Ke Au Okoa, Volume VI, Number 9, 16 June 1870 — Hoike o ka Papa Ola, i ka Ahaolelo o 1870. [ARTICLE]

Hoike o ka Papa Ola, i ka Ahaolelo o 1870.

£ NA 'Lll A ME KA ?OEIKOHOIA : t kulike ai me ka Pauku 7 o ke " Kanawai e kaohi mai ai i ka laalaha ana o ka Mai Lepera," ke waiho haahaa aku nei ka Papa Ola i ka hoike malalo nei, penei:

I ka hookomo ana o ka Ahaolelo o 1865, ma ka Buke Kanawai i ke Kanawai i Imiia'e la, na ike lakon i ka lanlaha aaa o kekahi ano mai mawaena o kakon, me ke ano hikiwawe, a na manaoio ia he mai lele e ka poe i loaa ka naoa noa i ks hana a na mai nei ; a na nni no ka piuloke o kekahi hspaoui o ko kokoa poe makaainana. No na makahiki i bala aku nei, ua lilo no ia i mea pihoihoi ia ; a ua manaoia, ina he mea knpono ka hooholo ana i kekahi kanawai paa no ka hookaawale ana i ka poe i loohia i ua mai la, e like me ke ano man ma na aina, kahi i loaa mai ai o na mai nei. 0 ka hopena o-keia mau pihoihoi ana, ua kaaia fae Kanawai, a ma ia mea, ua haawiia ka mana i ke Kuhina Kalaiaina, ma kona ano Peresidena no ka Papa Ola, e hookaawale a e hoopaa i na mai lepera a pau i manaoia, e lilo ana lakon i poe hoolaha mai i ka mai lepera. I mea e hoomaopopo a e kokna aku ai i ka hana a ka Papa, na kauoha aka ke Kuhina Waiwai i na Luna Helo Aohau, e hoonna •mai i ona 1& i papa inoa o na mea a pan i hoikeia mai, a i ikeia ua loohia i aa mai nei, -ma ko lakon mau Apana ; a oia papa inoa, na waihoia afcu i ke Knhina Kalaiaina. I ka loaa ana, ua hapaiia na kumn, e hiki ai ke laweia mai i Honoluln nei i ka poe a pan i haiia mai ua loohia ia mai, a ua nanaia e na kaaka lapaau makaukau. Ma keia haDa a ka Papa, beehika baneri me nmiknmamakahi poe i nanaia, he lehnlehn wale o lakon i bele wale mai māhope o ko lakou «nanao ; a ekoln haoeri me kanakolakomamaono poe i puana ja, ua loohia maoliia lakon me ka mai lepcra, a na manao waleia i kela a me keia a o ka hapanni nae hoi o ka poe a pan i laweia mai i Honololu nei i loohia i ka mai, j laweia mai malalo o ka hoomaln ana. ■ Aka nae, na hoike bou mai na Lnna Helu Auhan 0 ka makahiki 1867, he huina nni o na kane a me fla wahine a īakon i manao wale ai he poe lepera, a ua maopopo lea, he mea kupono ke nana pono hou ia. No ia mea, i ka hookaawale ana a ka Ahaolelo o ka makahiki 1868 i haawina puu dala knpono, na hoolimalimaia ke kuna Isabella, no na mahina be amiknmamalua, e holo aku ma na Moknpnni, a e lawe mai i Honololu nei e like me ka mea hiki, i na mea a pan loa 1 kiiia aka e na hina o ka Papa. He nni no na pilikia e halawai mai ana; aka, he mea oluoln no oae i ka hoopnka ana aka, na hanaia ka hana, a ma ke ano noi ua kupono. Ua manaoio ia, he kakaikahi ka poe mai lepera, aole lakon malalo o ka malama hoomalaia ana. Ma ka Kauka Beratz ninaninau lokomaikai ana ma keia mea ma ka Mokupu. ni o H&waii, t:a hoike mai oia, aole i oi ae mamua o na mai ekola ; he kaKaikahi na mai ma-Mani, he eono palia ma ka Mokupnni o Oaha nei, a malia paha, he elua a ekola ma Kanai. Ua hoike mai o Kanka Hofemana, ke kauka.lapaaa o ka Halemai ma Kalihi, " aole man mai hon a'u i ike. ma ke ano o ka mai io maoli a kanaluaia paha, i na malama eono i hala aka nei; a he mea no hoi paha ia e manaoia ako ai, o na knmu hana a ko ka Moi Aapnni i manao ai no ke kaohi ana mai i ka laalaha ana ake o ka mai, na loaa maī he maa hopena kupono maikai. He mea kanalua ole no paha, e hoea mai ana no kekahi poe mai hou i kela a me keia maoawa, aka, aia no hoi he kamn knpono e manaoio ia'i, ina e hooko ponoia ka hookaawa'e ia'na no kekahi maamakahiki, alaila, o kahopena oia mea, e like ana no ia me ko na aina e kahi i hanaia ai oia kumn hana ; a oia no hoi ka nalowale loa ana mkn oia mai. I knmn nae e laweia mai ai na mai lepera a pau loa malalo o ka malama ana o ka Papa, he mea knpono ke loaa malalo o ko lakou malu ke* kahi moka e faw» mai ai i ka poe i manaoia oa loohia i ka mai i Honolnlo nei no ka nana ia'oa e .na kanka lapaaa kopono ; o ka hoolimalima man ana i moku, he'&nmaha na lilo. A kekahi mea no hoi, e ikeia no aa mokn la, ■ 6 k* poe e manao ana e pale oei ka nanaia o ko lakoa mai—a he knkaikahi no paha oia oia poe—pee lakou i ko lakou wae hoonnaia •ko ai, ama ia mea, na hoohokaia ka mea i manaoia akn ai. Ina e koiioia na kana holo piK aina'malalo o ka nkn hoopai, elawe mai ma ke ado ohua i na mea a pan a ka Papa a me kona mao laha e hooAa akn ai malnna o lakoa, alaila, na hiki paha ke paleia se ka pilikia ; a oiai aohe poino e hanaia aku i na ona moka a me ka poe paahana ma ia mea, ke ole 6 kne ia mai, e laweia mai no kekahi Bila $,pili«na ia- mea imna o oukon. O ka h'oiila b Ica poel nanaia ōaa ka Halemai I ji.Kalihi > ..mai Apen'la 11S68, -penei -no i»: ..•'>! r H6»koa ia no kamaileperaolo.... 105 Ā.cia okomomai ika Halemai.... 194 E-noho ana'ma ka Halemai Aperila 48 887

Hookuuia mai ka Halemai mai no k& loaa wale ana no i na mai pili ili. 35 Hoounaia i Molokai 182 Poe i make 5 Holo mahuka 1 E noho nei ma ka Halemai 14 Huina holookoa ma ku Halemai mai Aperila 1, 1866 237 A he 169 kane me 68 wahine, a mai loko mai olaila, he 13 maa keiki malalo iho o na makahiki he 14. E pili ana me keia, he 16 poe mai ano kanalua ia, i hoike mai ia lakou iho i kela ame keia malama, no ka nana ia. Ma ka papa malalo nei, e ikeia na mea i hanaia ma Kalihi, mai kona kokaluia ana : Ka hnina holookoa o na mai i nana 101« Hookuuia ia wa koke no 480 Huina holookoa o ka poe i aeia e komo m&i 530 Hookunia i kela a me keia manawa 142 Hookuuia a mahope hoihoi hon ia mai i ka Halemai, me ke ano lepera. 7 Hoounaiai Molokai 356 Poe i make 22 Holo mahuka 3 530 Ealemai ua Molokai. Ma ka Halemai Maraki 31, 1868... 126 Mai Kalihi akn, mai Aperila 1. 1868 182 Mai Maui pololei mai... ..... 45 A mailoko mai oia, na hooknuia aohe lepera 6 — 39 347 Poe i make no na makahiki elua, e paa ana Maraki 31, 1870 78 E noho la ma ka Halemai, Maraki 31, 1870 260 A mai loko mai olaila, he 179 kane, he 90 wahine. N. B.—Ua hanan ma ka Halemai, mai na makna mai i loaa i ka mai lepera, hookahi keiki kane. Hnina o ka poe i aeia, make, &c, mai ka weheia ana o ka Halemai, a hiki i Maraki 31, 1870. Huina i hoonnaia mai Kalihi mai, a hiki i Maraki 31, 1868. 179 Mai-Molokai ponoi 5 Mai Kalihi no na makahiki elna, paa ana Maraki 31, 1868 182 Ma Maui mai, hoolaweia ka poe i hooknoia'. 39 405 Makei namakahiki 1866, '67, '63.. 47 Hookauia no ia manawa no ka leperaole 6 Make i na makahiki elua e pau ana Maraki 31, 1870 63 E koe ana ma ka Halemai, Maraki 31, 1870 269 405 0 na hana i waihoia mai i ka Papa, he ano menemene a pohihihi no, ke koaoia ana e hookaawale aka i.ka poe i loohia i ka mai, mai ko lakon man hoa'loha akn a me ke ao nei, aka oae, na kopono ia no ka pomaikai o ka leholehu mai o a o ; a me he mea la, ua ano oolea paha ia i ka hapanui oka poei loohia i ka mai; a me kekahi poe lehulehu wale no hoi i pili ponoi ole ma ia mea, ua oi loa ako nae hoi ke oolea o keia mea i ka poe e manao ana, aole ia he mai lele, a e pono mai ai hoi fca poe e noho pn man aku ana me ka poe mai lepera. He leheoleha wale ka poe oia ano eia mawaena o kakon e noho nei, a na konoia mai ka Papae hoopuka aku oia ano manao na hoopuka akea ia no e na kahnna lopaau he lehulehn wale ma Inia a me kekahi mau aina okoa e ae kahi i ikeia ai o na mai nei no ka wa loihi wale mai mna mai. He man makahiki i hala aku nei, aa hoopaka ae ke Aupnni Beritania i ka olelo kauoha i na Kahnna Lapaaa ma Ladanae nana pono ae hoike mai no na ano o na mai nei ; ua hoouna aku lakon i na lena-oihana lapaau apaoona poali kaua ma Inia, a pela no hoi i na kahnna lapaau e ae ; a n» loa inai he man haneri na olelo pane, e hoike ana kekahi poe he malaha, a o kekahi poe hoi na hoike mai lakou aohe mai laha. He mea knpono uo paha ka hoopnka ana aku, o ka hapanui o ka poe i hoike mai, aole lnkou i hoolilo nui loa i ko lakou maa manawa ma ka nana pooo ana ; ke ano a me ka moolelo o ka mai, a lakou i hoike mai ai i ko lakon manao. He kamu nae i ike maopopo les ia, o ka poe i hoike mai i ka laha ole o na mai nei, na loli ae ko lakoa man manao, i hoohnliia mai e ka imi noonoo hoomao aaa no aa mai la. Ua hoopnka ia mai nei e kekahi mao kahona lapaau kekahi mau buke e pili ana no ia mea. ; Kekahi o na boke hope loa i hoopukaia mai nei, na Kaoka Landre, e hahāi ana i ke anō o ka mai, e like me ia i ikeia ai ma Surinapa ; mawaena hoi o kekahi mau buke e ae, e hahai ana no na mai o na keiki he nmikumalna, no lakon na makaa' Enmpa i pipili mai ai ka mai; o na makna aole e hiki ke manao wale ia no lakon mai ka mai, oiai, no ke kulana maluna ao lokon, a be koonoono ka noho ana. Aole no no kela man makua mai ka mai; aka ( na ikeia lakoa na lanna me ka poe i loohia i oa mti lepera nei. O keia manao ana na kulike loa ia me na mea i ikeia ma keia aupuni, e ka poe i makaokan i ka hooomaopopo ana i na knmo oiaio,. a ua kanalaa ole no hoi ka Papa i ka hoopuka hon ana nku, e like mo ka hoike i halo, he mai lelekeia—he anoawahua hoomailo i bobkomoia mai iloko o ke koko e kekahi mea i loohia i ka mai, a ua komo pn mai no hoi mei na makua mai, u ka loaa aila

mai aa makua mai, aole no ia he meahiki ke kanalua ia—i ka hoomaka ana mai, aole no he ano nui oka lgle ana mai—a me he mea la no hoi o ka haoa ana mai a ka mai he ano lohi loa ma ka hapanui o ka poe i loohia, aka, i kekahi poe kakaikahi, he hikiwawe a hc "emoole loa. Ma ka manao o kekahi poe ua hookumuia mai keia mai e na mai ano kaokao, ahe mau hopena hoomahuahua wale aku no ia no keia mai. Aia no hoi paha kekahi poe e koi ana, he mea knponokenanaia ke kumu o ka mai ma ka inuia ana okaawa, aole paha e hiki ke manaoia akn keia mau manao. Ina e mauaoia kekahi manao ike moa no ke kumu i hoea mai ai o kekahi mai, he mea loaa ~wale no ka imi ana akn i na kumn maokaka e kokua mai ia manao ; ao ka manaao aua na hoohnipuia mai keia pilikia eka awa, ua hoikeia mai ma keia ano. Ua inn nni no anei oe. ika awa ? Ae—a ua hoopaaia ma ka buke ia olelo pane ma ke ano i hooiaio kopono o ke knmo i manaoia. ' Oiai, ua ike maopopoia ua manaoio laulaha kanaka Eawaii, o ka awa, he laao nui ia no na mai e pili ana i ka ili, a na maopopo ko lakou mau hana ma ia laau ke loohiaia mai e ka mai, a he mea hiki no ke panleleia ia ae ona nvai. Ua hauoli ka papa i ka hoike ana akn me ka poe mai lepera ponoi, he iiaku loa namea i ikeia no ka pilikia a ma ke kue ana mai i ke kanawai; ame ke ano nui na haawi mai no lakou ia lakou iho e like me na kanoha, a ma ka hapanui o ka poe mai na waihoia aku lakon ma ke kulana oluoln i oi ae raarana o ko lakou wa e noho ana me ko lakou mau makamaka. Aka, i kekahi manawa na ikeia □0 kekelii man mea ano kanmaha makahookaawale konohia ia ana o na kane me na waBine, na makna me na keiki, a ma ia man mea na hoaoia no e hoomama āe ia mao ano kanmaha. Ua knkulnia ekola mau hale nui ma kahi o ka poe mai lepera, e pili ana i ka Halemai, a i kupono no ka noho ana o na mea he iwakaluakumalima ma ha hale hookahi, me ka hale kuke, be mau hale kaokoa no na keiki kahe ame na kaikamahine ; na hoolako pu ia aku no he mau laau hale no ka poe ruai lepera a me na lako kapono. I kei'a manawa, ua hoolakoia ako ma ka Halemaī na mea e hoomoe oluoln ai me ka oluolo kupono.

i He mea no boi i ake nuiia ona aina holo- | okoa ma Kalaopapa, e lilo mai ia malalo o I ka Papa, oiai, he nni na ano knee ma kahi o l na poe mai lepera la e noho la, ma ka noho | aaa o na kanaka a me na wahine ma kahiI kaawale iki mai laila aku, a aole be hoomala ana e hiki ai ke hanaia akn ia malana o la- | koa ; a mawaena o kekahi man mea e ae, o I ke knai ana oka lole, a peia nkn, i haawiia I akn i ka poe mai lepera, he mea man ia ma | ka hoomaka ana o ka makahiki i hala ; aka, na hoopania nae ia pilikia. Ua lilo mai ma ke knai ana ka ponō Konohiki, aka, be jhb'i □o na koleana e waiho nei, a na hai mai ka poe no lakon ia mau knleana he makemake no lakou e knai me ka manao e haaleleloa ia wahi.. Oka ninao holookoa oia n<> ka mea e pili ana i ke dala, aka, aia no ia malalo o ko oakoa noonoo ana no na mea e hanaia ai; i ke knai ana ika pono o ke Konohiki, na hookt>moia no ka hoolilo ena akn i ka pon dala nui, aka, me he mea la, na knpono ia i pale ia ae ai ka hoopii a me ka hoopaapaa mau ana ma ke kanawai, no ka hoopaaia ma ka Fa Anpuni o na holoholona Anpuni.

I na mahioa hope o ka makahiki 1868, <ia haiia mai i kaPapa kalono, na hoopuni ae ka poe mai lepera ia Mi. Walsh, 'no ke koi ana aka ia ia e haawi mai i ka lole a me na haawina ai maii loko mai o ka halekaai, me ka mahnahua a i na manawa a lakoo e manao ai, me ka hai aku o lakoa ia ia o na mea i hoolakoia no iakon, a he mea pono e loaa no ia lakou. Ma ka hooponopono nui ana o na o Mi. W., ua kaa-wale akn ia mai ua paula hoohaunaele nei a kaa meialo o kona hale ponoi ; oa manao paa oia mai hoouka ia oia a pepehiia paha a make, ina na maopopo j ka poe mai lepera aole oia i makankau me na mea eba, a na pakele wale akn oia no ke komo ole iloko o kekahi o lakou ka aaehoo. maka ai i ka hoonka ana. I ka loaa ana raai 0 keia lono, oa holo kino akn ka Paresidena 1 aa- wahi la, a mahope iho o ka hoako&koa ana mai ialakoa, na haiia akn, oiai, na ake ia e hana aku ia lakoa me ka oluolo a me ka lokoinaikai ; aka, he mea knpono nae e kania kekahi men ro)a ; a nia hoi, e malamaia na ola a me na kino o na luna nana e melaepa ana ; a ina e hanaia kekahi pilikia oia ano ano mahope ako, e laweia "no ka poe alakai i Honolulo,- a e hoopaaia raa kekahi wahi mnlaloo ka malama ana o ka Papa/ e like meka manaoia ana he kopono ; a e loaa no ia lakon ka 010010 emi ibo ma ia wahi, —oa hoelakoia akn no ia Mi. Walah na pu, ke hiki mai ka wa e hoopoino ia inai ai o kooa ola, us makaukaa oia i ke pale aku i ka lakoa mau hoonka kupono ole ana mai; a i meae kokoa aku ai i ka lona e like me ko hiki, na ohi a ua hookohuia kekahi 'poe ano noho malie, e hana ma ke auo makai malalo ona—ua Ua hoomauia ia hona a hiki i keia wa, aaole mao poino i ikeia, a hiki wale he eono mao pule i hala aku nei, ia wa i ala maiaikekahi mau kanaka hoohanele ino ekoln a hooaka mai malnna o ka hope luna e noho nei, wawahi i ka haleknai a lawe aku i kekahi mao eke raiki ; ua lawe koko ia mai i Eooololu nei ka poe hoohannaele, a ua i;r>opaaia no na la he umi, a lioihoi hou ia aku lakou i Molokai, ma ko lukou hoopuka ana me ka ae mai e malama maikai lakon ma na mea a paui ka wa e hiki mai ana. Ua moakakai ho ka makemake i« o ka hoo"

ponopono kanawai kuikawa ana, i mea e m;t amaia ai ka malohia ma ua wahi la o ka poe mai lepera. oke kanawai e ku nei i keia manawa, " E kono ana ana 5 ka hookaawale ia a me ka hoopaa ana ma kan wahi a man wahi paha i hoolakoia no ia mea," aka, aole nae i hoolakoia kekahi mau knmu mawaho ae o na aha hookolokolo man o ke anponi a 0 na kanawai ano nni paha o ka aina no īa mea—na maopopo no ma ka hihia ano kn i ka wa e like me kei», ina, e hooholo pono ia na oku hoopai a me na hewa i hoopaiia e na aha hookolokolo, e hoohiolo holookoaia aoanei ma mea a ka Ahaolelo i inanao ai ; o ka hoopai dala ana aole e hiki ke ohiia, a ins paha e hoonnaia ma ks hale paahao ka mea 1 hana hewa e like me ka mea man, alaila, e laha akn paha ananei ka mai mawaena o oka poe a lakon e hana pn ai—a eia no hoi kekahi, o ka poe mai ino loa ka poe alakai ma nn haunaele pilikia a pan, a ina lakon e hoonnaia i ka hale paahao, aole hana e loaa mai ia lakon mai no ka hiki kino ole ma ko lakou Boao, a ma ke aloha ana aku no hoi kahi o ka poe ia ia ka mana ; a o keia na mea nana e papa mai noia mea. E waihoia aku ana no no ko oukon manao ana, ka hooponopono kanawai ana ma keia mea. E waiho pu ia akn no hoi kekahi bila, e kan ana 1 hoopai maluna o na mea a pau loa e loaa ana ma kahi o ka poe mai lepera i hiki ole ke hoike mai i kekahi palapala hookuo ehele ike a noho ma ia W3hi mai ka Paresidena a Kakauolelo akn paha o ka Papa Uaknpono maoli keia manao ana e hana pela. I keia wa, he helona o na kannka e hele nei a hoi

mai mawaena oia wahi a me na mokuponi nei, me ka manao ole i na olelo papa ia akn ia aku ia lakon e ka Papa a me kona man lnnō, a ma ka hapanui 0 ka poe e hele nei (he mea ano kopanaha no) lie poe wahine a knne manuahi a ka poe mai !epera i ino loa o bo lakou mai, oia ka mea i ike pinepineia I na mahina hope 0 ka makahiki i hala, no make ka luna o Mi. Walsh ma konaholo ana mai Kalaopapa,—a o kana wahine kane make ua hookohnia aku ma kona wahi, ma ka hoomaopopo ana e loaa akn ia ia kekahi mea i hookohnia e ka Papa e kokua akn ia ia ma ka hooponopono ana ; a o keia hana ana ke mau nei no ia a hiki i keia manawa.

0 Mi. Myers o Molokai, ka mea nana nui ma ka hooponopono ia ana o ua wahi la, ua kanohaia aka oia e ka Papa e hele akn e nana, i kekahi manawa i haiia, i na wahi la, a e hoike mai i kekahi mea kuponooleihanaia ana paha e ike ai, me ka hoopok.i ana ma i kekahi man mea ana e ike ai he kupono no ka maha a me ka oluolu o ka poe mai; oa hoike mai oia i kela a me keia manawa, a na konoia ka Papa ma ona la e hopnka aku, oiai, ina kaoa man ninanioaa aoa a pau, ua hai mai ka poe mai lepera ia ia i ko lakoo nialama maikai ia, a na aaa knpono lakou me ko lakou kolana i hoonohoia ākn ai Ma kana hoike hope.loa, aole i hanaia ka hannaele i hahaiia ae la mainna, oia hoi ka wawahiia ana 0 ka haleknai. 0 ka haunaele hope mai nei no ka niele ana i ke pai ai ma ua wahi la, he pilikia no hoi ia i i&eia a punina mokopuni, oiai, ua ike maopopoia aole i hooulu nui ia ke kalo e kopono ai no ka makemake ana o kanaka, aole no hoi o ka pii wale 0 ke kumnko'ai o ka ai, aka, na aneane aole no wahi e loaa ai. Ua oi loa aku ka pilikia i ala mai ma ka hoolako mao ana aka i ka ai, mamua ae o kekahi mau pilikia e ae e pili ana i ka hoomalu ana i ua wahi la ke haiia. E hiki no i ke awaawa o Waikolu ke hoohua noi mai i ke kalo, aka, o ka poe mai lepera ano olnolu kupono a o ka hookau ana mai no ia oka moi, a he hiki ke mahiai me ka hoopoino ole ia mai o ko lakou ola kino, ke ike lakon pela, nole 0 lakou mahiai. O ka poe i hpomaka mai ka nakaka ana o na lima a me na kapuai, o lakoa ka poe kakaikahi i hoike mii i ke ano mikiala ma ia mea ; 0 ka hopena oia 0 ka hoopokole koke ia ana ko lakon maa ola, a ia ,wa hookahi no, aole i loaa mai ma ia kumu hana ka hoolako mau ana, a aole no hoi i emi iho i na lilo ; o ka poe mikiala i loaa ka hoohua ana ma ko lakou man loi, na manao iho no lakou e loaa like no ia lakoo na haawina ai e like me ko lakou mau hoa molowa a palanalelo ; a ia wa hookahi no hoi ua hooliloia ke awaawa i wahi no na hana maa knpono ole, a ma ka hapanui ua hnipa mai me ka poe kamaaina o Kalaupupa. Ma keia hopena kupono ole ua hooholo kn Papa, e hōihoi mai i ka poe mai lepera a paa ma kahi ponoi o ka halemai, a na waihoia'ku na aina i kekahi kanaka aole malalo o ka hoomalo ana o ka Papa, me ka manao e ka-! naia a e hoolako ia mai ka ai me ke komuku" ai knpono, a oa hoopii mai ka hapanui o fca poe mai lepera i ka Papa e hooknu aku i iwakaluakumalima kenetai kela a me keia no ka pule ma kahi 0 ka hoolako ana aku i kalo, ua aeia ko lakon noi ana mai, a hiki wale i keia manawa mai nei, ua hoōlakoia mai no ko lakou mau nele e na waa lawe ai mai na awaawa mai ma ka aoao akau o Molokai. I ka hiki koke ana mai o ka lono, ua aneane e nele loa i ka ai tnai ia wahi. mai, a he mea pono raai Honolulu aku nei e hooona ia'ka ai ka ai, ua hooko koke ia no pela i ka loaa ana 0 ka moku no ia mea; a mamua ae nae 0 ka hiki ana «ku 0 ka ai, ua ala mei ka pHikia. 0 ka wawahi ia'na o ka halekuai i ka wa no ia i ku aku ai na lako ai. Nolaila, ho mea kopono no ka hai ana akn ia onkoo, ua manlahi loa ka noho ana o ka poe mai lepera ma kela a me. keia ano, mamua ae 0 ka poe kamaaina e noho ana ma Kaloopapa, oiai, na loaa ia lakou na mea ulu ma ko lakoo mau pa ponoi» a aa loaa pa aku no ialakoo

fea haawin.i i—a i kela a me keia pule. Ua hooponoponoia kekahi maa mea e hoolako mau ai ia lakou me aa paiai 110 na mahina ekolu e hiki mai ana, no ka hapalua dala o ke pai hookahi.

Ona lilo o ka Papa, ua hoaknkaia ma ka Papa A. Ua malama nui na hoa o ka Papa i ka hoemi ana i na lilo « like me ka haahaa kupono e loaa ai ka oluolu a me ka maha i ka poe mai i waiho ia aku malalo o ko lakou maloma ana. He mea kupono no i ka noonoo ana, ina he mea pono i ka hoopao loa ia ana o ka halemai ma Kalihi, a i ole i» e hoololi ae no ma kau wahi okoa ka malama ia ana o ka poe i manao ia ua loohia i ka mai, n hiki ika manawa e puka pono loa mai ai, alaila, e hoouna koke ia aku no i ka halemai nui o na lepera ma Molokai. Eia malalo iho nei ka hoonohonoho ana o na lilo i manao ia no ka malama a me ka hooponopooo ana i ka halemai ma Molokai, a naka luna no hoi i hoomakaukan i ua papa hnonohonoho lilo nei. Ona lilo nae i manao ia no ke paiai, ua hoonohonoho ia ma ka manao ana e loaa ana ma ke kumokuai he iwakalua kumalima keneta no ke paiai hookahi Na-lilo no ke paiai $3,600 00 200 i-a ahinahina 600 00 182 palule hulohulu, nliuli a ahinahina 273 00 2392 i-a lainakini 430 00 780 i-a lole keokeo 20w 00 137 paa huluhulu 162 00 20 paona sopa holoi puupun.. 10 00 130 eke raiki 520 00 2200 paona barena 154 00 Ko a me ka malakeke 46 00 Ti 12 00 Na ukn . 1,700 00 Kela lilo keia lilo 200 00 1300 hipa, he 25 hipa o ka pulehookahi 1,950 00 $10,257 00 Ua panlele ka manao o ka Papa, o keia hoonohonoho aoa o na lilo i nana ia ua haahaa loa ; aole no he kanalua e uhi iho ana i ka liuina he iwakalua hapahaaen ifia ka haahaa loa. KE AKO MJI O KE OLA 0 KA LAHUI. [Ja pakui pu ia mai me keia olei' hoike, he papa e hoike ana i ka heluna o na hanau a me na make o ke aupuni holookoa, no na makahiki ekolu i hala aku nei ; ma ka papa heln o na kaoaka i heluia ma ka la 7 o Dekemaha, 1866, ua hoike ia mai ka oi aka o na make mamua o na hanau, no na makahiki eono i hala aku mamna, be eono tausani ehikn haneri a me kanaha kumakahi, a ma ka avarika he hookahi tensani hookahi haneri me iwakaloa kuinakolu me ka hapa na make i kela ame keia makahiki. Ma ka nanaana hoi i na hoike i hoihoi ia mai no na makahiki e pau ana i ka 1870, ua hoike ia mai ka oi ana he ekolu tausani eha haneri a roe kanaono kumamalima, a ma ka avnrika hoi he hookahi tausaai hookahi hanen me kanalima komalima make iloko o kela 8 rae keia makahiki. He mea kupono no ke hoolilo nui ika noonoo hohonu a manao akahele ana o kela ame keia hoaaloha oka lahui Hawaii. Ua hookomoia mai malaio nei kekahi palapala mai ia Kauka Beralz mai, (he keonimaaa i kaapuni aku nei i ka Mokupuni o Hawaiino na mahina eha, a o kaaa mau mea e hoike ai he ano kuokoa) e hoakaka an'a i kona manao ma na mea e pili ana i keia ; a o na manao i hahaiia maloko o kana palapala, na kulike ia me na mea a ka Papa i manao ei e pili ana i keia kamu ano nui. "Ma na mea e pili ana i ka mai aai ano pala, kaokao, a pela'ka (Syphūis) mawaena 0 na kanaka a'u i helnhelu ai ma na buke, mamua ae o ko'u biki ana mai i ka Pae Aina Hawaii nei, ua loli nui ae ia ; oiai, i ko'u manawa i noho ai ma ka mokupuni o Hawaii, ha loaa ia'u k'a nana ana i ke ano oia mau mea c maopopo ai. Ke manao paa nei an, aole e loaa ana i keia wa he mau ano hou ae oia mai (Syphilis) mawaena o na kanaka Hawaii o keiaPue Aina, ioi ae mamua o na lahui o Europa a me Amerka. I ko'u kaahele ana ma ka Mokopuni o Hawaii no na malaiuaeha—me ka noho ananokekahi mau pole ma na wahi ano nui, kahi ōna kanaka mui o. na ano a pau, ua hele mai lakou e ninau no na laaa lapaau, a me ka hahaiia aua aku ika mea kupono. Ua haooli aa i ka hoopnka ana aku, o keia helona ooa mai i loohia me ka mai ano kaoakao, a pala (SyphiltB) i pili i ke kino, he uuku wale no. "Ua hoohnliia no hoi ko'n hoomaopopo ana ina na mea e pili ana i ka mai lepera. He ekolu poe mai a'u i nana ai; eluaoia poe ua loohia me ke ano iho mua ana mai ; o ke koln—ma ke auo a pau loa a makou (ma ke ano Kauka Lapaau) o hoomaopopo ai o keia ano inai, he " Lepera." Ma ia mea, e hoopuka aka no 90, na looa no iu ano mai hookahi ma kekohi mau wahi o Europa, eia nae aole i loaa kekahi laau kupono e hoola'i 1 oa mai la ; aka, ua hanaia nae a puni ka houna kekahi kuma e hookaawale ai, e like mc ia i hanaia ma ka Pae Aina Hawaii uei. Ma Geremania, ua kapaia ka poe i loohia me ka mai.Lepera, he " ctussatz"—ma Suedena, he " spetelska"—ua hoonohoia lakou ma kekahi mau halemai i kakuluia no ia mau ano mai, a o ka mea ano nui, na hookaawalo ia aku, he maa milo mai ke kolanakauhale aku. E hoopuka aku no au, no ka pomaikai 0 ka pou o ke awaawa 0 Waimanu, he mea kapo* no e iaweia mai ia kauaka i ka Hnlemai Lepera m-Lloi^kai. (Aoh i pau.)