Ke Au Okoa, Volume VI, Number 5, 19 May 1870 — KA MOOLELO HAWAII. NA S. M. KAMAKAU. [ARTICLE]

KA MOOLELO HAWAII. NA S. M. KAMAKAU.

HELU 32. Alaila, wahi i ka moena a me ke kapa make no. Aka, o Kaneiakama ke kanaka i ao uhane ia e Kaneikaulanaula, a nana i kuhikuhi i ke kanawai o ke oki ana i ua mau laau nei, a penei ke kuhikuhi ana, he lau ka puaa, he lau ka niu, he lau ka aahu, he lau ka ia ula, o ka pupu kohekohe, alaila, lawe ia mau mohai a pau ma ke kumu o ka laau, alaila, kaumaha aku ia mau mohai a pau, alaila, o ka wai o ka niu, auau a paa, a me ka hanawai, alaila, ooki i na mau laau nei, alaila manalo, aole e make. A ua hooko ia e like me na olelo ao a Kaneiakama, a ua loaa ua mau laau nei, aole nae i lawe ia ua laau nei a pau, he mau pauku wale no, he aneane he anana a keu iki ko kekahi me ko kekahi, o Kahuilaokalani kekahi a o Kanekaulanaula kekahi, a o Kapo ke kolu, ua kapaia keia poe ekolu, he Kalaipahoa, no ke kalai ana i ka pahoa, a o ke kumu me ka lala e ulu ana, ua kiola ia iloko o ke kai, he laau make no ka lahui ke malama na kanaka a pau, a ua makau nui na kanaka, a o ua mau laau nei i kalai ia i mau kii laau, ua kalai ia no a poo a maka, a waha, a ihu, a auwae, a e like no me na ano kii, a ua makau loa ia keia mau kii ekolu, aole e kukulu ia, aole no e hoike ia i na kanaka, a me na 'lii, a o ke alii ia ia ke aupuni o Molokai ia ia no ka malama, a ua lilo o Kaneiakama i kahuna no na poe akua nei, a o na makaainana ua hookapu loa ia, aole e lawe i kekahi wahi apana o ua mau laau nei, aole kekahi lala laau, a o ke kumu a me ka eulu me ka lau, ua lawe ia a ka moana lilo kiola ia, a ua olelo ia aia ke kumu o kekahi laau ma ka punawai ma Kaakeke ma ke kahua maika, a no ka make ka o na kanaka me na holoholona i ka inu i ka wai, a ua kanu ia kela punawai ma Ualapue. A ua kau kanawai na'lii i ka wa kahiko, aole e lawe kekahi kanaka akua nona kekahi apana laau o keia mau la au, a hoolilo i akua nona a hanaino aku i kekahi kanaka, a make paha kekahi kanaka, alaila, o ke kanaka i lohe ia pela, a e pookoi ana a pela no kana mau hanaino, e pepehi ia kela kanaka, a e kauo ia i ke alanui, a i ole ia e puhi ia i ke ahi, nolaila, ua maluhia ka

lahuikanaka, aole e ike ia ke kanaka pookoi a o ke kanaka i hana pela, ua hooko na'lii i ka make, a ua oki ia ke poo o kekahi poe kahuna pookoi, a ua kauo ia i ke alanui, a ua puhi ia i ke ahi, a nolaila, ua maluhia ka noho ana o na'lii a me na makaainana, aole i lohe ia o Molokai he aina ino, aole i hanai akua kumuhaka ia na'lii i ka wa kahiko, a ua kapu loa ia o Kalaipahoa ma, a hiki i ka wa i noho Moiwahine ai o Kanealai no Molokai, aole no i haawi o Kanealai i kauwahi apana o Kalaipahoa na kana kane ka Moi o Hawaii o Keawe, aole no i kekahi alii e ae, aia no ma ka lima o na pua a Kaneiakama ka malama o Kalaipahoa ma, a make o Kanealai a me Kumukoa a me na keiki a pau a Kanealai, a ua lilo ia Kahekili ua poe akua nei, oia ka Moi o Maui, a ua maluhia no me ke kapu loa. I ka wa e ola ana o Kahekili, ua nonoi mai o Kamehameha I i akua Kalaipahoa nona, a ua haawi aku o Kahekili, he wahi akua Kalaipahoa, o Kanemanaiapaiea, he wahi kii laau uuku, he kapuai paha ka nui, oia ke Akua Kalaipahoa mua i loaa i ko Hawaii poe alii. I ka wa i make ai o Kahekili, a i make ai o Kalanikupule a me na'lii o Maui i ke kaua ma Nuuanu, a ua lanakila o Kamehameha mai Hawaii a Oahu, ia manawa, ua lilo na

akua a pau ia Kamehameha, a o Kalaipahoa me kekahi mau akua, a o Kanealai kane a me Keliikukahaoa na kahuna o Kalaipahoa ma, ia manawa, aia pu me ua mau kahuna nei, he make ole ke akua Kalaipahoa ke loaa pu ke kahu o ua poe akua nei, o Maiola ka inoa, he papaa manoanoa keokeo, he hoopa wale ae no i ka lehelehe, a ua ola ae la ka poe i ai i ke kino o Kalaipahoa. O ke Kalaipahoa, he oi kela a ka laau mana, a ka laau make, aole no ka awaawa, aole no kekahi mea e ae, aole no ka hana ino ia oloko a me ka hoopalahe ana i ka naau oloko, e like me ka laau opiuma, a me kekahi mau laau make a na haole i paipai ai i mea make, *** mea make, a o ka imi ana i ke ola, aole i loaa e like me Maiola ka hoopili wale ae no i ka lehelehe, a ua ola ae la. No ke kaulana o Molokai i na hanaino, me ka hoopiopio Aole i hala ka haneri makahiki, o ka hookumu ana o ka hanaino ma Molokai, i ke au i ka noho Moi ana o Peleiholani no Oahu, a o Kamehameha Nui ka Moi o Maui, a o Kalaniopuu ke alii o Hawaii, ia manawa ka hoomaka mua ana, aole nae i laulaha loa ka hoopiopio, ka hiu, ke kaina, a me ka lelopuu ia Molokai, he manawa no ia e ola ana na'lii nona ponoi o Molokai, a e ola ana no o Kanealai a me kana mau keiki a me ka nui o na'lii a pau o Molokai, a ua kapu no na hana ino a Kalaipahoa a me ka anaana, aka, hookahi kanaka wale no i ao ia e ke akua ma Molokai, a oia wale no, aole i laulaha, aole kekahi mea e ae i ao ia, a make ua kanaka la, me ka papa ikaika i kana poe keiki, aole e hoolaulaha, aole e ao aku ia hai, aka, i ka make ana o ua kanaka nei, a na kana kaikamahine i kukulu i na kapu a me na hale o na poe akua nei, a me ka hoolulu ana i ka manu alae, a ua kaulana o Kapualei a me na aina a pau o ua kaikamahine nei a ua kanaka nei i noho ai me ke kukulu o na hale o ua poe akua nei. Aole mai a Kaneiakama mai keia hana o ka hoounauna, he aoao okoa keia, aka, ma ke ano akua ua like, aka, ua paio nae na aoao elua, o na aoao kahu akua a ua pio, a ua lanakila, a pela ke kuee ana mai o na aoao elua a hiki i keia wa. E hoakaka iki ke "Kakau Moolelo Hawaii,'' i ke kumu mai i laha ai keia hana ino o ka hoopiopio a me ka hoounauna, o ke kaina a me ka pahiuhiu. O kekahi kanaka o Kaiakea no Kalae, a he kanaka koikoi no Kalae a no ia aina a pau, a ua olelo ia he kanaka akua ole, aka, ua kukulu o Kaiakea i hale nui hou ma kai o Kahanui, a ua hoolako ia na mea ai a pau, ka ai, ka puaa, ka awa, ka maia, ka ia a me na mea a pau o ka hale komo, a hiki i ka la e komo ai o ka hale komo, ua kaawale ka hale mua a me ka hale noa, a ua hoopuni ia i ka lanai, a ua kaawale ka hale noa, aia ilaila ka wahine a Kaiakea me ka wahine, a o Kaiakea hoi me na kane a me na kanaka a pau, aia lakou a pau ke makaukau nei no ka ai, aia o Kaiakea ma ka nio o ka puka o ka hale. I ka wa e hoomakaukau ana i na mea ai, ua ike o Kaiakea i keia huakai nui e hele mai ana i ke kula o Hoolehua a hiki i Palaau, a o ka wahine ua kahiko ia i ka pau kamalena a me na kihei kamalena no maluna, a ua papahi ia na poo i ka lei mao i pauku ia me ka ilima, a hookahi no kane, o ka hele no ia a iho i ka punawai, o ka inoa o kela punawai, oia no o Piliwale, eia ka he ukana ka ua huakai wahine nei, ua waiho ilaila, o ka puniu hulihuli, a me na kino manu alae o ua poe wahine nei, a ike mai o Kaiakea i ua poe nei, aole o kana mai o ka poe wahine maikai loa, a kahea no o Kaiakea e komo maloko o ka lanai, aka, ua ku no ua poe nei mawaho o ka lanai, a o ke kane i hele pu mai me ua poe wahine nei, oia ka i hele mai a ku ma ka puka o ka hale o Kaiakea, a kamailio pu me Kaiakea, a na ua kanaka nei i kamailio pu me Kaiakea, a ina he makemake ko Kaiakea e ai i kana ai, alaila, olelo mai la ua kanaka anela nei, aole lakou e ai i ka ai, aia a paa ka halelau, alaila, e ai lakou i kana ai, a hoike aku la, ua kanaka nei, aole lakou he poe kanaka maoli, he poe anela lakou, a hai aku la i ko lakou mau inoa. O Pua ka inoa o ke kane, a o Kauluimaunaloa ka inoa o ke'lii wahine o ka huakai, a e lilo lakou nona ke paa ka halelau ia la no, a o ke kauoha aku la no ia o ua poe anela nei, aia ko lakou kino ike maka ia o ka puniu hulihuli, a o ka lakou mau hana a pau, aia iloko o ka puniu, a o ka alae, oia ke kino hoike ia iwaho, a pau na hoike ana, ua nalowole aku la ua poe nei, a ua kii aku la o Kaiakea i ka puniu i ka punawai, a loaa ua puniu nei, aia ka poe manu alae e noho ana i ka punawai, a o ke kukulu ae la no ia o Kaiakea i ka halelau a paa no i keia la a lakou i kamailio ai, a lako no i na mea ai, a me ka awa, maia, a me na aahu e pili ana i ke akua, i ke ahiahi, o ke kapu no ia, a o ka ai, a me ka ia, ka awa, ua paa ae la i ka ai ia e ka alae, a na oluolu maikai lakou a pau loa i ka ai ana i na mea i hoomakaukau ia aku na lakou e ai. (Aole i pau.)