapa, a kau loko puuone.  O ka nehu pala, o ka nehu maoli, o ka nehu no ia mai ka nuku o Puuloa a hiki i uka o na Ewa, me ka piha o na nuku awalau a pau, a nolaila i kapa aku ai ke keiki kamaaina o ua aina la.  "He kai puhi nehu, puhi lala ke kai o Ewa e, e noho i ka lai, o Ewa nui a Laakona."

  Pela ka ia kaulana o Ewa, he mahamoe, a he okupe a me na ia a pau o ua Ewa la i pau iho nei i ka nalowale, ka aina kaulana o na kupuna.  I ka wa e ike ai na pulapula a Kanekuaana i keia mau ia a pau loa a ko lakou kiai e ike mai ai lakou, alaila, hoomanao ae la na pulapula, ua hoi mai nei ua luahine nei mai kukulu mai o Kahiki, a ua aloha paha i na pulapula, o keia poe kekahi i hai mai i na aina o kukulu o Kahiki a me na aina'i ike ole ia.  O laniwahine ke kiai no Ukoa ma Waialua, a o Ukoa kona halehalau e noho ai, aole e hoohewahewa na keiki kamaaina i kana mau hana, he wahine kamaaina oia no Ukoa, aole nae he nui kana mau hana hoomaikai, ua pili no kana mau hana hoopomaikai ma kela loko ia o Ukoa, a o kana mau pulapula i koe, ua uuku loa, a ua pau paha, aka, he loko ia kupanaha no nae a Ukoa aia ma ia loko na ia kupanaha, he ku-mu kekahi aoao, a he anae kekahi aoao, he weke pueo kekahi aoao he anae kekahi aoao, a he moa lawakea, a he ano nui o ka ia a i ka unaunahi ana, he onionio moelua ka onionio o ka ili maloko, a o ke ano kupanaha o na ia pela, a ua maopopo i na pulapula a pau, aia na Laniwahine kela mau ia, a he mau ia kupono ole io no i ka ai ana, aka, o ka anae o Ukuoa, ua piha i ka momona, aole nae e piha mau i ka momona, aole no he ia ke hiki i kekahi manawa, a e lilo no he mea wiwi a poo laau ka ia, a i kekahi manawa e nalowale loa no ka ia, aole e ike ia, a he mea maa loa ma na loko a pau, aia no a hana ia, aia no a hoomanao ia ka poe kiai kamaaina o na loko, alaila, e piha no na loko i ka ia, a e piha no i ka momona ka ia.  Pela no o Hauwahine i kona mau loko o Kawainui me Kaelepulu, a pela hoi o Laukupu i kona loko o Maunalua, he poe kiai keia me ka malama i ka pomaikai o ka ia a me ke ola pu kekahi o ke kino, a me ka pilikia ulia wale malama o ke kino a me ke ola o ka oha na a me na hoaaloha.

  Eia kekahi kanawai paa ma na aina i haawi ia mai na ohua aia ma ke kai a ma na loko paha, a ike na haku na konohiki mea aina, ua hoopomaikai ia mai ka aina e ka hoopomaikai o na ohua a ia o ke kai, alaila, lawe ae la na haku i ka hookiekie me ka nana ole i ka poe iliune me ka poe makuaole, a ike i ka ipuwai kahakai a ke keiki a ke kaikamahine, alaila kupu ka mana hookiekie iloko o na luna a me na haku, a hopu aku la i ka ipu kahakai, a wawahi iho me ke aloha ole i ke aeiki makua ole, a pela ka ipuwai a ka wahine me ka olelo ao ole aku, a i olelo ia, aole he waa ka ipuwai e pau ai ka pipi a me kahi opae, aka, mai ka lani, a mai ka houna ka manao huhu, a nahaha liilii ka ipuwai.  Aia ke kiai ke nana mai me ke aloha i ka poe ilihune a me na keiki makua ole, a o ka lawe ae la no ia, o na kiai nei i na ia a pau ana i haawi mai la na ka poe kiekie a me ka poe haahaa, a nana no i haawi mai na ka poe waiwai a me ka poe ilihune, a i ka ike ana o ua kiai la na hoopilikia ia ka pono o ka lehulehu, o ka lawe ae la no ia o ua kiai la i na pomaikai o ka ia a pau, aole e koe kekahi, i koe ka pohaku i ka paakiki, a i koe ka lepo i ka puehu, aole e na ka lili i ke kalokalo, aia no ka na o ka huhu a mihi me ka uku, a pela wale no ka pomaikai e hoi hou ai maluna o ka aina, e pela ka poe kahiko e malama pono ai, a ua ike pinepine ia ma Ewa i ka wa kahiko ma ia aina, a pela no ma Oahu a puni.  O Walinuu o Walimanoanoa, o Kalamainuu, a me Kihawahine, he poe kuamoo, a he poe moo alii ai aupuni keia, a o ke aupuni ka lakou waiwai nui o ka malama i ke aupuni, a na hoolilo ia lakou i poe kia hoomaneo maloko o na heiau, a ua komo lakou ma ka lalani akua wahine.  O ke alii e paulele i keia mau moo i kiai no ke aupuni e kupaa kona aupuni me ka naueue ole.

 No ka hoolilo ana iloko o na aumakua moo. 

  O Walinuu o Walinoanoa a me Kalamainuu, he poe aumakua kinolau wale no keia, a ua hoolilo ia nae, a ua kakuai ia kekahi, alii wahine o ka mokupuni o Maui o Kihawahine ka inoa, a ua kakuai ia iloko o Kalamainuu, a ua lilo i akua kino moo.  A o Kihawahine ka moo kaulana, a o ke kumu i kaulana nui ai, no ke alii paha kekahi, a he kupuna maoli no na'lii ma ke kino, ma ka hanau kino kanaka maoli ana, aka, ma ke kakuai maoli ana a lilo i kino eepa, he moo a ua hoomana na'lii o Maui me Hawaii me ke kapu, a me ke kukulu o na puloulou, a me na kapu no Kiaawahine, a he make ke kanaka i na kapu o Kihawahine.  Ma Maui kahi i kakuai ia ai o Kihawahine i akua moo a i ka wa i lilo ai o Oahu a me Maui ia Kamehameha, a ua lawe pio ia o Kekuiapoiwa a me kana kaikamahine me Keopuolani, a o Kihawahine ko laua akua, a he kupuna wahine no na moo nei no laua, a o ka poe kahu akua o ua akua nei o Kihawahine he poe alii no, o Ulumeheihei Hoapili ma no ka poe kahu akua nei o Kihawahine, a i ka hui ana o ke aupuni Hawaii malalo o Kamehameha I, a ua hoolilo aku o Kamehameha, he akua kapu o Kihawahine, he moe ke kanaka i ke kapu, ina he waa e lana mai ana he moe kanaka i ka waha o ka waa i ke kapu o nei akua.  Ua ike pinepine ia o Kihawahine ma Mokuhinia, a ma Kapunakea, ma Paukalo a ma Kanaha, a ua huipu aku o Kamehameha ia Kihawahine, oia kekahi akua nana e hoohui i na aupuni a pau mai Hawaii a Kanai, a penei.  "E ai aku oe ia Oahu, ia ku a ka hale o ko akua i ka lai o Waikiki, he hale puanui no Kala-Kalamainuu no ko akua no Kihawahine.

     No ka hoolilo ana i kino moo.

  O ka hoolilo ana i kino moo; o Kalamainuu ka aumakua, a ke kumupae hoi, a pela o Walinuu me Walimamanoanoa, a pela ka poe i pili ia Kanehuaana, a ia Lonowahine, a me na moo aumakua e ae he lehulehu loa, a ua olelo ia, he poe kiai lakou i paa ai ka aina.  A i makemake lakou e hoolilo i mau kino, a e like me ko lakou makemake a me ko lakou aloha i ka lakou mau keiki e lilo i moo, a pela na kane i ka lakou mau wahine, a pela na wahine i ka lakou mau kane, a pela ka manao nui ana e hoolilo iloko o kekahi mau kino kupanaha, a ikaika ka uhane ma ke kino wailua, alaila e hoi hou maluna o kekahi makamaka, a olelo mai la ua ola hou mai oia ma kekahi ano kino ano e, a ua oiaio no e like me ko lakou makemake, a e ola hou mai ana no.  A wahi a ka palapala Hemolele.  "O kela uhane o keia uhane, e hooiaio aku ana, ua hiki mai nei o Iesu Kristo ma ke kino, no ke akua ia.  O kela uhane o keia uhane e hoolaio ole ana, aole i hiki mai o  Iesu Kristo ma ke kino aole no ke akua kela."  Ua ike ia mamua o ka hiki ana o ka Mesia, a ua ike ia no mahope mai, a pela ka hoike a ka Baibala, a ua kulike kekahi mau mea, a ua kulike ole kekahi mau mea, a ua kulike ole kekahi me ka ko Hawaii nei paha.  I ke kakuai ana o na'lii, he mokuhale ka mua, a makaukau ka mokuhale me ka pa laau a puni ka hale, alaila, hooulu i ke kapa olena, a i ka pau olena, a i ka pau halakea, a i na kapa a pau i hooluu ia i ka olena a me ka mahuna, ua kapa ia keia hale he hale puaniu, aia maloko o keia hale e kakuai ai me ka awa, a i ka wa e hoa ai ke ahi, kalua ka puaa i na waihau a me na koa hale o ua poe eepa kino lau nei, alaila, lawe pu i ke kupapau a i na iwi paha o ke kupapau, a o kahi kupono paha i ke kakuai ia o ke kupapau, ua wahi ia i ke kapa olena, me ka ilio makue, a ilio ii paha, a i ole ia, o ka ilio moo hulu peelua ulaia, he mau ilio hoomoe pu ia iloko o ka wai.                                                                                                (Aole i pau)

KA HAKU MONETE KARISO.

MOKUNA XLXIX.

E hiki no ia kakou e ka poe heluhelu ke koho aku i ka Morela wahi i manao ai e hele i ka haalele ana mai ia Monete Kariso, kono naue pololei aka la no ia i kai o Vilefota me ke ano loihi loa o ke kai ana o kona mau kaua oiai, ua komohia kona mau manao e na noonoo ano nui ana.  Ua maupopo no i ua o Morela kona manawa e hiki aku ai, a oia no hoi ka manawa e haawi aku ai o Valenatine i ka loaa i kona kupunakane Noitera.

  Ua hookuu mai o Noitera me Valenatine i elua ona mau manawa e hele iki aku ai o ka pule hookahi, a nolaila ia e hele ike aku nei no ia hookuu ia ana mai, a hiki aku la oia me ka manao mua no o Valenatine e hiki aku ana no oia ilaila e like me ka laua hooholo ana.  Lalau mai la oia i ko Morela lima a alakai aku la i kona kupunakane me ke ano haalulu o kona oiwi, no na mea i lohe ia mai no na hana a Morcerf opio ma ka hale keaka; a ua manao ia no e na mea a pau loa, e hoomaka ana he pepehe lua, e like me ka hopena o na mea a pau loa oia ano.  Ua hahai aku la ua o Morela i na mea a pau loa mai ka mua a ka hope.

  "Ano," wahi a Valenatine, me ka kuhikahi aku ia Morela e noho iho ilalo ma ka aoao o kona kupunakane, "a ano, e kamailio kaua no na mea a pau loa e pili ana ia kaua.  Ua maopopo mua no paha ia oe ka manao o kuu kupunakane, e haalele i ka hale nei o Vilefota; a ano ke kamailio hou nei no ia mea.  O ke kumu nae oia manao ana pela no ke ano i no a nawaliwali o ko'u ola kino ma keia wahi, aole ono o ka ai, a he ano puna kekahi mau mea ke monoi aku.  Ke kumu paha o keia ano e, ke inu nei au i nakakahiaka a pau i kekahi ano laau i hanaia no kuu kupunakane, ua hoomaka ia wau me ka inu ana i ke puna hookahi, a i keia wa, he eha puna a'u inu nei."

  I keia mau huaolelo a pau a Valenatine, ua hoolono pololei ia aku la a pau loa e Morela, a alawa aku la kona mau maka ia Noitera, a i aku la oia i kana aloha, "ke kuhi nei au, o na mea laau a pau au e inu nei eha puna, ua hoomakaukau ia la no kou kupunakane."-" Ua ike no au he awahie," wahi a Valenatine, "He awahia, a o na mea a pau loa a'u e inu aku ai mahope oia ano muemue hookahi no," a leha maila kona kupunakane, i aku la oia, "ae, e kuu kupunakane, pela io no.  I kuu iho ana mai nei ia oe, ua inu hou mai nei no au; a ua haalele aku au i ka hapalua no ka awahia loa.  Ano e maoli keia pohihihi o kuu maka," a hilinai aku la oia me ke ano maule i ka puka aniani.

  No keia mea ano e i uhi iho maluna o ko Valenatine papalina, miki ino aku la o Morela e hooluolu aku i kana aloha.  He mau minute pokole i hala ae, pohala mai la ua Valenatine, me ka i mai, "mai hoopilikia ia kou mau manao, aohe mau mea nui wale, ua hala ae la ia mea.  A! Aole anei he kaa kela a'u e lohe aku la i na kamumu ana?" Wehe mai la oia i ka puka aniani, kiei aku la, a huli mai la me ka i mai, "ae, he kaa io no, o Madame Danglars, i hele mai la e ike ia makou, me kana kaikamahine pu.  E aloha anei, e holo ae au mamuli anei hoouna mai laua e kii mai.  E noho pu iho no oe e Maximiliana me ko kaua kupunakane."

  Nana aku la ua o Morela i ka holo ana ku a ua o Valenatne, a lohe pu aku la no hoi ia i ke kamumu o kona mau kapuai i ke alapii e hiki aku ai i ko laua romi me ko kona makuahine kolea.  I kona hala ana'ku, kuhikuhi ae la ko Noitera lima i ka buke unuhiolelo.  Ua maopopo wale hoi i ua o Morela ke kumu o kona makemake ana ia mea, oiai, aole e hiki i ua kupunakane nei ke kamalilo ma ka wahe, a aia wale no ma na kunou ana o ke poo ke ike i na huaolelo o ka buke unuhiolelo, a ma ia mea e hoomaopopo ia ai kana mau mea a pau loa e makemake ai e kamailio mai ai.  O kona noonoo, aole i haalele mai, a koe wale no ka ka mana noonoo kanaka.

  He umi paha minute i hala ae, a hiki maopopo ia Maximiliana ke ike o keia mau hopuna olelo kana i manao ai, "e lawe mai i ke kiaha wai a me ka omole mai ka rumi mai o Valenatine."

  Ia manawa, ko Morela hookani koke mai la no ia i ka hele e kahea aku ana i ke kauwa, nana i hoopiha iho i kahi a ke kauwa Baraiosa, a ma ka ino o Noitera, haawi aku la oia i ka olelo kauoha.  Aole i u wale hoi mai ana ke kauwa me na mea i makemake ia mai ka rumi mai, a aia hoi, o na mea maloko o ke kiaha e me ka omole, ua pau i ka inu ia, aole mau wahi kolu hookahi i koe oloko, ua hoopuka mai hoi o Valenatine he mau kulu wale no kaua i inu, eia ka, ua pau loa.

  Ia manawa, ko Noitera kunou hou mai la na ia o kona poo ia Morela i ka buke unuhi olelo; a he umi minute hou no mahope iho, ua maopopo mai la na huaolelo a ke kupunakane, penei, "heaha ka mea o ke kiaha a me ka omole i pau loa ai o ka wai? Ua hai mai o Valenatine, he hapa wale no kana i inu ai.

  No keia mau ninau, pane mai la ka kauwa, "aole au i ike, aka, aia nae ke kauwa wahine ma ka rumi o Valenatine, malia paha ua ike oia, a nana paha i nini-," a ma keia olelo pane, huli ae la o Morela i ke kupunakane, a me he mea la, e i mai ana kona mau helehelena ma ke ano o kona hiohiona, "e hele koko aku e ninau i ua kauwa wahine la.

  Ka paka koke aku la no hoi ia o ua kauwa nei mai ke alo aku o kona haku a me Maximilliana, a aole no hoi i liuliu loa aku, hoi hou mai la ia kauwa nei, me ka i mai." I kuu ninau ana'ku i ke kauwa wahine, hai mai nei keia, ia Madamaisele alenatine i komo aku ai ma kona rumi e hele loa aku i ka rumi o kona makuawahine, ua make wai oia; a inu ae la oia i ka mea i koe iho iiloko o ke kiaha; a o ka mea hoi iloko o ka omole, ua ninini ia e ke keiki M. Edewada iloko o kekahi pa nui i kiowai hooholo no kana mau wahi manu kaka liilii.  I ka lohe ana o ke kupunakane i keia mau mea, ua leha ae la kona mau maka i ka lani, me ha la, aia wale no ilaila ka manaolana i koe.

  Maanei, e waiho iki ae kakou no ke kupunakane, a e huli ae kakou i ka rmi hookipa o Vilefota.  He mea oiaio, o ke kaa o Valenatine i lohe ai i ke kamumu ana, o ke kaa no ia o Madame Danglars, a o kana kaikamahine ka mea i holo pu mai me ia; a ua komo ae la laua ma ka rmi luana o na wahine, ua hookipa maikai ia aku la laua e ka Lede Vilefota.  E hoomaka ana no hoi ke kamailio ana, komo aku la o Valenatine; a hoopuka mai la ka Lede Danglars i kana mau manao, penei: "E kuu hoaaloha, ua hauoli au i keia wa i ka hele ana mai o'u a me Eugenie, e hiki mai ana ka manawa e alakai ia ai i ke kuahu mare o kuu kaikamahine ne, e Prince Caalacanati."

  Ua hoomau no na mea malama baneko nei, Danglars i ke kapa ana aku ia Cavalacanat, he "Prince," a aole hoi he "Count" e like me ka inoa i haawi ia.  I mai la o Madame Vileforta.  "E oluolu oe e hookuu mai ia'u e haawi aku au i ko'u mau hoomaikai ana.  O M. la Prince, he ano alii opio oia o na ano kupanaha, aole i like me ke ano mau o kona poe oia kulana hookahi."

  E hoolohe mai," wahi a ua o Madame Danglars, "ke pane aku nei au ma ke ano hoaaloha; e hoopuka aku no nae au, aole i ike pono ko kakou anaina hanohano nei no kona mau ano.  Aia kekai mea ma kona mau ano, e hiki aku ai no i ka poe Farani ke hoomaopopo aku i ke ano o ke koko alii Italia, a Geremania hoi.  Kekahi mea nui no hoi, he ano lokomaikai ma kona mau manao, a ma ke ano kupono i kona kulana, ua puaa mai o M. Danglars, ua nui pono ole kona waiwai"-"Alaila," wahi a kana kaikamahine Eugenie, "e pakui pu aku no hoi paha oe he makemake nui kou i ua kanaka opiopio la i knoa waiwai."

  "A aole no hoi," wahi a madame Vilefota, "he mea pono ia'u ke hoohuoi aku, oia mau ano manao ua mahele pu ia no e oi."  A pane mai la o Eugenie, "Owau, aole i komo iki mai ia wahi ano manao iloko o'u.  O ko'u makemake, aole, o ka hoopapau mau ana ma na mea pili ohana, a i ka hoohai ana mai hoi a kahi kanaka opiopio, aka, ua hauoli nae au i ke ano lanakila, a na'u no e kaupaona ponoi no'u iho."

  O kela mau huaolelo, ua puana ia mai la me ke ano kuio, a ane kuoo no hoi; a no ia mea; pii ae la ka ula i na papalina o Valenatine.  Aka, hoomau hou mai la no o Eugenie i ka olelo ana, "Aka nae, oiai, e mare aku ana paha au aole paha, he mea poho ia'u ke hoomaikai ae i ke Akua, no ka hookuuia ana mai o'u mai ka olelo ae like mare me Alebato Morcerf; a i ole ia, malia paha i keia la, e noho ana wau he wahine na ke kanaka i hoohaahaa ino loa ia."  "He oiaio no ia mea" wahi a Lede Danglars, ina aole e kanalua ka ka ohana Morcerf, ina me keia ua mare ia kuu kaikamahine me M. Alebato.  Ua hilinai nui anei kona makuakane ma ia mea, a ua hele mai no hoi e koi ia Danglars, e hooko kokeia ia mea."

  "Aka," wahie a Valenatine, akahi no oia a pane, "he mea mau anei ka ili ana mai o ka hilahila o ka makuakane maluna o ke keiki? Me he mea la, ua ano hewa ole o Alebato no ke kipi e kue ana i kona makuakane." "E kala mai ia'u," wahi a Eugenie, "Ua lawa pono mai no ko Alebato mahele.  Me he mea la i kona aa ana aku i ka Haku Monete Kariso inehinei ma ka hale keaka, na mihi oia ma ke kahua hakaka i keia kakahiaka."

  Pane mai la o Madame Vilefota, "Ke kanalua nei au no ia mea, aole paha pela ka oiaio maoli," a kokua mai la o Madame Danglars i ka i ana mai, "A! e kuu hoa'loha maikai, o na mea a Eugenia i hoopuka ae ai, he oiaio no; no ka mea, ua lohe ponoi mai au mai ia M. Debray, oia kekahi malaila."

  O Valenatine pu no hoi kekahi ia mau mea i hanaia e Alebato ma ia kakahiaka, no ka mea, ua lohe ponoi mai no hoi oia mai ia Morela mai; aka, aole no nae oia i mahaoi wale ae e hai ia mau mea ana i lohe mai ai.

  Ia manawa nae, ike mai la o Madame Vilefota i ke ano e ana ae o kona mau helehelena, e ula mai ana i kahi manawa, a pau haikea mai ana; aka, hoole wale aka la no ua o Valenatine, aohe ano e mai o kona mau ano i kana nana iho.  I ka pai nui ana mai a ka poe e anana mai ana ia ia, hoomakaukau ae la no oia ia ia iho a haalele mai a ia ia i ku ae ai iluna, lole mai ia o Eugenio e honi ia ia, a me ke aloha lulu lima mai a Danglars, kona hemo mai la no ia.

  Mahope koke iho no o kela mau lima ana, ka puka koke mai la no ia o Valenatine, komo mai la ma ka rumi o Edewada; a hoomaka mai la e iho i ke alanui pii.  He ekolu anuu i koe, hiki loa ilalo o ke alapii; ia manawa, uhi mai la he pouli ano e maluna o kona mau maka, poniuniu mai la, a hehee ino aku la ilalo loa o ka pau ana mai o ke alapii.  Ia kamumu ana no o ko Valenatine haule poniuniu ana, ka oili koke mai la  noi ia o ua o Morela mai ka rumi mai o Noitera, wehe mai la i ka ipuka, a ike iho la ia Valenatine e waiho ana iluna o ka papahele.  Ko Maximiliana lalau koke iho la no ia i kana aloha, a hapai ino aku la iloko o ka rumi, a mahope, pohala ae la o Valenatine.

  I ka pohala maoli ana ae, e halawai ae la kona mau maka me ko Morela, i ae la ua o Valenatine, "Ka! Kupanaha maoli no hoi ua poina paha wau ekolu mau anuu i koe o ke alapii, mamua ae o ka hiki ana mai i ka papa-hele-" A ninau mai la o Morela, "a malia, ua eha paha oe? Heaha ka'u mea e hana'ku ai?"

  Ia manawa huli ae la o Valenatine, a ike aku la i na maka o kona kupunakane, pane aku la, "Mai hookaumaha ia kou manao no'u aohe mea ano nui, he poniuniu wale no a ua pau ae la no i keia manawa, ua maikai pono no au."-A i mai la no o Morela, "he mea pono ia oe ke hoomaopopo koke i na mea ano e; malia paha nui loa mai anei na mea e hookau mai la maluna ou."

  "Aole," wahi a Valenatine, "e noho malie oe, a e hai aku au i kahi mea hou.  Ekolu pule i koe mare ia o Eugenia, a iloko o na la ekolu, e hana ia ana he ahaaina mare nui.  Ua pau loa makou i ka poloai ia mai i ua ahaaina la, o kuu makuakane, kuu makuahine a me a'u"-No ia mau mea hoi, ninau mai la kana ipo ahi, o Morela.  "O ko laua aku la hoi ia, a i ka manawa hea hoi kaua e hoolilo ia ai i hookahi? E Valenatine e ka mea oi loa aku o ka mana maluua o kou kupunakane, e koi aku oe i kou kupunakane, e pono e mare koke ia kaua."

  "A ke hilinai nei anei oe maluna o ko'u hoowikiwiki ana a me ka hoala hou ana mai i na hoomanao ana o kuu kupunakane i kana mau mea i olelo mua mai ai?-"Ae," wahie a Morela, "E wiki! E like me ka hooloihi ia o kou lilo ole ana na'u e Valenatine, pela mau anei au e hopohopo ai, elilo aku ana paha oe mai ai'u aku."

  "O!" wahi a Valenatine me ke ano hehene o ka aka, "e Maximiliana, aole oe i kupono i ka lilo ana i ahi koa a i koa hoi, no ka mea, ua olelo ia ka mea koa aole i ike iki i ka makau a me ka hopohopo," a me keia mau huaolelo, haule hou aku la o Valenatine i ka maole ana.

                                                                                                            (Aole i pau.)

"KE AU OKOA."

KA UKU O NA

OLELO HOOLAHA.

NA OLELO HOOLAHA-No na Ialani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka Loopuka hookani ana, $1 00; alua hoopuka ana, $1 50; ekolu, $1 75; hookahi mahina, $2 00.

  Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.