Ke Au Okoa, Volume VI, Number 2, 28 April 1870 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

JNO. M. KAPENA.

LUNA HOOPONOPONO.

HONOLULU, APERILA 28, 1870.

MA KE KAUOHA.

OLELO KAHEA.

            O MAKOU, KAMEHAMEHA V., MOI, ma ke Ahonui o ke Akua, o ko Hawaii Pae Aina:

KE KAHEA AKU NEI,

            O ko MAKOU makemake a me ka oluolu, i kulike ai me na hoakaka ana o ko MAKOU Kumukanawai; e hoakoakoa ae na Hoa o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ko MAKOU Apuni, ma ka Hale Hookolokolo, ma ko MAKOU Kulanakauhale o Honolulu, no ka lawelawe ana i na Hana o ka Lehulehu; ma ka hora 12 awakea o ka Poaono, la kanakolu o Aperila, i ka makahiki oko KAKOU Haku, Hookahi Tausani Ewalu Haneri a me Kanahiku.

            Haawiia malalo o ko MAKOU Sila Alii ui, ma ka Halealii Iolani, ma ko MAKOU Kulanakauhale o Honolulu, i keia la mua o Maraki, M.H. Hookahi Tausani Ewalu Haneri me Kanahiku, a i ka Ehiku hoi o na Makahiki o ko MAKOU Noho Alii ana.

            KAMEHAMEHA r.

            Na ka MOI.

            Kuhina Kalaiaina,

            F.W. Hutchison.

            I ke kaawale ana aku o ka Luna Makai Nui, o ka Mokupuni o Maui, na ka Hope Luna Makai Thos. W. Evereta Esq., o Wailuku e lawelawe i na oihana ma ia Keena.

            Stephen H. Phillips.

            Keena Loio Kuhina,

            Honolulu, Aperila 20, 1870.

            Me ka hoapono ana mai o ka Mea Kiekie, ke Kuhina Kalaiaiaa, ke hookohu nei au i keia la ia H.N. Greenwell i Luna Ohi no ke awa o Kealakekua, Hawaii, Hawaii.

            W.F. Allen

            Luna Dute Nui.

            Keena Luna Dute Nui,

            Honolulu Aperila 18, 1870.

OLELO KAHEA.

            KE paipai ia’ku nei ka poe Lawe Pepa, e hookaa mai I ko lakou aie i “KE AU OKOA,” no ka mea, ke aneane aku nei e hiki aku i ka Helu hope o keia Buke. A i ka poe mamua, he hiki no ke hooili mai i ka uku pepe mamua, me ka hai mai i ko lakou wahi e noho ana.

            JNO. E. Bush,

            Luna Pai.

            I KULIKE ai me ka Olelo Kahea Alii a ka Moniloko o ka ahiku o na makahiki o Kona noho alii ana, a ka hora 12 awakea ponoi o ka Poaono ae nei e wehe ia ai ka Ahaolelo Kau Kanawai o ko kakou aupuni, no ka hoomaopopo a me ka hooponopono ana i na hana o ka lehulehu mai o a o, kekau aua i kekahi mau kanawai e maluhia ai, a me kekahi mau umu hoii e pomaikai ai.

            Mai na la hope loa mai o Maraki, ua hoomaka mai ka hiki ana o na Lunamakaainana main a Mokupuni Hikina a Komohana mai, a hiki i keia kakahiaka, ua aneane lakou e pa loa mai, i napa iki no paha i ka moku. Ma keia wahi, he mea pono no paha ia makou, ke hoakea hou ae i ko lakou mau inoa imua o ko kakou mau ike ana, penei:

            HAWAII. – Hilo, -- H.R. Hikikoke, D.B. Wahine; Puna – J. W. Kumahoa; Kau – W. Toma Martin; Kona Hema – S.K. Kaai; Kona Akau – G.W. Pilipo; Kohala – O.J. Lyons; Hamakua – G.W.D. Halemanu; -- 8.

            MAUI – Lahaina – L. Aholo, W. Hanaike Kaanapali – D. Kahaulelio; Wailuku – W. H. Kaauwai, N. Kepoikai; Makawao – M. Kapihe Hana – Asa Hopu; -- 7.

            MOLOKAI & LANAI – D. W, Kaiue, J. Kaluapiheola; -- 2.

            OAHU – Koa – S. M. Kamakau, Henry Thompson, E. H. Boyd, S.P. Kalama; Ewa & Waianae – J. Komoikeehuehu; Waialua – S.M. Naukana; Koolauloa – J.L.Naili; Koolaupoko – C.H.Judd; -- 8.

            KAUAI – ihue – W.H. Rice; Hanalei – D. Kaukaha Waimea & Niihau – S.K. Kuapuu – 3.

            Ua Waiho ae le hoi mako i ka papa inoa o na Lunamakaainana a me ko lakou mau Apana i kohoia a i hoouua ia mai ai hoi; a ano, ke waiho ae nei hoi makou i na inoe o na’lii, i huipuia mai me ko na Kuhina, a penei no ia.

            Ka Mea Kiekie, C. C. Harris, Kuhina o na Aina e; K.M.K. Ferd. W. Hutchison, Kuhina Kalaiaina; K.M.K.J. Mott Smith, Kuhina Waiwai; K.M.K.S.H. Phillips, Loio Kuhina; K.M.K.P. Nahaolelua, Kiaaina o Maui; K.M.K. Jno. O. Dominis, Kinaina o Oahu; K.M.K.P. Kanoa, Kiaaina o Kauai; H.R.H.W.C.Lunalilo; Hon. Col. D. Kalakaua; Hon. C. Kanaina; Hon. Ioae Ii; Hon. W.P. Kamakau; Hon. C.R. Bihopa; Hon. P. Y. Kaeo; -- 15. Mawaena nae o na inoa o ka poe alii, hookah o lakou i ao nawaliwali mai, a aole no paha oia e oluolu kupono ana enoho mai ma ka ahaolelo o keia Kau anolaila, he mea kupono no paha ia kako, ke hel ho, he umikumamaha no poe alii.

            Ma ka nana ana i ka poe alii a me ka poe Lunamakaainana, he mea maopopo o na Elele a na makaainana e hoouna ai i keia Kau Ahaolelo, ua aneane loa o ia e papalua iho i ka helu’na o na’lii. Aka, aia, nae mawaena o na Lunamakaainana, wahi a na nupepa kuokoa, he poe hoopilimeaai kekahi i na Kuhina, he poe kuokoa (ma o lakou wale iho no paha) kekahi, a o ke kolu o ka poe i hoakaka ia e ia mau nupepa, he poe i kanalua ia. Pehea la i kuihe ai a manao oia maunupepa o keia poe i kanalua ia; oiai, na pololei hoi ka hoouna aku. “Aole kela o ka’u mau, he manu hoopilimeaai kela mahope o na Kuhina. A l o ka’u manu kela, he kuokoa loa kona mau manao main a mea e hana ia ana e ka Aha. Na makou paha kela manu, aole paha; ano kanalua la; me he mea la aole paha, na Waawaaikinaaupo paha, aole Iihoua ka nuku!”

            A pela ke ano helehelena o ko lakou kapa ana aku i na Luna e hele mai nei i keia Kau; a ua pau e no ia lakou nei i kaka, “pau loko pau waho” aohe kau wahi pala i koe. Aka, ma ko makou ano, ua waiho malie aku no makou ia oukou e na Luna, aohe hookulalani ma na papa o hoopilimeaai, o kuoka, a me kanalua ia. No ka mea, ua manene e mai no makou, oiai, aole makou i kiei aku ma na keena poliuliu o ko oukou mau noonoo ana, i hiki ai la ia makou, ke hoopuka me ka oiaio maoli a aole la hoi e likeme ka lakou la ke kamoko ki-koho ana. Ua maopopo nae ia makou, ma ka oukou mau uka loea ana, aole no oukou e hooholo ana i kekahi mau kanawai, a mau kumu e hoopoino a e hookaumaha ai ia kakou, ka lahui Hawaii. Aka, e hapai e hana a e kuka maiau ana no oukou ma na mea a me na kumu e hoopomaikai a e hooholo mua ai ia kakou holookoa Hawaii mai o a o – pela ko makou mau manaolana mai o a o.

            Ma ka hoomaka ana nae, o ka noho ana o ko oukou Aha e na ‘Lii a me na Lunamakaainana, hookah mea nui a oukou e hoomaka mua ai, a oia no hoi ke koho ana i Paresidena a i Luna Hoomalu no ka Aha. Ma ke koho ana i keia mau mea e hoopihaaku ai ia mau makaloa i hakahaka, be mea kupono i mau kanaka hilinai ole lana ma kekahi aoao paha ana i manao wale ai, a e kue paha i kekahi aoao no kau wahi mea pili kino, a pili paonioni paha ma kahi ano e ae. Aole pela, e @ o i na kanaka, i alakai ia ka lana mau hooholo ma na noi a me na kumu. e ka pono a me ka pololei wle no ! E pono no hoi laua i mau kanakamanao akea, a me ke maa pu ana i na rula e hoopoopoo ai i ko ka Hale.

            Me keia mau wahi manao pokole, e waio aku nei makou ia oukou e na Elele ma ka Aha nui, me ka hilinai ui ana, o na mea a oukou e kuka, e hana, a e hooko pono ai, ma ka oukou mau halawai hanohano ana, -- e lilo ia i mau mea e hoonipaa loa ai i ka lepa oka maluhia a me ka pono maluua o ka aina o ko kakou hanauia ana, a mau aku ia hanauna aku a ia hanauna aku!

Ua makemake nui ia i ma Hotele Hookipa.

            Oiai, he mea hale ole, e ilo ana kakou, ma ke ano o ko kakou kulana ma keia moana akea oloola, -- he eulu, he oioina, a he puu hoomaha e kani ai ka hoe o ka poe kaahele honua ma ko kakou ao komohaoa nei.  O i mamao au nei na lono, oi lono wale mai nei kakou he mau hailoa o ka holo mua ana ma ke komohana nei; a i keia pule iho nei, ua ike maka kakou i kekahi hoailona o ko ka hona holomua ana mai ma ke ala komohana nei; a ke ku mua aa mai o kekahi mokumah mua mei ke awa mai o Kikane ma Auckland i Nu Zilani mai. O ka wehe ana ka keia moku, a mahope e lehulehu loa mai ai ia mea.

            Ma kona ku ana mai, makou i hoomaopopo iho ai, na nui a na lehulehu wale na ohua maluna olaila i hiki aku ko lakou huina i ka 10. I ko lakou holo ana mai ma ka moana no na la he 15 a keu aku, ua noho mau lakou ia manawa ma na kaena haiki, a no ka lehulehu loa paha i kahi mauawa, ua ano kupilikii a ua akeui ia ke ku ana mai me ka emoole i kahanua nei, i mea e hoolei ia ae ai ke poniuniu, a e kapae ka hoi i ke ao poluea o ka holo loihi ana mai maluna o ka moku no na la i mahuahua wale ma ka holo moana ana mai.

            No keia mea, i ka pae koke ana mai i kula ei, aole he makemake ui o na ohua e noho maluna o ka moku, oiai, i ko lakou manawa e kakali ana no ke kau ana aku maluna o kekahi mokumahu hou, no ka holo ana paha i Kapalakiko ai ke alahele paha i Nu Holani. O kekahi poe hoi, ua makemake nui paha lakou e noho maanei, a hiki i kaku hou ana mai o kahi mokumaha hou, alaila, holo aku ma nawahi a lakou i makemake ai, mawaho aku nei o ko kakou mau palena; -- A o kekahi poo hoi, ua ano omaimai a palupalu paha ko lakou mau ola; a ua hoona mai lakou, me ka imi pu ana mai no hoi i na wahi e hooluolu ia mai ai na nawaliwali, mawaena o ko kakou mau ea lahilahi a oluolu mau. O keia poe a pau e hele mai anama ke kaona nei no paha ko lakou luana nui ana, oiai, i ko lakou mau la maanei.

            Ke hiki mai a lehulehu wale keia poe kaahele honua, ma Kapalakiko a ma Nu Holani mai paha, me ka manao e hoomaha iki pahamaanei, ma na apoo hea la anei kakou e onou pu aku ai ia lakou? O na wahi e ai ai ua lako paha ia i keia manawa ma na hale inu ki Pake; aka, ua nele nae i na wahi e hooluolu kupono ai, e moe ai hoi. A no keia mea, oia no ko kakou nele nui i keia manawa; ua une kakou i na hotele ole e hookipa maikai mai ai ia lakou me ke kupono, a pau ae ko lakou makemake, hele ana kamahele ma ko lakou ala. Mamua aku nei, ua ku he ekolu a e eha mau hotele nui ma ko kakou nei kaona; a i keia manawa nae, i ka wa e hiki ai ke hoomaopopo ia, aole e hoonele ia mai ana ka hiki a me ke kipa nui ana mai o ka poe kaahele honua, oia iho la kaka manawa e hune ai kakou i na hotele hookipa ole no na malihini.

            He mau mahina no nae i hala ae nei, ua hapai ia kekahi mau hotele elua, ekolu, a eha paha ka pololei loa. Ua pii pu wale ae no ia manao a ua emi iho, aole i hooko ia; a i keia wa ke ike ia nei ia nele nui. Kekahi kumu paha oia pii koke ole e kukula ia i hotele a i mau hotele, no ka pokou paha o ke kakai o ka ma hookahi ke hoala hookahi ae. He manaolana no makou, ina e hoala ia ana ke kukulu ia ana o kekahi hotele, aole o e hoonele ia ana ka hoihoi ia ana mai o na lilo o ka mea nana i kukulu, ke kaupaona aku kakou me ka nui a me ke kuluma mau ia mai o na kaapuni ana ma keia alahele. He mea kanaloa ole e lehulehu a e mahuahua mai ana ka poe e kaahele mai ana ma keia ala, oiai, i ka la a haalele ka Wonga Wonga ia Kikana, ua pau e no i ke kakou inoa na inoa o na ohua e holo mai aoa maluna o ka mokumahu hope e ku mai ana. No ia mea, ina e kukulu ana kekahi i hotele nona, e lulumi mau ia o anei iloko olaila. I keia pule iho nei, ua lono wale mai makou, e manao ana o Ailuene Duvachelle o Maui, e wehe hou i ka hale aina mahope aku o ka Nekina; aohe ia i kupono loa no ka hookipa ana mai i ka lehulehu nui; aka, ua kupono nae paha ia no ka manawa nele loa.

            I ko makou hapai ana e kamailio ma keia mea, e i mai paha auanei kekahi poe, “Nowai aku la auanei ia pomaikai keku mai ia mau hotele, o ka haole aku o paha ia? Aole pela ko makou manao, aole e loaa wale ana no ka pomaikai i ka mea nona ka hale, aka, e palaholalike ae ana no ia i kanaka Hawaii lima hana mau. No ka mea, aia a ku he hotele, aole anei e makemake ia, e ka mea hale, i mau pelehu, moa, puaa liilii? he haalele mai anei ia i na kihene uala, na opuu kapiki maikai, i na ahui maia? a he hoonele ia anei konamakemake ana i na huamoa, a pela aku? Ke loaa keia mau mea a pau loa i kanaka Hawaii, a makou e kanalua ole nei, e lilo nui no ani ia i kela a me keia kakahiaka a oukou e piele ai ma ke kahua o Monikahaae. No ka mea, he mea mau no a kakou e ike nei, ina, e mahuahua, a enui ka poe na lakou e ai a e hoonuu i na mea ai, e hikiwawe no anei ko lakou lilo, a e pii pu no hoi auanei ko lakou mau kumukuai, alaila, aole anei ia he pomaikai e loaa ana ina kanaka Hawaii – o ka poe lima hana nae ka makou e olelo nei; aohe o ka poe “kukii i kai o kahua!”

            Nolaila, ke hapai hou aku nei no makou i na hoolanalana i na mau wahi luahine a makou o uka o Pauoa, e kanu nui mai no i na puu kapiki, a i na wahi elemakue hoi o uka o Puunui i na wahi pue paoo; -- a i na mea no hoi a pau, e haliu ke alo, e mahi i ka aina i ike ka maka i ka pomaikai. No ka mea, ke lana nei ko makou mau manao, e kukula ia ana no he mau hotele, a he mau wahi e ae o hoi, kahi e lilo mahuahua ai ko oukou mau mea ulu i ka-ka ai ka hou!

He hoomoe Waea Telegarapa ano nui.

            Ua aie aku makou i ka nupepa P.C.A. a H.M. Wini o a Poaono no kekahi lono i loaa mai ia pepa, e pili aa i ka hoomoe ia ana mai o kekahi waea telegarapa; a ma ia mea paha, e hoohui ia aku ai o Honolulu nei me Kapalakiko, Nu Ioka, Ladana, Yokohama a me Hongkong i Kina. Ua hoolimalima ia kekahi Hui e ka Ahaolelo a Kaleponi, e hoomoe i telegarapa moana mawaena o Kapalakiko a me Iapana ma keia awa aku nei, e hiki loa aku ai ilaila. Penei, na mea I hoakakaia ma ua bila nei:

            “O.J. Taylor, W.H. Clary, H.C. Crane, G.P. Jessup, H.C. Roberts, C.S. Coussins, E.L. Sullivan, T. Doolan, L.W. Greenwall a me John Nightingale, ko lakou mau hope me na lua hooponopono, e kauoha ia a e haawi ia ka mana e hoomoe, e hoomau, a e hana i laina a i mau laina telegara mai kekahi wahi aku a lakou e koho ai ma ka Mokuaina o Kaleponi, i Honolulu a i ka Mokupuni Brook ma ka Moana Pakipika, a maloila aku i Yokohama i Iapana. Ua kauoha ia no lakou e hoomoe i ka laina a mau laina telegarapa la i olelo ia, a moluna a kela a me keia ala u alaloa, a me na aina maloko o na palena o kein Mokuaina, ma ka haawi ana ak i kela a me keia luau i kanu ole ia, a ma ke kukulu ia ana paha kekahi mau mea e kupono ai, oia hoi na pou, na kia a me na apahu na wahi e hoopaa ai I na waea o ua mau laina nei I olelo ia, a e hana a e hoomoe hoi I telegarapa moana mai kekahi wahi aku a lakou e koho ai, a e hoomau a hooloihi aku ia mea I Honolul, a me ka Mokupuni Brooks ma ka Moana Pakipika, a mai leila aku i Yokohama ma Iapana. O na pono a me na pomaikai I hai ia maloko nei, e mau a e hoomau ia no ka mana no na makahiki, he iwakalua kumalima.”

            Ma na mea ka e pili ana me keia laina hou e manao ia nei o kona hoomoe ia ana ma ka moana Pakipika nei, na hoala ia ae ka kekahi hui hou ma Ladaa e hoomoe ia i laina telegarapa moana, e kau aku ana ma na wahi ano nui o ke kapakai komohana o Amerika Hema. E hoomaka ana ia laina mai Panama aku, a e pili aku no ia i Peru ma Tumabeza, a malaila e hui aku ai me ka laina aina o ka Hui Telegarapa Lahui o Peru, a malaila e holo aku ai i ka hema i Kili, a hui me na laina telegarapa o Kili, Uraguay me Berazila. Mai keia laina hoi e hoomaka hou ana ma ka puali Panama, a holo aku ma Inia Komohana i Amerika Huipuie a me Beritania Amerika.

            O ka lono ana mai o keia aho, aole no ia he mea ole i ka hoohauol ana mai i ko kakou mau manao lana, ke hooko io ia mai kona hoomoe ia ana. Ua heluhelu no hoi makou ma kekahi mau nupepa o na la i kaahope ae, e hoakaka ana, o ka hoomoe ia ana o ka laina telegarapa ma keia moana akea, ua oi aku ka maikai mamua o ka hoomoe ia ana o na telegarapa ma ka moana Atelanika; a ua hilinai nui ia mea ma ke maie a me ka ikaika nui ole o na au o ko kakou moana nei; a ua manao pu ia no hoi, e oi aku ana ka makepono o ka hoomoe ia ana o keia laina hou, ke noonoo ia ke kowa a me ka mamao o kahi e hoomoe ia ai.

            Ua manao ia o na lilo o ka hana ia ana, a me ka hoomoe ana i ua laina nei, ma ke ano emi ana mai i keia mau makahiki elua, aole paha e hiki aku i ka miliona dala hookahi: a o ka hana ana a paa no paha ia i ka makahiki hookahi. I mea paha e hiki pono ai ka hoomoe ana i keia laina telegarapa hou i manao, ia ua makemake ia ke kokua o kekahi moku nui; a o ka mokumahu Hikina Nui wale no paha ke moku kupono. Ua manao ia kakeia moku nui aohe hana nui e kupono ai, aka, ke ike ia nei nae, he mau hana nui kana i hana mai nei ma ka hoomoe ana i ka laina telegarapa Atelanika, Farani, a i keia mau la mai nei, ka laina i Bomabe e hoohui aku ia Beritania mekona Panalaau me Ioia. Hauoli wale ka la a kakou e ike ai i ka hookokoke ia mai o na lono a pau o a honua mawaho aku nei, iloko o na wa pokole e ka mana ahai e moole o ka uila!

Ka Halawai a na Makaainana o Honolulu nei.

            I ka po Poakahi iho nei, ua halawai ae kekahi oe Makaainana o Honolulu nei ma ka Luakini o Kaumakapili. Ua kohoia o Levi Keliipio i Luna Hoomalu, a o Z. Poli I Kakauolelo; a mahope iho o ka haawiia ana mai o ka hoomaikai pule e S.P. Abiona, na hoomakaia na hana. Ua ku mua mai o S.M. Kamakau, kekahi o na Lunamakaainana i kohoia, e wehewehe i kona mau manao imua o a makaainana malaila, no na mea e pili ana i kona hooua ia ana heelele e keia apana i ka Ahaolelo, ua hoopuka mai no oia, aole e hiki ia ia wale kehapai i ka hana, ke ole e kokua ia aku e hope nei; a i mea e hiki pono ai, e hookaawalele ia i mau Komite he umikumakolu, a umikumalima paha, i poe na lakou e imi a e huli hoi i mau kumu hoopii a waiho au na ka elele e hooikaika imua o ka Ahaolelo. O ua poe Komite nei, e kapaia lakou he Komite Kumau, e nohono lakou i keia a me keia manawa, a lakou e makemake ai no ka hana ana i kekahi maukum kupono a lakou i manao ai.

            I ka pau ana o ka haiolelo a ka Lunamakaainana i kohoia, heluhelu ia mai he palapala hoopii i ka Ahaolelo, e pili ana i ka hookapu ia o ka Awa a me ka Opiuma. Ma ke oi a D.B. Mahoe, e kohoia i komite umikumakolu, o lakou hoi na komite Kumau, oiai, i ka wa o ka Ahaolelo e noho ana. Ua waiho ia na ka Luna Hoomalu ke koho ana ia komite. Ma ke koho ana o ke komite, ua lilo o S.N. Kakela i Luna Hoomalu no ke komite, a me kekahi poe umikumalua e ae, piha e komite; a ma ka Ahiona noi ana mai, oiai, o keia apana o Honolulu nei, he mau kanaka Hawaii, he poe haole, a he poe pake kekahi maanei; a no ia mea, na kohoia 8 kanaka Hawaii, 3 haole, a 2 pake, piha ke komite. Mahope iho oia, na heluhelu ia mai he palapala hoopii e hoopau ana I kekahi mau pauku e pili ana I ka Rama; a o ka pau ae la o ia, a hoopanee ia ka halawai na na komite ke kahea hou ana. Ma keia halawai o na Lunemakaainana, he elua ma Luna i kohoia i hiki ae, e elna i koe; o ko lakou kumu paha i hiki ole ae ai no ka lohe ole he halawai ka na makaainana, a ua pokole loa ka manawai haiia.

            Ua nele ole o makou i ka mahalo ana’ku i na manao o na Makuainana, e hoala i na ano halawaie e like me ia, a kuka pu me ka maluhia a me ka hoohaunaele ole i kekahi mau komu hoopii a lakou i maao ai e waiho aku imua o kaAhaolelo ma o ko lakou mau elele a waha olelo la. A i ko makou manao no hoi, he mea kupono no i na Luamakaaimana a pau i kohoia mai kela a me keia Apana Koho mai, ke halawai pu a ke kuka like hoi me ko lakou mau makaninana i elua a i ekolu paha manawa mamua ae o ko lakou noho ana’ku i ka hanohano o ke Kau Kauawai ana.

            No ka mea, malia paha aia i na makaainana kekahi mau kuma hoopii imua o ka Aha olelo a lakou i ike ai ua ano pilihua a kaumaha iki paha; a ma ke kuka like pu ana o na makaainana me ka lakou mau Luna i kohoia, e hoomaopopo kupono ia ai ia mau mea a na makaainana. O na makaainana o lakou na haku, a o na Luna, he poe ahaiolelo lakou me ke kaana pu aku imua o ka Ahaolelo, a me ke kaupu ana iho i na kaawai e pono ai ka maluhia mai o a nei. No keia mea, makou i manao ai he mea kupono i na Luna ke hui pu a ke kuka like me ko lakou mau makaainana, mamua ae o ka noho ana i ka Ahaolelo.

            Oiai, aole paha i ike lea na Luna i kohoia i na pilikia e kau aua malua o na makaainana, a aia wale o ka maopopo lea ana ma ke kuka pu ana me lakou. He mea no hoi e hoomaopopo ia ai e na makaainana; mai manao oukou, o ke ko ana o na hoopii a oukou ua hilinai wale no ia maluna o ko oukou Luna a mau Lona paha i hoouna aku ai, aole pela. Aka, o ka lakou mau hana nui, o ka honiai a me ka hooikaika ana ina he kupono na kumu i hahai ia ma ka oukou mau hoopii; a ina, ua ike ia e ka Hale Ahaolelo he kupono, e loaa mai no auanei na hopena hooko ia mai, o na kumu a kakou i waiho aku ai.

Ka Pae Aina Hawaii.

            Eia malalo iho nei kekahi palapala e pili ana ia kakoku kulaua Hawaii, i kakau ia ma Honolulu nei, a i hoouna ia aku ma ka nupepa Herald o Nu Ioka, e hoolahaia aia; a penei kekahi palapala ana a na mea la:

KA PAE AINA HAWAII

Ke Koho Balota – Ka ninau hana – He mau Pake paahana hou na ka Moi – Ke alepa io aaka – Komo ponoi ole o na Misionari ma ia hana – Na hana.

Honolulu, Feberuari 8, 1870.

            O na koho balota ana, ua ane boolalelale ia ma ko makou nei anaina. Ua maopopo o ke Kanawai Koho Balota hou, he hana ino; a ua mahuaha ke kue ia ana aku o na Luna Nana Koho, na lakou e nana i ke kupono o ka poe koho. Elua mau mea i hoole ia, ua hoopii ak laua ia mea imua o ke Kokua Hatawela o ka Aha Kiekie, ka mea nana i hooholo kue mai i na luna nana, me ka hoohoka nui ia o ko makou mau luna aupuni. O keia hooholo kue ana i ke Aupuni, he mau hoailona no ia o ke au hou o a mea e pili ana ia makou, a he mea no hoi ia e alako au aa ia makou e manao laa no na mea kupono hou ae o ka Aha Kiekie.

            O ka mea nui e hooholoia ana ma keia koho balota ana, oia no na mea e pili ana i ko makou mau mea paahana awelawe; ina he kupono ka oihana lawelawe lanakila ana, a o ka oihana paahana hookikina ia aku paha, a malalo oia e hoohanaia ei ka poe Pake a me ka poe Iapana. Ua kue na nupepa kuokoa o nei ia ano hana hookikina, a o na nupepa Aupuni kai kokua. Malalo o ke Kumukanawai kahiko, na hookaawale ia ka Ahaolelo elua mau lala kaokoa, a na kanalua ia e hookuemi hope ia ana ke Aupunai. I mea e akaka ai keia ano oihana “hoopaaia,” e lawe mai no au id kekahi mau kumumauao i kakau ia, a i hoopuka ia i keia ma la koke iho nei:

            “O ka hookauwa, he ano hookauwa kuapaa i hana ia ma ka aie ana, ua hoopaa ka mea aie ia ia iho, e hana ma ka palapala ae like, a hiki wale i ka manawae hoopania ai ka aie. Ua ano e wale ae o ia mai ka hookauwakuapaa ana ma keia mea – o kekahi, he aihue malu ia, a na papaia aku ka noho ana lanakila ma ka hookikina ana; o kekahi ua kuai maoli aku no oia ia ia iho no ka ae like ana. O ka oihana haawi ana aku i na dala kuike mua, e like me ka mea e haoaia nei maaanei, he ane hoohuli aku ana ma keia ano. Ua ake ui ke kanaka i kekahi puu no ka hooko ana i kekahi hana. Ia wa, komo mai la ka luna kepa me ka i mai, e haawi aku no au i kau mea e makemake nei, e ae mai oe e kepa ma ka Mahinako. Ka ike mai la no ia o ke anaka i kahi e loaa ai ka mea ana i makemake ai e hooko, a ua kepa iho la no na mahina eono, a hookahi paha makahiki e like me ka manao aoa. Aohe manao nui o ka mea aie i kona mau mea i nele, e like me ka nele i ka lole, a me kekahi mau lilo e ae i ka wa i kepa ai.

            “Mahope iho o kona hoomaunauna ana i a dala kuike, ua ku mai la imua o kona hiohiona keia mau nele. o ia mea, ua oi hou aku oia e hoaie hou ia mai, a ua makaukau ka mahiko i ka haawina ana mai i na lole hana, me ka papalua o ke kumukuai, mamua ae o ka loaa ana mai ia ia, ina me ke dala kuike kana kuai ana aku. Mahope iho o ka pau ana o kana hana ana no ka manawa i ae like ia, ike iho la oia, ua aie nui oia i ka mahiko, i oi ae mumua o ka wa ana i hana ai i ka olelo ae like. O ka hopena oia, ua konoia e kapa hou – a malalo hoi o ke kanawai o na haku a me ke kauwa. Nolaila, ma keia ano nui, ua makemake lakou i ke kepa hou ia; a pela e hoopaa mau ia aku ni lakou i na hana ana ma ka mahinako.”

            Aole i maopopo ia makou e paa ia ana na keiki no ka aie i ka makua; aka, iua e hoomau ia ana keia ano haua, e hai ai ka poe mahiko, e paa i ke keiki no ka hookoia ana o ka olelo ae like me ka makua? Ke manaolana nei makou o na kanawai e ano hio ana ma keia meu, he kupono e hoopauia; a ina i manao ka mahiko e paulele aku i ka paahana, he kupono no e ili aku ia maluna o ke ano maikai o ka paahana. Aohe kanawai e kono ana i ka mea mahiko e hoaie aku; ua hana wale iho no oia mahope o kona makemake ponoi, me ka ike o i na ano a pau oia mea; a ina he makau kona i ka loaa ana mai o kana uku me ke koikoi hookikina ole aku, aole no ona kuleana e hoaie aku ai.

            Ua hoouna aku nei ke Aupuni o ka Moi i kekahi Komisina i Kina, i poe Pake paahana hou, he eono haneri a keu aku paha ko lakou nui, a e lona ana lakou ma Hong Kong.

            No ka pono o na Pake, o ka maikai o keia pae aina, a me ke kupono o ka noho ‘na maikai, ua manao wale ia e hoi nele mai ana ua huakai kii paahana la. Iaa, he wahi lalani hookahi maloko o ke kuikahi hou mawaena o Beritani ui me Kina, oia aao e like me ka pauka elima o ke kikahi Amerika, he mea hiki ke manao lana ia aku e pani ia no o Hong Kong i ka poe e hele aku ana e hana i na olelo ae like paahana. Oiai nae, ua olelo ia ua hoomalu ia ua hana ia  na kanawai hoopae lima hana o Beritania, aka, ua ike ia nae maanei o na mea i hiki mai ua makapo na luna aupuni Beritania i kahi mau manawa. O kekahi poe e kokua ana i ka lawe ia ana mai o na ake paahana i keia pae aina, ua hoopuka ae lakou ma ke ano kokua i ka oihana, “Aole he nui o ka ino ma keia oihana, no ka mea, na apono no na misionari ia mea. He oiaio no paha keia, aka, o ke kumu o ko lakou olelo i ke kokua, ua komo pono kekahi poe ma ia mea, a o kekahi poe o ka lakou mau dala kai hoaie aku i ka poe mahi ko, a o ka lakou mau keiki no hoi kahi e hana nei ma na mahi ko.

            Ua hoao ia kekahi mea e kekahi mea i noho kahiko maaei malalo o kaoihana o ke aupuni Amerika Huipuia, ekoi ana ia Ahiona i ka Missionari Pake e hele maka huakai kii Pake paahana, a ua puni ino loa oia no ke ano o ka hana i manao ia ai oia a me kekahi mau mea e ae, a no ia mea ua hoole aku oia aole e holo i mea e koi aku ai i kekahi poe e aku e hele mai. He ano no; no ka palapala i kakau ia aku ai ia Ahiona, e ke mea i hai ia ae le maluna. E haikeike aku ana ia Ahiona, e loaa aua ia ia he holo uku ole ana i kona aina hanau, a me kekahi mau mea e ae e punihei mai ai, a me ka hai pu ana aku, “e hele mai e ike i kana hoaaloha maikai,” i mea paha e hoopuka mai ai i kekahi mau mau manao ana i makemale ole ai e kakau ma ka pepa. O ka ahiona mea i noi aku ai, e hoao no ia e lawe mai i mau paahana no a manawa, aole e oi aku mamua o na makahiki e kolu, a i ewalu dala no ka mahina hookahi, aka, aole e haawi ana ka poe mahi ko i oi aku mamua o eha dala o ka mahina, nolaila, aole oia i ae ia.

            O Rev. Kaukau Gulika, he hoa ao nui no ka Papa Misiona Hawaii, ua waiho ma oia i kana oihana no ia Papa, a ka malama ae nei paha o Iuone e hooko ia ai; a i keia manawa, ua manao e holo makaikai aku i Kaleponi, a i manao ke Komite o ka Papa Misiona Amerika he kupono, alaila, holo loa aku i ka Hikina. O ka hana a ke komite a me na misionari maanei ma ka hookomo ana ma kahi hakahaka ia Ka Mea Kiekie C. C. Harris ma ka Papa o na Kahu Malama o ke Kulnui o Oahu (Punahou) a me kekahi mau hana e ae, oa ke kumu i kono ia ai ke Kauka e hana ma keia mea. Ina e apono ia ana kana waiho ana mai i kana oihana, alaila, e loaa ana i ka oihana misionama keia aoao o ka hoaua, he poiao kaumaha.O ko Harris hana hoolaulea a me ke ano hoomalielie, ua hooulu mai ia i na maao pono ole mawaena o na misiona maanei.

            Ua ano maluhia ke koho balota onehinei, a o ka hopena no ka apana o Honolulu, ua kupono i ka poe e makemake ana i ka hana a me ka hookoma ana mai i na paahana lanakila: --

            S.M.Kamakau, Katolika, kohoia

            E.H. Boyd, Aupuni, “

            S.P. Kalama, Aupuni, “

            Henry Thompson,Kuokoa, “

            O ke koho ia ana o Henry Thompson he mea no ia ka poe koho kuokoa e hoomaikai ai. O Mr. Thompson he loio akamai kupono no oia, a ua makaala oia i a hana oia la, a oia kekehi hoopuka manao ma na halawai paahana iho nei, a ua ku oia mahope o ka hoopa ana i na aoawai a me na hooholo ana e kokua aua i ka oihana paahana hookikina. Ua manaoio ia e ku pu ana o Kalama me Kamakao me Thompson ma na mea e pili ana i ka ninau hana. O Mr. Boyd he mea hana kanawai kahiko no oia, aka, aole i maopopo kona mau manao no na mea e pili ana i ka ninau hana. O.A.F. Judd, ka mea ma ka balota hookahi me Thompson, ua haule ino oia, aole no i haule no kekahi mau kumu e ae, aka, no ke ano kapekepeke pili aupuni o kekahi mau mea o kona ohana hookuhi. O kekahi mau kumu paha o kona haule, no ka mea, oiai ua hoouna ia aku he Komisina kona kaikoeke i Kina, e ku aku ai i mau paahana, a o kona makuakan a me kona kaikuaana, ua ike ia laua e koua ana i ka lawe ia mai o na Pake paahana, a me na manao o hei o ke Aupuni. Ko Thompson kumu i puka ai no ka loliloli ana o ka manao o ka poe koa. Ua hoouna ia keia puali me kekahi alii koa i ka pahu balota, a ua hoolako ia aku i kela a me keia kanaka he balota iloko o ka wahi leta. I kalakou kai ana, ua hookomo lakou i ka balota kuokoa no ka balota aupuni; a aia mahope loa iho o ke koho ana o ka puali i ike ia ai ia mea, ma ka wehe ana a ke 'lii koa i kahi wahi. Ma keia mea e manao wale ia aku ai ka hoohoka ia o ka poe luna aupuni.

            O Godfrey Rhodes, he hana kanawai kahiko ua haule oia, oiai oia ma ka baloto Katolika a me ka balota aupuni. O kona haule ana, ua lawe ia me ka hauoli nui. O kona hoopili makapo mahope o na Kuhina, ka mea i hoowahuwaha ai kona mau hoaaloha Katolika a puka ai o Kamakau ma kona wahi.