Ke Au Okoa, Volume VI, Number 5, 19 May 1870 — Page 3
| This text was transcribed by: | Terri Saragosa |
| This work is dedicated to: | My grandmother, Ida Kelekolio Hongo |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KE AU OKOA.
Honolulu, Mei 19, 1870.
JNO. M. KAPENA.
Luna Hooponono.
Ua aneane ae nei e akolu pule ka noho ana o ko kakou Ahaolelo Kau Kanawai o ko kakou noho lahui a aupuni ana. Ke nawe malie nei no kana mau hana, a ke kalai kanawai nei no na Lunamakaainana, ko kakou mau wahaolelo i hoouna aku ai ma ia Aha Hanohano ; a ke imi nei, hoololi, a ke hookomo hou ia mai nei kekahi mau kanawai hou, --a mawaena o na kanawai ano nui i hoopaapaa nui ia iloko o keia mau la, ua hoopuka ia mai e ka Luna Hanohano Hikikoki o Hilo kekahi Bila, e pili a na i ke Kanawai Oki Mare o keia mau la e paa nei. O ke ano nui o ka bila, e hoopau ana I ua kanawai nei; a ua mopopo no paha ia kakou ke ano oia kanawai, ina e hookaawale ia ke kane mai kana wahine mai, e hiki no i ka mea i hewa, a me ka mea hewa ole ke mare ia, ina pha, mahope koke iho no o ka moku ana.
O ka makemake hoi o ka Bila a ka Luna o Hilo, e hoopau i na kanawai nei a e hoihoi hou e like me ke kanawai o ka M. H. 1846; e hoike ana, ina ma ka moku ana o ka mare ia mawaena o ke kane me ka wahine, e kumau paakai ka mea hewa o laua no na makahiki ekolu; a mahope o ka pau ana oia manawa, e hiki ai i ka mea i ahewa ia ke amre hou me ke kane a wahine hou aku paha. Ma na bila nei o ka Luna o Hilo, ua hookomo ia mai kekahi mau hoololi, he elua makahiki, hookahi makahiki a eono mahina; oia na hoololi ma ka pauku 2 o na bila la. Ua mahuahua na la oia hoopaapaa ana ma ia mea; a ma ka Poakahi iho nei, ua pani ia ka hoopaapaa ana; a ua ninau ia ka poe e kokua a e kue ana i na pauku la; a na hooholoia ka pauku me ka hoololi i hookahi makahiki ka hoopai e noho kumau paakai ai.
Ma ka nana ana no keia mea, ua kupono ia mamua ae o ke kanawai e noho nei i keia wa, ke moku ae no, ka mare koke no ia, a ma ia mea, ua like loa ka pomaikai i loaa i ka mea hewa me ka mea i noho pono; a ma kekahi ano kaloliloli hoi oia mea, ua ane like loa me ka moe aku a moe mai; aohe ano eehia iki o ke kanawai o ka oihana mare. Ua hoʻopuka ia nae, o ka mare ia he ano olelo ae like ia i hanaia mawaena o ke kane a me ka wahine, a kekue no kekahi i kekahi, o ka pau ae la no ia. Ke i nei hoi , makou he oiaio no he olelo ae like no ia ma ke ano kivila mawaena o ke kane me ka wahine; mamua ae o na olelo ae like a me na olelo hopaa o keia honua, mawaena nae o ke anaina naauao Karistiano. No ka mea, he oihana ano nui a hemolele maoli ka hoohui ia ana o na mea elua ma ke kuaho, a malaila laua i hoohiki ai e malama kekahi i kekahi i na wa maikai a me na wa ino a pau.
Ua hoopuka ia no nae e kekahi poe, ina, i ka wa o ka haalele ana o ke kane I ka wahine; a o ka wahine poha i ke kane, ua pau ka kela olelo ae like. Ke hoopuka nei hoi makou me ka hookamani ole, ua pau io no paha me ka manao ana o ka mea haalele, aka, ma ke ano oiaio maoli o ka oihana mare aku; ua paa mau loa no ia, a hiki wale i ka wa o kekahi o laua, e hina aku ai. Aka, i mea nae e hoomaalili ai i na manao kae o laua, oiai, na komohia paha ka mano kue o ke kane i ka wahine me ka manao paa aole e hoi hou iloko o ke anapuni o ko laua hui mare ia ana, nolaiala, ua okomo ia mai ka mana hookaawale a oki hoi o ke kanawai o ka aina. Aia wale no nae malaila kahi mana uuku e mahae ia ae ka hemolele o ka hui mare ia ana o na mea elua!
Ua hoopuka ia nae e kekahi poe, aole no he nui o na hewa I ike ia mai ka hooholo ia ana o keia kanawai mai ka M.H. 1866 o kona kau ia ana. He mea hiki no paha ke kalai olelo ana pela; a o na hewa a pau o kēia pae lalani hookahi, aohe no he kau kanawai ana e hiki ai ke hoopau loa ia mea i kona nalohia ana. Aka, he mea kupono nae hoi, e noonoo kau kanawai ia, I mea e kau ai kao wahi hookaokoa ana mawaena o ka mea pono a me ka mea hewa. Ma ke kanawai e kau nei, aole i maopopo ka mea pono a me ka mea hewa, ua ane “kapala ke kea na ka ele ka ai!”
Nolaila, i mea e malama kupono loa ia ai ke kapu a me ka eehia o keia mea he kanawai mare, he mea pono no paha e kau ia i wahi hoopai kumau paakai no ka aoao i oki ia. Aka, o ka hookuu ana e mare koke ia mahope iho o ka moku ana, he ano kono ana no ia ma ke ala o ka moe aku a me ka moe mai; aole io no paha pela ka makemake ana oia kanawai, aka, he meheu nee e hiki aku ai ia ano, ke maa lea iho ia kaana mawaena o kākou.
Kekahi kanawai ano nui, a ua ane hoʻokahua ia no paha maluna o ka pono io maoli, oia no ke kanawai a ka Loio Kuhina i waiho aku ai, e pili ana no “ke kau ana I kekahi hapa o na lilo no ka hana ana I na alanui maluna o na aina i hoopomaikai ia e ia mea.” He kanawai ano nui no ia, a ua pili no nae ia I ke kupono. No ka mea, o kela a me keia aina e waiho ana ma ke kua loa aku o kekahi alanui a alaloa, he waiwai noma na loaa mahiai aku, aka, he oi loa aku nee ka waiwai, ina e moe ponoi ia aku e kekahi alanui ma ka iwi oia aina. A e like no hoi me ka pii ana ae o ka waiwai oia aina; aole anei, he mea kupono i ua aina la ke uku i kekahi hapa o na lilo i ka hana ana i alanui i hoopomaikai ia mai ai o na aina la? He kanawai kupono no keia ke noonoo akahele ia.
E na Hoa Lunamakaainana.
“E hea mai ia'u ma na inoa punahele, e kuu mea aloha.”
Na Hoa Lunamakaainana!
Ke ike nei au, iloko o kekahi nupepa o kakou, ua hoomakaukauia he waihona o na inoa punahele e makana wale ai ia kakou, ke kue kakou i ka mano hemolele, kuhihewa ole, o ke kanaka hookahi nana ka hoʻoponopono ana i na nupepa nei. A ma ke ano Akua paha o ua kanaka hookahi la, ua hiki ia ia ke kapa aku I kekahi poe, ke kue lakou i kona manao, “Me ke kanalua ole.”
He poe Hoopilimeaai, Hoopili Kuhina, Hoopili Oihana, Hoopili Mea Inu, a heaha la ka hopili i kue? He mau inoa punahele keia no kakou e na Hoa! He mau hao kuni a ko kakou hoa'loha, ko kanaka nanan i hoopuka ua nupepa nei, i hoomaukaukau no kakou. Aia a kue kakou I knoa, e hookomo aku ana oia i kekahi o keia mao hao kuni iloko o ke ahi enaena o kona huhu, a wela, alaila kuni aku i kekahi o kakou. Aloha ino! Owai la kai hopu mua ia a e kuni ia?
Mai makau nae kakou e na Hoa! No ka mea, aole no i kakauia keia mau hao kuni ma na buke o ke Aupuni, a he kolohe no ka mea nana e kuni wale aku, oiai, no ka Lahui Hawaii Holookoa kaou; aole no kakou he waiwai no ke kanka hookahi.
Nolaila, mai makau kakou i ka olelo hooholo a ke kanaka hookahi. Aole ia ko kakou Akua e weliweli ai kakou, aole no hui au i manao he kanaka i hohonu loa ai ka ike. Ua like no oia me ke kahawai walaau, papau, nui no ka leo, papau, nae ka ike.
E kuokoa kakou! Hookanaka! E hana aku no ma ko kakou kulana pono, kela hoa keia hoa o kakou, me ka hoopau manawa ole, ma ka imi ana i pohaku e nou aku ai I na ilio a pau e aoa mai ana ia kakou. Owau no
Kekahiooukou.
Kuai kudala nui – I na la hope o keia pule iho new, he kuai kudala nui o na waiwai lole mai Europe mai ma ka halekuai kukaaa o Kale Olelo e ma. Elua mau Ia o ke kudala ana, pau ka waiwai; na Adamu i kudala. I keia la e kuai ai ka Luna Kudala Bto ma ka halekuai kukaa o T.C. Hoika ma ke Alanui Papu.
Na Mokuahi ku mai – Ma ka Poaono ae nei e hiki mai ana, ua manao ia e ku mai ai ka mokumahu Idaho mai Kapalakiko mai, me na eke lets, na ohua a me na ukana. Ua manao pu ia no hoi, i ka la Sabati, a i ole ia i ka Poakahi aku paha e ku mai ai ka mokumāhu Kulanakauhale o Melbourne, mai Nu Holani mai, a oia no hoi ka lua o na mokumāhu o ka laina Nu Holani.
He hui hoole wainona ma waialua __ Ua lono mai makou, ua holo aku kekahi haole o Honolulu nei ma ka inoa o J.M. Crowell, I Waialua; a ua hooala ae he Ahahui Hoole Waiona no ua, “ehukai la o Puaena, “ a o ka inoa o ua hui la, o ka “Hui a Kaahumanu.” Ua komo mai ma na Hui la he umi kanaka Hawaii maoli, a he ewalu poe haole; a ua manao lana ia, e mahuahua mai ana ka poe komo mai I ua Hui hou la ma ka ehukai o lalo. Ke lehulehu mai nei keia mau ano Ahahui, a ke kupaa pono na lala oia mau Ahahui ma ke kumu nui a lakou e hoala a e hoʻoikaika, he kumu pale ikaika no ia I na hana kuhewahewa a ke kiaha awahia.
Ke Alo Alii – Ua olulu, maikai no ke ola o ko kakou Moi Aloha, a ke ike pinepine ia aku new oia e holokaa ana ma na alanui. Na Moiwahine Kanemake a me kekahu mau alii e iho, ua maikai no ko lakou mau ola kino.
I ka po Poaono o keia pule iho nei, ua naue ae ka Moi, me ka Moiwahine Emma, na Kahina a me ka poe hanohano o keia kula nakauhale, e hoʻolohe i ke keaka haiolele a kekahi wahine, nona ka inoa o Miss Cleveland, e hana keaka nei I keia mau la ma ke kaona nei. Ua phi apu ka hale, a i ke komo ana mai a ka Moi i ka hale keaka, ua hookani ia mai la ka leo mele, “E ola ka Moi I ke Akua!” a ua kūlike ae la ke anaina iluna, a hiki wale i ka noho ana o ka Moi. Ua lono mai makou I ka maikai o na mea a pau I hauaia ma ia po.
Halawai ka papa Misionari Hawaii – Ua lono mai makou, ma ka hora 11 kakahiaka o ka Poakahi, la 6 o Iune, e halawai ai ka Papa Euanelio Hawaii o kakou nei. He halawai mau no keia no ia Papa i kela a me keia makahiki, aka, o ko lakou halawai ana ma keia makahiki, e lilo ana ia he mea nui; oiai, o ka hapalua keia o ke keneturia makahiki o ka noho ana o ka pono Karistiano ma keia Pae Aina. He mea hauoli no hoi i ka ike ana, o ka hoomau ia ana oia pono, ua lilo ia i mea e hoopau ai i ko kakou noho pouli ana, a e haawi mai ai i ka malamalama kupono maikai o ko kakou mau launa ana aku me na aupuni naauao o ka honua; a ua ike nui ia kakou mamua o na pae aina e ae o keia moana nui. He mea hauoli pu no hoi ia i ka poe nana i hooikaika ia pono, i ka ike ana ua holo mua ka lakou mau hana, a ua moe ko lakou mau poo me ka maluhia!
NU HOU O NA AINA E.
Ma ke kakahiaka nui Poaono o keia pule iho nei, ku mai mai la ka moku lawe leta D.C. Murray, he 18 na la mai Kapalakiko mai. Ua lawe mai oia i kekahi mau lono hou.
Ua hoopuka mai na lono ma ona la, ua ku aku ka moku Cometa i Kapalakiko, he 17 la mai Honolulu aku nei.
No na mea e pili ana i ke Kuikahi Panai Like o Amerika Hoipaia me Hawaii nei; e hai ana kekahi palapala i ka nupepa Tribune o Chicago, aia ma ka Poalua, la 26 o Aperila e noonoo houia ai imua o ka Senate, na kuikahi la. Ua hapai mua ia no ua kuikahi nei imua o ka Aha Senate, a ma ka ninau ana i ka manao o na hoa, na akaka pono ole ka hooholo ia; a ua noi ia e ka poe kokua i ke kuikahi, e hoopanee ia a mahope ka noonoo hou; a oia no keia e hapai hou ia.
Ua mano ia he hooholo ia mai koe o ke Kuikahi o Sana Dominigo i kamailio nui ia mai nei; a ua komo pu ka hoʻoikaika ana o ka Paresidena Grant ma ka apono pu ana aku no ia kuikahi.
E hoopuka ia ana kekahi mau lono ponoi i hiki ae i Wasinetona, ua hoole ia ke Kuikahi Alawai o Dariena e ka Ahaolelo la no ka ae ana mai i ka eli ia o ke Alawai i manao nui la; a malia paha, o hoopau ia mai ko lakoa mau manao hoole ana ia mea maikai.
O ka Bila no ka uku makana aua I ka laina mokumāhu o Nu Holani, aole i holoholoia e ka Ahaolelo, aka, aia no ia ma ka lima o ke Komite Kalepa o ka Hale.
Ua hooia ia mai ka make aua o Kenela Lopeza, ke alakai kaua o Paraguay, i nomenome mai nei me na mana hui o Uraguay me Berazila.
Ua hiki ae ke kino kupapau o Anson Burlingame i Bosetona, a ma ka la 23 o Aperila ka hoolewaia ana me ka huakai loihi. Ua ki ia na pu minute kankau, ua nu hapa ia na hae, a ua pani ia na hale oihana.
E hai ana kekahi mau lono mai Ladana mai, ua pae aku ma Corawale i Enelani kekahi apana papa o ka moku Kulanakauhale o Bosetona, a oia no hoi ka moku i haohao nui ia ai o kona nalowale ana.
E hoopuka ana kekahi lono mai loko ae o Wasinetona, aohe maopopo o ka wehe honia ana o ka hoopaapaa ana no na kuleana a ka moku kipi Alabama i hana ai. Aohe wahi hoopuka aupuni ana no ia mea iloko o keia mau mahina i hala ae nei; a ua manao wale ia ka, e kali ana kekahi no ka hapai ia mai e kekahi.
O ka Bila no ke dute ana ka mea hoopaapaa nei ia imua o ka Ahaolelo Amerika; a ua manao ia e haole ana.
Ua hoopuka ae o Senatora Samenera i kekahi o kona mau manao, e pili ana no na kanaka Amerika ma Europa, o na Komisina Washburne ma Parisa a me Jones ma Berusela, ua hoohaahaa laua i ke Aupuni o Amerika Huipaia.
Ua hiki ae kekahi mau lono i Ladana, mai Madarida mai o Sepania, e hai ana, he mau hoopaapaa ano nui ma ka Aha Kuhina o Sepania, a o ka poe kokua mahope o ka Duke Montepenesiera, ke oi aku la lakou imua mawaho ae o ke capitula o Madarida. E ulono pu ia ae no hoi, e holo ana kekahi poe mahope o ka hookomo ana mai ia Prince Asturias i moi no Sepania.
E hoopukaia ana kekahi lono wawa wale ma kekahi nupepa, e manao ana ka o Prince Pierro Bonapati, e noho ma Nu Iuka, i loaa ai iaia ke kipu ana aku i na kanaka he lehulehu wale e like me kona makemake.
Ma ka nupepa aupuni o Parisa, ua hoopuka ia ae kekahi olelo kuahaua a ka Emepera, e hoʻoponopono ana i ke ano o ka balota ana. E wehe ia na pahu balota a hiki i ka hora eono o ke ahiahi; a o na puali koa me na aumoku kaua, e balota no lakou ma ko lakou mau wahi.
Ma Roma, ke hopuhopu ia la a haehae ia kekahi mau buke i pai ia, e kue ana i ka manao kupaa o ka Pope ma ka Ahaolelo.
Ma ka Ahaolelo Pelekane, i ka waiho ia ana aku o ka Bila Waiwai imua o ka Hale o na Makaainana, na haole koke ke kumukuai o ke ko ulaula, i ka 32 silina no ka haneri paona, a oia ke kumukuai e noho nei i keia manawa.
Ua loaa mai nei kekahi hoku hou ia Prof Bareli, kekahi haole ana hoku ma Masiela i Farani.
E hai ana kekahi lono mai Vienna mai, aia ma Tyrola, ke hoomakaia la kekahi kuee nui, e kipi ana kekahi poe e kue ia lakou mai ka Ekalesia Katolika Roma.
Ua hoopuka ae kekahi nupepa o Parisa i ka haiolelo a ka Emepera o Farani i kona poe makaainana, e hai ana, o ke Kumukanawai o ka M.H. 1853 i haawiia mai iaia ka mana i hoapono ia e na miliona kanaka ewalu i koho iaia, a ma ia Kumukanawai, ua loaa mai ia Farani ka maluhia a me ka holomua no na makahiki he umikumamawalu; a ma ia mea i alakaiia ai ke aupuni aole ma kona ano nani wale, aka, ua holomua aku ma na ano hana maikai o na ano pomaikai a pau loa, e loaa ai I ka lehulehu holookoa ma kona ano noho aupuni ana.
E hoopuka ana ka nupepa Times o Ladana, ua kau aku maluna o ke Aupuni Helene ka poina no na mea i hanaia e ka poe powa ina kahi e kokoke ana i Atena, ke capital o Helene, ma ka hopuia ana e ua poe powa la kekahi mau hoa Komisina a Kanikela o na aina e. A ma kekahi mau lono mai Helene mai, e hoopuka ana, ke hoao nui la ka Aupuni Helene, e hoopakele mai i na luna o na aina e i hopu ia e ua poe powa nei, aka, aohe nae he holopono o na hana o ka hoopakele ana mai ia lakou. No ia paakiki loa o ka poe powa i ka hookuu ana mai, nolaila ua hooana aku la ke aupuni i na puali koa; a i ka ike ana o lakou ua ane kupilikii lakou, nolaila, ua pepehi iho la lakou i kekahi mau mea elua. Aka, ua eha mainoino nae kekahi mau alakai elua o ka poe powa. Ua ikaika ua manaolana, e pau ana lakou a pau loa I ka hopuia.
He ahi nui ma Foochow i ka la 21 o Feb. 750 ka nui o na hale i pau i ua ahi la, a he nui na eka aina I hooneoneo ia; ua pau pu me ka halepule Karistiano malaila i kukuluia i ka makahiki 1857.
Akahi no a hoolaha ae ke Kiaaina o Shanghai, e o ia na pake e like me ua haole, I mea e hoomalu ai i ka laulaha ana o ka puupuu Hebera. Mamua, aole loa lakou ae iki e o ia ko lakou lima, a akahi no a ae ia.
Ua ku aku ka moku R W. Wook, mai Honolulu nei aku, me na ukana mai ia nei aku, ke kopaa, bipi paakai, raiki, a me ka malakeke. I ka hiki ana aku no, ua makaukau koke no ke kuai ia mai.
OLELO KUHIKUHI
No ka nui o na leta i hiki mai io makou nei, e hoike mai ana i ka nui o ka makemake o na kuaaina e lawe i ka Nupepa. “Au Okoa,” a i ko lakou pilikia i ka mea ole e hookaa ai, a i ka pohihihi I ka hoouna ana mai I ke dala o ka Pepa. Nolaila, ke kauoha aku nei, e hooili mai no ma ka leta iloko o ka Eke Leta, a i ole ia, ma ka lima o ke Kapena o ka moku ku aku ma ko lakou Awa.
JNO. E. BUSH,
Luna Pai.
HALE KUAI MEA AI!
KUAI EMI! KUAI HOLO !!
MA KA HALE o UILAMA.
HALE KUAI ALA HOLO O UILAMA, (Ryan.)
Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu me Pauoa. 47-ly
WM. RAIANA.
HE HALEKUAI ALAHOLO,
No na mea ai i anoi ia, ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me Pauoa. 24-ly-V.
OLELO HOOLAHA
-A-
KA LUNA HOOPONOPONO WAIWAI
-E-
KUAIIKA WAIWAIPAA.
MA KA PONO O KA PALAPALA KAUOHA i hanaia e Ka Mea Hanohano A. S. Hatawela, Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka la 13 o Mei, 1870. Ma ka Waiwai o Ka Mea Kiekie VITORIA KAMAMALU KAAHUMANU. i make aku nei, ua kauohaia mai au e Ka Mea Kiekie John O. Dominis, ka Lana Hooponopono o ka waiwai i haiia, e kuai kudala aku i ka mea e koho kiekie mai ana, no ke kumakuai dala kuike,
MA KA POAONO, LA 2 O IULAI,
Ma ka hora 12 awakea, i ka waiwai paa malalo nei, i kela pa aina a me na lako a pau e waiho ana ma ke kulanakauhale o Honolulu nei; a i ikeia ma ka inoa EDINEBORO HALE; a i hoakakaia ma ka Palapala Sila Nui, Helu 694. Kuleana, Helu 164, i haawi ia ma ka la 2 o Sepatemaba, 1852, penei:
Pa ma ka Hikina Hema o ka papa ma ke alanui makai. E hoomaka ana ma ke kihi Akau mauka o keia, ma ke ala makai, e pili ana me ka pa Aupuni, a e holo ana Hema 51° H.k. 331 3-12 kap., ma ke ala makai, alaila. Hem. 46° Kom. 222 5-12 kap., ma ko Keauonohi pa. hiki i kahakai alaila. ma Kahookai 303 kap., a hiki i ka pa Aupuni. Alaila, 86° 80° Hik. 116 8-12 kap., a Akau 40 Hik. 91 8-12 kap., ma ka pa Aupuni a hiki i kahi i hoomaka ai.
Ma ke kumukuai aole e emi malalo o Umikumalima Tausani ($15,000.)
A me ka Aina a me ka Pa Hale ma Honolulu nei I haiia, a I ikeia ma ka inoa HALIIMAILE, a i hoakakaia ma ka Palapala Sila Nui, Helu 699. Penei:
E hoomaka ana ma ke kihi Akau mauka o keia ma ke Alanui Likeke, e pili ana me ka pa o Keoni Ana, a e holo ana Hema 420° 80° Hik. 139 8-12 kap., ma ko Keoni Ana, alaila. Hema 45° 15 Kom. 266 kap., ma ka Pa o ke Lii a hiki I ke Alanui Halepule, alaila, Likeke, e hiki I kahi I hoomaka’i. Maloko oia Apana 98-100 Eka.
No ke kumukuai aole e ni malalo o $4,000.
A ME KE AHUPUAA O WAIHEE, e waiho la ma ka Mokupuni o Maui, I haawiia ma ka Palapala Sila Nui, Helu 4,475,Kuleana, Helu 7,713, ma ka la 3 o Aperila, M.H. 1881.
Ma ke kumukani aole emi malalo o $7,000.
A ME KE AHUPUAA O HANAMAULU, ma ka Apana o Puna, Mokupuni o Kauai, o ko Hawaii, Pae Aina, I hoakakaia na palena ma ka Palapala Sila Nui, Helu 4,481, Kuleana, Helu 7,718, Ap 2 – Pauku 7, he 9,177 Eka ka nui, oi aku a emi mai paha.
Ma ke kumukani aole emi malalo o $7,000.
Me ka Aina a me ka Pahale, e waiho la ma Kauluwela, Honolulu, Mokupuni o Oahu, e pili ana me ke Alanui Kula o hoomoeia aka; he aina ololi ano huina kolu, he 867 kapuai kuea ka nui.
Na lilo o ka hana ana I na palapala. Na ka mea kuai.
5 6t C.S. BATO, Luna Kudala.
OLELO HOOLAHA
Ke papa aku nei au I na mea a pau, aole e hoaie mai I kuu wahine mare, ia
KAWAHINEKAPAOLE,
a o ka poe e hoolohe ole ana I keia Hoolaha, e ili no ka pilikia malona o lakou. A ke papa aku nei au, aole e hoʻokipa mai kekahi mea I kuu wahine; e hoopiiia no ka mea e kue ana i ke kauoha, e like me ke kanawai.
5-3t° WILLIAM BETTER.
OLELO HOOMALU MA MOANALUA.
E ike mai na mea a pau ma Moanalua, ke papa aku nei au i ka maliwai i me na auwaha, e pili ana i na puuone, mai Kaihikapu a Hanamakapula. Aole e aeia kekahi e kuupua ia ma na auwaha a me na muliwai, i haiia maluna, aole e hele ma kuapo, o Mapunapuna e lawai ai I ka papi. Aole hoonoa puhi ma kaapa, aole wawahi I na pohaku o kuapa. E kapu keia mau wahi I haiia maluna, ina kue kekahi i keia olelo papa aku, ala la e hopu no au ma ke ano koino hewa, e like me ka Kanawai. J. KALANILUHIOLE.
Moanalua, Mei 17, 1870. 5-4t°
OLELO HOOLAHA
Poe Jure Kanaka Hawaii no ka Aha Kaapuni o Maui, Iune, 1870.
Kahalemake, R. Wainee,
Kekuhi, D Kaopeahina
Maakuia, Wahinenuku,
J. Kalawa, Makauhaole,
S. Kamakele, S. Hanemo,
S. Maule, S. Kahalewai,
Kalaihoa, R.K. Puawaina,
M. Kapule, Pilipili,
S. Kaleo, M. Kapihe,
S. Previer, D. Kanealii,
N.P. Nuuhiwa, Hauki,
A. Kaukau, R. Kanui.
L. McCULLY.
Kakauolele o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Mei 12, 1870 5-3t
OLELO HOOLAHA
AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE
O KO HAWAII PAE AINA.
Ma ka Waiwai
O Nuhi i make.
MA KA HELUHELU ANA A ME KA WAIHO ana mai o ka palapla noi o Keoni Ii. E noi ana, e lilo oia i luna hoʻoponopono waiwai o Nuhi, a hoopuka ai i mau palapala hoomana aku ia ia e like make Kanawai. Nolaila, ke hooholo aku nei ka Aha e hele mai na mea a pau e pili ana, imua o’u ma kau Keena, ma ka Poalima, oia kala ekolu o Iune, e hiki mai ana, ma ka bora umi, e hai mai I ko lakou kue a kue ole paha i keia nei, I mea e hiki ole paha keia e pai aku ai no na pule ekolu.
ALFRED S. HARTWELL
Lunakanawai o ka Aha Kiekie.
IKEIA: W.L. SEAL,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Mei 12, 1870. 2-5t
OLELO HOOLAHA.
AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE
O KO HAWAII PAE AINA.
KAOHIE (W.)
VS OKI MARE.
BILL KAINOA
NO KA MEA, UA WAIHO MAI KA MEA hoopiia kana palapala hoopii imua o ka Mea Hanohano A.S. HARTWELL, Kokua Lunakanawai Mua o ka Aha Kiekie, e hooki i ko lana mare ana, no ka haalele kumu ole o ka mea i hoopiiia iloko o na makahiki ekolu, a oi ae penei, mai ka 1864 a hiki mai i keia wa, aole oia i lohe iki ia mai, aole no hoi oia ma keia Aupuni.
Ano, he mea keia e hoakaka ai ia Bill Kainoa, a I ka poe kuleana a pau ma keia, e hele mai e pale, ina aole e hiki ke aeia, ke noi a ka mea hoopii. Ke hiki aku I ka la 12 o Augate, 1870, ma ka hora 10 kakahiaka, ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. E hoolahaia keia Olelo Hoolaha ma ke “Au Okaoa,” ekolu mahina.
ALFERD S. HARTWELL,
Lunakanawai o ka Aha Kiekie.
IKEIA: W.R. SEAL.
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, 5 Aperila, 1870 4-3m
OLELO HOOLAHA
AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE.
O KO HAWAII PAE AINA.
Ma ka Waiwai o KAHOOPII (w.) i make.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, NA mea waiwai maloko o ka waiwai o Kahoopii (w,) no Kaliu, Honolulu, Oahu, o ka poe i aie ia o ka poe pili kino, a pili paha ma kahi ano e ae, na lakou e hele mai a e hoike mai ia lakou iho imua o ka Mea Hanohano A. S. HARTWELL, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka Hale Hookolokolo I ke kulanakauhale o Honolulu, i ka Poakahi, oia ka la 30 o Mei, e hiki mai ana, ma ka hora 10 o ke kakahiaka ia manawa e hooponopono ia ka moo waiwai a J.P. Kuaana, ka luna hoʻoponopono waiwai o ka mea i make, a e hoike mai i kauwahi kuma ina paha he kumu oiaio o kona, i ole e hookoia ua moo waiwai la, a e hoopauia ka oihana a na mea hooponopono waiwai la, a e hooiaio ia na hoollina. Ke kauoha aku nei au Ekolu Hoolaha ana ma “Nupepa Auokoa.”
ALFERD S. HARTWELL
Lunakanawai o ka Aha Kiekie.
IKEIA: L. McCULLY.
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu 9 Mei, 1870. 4-3t
OLELO HOOLAHA
AHA HOOKOLOKOLO KIEKIE.
Ma ka Waiwai o AWANA KEAHO W.,
O Honolulu, I make aku nei.
MA KA HELUHELU ANA A ME KA WAIHO ana mai o ka palapala noi a ROBERT CHARLTON, o Honolulu, Oahu, e hoonohoia oia Luna Waiwai, a I Hooilina, no ka waiwai o Awana Keaho (w.,) I make me ka palapala kano ha ole. A e hooiaio ka Aha, oia no ka Luna Waiwai a me ka Hooilina, o ka waiwai o Awana Keaho (w.,) i oleloia.
Ua kauohaia e hoolohe ia keia noi, ma ka Hale Hookolokolo, ma Honolulu, Oahu, ma ka hora 10 kakahiaka, I ka la 26 o Mei, M.H. 1870.
A ia manawa e hoolohe ia na mea a pau e kue ana I keia noi. A e hoolahaia ka Olelo Hoolaha o keia hana, ma Ke Au Okoa, ekolu mau pule.
H.A. WIDEMANN,
Hoa Lunakanawai Elua, o ka Aha Kiekie.
IKEIA: W.R. SEAL,
Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, Mei 4, 1870. 3-4t
OLELO HOOLAHA.
AHA KIEKIE
MA KA AHA HOOILINA.
Ma ka Waiwai
O PRESTON CUMMINGS.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, NA mea waiwai maloko o ka waiwai o Preston Cummings, o Napoopoo, Hawaii, i make aku nei, o ka peo i aieia, o ka poe pili kino, a pili paha ma kahi ano e ae, na lakou e hele mai a e hoike mai ia lakou iho, imua o ka Me Hanohano ALFRED S. HARTWELL, kekahi Lunakanawai o ka Aha Kiekie, ma ka Hale Hookolokolo i ke kulanakauhale o Honolulu, i ka Poakolu, oia ka la ewalu o Iune, e hiki mai ana, ma ka hora umi o kakahiaka. Ia manawa e hoʻoponopono ia ka moo waiwai a W C. Jones, ka luna hooponopono waiwai a ka mea I make a e hoike mai i kauwahi kumu, ina paha he kumu oiaio kona, I ole e hookoia ua moo waiwai la, a e hoopauia ka oihana a ua mea hoʻoponopono waiwai la.
L. McCully,
Kakauolelo o ka Aha Kiekie.
Honolulu, 25 o Apr., 1870 3-4t
OLELO HOOLAHA
KALUA w., KUE ia HALOA K.
NO KA MEA, ma ka la 24 o Dekemaba, M.H. 1869. Ma Lahaina, Mokupuni o Maui, ko Hawaii Pae Aina, na waiho aku o Kalua (w.,) I kona palapala nonoi imua o ka Aha Kaapuni o ka Ap na Elua, H.P. A., a ua noi oia iloko o kela palapala no ke oki mare mawaena o laua a me kana kane, o Haloa, no ka haalele mau ana me ke kumu ole, a hala na makahiki ekolu a me ka lohe ole o kela wahine I kahi I noho ai o kana kane a hiki I keai la. Nolaiala, ke hoolahaia aku nei I kela Haloa (k.,) o kela palapala nonoi, e hooloheia ma ka la mua o ke kau ana o ka Aha Kaapuni e hiki mai ana ma ka malama o Iune, M.H. 1870. Aia ma Lahaina, kahi e hana ai.
A. S. HARTWELL,
Lunakanawai o ka Aha Kiekie.
THOMAS SHIEL,
Kakauolelo.
42-4m o ka Aha Kaapuni o ka Apana Elua.
AUWANA A HELEHEWA PAHA!
Ua auwana a helehewa paha kekahi ILIO opiopio Nu Faunalani, he elima mau mahina, a he lohe oia ke kāhea ia aku ma ka inoa “PULU.” He eleele kona hulu, a he mau hulu keokeo ma kona ihu, a me kona umauma. O ka mea e loaa ai, a hoihoi mai i ka Hale Pai Aupuni nei, e uku kupono ia aku no. 6-8t
OLELO HOOLAHA.
Ke papa aku nei au I na mea a pau, mai noho a hoʻokipa, a me ka hoale, I ka’u wahine o
KELUPAINA,
Mai keia la aku. D. HOAKE.
Makawao, Maui, Aperila 26,1870. 5-3t
NA LUNA O KEIA PEPA.
EIA IHO NA INOA O KA POE MA KELA wahi keia wahi i hookohuia i poe Luna o Ka Au Okoa. Me lakou nei e hoʻoponopono ai na makamaka lawe nupepa no ka uku o ka pepa, a me ko na Olelo Hoolaha.
HAWAII—J.H. Coney, Hilo.
D.H. Hitchcock, Hilo.
W. T. Martin, Kau.
J. G. Hoapili, Kona Hema.
Rev. G. W. Pilip, Kona Akau.
G.K. Lindsay, Kohala
J. Naiapaakai,
G.W.D. Halemanu, Hamakua.
MAUI—Kalaeloa, Lahaina.
P.H. Treadway.
E. Saffrey, Honuaula.
C.K. Kakani, Kaupo.
John Rae, Hana.
W.P. Kahale, Wailuku.
S. Alexander , Waihee.
J.P. Green, Makawao.
MOLOKAI—Mr. Meyers, E.H. Rogers.
OAHU—Mose Manu, Ewa.
Kalino, Waianae.
KAUAI—D.K. Fyfe, Lihue.
S. Kamahalo. “
H.J. Wana, “
G.W. Lilikalani, Koloa.
G.B. Rowell. Waimea.
NA LAAU LAPAAU!
MA NA MOKU KU HOPE MAI NEW UA loaa mai ia
E. STREHZ & CO.,
MA MONIKAHAAE
KIHI O ALANUI HOTELE ME PAPU.
NA LAAU LAPAAU,
NA KOPA ALA
NA AILA LAUOHO ALA,
SASAPARELA,
NA HUA ALE,
A ME NA ANO LAAU LAPAAAU A PAU.
E kuai ia aku no na mea i hai ia ae la ma na
KUMUKUAI HAAHAA LOA!
Ma ke KUAI NUI, A KUAI LIILII paha 28-tf
S.B. DOLE,
LOIO! LOIO!
UA MAKAUKAU OIA I KA HANA ANA I na Palapala Kuai, me ka hoolilo aku a hoolilo mai, o kela ano keia ano. A me na hihia no hoi imua o na Aha Hookolokolo.
Keena Hana – Kihi Komohana o Alanaui Kalepa me Papu, i ke Keena malama. 27-ty6
MAKEMAKE IA!
UA MAKEMAKE IA E KA MEA NONA KA inoa malalo, i mau Kanaka Kepa,
HE 100 A 150 PAHA,
i mau Paa Hana Hawaii, no na
AINA HANA LEPO MANU,
E haawiia ana ka uku he $10 no ka malama hookahi, a he $40 uku mua; a he hookani makahiki ka loihi o ke Kepa ana. O ka poe makemake e Kepa, e hele mai ma ke Keena o ka Luna Kiai Awa o Honolulu, a
48-3mc C.A. WILILIAMS.
OLELO HOOLAHA.
NO MOLOKAI.
E HOLO MAU ANA KEKUNA
“PAUAHI,”
Mawaena o Honolulu nei, a me Kaunakakai me Pu koo. No ka uku ukana a me ke kino, e mimau I ka Kapena ma ka moku, a I ole ia, ia
H. Penikalaka.
81-tf Agena.
HE LEO KAHEA.
KE KAHEA AKU NEI AU
Ia oukou e na kanaka a pau
Loa, e hele mai oukou ma ko’u
HALE HUMU KAMAA,
a e lawe mai oukou i ko oukou mau kamaa kahiko e hana hou, a na’u no e hana me ka uku haahaa loa. I oi ae ka haahaa o ka uku o ka hana ana mamua o na hale humu kamaa e ae, he hiki ia’a ke hana aku i na hila ano hou, e like me ko oukou makemake, a ina I paa ole ka’u hana ana, alaila, e hoihoi aku no au i ka oukou dala. Eia kekahi ina e lawe mai oukou I ko oukou mau kamaa, e pono e kii koke mai oukou, I kali aku au a hala na mahina ekolu, alaila, e kuai aku au me ka mea e aku. A ke kauohi pa ia aku nei no hoi oukou, e lawe mai I ko oukou mau Noho Lio I nahaehae, a na'u no e hana me ka uku haahaa, e loaa no au ia oukou ma ke Alanui Nuuanu.
Owan no AGIU, (Pake.)
Honolulu, Ap. 29, 1870. 2-4s.
OLELO HOOLAHA
A
KA LUNA HOOPONOPONO WAIWAI.
KE KAUOHA IA AKU NEI NA MEA A PAU, i aie mai i ka waiwai o John Weinberg, make aku nei; e hookaa koke mai I ka mea nona ka inoa malalo, a o ka poe a pau e paa ana i kekahi wai, waiwai a ka mea i make; e hoike koke mai. Oka poe ana I aie aku ai, e hoike mai iloko o na malama eono; a i ole ia , e hoole loa ia aku.
G. WILLIAMS,
Luna Hooponopono Waiwai.
Honolulu, Aperila 6, 1870. 51-5t
OLELO HOOHALA
Owau o NEKI, ka wahine mare a Kahananui, o Honolulu, no ko Kahananui haalele ana mai ia'u, a ke noho nei me ka wahine e aole hoi he malama ia'u e like me ke kanawai no ka mare. Nolaila, ke hoolaha aku nei au, me ka hai aku ma ke akea; ke lawe nei au, i ka hana, a pau o kuu mau aina. A ma keia hope aku, e hoolohe na mea a pau ia Kaumailiula o Ewa. Ua hoolilo au ia ia i hope no’u, a ua ae pu aku hoi maua me kuu hope, no kuu aina e pili la me Ohua, i Waikele, ia Makia, i Paniolo nana e hopu i na holoholona komo hewa maluna o Ohua i oleloia maluna. A e pono i na mea a pau ke hoolohe i keia olelo, o pilikia auanei ko lakou mau holoholona. SUSAN NEKI.
Honolulu, Ian. 26, 1870. 42-6m
OLELO HOOHALA
O maua o na mea nona inoa malalo iho nei, ke papa aku nei maua I na Kanaka, na Haole, na Pukiki, na Pake, a me na ano like a pau, aole e kii wale i na holoholona ma ke kula o Waimalu a me Waiau, aole no hoi e aeia kekahi mea ke hele pu ma ka ilio. O hoopoino auanei I na holoholona, Puaa, Pelehu, &c. Ina e hele wale kekahi o keia poe i oleloia maluna, a ike ka maua luna oia hoi o John Paahao, e aku oia e like me kupono ma ka olelo ana. A ina e kue kekahi o keia peo, e lawaia no me ka Pa Aupuni.
ATIONI LOPESA, PUKKIKI
HANALE IOSEPA,
Waimalu, Ewa, Oahu, Mei 10, 1870. 4-4t
OLELO HOOLAHA
Owau o Atonie Francisco, ke kane mare a KAHEA (w.) no Lahaina, Maui. Ke papa aku nei au i na kanaka, na Haole, na Pake, a me na mea a pau loa, mai hoaie mai lakou i kuu wahine, i haiia ka inoa maluna, no ka mea, ua haalele kumu ole mai oia ia’u, a i ko maua wahi moe hoi.
ANATONIE FRANCISCO.
Lahaina, Ap. 26, 1870. 3-3t*