Ke Au Okoa, Volume VI, Number 4, 12 May 1870 — Page 4

Page PDF (1.55 MB)

This text was transcribed by:  Aaren Soriano
This work is dedicated to:  Kamehameha Schools Maui High School

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KE AU OKOA.

HONOLULU, MEI 12, 1870.

PALAPALA HOIKE O KA LUNAKANAWAI NUI O KA AHA KIEKIE i KA AHAOLELO O 1870.

OIHANA KANAWAI, Honolulu, P.A. Hawaii, Ap. 30,1870.

E na ’Lii me na Lunamakaainana:

No ka hele ana o ka Mea Hanohano ka Lunakanawai Kiekie a Kaulike, o ke Aupuni, ua ili mai maluna o’u ka waiho ana, e like me ke Kanawai, imua o ka Ahaolelo, i ka olelo hoike o na hana i hanaia ma ka Oihana Hookolokolo a me ka hookoia ana o na Kanawai ma keia Aupuni iloko o na makahiki elua i kaa hope ae nei e pau ana i ka la 31 o Dekemaba, 1869.

            Ke hoike nei na Papa, i hoailonaia A me B pakahi, i ka nui a me ke ano o na hihia Karaima a Kivila hoi i hookolokolia imua o na Aha a pau, ka nui o na haole a me na kanaka Hawaii me ke ano o na olelo hooholo a na jure a me na Aha. Ke hoike nei no hoi ia papa i na hana a pau i hanaia ma ka Aha Kiekie- ma ke Keena a me na Kau Hookolokolo; ka nui o na hihia i hookolokolo jure ia, i hookolokoloia e ka Aha me Ka Baneko, a me na hihia i haaleleia ka jure; a me ka maheleia ana o na hana me ke Kanawai, Kaulike, Hihia Moana, Hoopono Waiwai Hooilina a me ke Oki Mare ana.

Ma ka Papa B e ikeia no na loaa a me na lilo a pau o keia Oihana e like me ka mea i hoikeia mai, aole nae i hoikeia mai na loaa a me na lilo o na Lunakanawai Kaapuni, Hoomalu a Apana. Aka, ua manaoia e hoike pono ia mai ana keia mau loaa ma keia hope aku i keia Oihana a i ka Oihana Waiwai hoi.

            Ua hoomahuahuaia na lilo no na Aha Kaapuni mamuli o ka hookolokolo loihi ana o na hewa ku i ka make o na Pake eha ma Lahaina, hookah ma Kauai, a me na mea e pili ana i ka hihia o Kaona ma Hilo. No ka lawa ole o na haawina no na Aha Kaapuni, nolaila na hooliloia na koena o kekahi mau, haawina i hoolilo ole ia no ke pani ia hakahaka. A eia hoi na lilo i hooliloia ma ia ano:

Keena o ka haawina no ke Kokua

            Lunakanawai mua o ka Aha Kiekie…………1,42944

Koena o ka haawina no ke Kokua

            Lunakanawai elua o ka Aha Kiekie………………….56729

Hooliloia no na lilo no na Aha Kaapuni.

Apana Elua……………..1,312 61

Apana Eha………………….224 85

Ua hoolilo ia keia mau mea mamuli o ka Pauku 5 o ka Bila Haawina o 1868.

            Iloko o keia mau makahiki mai nei, ua emi nui main a hana imua o ka Aha Hoomalu ma Lahaina, oiai i keia manawa aole i oi ae mamua o na hana e lawelawe ia ana e kekahi mau Lunakanawai Apana; aka hoi, o na hana o ka Lunakanawai Kaapuni o Maui, ua mahuahua ae. A ke nonoi aku nei no hoi au e hoololua na Haawina ole mau Oihana, e like me ka loli o na hana.

            No ke kanu nui ia ana o ke ko, no ka mahuahua o ke ano kalepa, a mamuli hoi o ka lehulehu ma ka Apana o Wailuku, nolaila aia ma ia Apana ka hapanui o ka hana o ka Lunakanawai Kaapuni o Maui. Malie paha he pono ke hoano e i ke Kanawai no ia mea i hiki ai ia ke noho ma ia Apana.

            Ma ka nana ana i ka Mokupuni o Hawaii, ke manao nei au he mea kupono ia i ka Ahaolelo ka hooholo ana i Kanawai e haawi ana i ka haawina kupono no ka Lunakanawai Kaapuni o Hawaii, a oia no ka Lunakanawai Kaapuni hookah oia Mokupuni.

Mamuli o ke Kanawai i hooholoia i ka M.H. 1868, ua hoohui ia na Kanawai Karaima o ke Aupuni ma ka olelo Enelani a me ka olelo Hawaii, e R.G. Davis a me R.H. Stanley, Esq. Ua hooponoponoia keia hoohui a ua aponoia e na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, a ua pai ia. He mea kupono ia i keia Ahaolelo ka hoapono ana i keia hoohui.

No na kumu nui wale a ano nui hoi i kupono ole nae paha i ka wehewehe liilii ia ana ma keia olelo hoike, ua manao au he mea pono ia ka hooholo ana i mau kanawai no keia mau mea, penei:

1.   No ka palapala Hookuu Kino.

2. No ka hookama ana i na keiki; Ina ua lilo ke keiki i hookama ia i hooilina e like me na keiki ponoi, a ina ua kapae loa ia eia na pili kana e ae.

3. No ka haawi ana i mana kaokoa i ka poe nana i kapili a i hoolako na moku Hawaii, i mana lakou e ana a hoopili mai i ka moku a kaa kela aie, mamua ae o na aie a pau.

            4. No ka mana o ka Aha Kiekie ke kauoha aku e hookolokolo hou ia na hihia Karaimaa.

            5. He Kanawai, no ke kau pale ana o ka wa kupono, no na hoopii o ka hoihoi ana mai ke Kuleana Aina.

Na ke Kumukanawai no i haawi mai i ka pono o ka palapala Hookuu Kino; na ke Kanawai nae e kuhikuhi mai i na hihia kupono i na palapala la, a me ke ano o kona hookoia ana.

            Ua maa loa keia lahui i ka hookama ana i na keiki mai ka wa kahiko mai mamua loa o ka wa i kakauia na kanawai. Nolaila, he mea pono loa hoomaopopo ma ke kanawai i ka pili o na kanawai e noho nei no ka ili ana’ku o ka waiwai i na hooilina a me na palapala kauoha hope loa i na keiki i hookama ia.

            Ma Beritania a me Amerika Huipuia, ua hanaia na kanawai e hoomaopopo ana i ke ano o ka pili o na moku ma na awa o ka aina i na mea nana i ka pili a hoolako paha, inaina he kanawai oia ano maanei alaila nui ole ka lilo no na hookolokolo oia ano a ua pau hoi ke kanalua no ka maopopo ole.

            Ua lawelawe no ka Aha Kiekie i ka mana e kauoha aku e hookolokolo hou ia na hihia karaima mamuli o ka Pauku 830 o ke Kanawai Kivila; aka hoi he mea pono ole ka waiho ia keia mea i ka manao o komo na manao hookaumaha wale.

            Pono ole paha ia’u ke hoakaka aku i ka nui o na makahiki kupono no na hoopii o ka hoihoi ana mai o ke kuleana aina, ma ke ano hoohalike me ke kanawai o Beritania aole e oi mamua o ka iwakaua, ma Amerika Huipuia, mawaena ia o na makahiki elima a me kanakolu.

            O na loli ma ka Papa o ka Aha Kiekie, mamuli o ka waiho ana mai o R.G. Davis a me J.W. Austin i ka Oihana, na hoolaha ia aku no e ke Aupuni ia wa.

AHA KIEKIE.

[PAPA A.]

HIHIA KARAIMA.

KANAKA HAW. HAOLE.

 

Hoohewaia..

Hookuuia..

Hoahewaia..

Hookkuuia...

Hoopaiia...

Puhi Hale……..1………1..

Hakaka me ka mea make………………………3……3

Komo hale me ka wawahi hale…………………2….2..

Aihue i ka waiwai i haawiia mai e malama ia…………………..11..1..

Apuka…………………..1………1..

Ka i ka holonui…….1……1….

Imi loaa ma ka hoopunipuni…………….2…………2..

Aihue……………1..1…….2

Lawe ola…………..1………..1..

Hoowela ana i kekahi me ka manao ino………1……

Hana ino a me na hana kolohe………………1…….

Mare lehulehu……….1………………….1

Hoohiki wahahee…..3……….3..

Kuai waiona me ke kue i ke kanawai…………..1111….

Huina………….11 1 8 4 2 11 6

Huina nui…………………………………….24

HIHIA WAIWAI.

Hookolokoloia e ka jure……………….12

Haaleleia ka jure……………………….15

Ma ka baneko (huipuia ma ka hoopii karaima……………………………18

            Aole no i komo maanei na hihia e hoomoe ia ka hoopii a e hoihoiia mai paha mamua o ka hooholo ana o ka hooholo ana o ka olelo hooholo.

MA KE KEENA.

Oki mare mamuli o ka moekolohe….17

Oki mare mamuli o ka hualele mau……13

Oki mare mamuli o ka moekolohe me ka haalele mau…………………122

Hookaawale mare…………….2

Hoolilo i ka mare ana i mea ole……1

Oki mare i hoole ia…………………………….5

160

Kane hoopii…………..102

Wahine hoopii…………58

160

HOOPONOPONO WAIWAI HOOILINA.

            Palapala hookohu e hooponopono i ka waiwai o ka mea make i haawiia….74

Palapala hookohu e hooponopono i ka waiwai o ka mea make i hooleia….11

Palapala hookohu i kahu no na keiki oo ole i haawiia………………..15

            A me ka hoolohe ana i ka hoike ana mai o na kahu a me na luna hooponopono waiwai a me na luna hooko kauoha i ka lakou hana.

HIHIA WAIWAI.

Ma ke Kaulike……………8

Hihia Moana……………10

Palapala Hookuu Kino…2

Mai pupule i hookomo ia ma ka hale mai 3

Ma na mea aie kaa ole…………………6

AHA KAAPUNI-APANA HOOKOLOKOLO ELUA, MAUI, MOLOKAI, A ME LANAI.

 

Hoahewaia..

Hookuuia..

Huina......

Hoopaiia...

Hoopaahaoia

Hakaka me ka Pepehi…..1..21..

Komohale me ka wawahi hale…………2..2..2

Aihue i ka waiwai i haawiia mai e malama…………22….

Ka i ka holonui………….1..11..

Aihue………………2..2….

Lawe Ola…………………….2 1 3 2 liia

Puhihale…………………11….

Hana ino a me na Haua Kolohe……………………..11….

Hoeha ia hai………………………………….11….

Powa………………….2..2..2

Kuai waiona i na kanaka maoli……………………22….

Kuai opiuma me ka palapala ae ole…………………..1..11..

Kuai awa me ka palapala ae ole…………………11….

Moe me ke kaikamahine malalo o na makahiki 14 1..1..1

Hihia Waiwai…………….8

Oki Mare……………..8

(Aole i pau.)

HE KAAO

NO

PUAOKAOHELO,

Ke Kamalei hiwahiwa o Kauakanile

hua o Hilo, ke kaikamahine a Le

leiwi me Makahanaloa, ka hanai

a Punahoa, i unuhi ia mai

loko mai o na Kaao ka

hiko o Hawaii nei.

HELU 4.

            Pela wale no i na manawa a pau loa, a hiki wale i ka hiki pono ana aku o Makehanaloa i kona mau la oi kelakela, (nolaila, e waiho kakou i ka olelo ana nona a mahope aku, a e olelo ae kakou no ka hapai hou ana o Punahoa i ke keiki a me kona hanau ana.)

Ka hapai hou ana o Punahoa i ke keiki, a me kona hanau ana.

            He mau Mahina eha mahope iho o ko Punahoa hanau ana ia Makahanaloa kana hiapo, aia hoi, ua hapai hou ae oia i ke keiki hou, e like me ke ano o kona hapai mua ana, nolaila, ua hoohuoi iho no ia i keia mea a hai aku no i kana kane ia Waiolama, nolaila, ua kauoha ia o Puueo e ke alii e hele hou mai e hai i ke ano o keia hapai ana, a ua kii koke ia oia, ia wa, e like me ka makemake o ke alii wahine. i ka hiki ana aku o ka elele a ke alii imua o Puueo, hai aku la-oia ia ia, i kii mai nei au ia oe e hele ikahi o ke alii i keia wa, e like me kana hoouna ia’u e kii mai ia oe, nolaila, e hele kaua i keia wa, a o ka pau no ia o ka ka elele olelo ana, a hai aku la no hoi o Puueo i ka olelo a ke alii i hoouna mai ai imua o kana wahine, a pane mai la o Wailuku i kana kane, he pono paha e hailona oe mamua ae o kou hele ana i na alii, ae aku la o Puueo i keia olelo. Nolaila, hailona iho la ke kahuna, e like me ka oihana i maa ia ia, ma ka ninini ana iho i ka wai iloko o kekahi poi pohue, a waiho aku la ma ka puka komo o ko laua hale, aia nae ma ia a ke kahuna i waiho aku ai i ke poi me ka wai ma ka puka komo, kau mua mei la ia ia ke ano halialia no ka mea a ke alii wahine i hoouna mai oi i kona kanaka e kii mai ia Puueo, a hai mua ae la oia i kana mau olelo wanana e mamua i kana wahine, a me ke kanaka i hoouna ia mai ai, “he oiaio,” e like me ko’u ike a i maa hoi ma ka’u oihana mau mai kinohi mai a hiki i keia la ka mea hoi a’u e malama mau nei, nolaila, ke hoike mai nei ka wai imua o kakou i keia manawa i ka mea a ke alii i hoouna mai ai ia’u e hele aku.

            Me he mea la, ua hapai hou ke alii wahine Punahoa i keia wa, no ka mea ua hai e aku no au mamua o kona hapai ana ai ia Makahanaloa ka mana hanai, aka, i na wau e hoomaka e pule aku i ke Akua, i keia wa a i na e ua ia e ka ua liilii lelehuna, a i pio pono iho na anuenue maluna iho o ke poi wai nei la, a i lele ia mai e ka manu Iiwimakapolena, a kau ma ke kae o ke poi nei la, alaila, ua like ia me ka’u mea i olelo ae nei mamua ia olua, ua hapai hou kuu haku alii, a e hanau hou mai ana nae he keikikane, a pau keia mau olelo a Puueo, ia wa oia i hoomaka aku ai e pule i ke Akua, aia nae iloko o ka wa a ua kahuna nei e pule ana. Ua ike koke ia na mea ana i wanana e ai mamua a hiki wale i ka maamaama ana, ua haule koke iho na kilihuna ua liilii me na anuenue e pipio pono ana maluna iho o ke poi wai, a ua ike ia hoi ka manu Iiwimakapolena e kau pono ana ma ke kae o ke poi wai, oiai, oia e kau malie ana me ka onioni ole, aole no hoi i ike ia aku kona wahi i lele mai ai, “no ka mea, o loko o na ululaau kona wahi noho mau ma na kuahiwi, aka, iloko o ka wa a Puueo i hoailona ai, ua laka loa oia me ka lele ole,” i ka pau ana o kana hana ana a ua kahuna nei, kani ae la ua manu nei me kona wahi leo honehone malie, me he wahi pu lai la ke ano, a ma ia hope iho i lele aku ai oia a nalowale loa. A pau ka hailona ana a Puueo, ninau aku la oia i kana wahine ia Wailuku, pehea la ka mea a’u i hana iho nei? hai mai la kana wahine, ua like no me kau mea i olelo mai nei ia maua mamua, aka, e hai mua aku no au ia oe mamua i ko’u manao, i hele oe a hiki imua o na alii.

            A i pau hoi kau hana ana, alaila, e noi mua aku no oe i na alii, i na e hiki i ka wa e hanau ai, alaila na kaua e hanai, e like me keia kaikamahine a kaua e hanai nei, ke hanau mai hoi he keikikane, e like me kau olelo, aka hoi, i hanau mai he kaiakamahine a i aku no hoi ua mea makemake hanai keiki a no keia olelo a Wailuku i kona kane, ua ae koke no o Puueo i keia olelo. A o ka pau no ia o kana hana ana me ka laua olelo ana, ma ia wa no i hele koke aku ai o Puueo, i kahi o ke alii wahine mamuli o kana olelo kauoha. Ia ia hiki aku ai imua o ke alii wahine Punahoa a me kana kane Waiolama, mahamaha mai la ke alii wahine i ke kahe ana, “ma ka haawi ia o ka huaolelo mua mawaena o lakou a pau,” a ma ia hope iho, pane mai la o Punahoa ia Puueo, i hoouna aku nei au ia oe e hele mai e nana hou mai oe ia’u i keia wa, me he mea la e hapai hou ana au i ke keiki, nolaila, e nana hou mai oe ia’u i keia wa, ae aku la no hoi o Puueo i keia olelo a ke alii wahine Punahoa ia ia. Aka, kakali iki no nae oia no kekahi manawa, a hoopuka aku la oia i kana olelo i ke alii, ua hailonamua mai nei no au i ka hale, a ua ike au e hapai hou ana oe i ke keiki, e like no me ka’u mae i wanana e ai mamua ia oe, aka, he manawa okoa ia na hala, a he pono au e hoao hou ia oe i keia wa, a o ka mea auanei a’u e olelo aku ai ia oe, oia kau e hooko mai ai, ae mai la no hoi o Punahoa i keia olelo a ke kahuna. i aku la o Puueo i ke alii wahine, e moe oe i lalo i keia wa, aka, aole nae au e papa aku ana ia oe i ke ano o kou moe ana, i na oe e makemake e huli i lalo ke alo ai luna paha, aia no ia i ka manao o ke alii, a o ka pau no ia o ka ke kahuna olelo ano, ia wa koke no i huli iho ai ke alo o Punahoa i lalo o ka moena.

            A pane aku la ke kahuna i ke alii wahine e ala aku iluna, ala koke aku la o Punahoa iluna, a pane aku la o Puueo, ma ke ano o ka’u hailona ana ia oe, e like me ka’u ike nou i keia wa, “he oiaiao,” ua hapai hou oe, a e hanau mai ana oe he keikikane mahope aku, nolaila, i na e hiki i kou la e hanau ai, alaila, na maua no e hanoi, ke hanau mai oe he keikikane, oia no ka olelo kauoha a ko kauwa wahine ia’u mamua ae o kou hanau ana mai. i ka lohe ana aku o Punahoa i keia olelo a ke kahuna, o kona ae koke aku la no ia me ka hakalia ole o kona manao, a o ka pau no ia o ka olelo ana a lakou, a hoi aku la ke kahuna i kona wahi ponoi, a hai aku oia i ka hooko ia ana mai, o ka manao o kana wahine imua ona. i ka aneane ana aku i ka wa e hanau hou ai o ke alii wahine, oiai, he mau Mahina loihi mahope iho o ka hoailona ana a ke kahuna ia ia mamua, iloko hoi o ka Mahina o Ikuakapohakoeleele, i ka po o Hua a me kona ao ae, ua hoomaka mai la ke alii wahine e nahunahu i na ehaeha a ke keiki, aole nae he nui, he mea liilii wale no a po ia la, aka, ma ia la nae, ua hoike mai na ouli a pau o ka lani a me ka honua, ua huna ia aku ka piko o Maunakea a me Maunaloa, e ka ohu e me na no anoe he nui a pela wale, no i hoomau ia ai keia mea ma ka Mokupuni nui o Hawaii holooka a pau. i ka hiki ana aku i ka po o Akua, o ka hoomaka koke mai la no ia o ka makani nui a me ka ino a ea mai la na ale ka moana me ke kaikoo nui launa ole, ia wa i hoomaka mai ai ka wai o na kahawai o Hilo a pau, olapa mai la hoi ka uila iloko o ka lewa, a nei hoi ke olai, a ia hoi ka leo o ka hekili e nunulu malie ana iloko o ka lewa me he mau leo la no na manu noho uka la, i ka aneane ana e hanau o Punahoa, ua noho like na alii a pau loa me ka noho malie a pela no hoi na kahuna a pau loa.

            A ua hiki mua mai hoi ke kahuna Puueo, mamua ae o kona nahuaahu ana, e like me ka mea mau ia ia, a ma ia manawa o ke alii wahine e hoomaka nei e hanau, pane koke ae la ke kahuna i na Akua a pau ma kaua kahoahoa ana, a kui ikaika iho la na hekili ehiku i ka wa hookahi me ka ikaika lua, ia wa i hemo aku ai ke keiki mai loko aku o Punahoa, oia no hoi ka wa i lilo ai na hana a pau i ka poe kahuna a me ka hooponopono ana o ke keiki a me ka hoomaemae ana, e hiki i ka moku ana o ka piko. Mahope iho o ka moku ana o ka piko, ninau aku la o Waiolama i ke kahuna, heaha la ke keiki? hai mai la o Puueo, eia la he keikikane, e like me ka’u mea i hai ai ia olua mamua no ka mea ua hoike mai na hoailona o ka lani a me ka honua nei, e hanau ana kuu haku alii wahine he keikikane a he mau keiki keia e ola ai o ko olua mau la hope, a e hahai mai ana no nae ma ko olua meheu, e like no me ko olua noho ana, nolaila, ke lawe nei no au i ke keiki na maua e hanai, e like no me kela keiki a olua a maua e hanai mai nei, a no keia olelo a ke kahuna, ua ae mai no hoi o Punahoa a me Waiolama.

            A ua nui ka olioli o ke kahuna, i ka hooko hou ia ana mai o ka makemake o kana wahine, a ua lilo loa no hoi ke kahuna Puueo i mea nui a punahele hoi i ka manao hoi o ke alii wahine a me kana alii kane. i ka wa i lilo mai ai ke keiki ma ka lima o Puueo mamuli o ka haawi hou ana mai a ke kahuna, ninau hou aku la oia i ka inoa o ua keiki nei, hai mai la o Punahoa ia ia i kona manao, nau no e kapa iho i ka inoa, e like me kau mea i manao ai, e like no me ke keiki mua, ia manawa i kana iho ai o Puueo i kona inoa o Leleiwi.

(Aole i pau.)

            Ke hoike nei kekahi mea kakau nupepa ua halawai ae ke Kuhina noho o Beritania ma Waainetona me ke Kuhina nui o Amerika Huipuia, no ke kukakuka ana i ka hihia o ka moku powa “Alabama” i kapili ai. Aole nae i loheia ka hopena o ka laua kuka ana. Ma na lono ua oi loa aku ka makaukau o ke Kuhina Beritania no ia hihia.

            Ua hiki ae o Lede Felanakalani me ke kaikamahine a kona hoahanau, ma ka Puali o Panama, e holo ana i Kaleponi, no ka huli i na lono i hiki ia ia, he mau palapala i loaa no kana kane i kekahi haole.

            Ua kauoha ia ka moku kaua Amerika, “Miantonomah” e holo i Norfolk e hoomakaukau ai, e holo aku i Havana.

            He elua haneri kanalima na kanaka o Cuba ponoi, i haalele iho ia Nu Ioka, ma ka Poalua, la 5 o Aperila, a hoi aku i Cuba ma ke ala o Ferolida.

            Ua hiki nei Nu Ioka na lono, mai Lima ae i Peru, e hoike ana, ua helana ia iho e ka wai nui ke kulanakauhale o Caobrequeen a he heaneri mau mahina laiki i halana pu ia a lilo i mea ole no ka ohi ana i kekahi makahiki. O ka huina o na puino, aole no emi malalo o elima miliona dala.

(Aole i pau.)

Hoike kula Sabati ma Kipahulu.

 

            E oluolu oe a me kou Luna Hooponopono, e ae mai ia’u e hookomo iho i keia wahi hunahuna mea hou, ma kahi kaawale o ko kakou nupepa, oiai, na hoonuaia aku e pai ma ka nupepa Kuokoa, ka Hoike Kula Sabati mua a makou, aole ne i paiia, nolaila, e oluoui oe e hoopuka mai, i ike mai ai na makamaka Kula Sabati, e noho ana mai Hawaii a Niihau.

            Ma ka Poalima, oia ka la 22 o Aperila, ua hoike ke Kula Sabati ma Kipahulu nei, malalo o ke alakai ana a A Puaaloa, ke Kahu Kula Sabati, a me ka mea Mahaloia C K. Kakaui, Esq., ka Luna Nui o ke Kula Sabati, a me na Kumu Kula Sabati. Eia iho ko lakou mau inoa, D. Puhi, S.K. Kekalohe, D. Kahaokamoku, Kamahaloa, T. Kaiwiaea, A. Puaaloa.

            Ma ka hora 11, hoomakaia ka hoike ana, Himeni, o Magedala ka leo, a pau ia, pule a pau, puhi ohe, Hale Kolumehia ka leo, kani ka pahu me ka ohe, a pau ia hoike ia na haumana o Kamahaloa a me ka T. Kaiwiaea, a pau ia, puhi hou ka poe puhi ohe Rusian March ka leo, a pau ia, hoike na haumana a D. Kahaokamaku me ka A. Puaaloa, phi ohe hou, a pau ia ku mai na haumana a Himeni mai i kekahi Himeni haku, o Onehanau ka le, a penei ka olelo i haku ia’i:

1 E na koa kamalii,

Momi nani o ke Aupuni,

Hele mele oli aku,

Himeni kakou nei.

2 Nani no na huakai,

O ka poe Kula abati,

Welo like me na hae,

Me na kapa like no.

3 Kai like aku kakoua,

Ma na alanui a pau,

Me na leo hulahula,

Kani pu me na ohe.

4 Ihi naui kamahao,

Keia la ano e no,

Ohe lua ma Asia,

Na aina naaupo.

5 Kini lehu o lakou,

E iho la i ka po e,

Aho lakou i ka poe ona,

E hilala nei ma ke alanui.

5 Kui aku no, kui mai,

Lilo hewa ka waiwai,

Me na leo pono ole,

Huro! Huro! Ana.

A pau keia Himeni, hoike na haumana a Rev. D. Puhi, a pau ia, he haiolelo na S.K. Kekalohe, i kokua ia mai e ka mea Mahaloia J. Nakila, Eq., penei ke kumu manao, “O na keiki wale no anei ka poe kupono e aoia ma na Kula abati, aole anei o na makua kekahi? Pau ia, kai aku la ka huakai, he holoko keokeo ko na wahine, he pono lole no ko na kane, hele ka huakai, hoomakaukau ia na mea ai, ma ka lokomaikai o ka mea Mahaloia C.K. Kakani, naua i hoomakaukau i na mea ai, a o na dala i loaa mai ma ka lulu ia ana no ke Kula Sabati, he $41.37½.

            S.K. KEKALOHE.

            Kipahulu, Mani, Ap. 25, 1870.

He Wahi mea Kula.

E KE AU OKOA E;- Aloha oe:

            Ua nui ka hoopaapaa ana a ko kakou poe akamai no ke ano o na Hoomana. Ka oiaio o kela, ka pololei ole o keia, ke kupono o kela a o ke kupono ole o keia; ua hoole aku ua hoole mai, a o ka hopena o keia peku manao ana i wahi e hiki aku ai i ka oiaiao, ua haule mai i hope, mai ka wehewehe ana, e hiki ai i ke kanaka ke ike, houholo, a hookahua ihio i puu hoonua e hilinai ai me ka luliluli ole.

            Mai keeo a huhu mai na Ekaleaia ke hoopuka au i kekahi mau hoike oiaio e noho kapulu nei iwaena o kakou. He oiaio, ke komo nei ka lehulehu o kela kane keia kane, kela wahine keia wahine, iloko o na Ekaleia lehulehu o ko kakou Aupuni me ka hilinai nui ma ka pono i wehewehe ia no lakou, eka, i ke komo ana aole e liuliu, aia hoi, ua haule iho mai luna iho me he pohaku la i kaa honua mai, mai kona kahua a me he mea la hoi ua hoopili wale ia aku no me ka makia ole nana e hoopaa aku me kona wahi. O keia haule hia, ua maopopo he lehulehu wale na kumu, a me ka hooemi ole aku i ke kumu manao ma keia mea ua maopopo, aia hoi, he haule hia mau a i ole ia he hemo mai kona kahua i hoopaa mua ia ai.

            O keia haule, e olelo nui ia ana e oa Ekalesia no ka hoomaloka, ua puni ia Satana, na lilo i ka Diabolo, ua komo ka uhane ino, a i ole ia ua puni wale i na mea hoomanamana a me ke ano manao lehulehu e hooili ia aku ai ia ia ma ka haawi i ka ukana kaumaha o ka hoohilahila ia, a i ole ia e hoinoino aku ia ia no ke kue o kona manao mai ka manao o ka lehulehu e noho pu me ia.

            O ke aha na ala kahiko? Eia no, o ke ano o ka hoomana ana ma ke ano kahiko o keia pae aina. He lehulehu na hoahanau e make nei iloko o keia manaoio, me ke akaka ole ina kahu Ekalesia ke make pono nei paha iloko o ka hoomana a Iesu Kristo aole paha. Ina e hoole na Kahu Ekalesia i keia mea, alaila, he mea maopopo, ua kakaikahi malaila a o ke lehulehu ae la ma o.

            E ike ia no keia ma ka hoolilo ana o na kahuna Hawaii o keia mau la, a me na hoahanau pu no kekahi ma ka hooaoho ma kahi o ka puu ililili o ka wa kahiko, ua lawe ae lakou i ka Baibala i hailona hoike no ke ko, o ko lakou mau manao, ma kahi o ka haenalauki, ua lawe no lakou i ka Baibala e olalo iho, “e manao iho oe, haina mai ka ole e.” Ua lehulehu ka poe e pule nei ia Iehova a o ka hoo\alo loa ana i na aumakua o ka po. He lehulehu wale ke hoopuipui ia mai keia mau hoike maluna, aka, ua lawa ae la paha na mea i hoike ia ae la maluna.

            Aia hoi, hapa mai la ka makau i ka mana o ke Akua oialo, a huli aku la ka manao e auwana ma o a maanei i wahi e maha ai. Ua alo ae lakou i ke ki mau ana mai o na poka o na pukuniahi o ka awai e olelo ana, Eia ke ola! He make mau ma o! aka, aia hoi na puni ole ia keia mau leo, a aia hoi iloko o ke aheahe malie o na hailona awa, na puiliili, na haenalauki, na wehewehe’na Baibala ma ke ano hailona e maha ai ka naau o na mea a pau e paulele nei no na mea e hoike ia aku ana imua o lakou.

            “No ka mea ua nani na mea i ike maka ia, A malaila e pau ai kakou i ka haulohia!”

            Nolaila, e pono e hoala ia ko kakou manao e nana, a e hookolo kakou me ka imi aku iloko o ka huli ana iloko o keia mau mea, i hiki ai ia kakou ke ao a hoopaa mau mai ia lakou iloko o na paelna o ka oiaiao o ka mea hookahi, nana e alakai nei i ka ike o na mea a pau loa. A ma keia hana ana e kanaaho iki mai ai ka manao ewa mau o ka lahui e hiki nei i ka lehulehu e hele iloko o na ala kahiko o ka oialo mai kinohi mai.

A. AHUENA.

Alanui Alii, Honolulu, Ap 29,1870.

KA MOOLELO O IOSEPA KAMIKA.

 

Pela o Iakopo i olelo mai ai i na na hoahanau; a i mai kekahi o oukou, alaila, e kii aku na lunakahiko o ka ekalesia, a e pule lakou me ka hamo ana i ka aila ma ka inoa o Iesu Kristo. O ka pule ikaika a ke kanaka pono e lanakila no ia.

            Mai ka wa o ke Akua i lawe ai i ka mana o ka oihana kahuna mai ka ekalesia aku, aole i ikeia ia mau ouli, ua pili pu aku me na kahunapule o na ekalesia e ku mai nei ma ka honua nei, aka, ina mai kekahi o lakou, e kii no i kauka lappau, a ina e mai ke kahunepule o lakou, alaila, e kii no i na kauka lapaau, aka, aole pela kona ekalesia, ua mau no ma na mea e pili ana i ka poe manaoio ia ia, (Iesu,) nolaila, ua hoonua mai ke Akua i kona anela ia Iosepa Kamika, no kona enanelio, e hai aku i na lahui kanaka, a me na olelo, a me ko na aina a pau.

            A ke manaoio nei makou, ua hoonua mai ke Akua ia Iosepa Kamika, i mea nana e hana i kana hana ma ka honua nei, oia hoi keia, o ka houluulu ana i kona poe haipule ma kahi hookahi, a o keia ka hana nui i oi ae mamua o na hana a pau i hanaia, mai ka wa la Iesu Kristo a me kana poe haumana, no ka mea, aole i ko keia mea i ko lakou mau la, aka, ua olelo lakou, aia mahope aku.

            O Iesu kai manao e houluulu ia, aka, no ka makemake ole o kanaka, nolaila, ua wahoia a mahope, pela oia i olelo ai ma Mataio 23:37. E Ierusalema, ka mea nana i pepehi i na kaula, a i hailoko hoi i ka poe i hoouna ia mai i o’u nei, nani kuu makemake e houluulu mai i ka’u poe keiki e like me ka moa i houluulu ai i kana poe keiki malalo o kona mau eheu, aka, aole oukou i makemake mai, nolaila, olelo o Paulo, ma Epes. 1:10. i ke aupuni o keia manawa mahope, e hooluulu ia na mea a pau iloko o Kristo i kahi hookahi; aole o laua wale no kai olelo no keia mea, aka, o na kaula kekahi i wanana mai no keia mea, aole nae i hookoia i ko lakou mau la.

            Ua wanana mai o Isaia ma ka Mok. 2:1-4. A i na la mahope, e kukulu paa ia ka hale o Iehova maluna o na mauna, a e holo na lahui kanaka iloko ona, a e nui ka poe hele, me ka olelo, e pii kakou i ka mauna o Iehova, i ka hale o ke Akua o Iakoba, nana no e ao mai ia kakou i kona mau aoao; i hele ai kakou ma kona mau alanui, no ka mea, mai Ziona aku e laha aku ai ke kanawai, a o ka olelo hoi a Iehova mai Ierusalema aku; a pela no hoi ka Mika wanana ma ka Mok. 4:1-3; ua like loa me ka Isaia.

            O na kaula i ka wa kahiko, ua wanana mai lakou no keia mea; nolaila, aole o Iesu i hele mai e hoole i ke kanawai a me ka poe kaula, o ka hooia kana i hele mai ai; a ua olelo no hoi o Iesu ma Ioan. 14:12. Oiaio, he oiaio ka’u e olelo aku nei ia oukou, o ka mea e manaoio mai ia’u, o na hana a’u e hana nei, e hana aku no ia, a e hana aku no ia i na mea oi aku mamua o keia, no ka mea, ke hoi nei ae i ko’u Makua. Ma keia olelo a Iesu imua o kana poe haumana, ke ike nei kakou ua hoola o Iesu i ka poe mai; a pela no hoi kana poe haumana, ua hoola i ka poe mai, ua hana i na hana mana a Iesu; a pela no kana poe haumana, ua hana i na hana mana; ua mahiki i na daimonio o Iesu, a us mahiki i na daimonio kana poe haumana.

            Nolaila, aole i ko keia olelo a Iesu imua o kana poe haumana, no ka mea, aole lakou hana i ka hana i oi aku mamua o kana mau hana i hana ai, nolaila i hookoia ai ka Palapala Hemolele, o ka mea e manaoio mai ia’u, e hana aku no ia i na mea oi aku mamua o keia mau mea; a owai ia mea i manaoio aku ia ia, a hana hoi i ka hana i oi aku mamua o na hana ana i hana ai?

            O Iosepa Kamika ka mea i mapaoio aku i ke Akua, me kona naau a pau; a ua hoouna mai ke Akua, me kona naau a pau; a ua hoouna mai ke Akua i kona aoela ma o na la, no ke ao ana o ka euanelio o Iesu Kristo o ka poe haipule o na la hope, a me ka houluulu ia o ka poe haipule iloko ona, ma kahi hookahi, a me ka hiki ana mai o ko kakou Haku ma ka honua nei.

            O Iosepa Kamika, aole ia he kanaka naauao, aole he kanaka waiwai, aole he moi no kekahi aupuni o ke ao nei, aka, he kanaka ilihune, a naaupo hoi, no ka mea o ka ike heluhelu a me ke kakau lima, me ka hemahema, oia wale no kana i loaa’i ma na kula maoli o Amerika, a o ke koena o na mea ao, aole oia i aoia ia mau mea a pau, aka, na aoia mai oia e ke Akua i ka naauao, i oi ae mamua o ko ke ao nei, a ua hoolakoia mai hoi oia i ka waiwai i oi ae mamua o ko keia ao; nolaila, aole he kanaka waiwai o keia ao e hiki ai ia ia me kona waiwai a pau ke kauoha aku i ko ka honua nei; e houluuluia ma kahi hookahi; aole no hoi he moi o ke ao nei me kona hanohano alii, ke kauoha aku i ko ka honua nei, e houluuluia lakou i kahi hookahi, a e lilo i poe lokahi ma ka manaoio.

            Ina paha o ka moi o Rusia e manao ana e houluuluia ko ka honua nei i kahi hookahi, alaila, e ilihune oia, a e nahaha kona aupuni, aole e hiki ia ia me kona aupuni ke hana i keia hana; aka, e hoomaopopo kakou no keia kanaka o Iosepa Kamika, me ka leo wale no oia i kauoha aku ai e hoouluuluia ma kahi hookahi ka poe a pau iloko o Kristo, a ke ike nei ko ke ao i keia mea kapanaha.

            Nolaila, o keia ka hana nui i oi ae mamua o na hana i hanaia i ka wa o Iesu Kristo a me kana poe haumana a me na kaula mamua, no ka mea, aole i hiki ia lakou i keia wa, aka, ua olelo lakou no keia mea, aia i na la hope e hanaia’i keia hana nui; nolaila, na ke Akua keia hana, no ka mea, aole e hiki i ke kanaka ke hana i keia hana ke ole ke Akua e kauoha mai, no ka mea, ua hiki mai ia manawa i oleloia’i. Pela o Davida i olelo ai ma Halelu 102:12-22.

(Aole i pau.)