Ke Au Okoa, Volume VI, Number 15, 28 July 1870 — HE KAAO PUAOKAOHELO, Ke Kamalei hiwahiwa o Kauakanilehua o Hilo, ke kaikamahine a Leleiwi me Makehanaloa, ka hanai a Punahoa, i unuhi ia mai loko mai o na Kaao kahiko o Hawaii nei. [ARTICLE]

HE KAAO PUAOKAOHELO, Ke Kamalei hiwahiwa o Kauakanilehua o Hilo, ke kaikamahine a Leleiwi me Makehanaloa, ka hanai a Punahoa, i unuhi ia mai loko mai o na Kaao kahiko o Hawaii nei.

U£L.U 7. A Dinau mua ae la oia, owai keia e hoala nei i ko'u hiamoe ? paoe iho la kona kaikuahine, owau no o kou hanao mua, wahi a Leleiwi, heaha ka manao o kuu haku i hoala iho oei, oa loaa iho nei ia'a keknhi hihio iloko o keia wa, me ka olelo mai, ua pono ke launa kaua i keia wa, me kua manao no hoi, oaa e kii ae ia'u, aka, un hiki e mti oae ka olelo &ka po ia'o i keia wb, a oia. ka mea a'u i hoi ala aku la ia oe pane mai la hoi o Leleiwi, ke kuhi nei au ia'u wale no ka loaa ana o ka hihio i keia manawa, e like me kau mea e hai mai nei ia'u, eia no ka hoi ia oe aku la no kekahi, nolaila, ua pono kaua ke hooko i na olelo a pau a kn po i hai mai nei ia'n a me oe ma ke akaku, a he pono hoi ke hoopau iko kaua mau manao hilahila no kaua iho, ma kou ano kaikuahine no'u, a pela hoau ma kn'u ano kaikunane non, nolaila, o ko kaua wi kupono keia e launa ai, ae ma> la no hoii o Makahanaloa i keia olelo a kona' kaikunane a oia iho la no ko laui manawa i hoohui iho ia laua iho, e !ike me ka makemake oko laua makuhioe alii Punahoa. I loko nae j ' Ma hoa ana o laua i ua po nei o Kaue, aiL 101 ua kui iho hookahi hekili ma Hilo nae ka ikaika nui loa, a oia no hoi ka manawa a Puueo i hookani iho ai i ka pahu, a ma ia wa i hele mfti ai o Wailuku a mawaho oka hale o uu mau hanai nei a laua e noho nei, kahea mai la oia me ka leo nui ma ka iooa o kana hanai, a ninau aku la o Makahanaloa ia Wailuku, heoha kau mea e hea mai nei ia'u ? Paneaku la kona kahu hauai, i kii mai nei au i ko pa-u i hoohaumiaia e olua i keia wa, ae aku la o Makahaaaloa, a oia no boi ka wa

a Wailuku i komo mai ai a luwe <te la ua pau nei ma kona lima, a oielo hou mai 1» o Makahanaloa (a Wailuku, E kala wale paha oe i j hele mai nei a mawaho o ka hale nei ? i aku la kona kahu, o ko'u hiki ana mai nei no ia a kahea aku ūei ia oe, a pane hou mni la k»na haoai, E hoihoi oe i kela pnu o'u i hoohaumia ia a hoike aku oe ia Punao, a nana no e nana poao iho i ke ano, a ina e ike oia i ke- | kahi niea, a olelo aku paha ia oe, alaila, e olelo aku oe ia ia e hele mai i o maua nei, ae mai ]a no boi o Wailaku i keia mau olelo a kana hanai, a o ka pau no iu o ka laua mou olelo a hoi aku la o Wailuku a hiki imua o kona kane e noho <uai ana, ninau mai la o Paoeo i kana wahine, auhea aa hanai a kaua ? aia no ke noho la, wahi a Wailuku, ia wa i noi mai ai o Paueo i ka pau e paa ana i ka lima o kapa wahine, a haawi aku la no hoi o Wailuku, e like me ke noi a kana kane, a hai aku la no hoi kana wahine i na olelo a pau a ka laua hanai i olelo mai ai i kana kane, a i ka lohe ana o Puueo i keia mea. lawelawe koke iho

la oia i ua pa-u nei me ka nana pono ana i ke ano, a liuliu iki, hai la oia i kona ike imua o kana w&hine a me Ohele ma, auhea oe e ka'u wahine a me kuu hanau uiua hoi, i ke eha la, wahi a laua, e pomaikai hou ana no kakon ma keia hope aku, i keia iauna ana no ona hanai a kakou, e hapai ana do 0 Makahanaloa, a e hanau mai ana he kaikamahine. " He kaikamahine keia i oi aku o ka ui a me ka naoi mamua oka kaua hanai Makahanaloa," nolaila, ina e hapai io ana e like me ka'u i olelo ae nei ia oe mamua, a hiki 1 kona wa ehaoau mai ai, alaila, aole paha e lilo ana ia kaua ka hanai, nolaila, e hele aku au e hai i ua mau hanai la a kaua, a e liele hoi oe e hoomaemae i keiu pa-a i ka wai. a e kaulai oe a maloo, al»ila, e waiho aku oe ma kahi maikai no ka malama ana no ka wa loihi loa, ae mai la no boi o Wailuku i keia mau olelo kauoha a kana kane, a hele aku la hoi oia e hai i na oleio ana i. hai e ai imaa o kana wahine ia Makahanaloa ame Leleiwi. Ika aueane ana mai e pualeoa kai o ke «o aia hoi, hiki aku la o Puueo mawaho o ka hale o ua man hanai nei, kahea aku la oia ma ka iaoa o kana hanai Makahanaloa i «lelo oui ia ma ko kakou kaao, ia wa pane koke mai ai o Makahanaloa mnloko oka hale, ooe no ia e Puueo, ae aku la keia, komo mai hoi ha maloko nei, wahi a kana haoai, ia wa no keia i komo aku ai iloko, a nobo iho la oia iluna o kahua moena. a ninau mai la o Makahanaloa i ke kumu <> kona hele ana aku, hai aku la n Puueo, i hele mai nei hoi paha wau mamuli o kau olelo kauoha ia Wailuku ilioiae nei, a oia ka'u mea i hele mai la e hai aku ia olua i keia wa, pehea wahi a Makahanaloa, hai aku la 0 Puueo, ma ko'n nana pono ana i ko pa-n he oiaio, e hapai aoa no oe i keia wa a olua 1 lanna kino ai, a e hanan mai ana he kaikamahine i oi aku mamua o «laa, nolaila, e hoomauao oe i ka'u mea e olelo nei ia olua, oiai, nan no e ike iho ia mea, i na e noho aku olua a hala na ku elua paha, a i ono ae oe i kau mea i manao nui ae a hoopailua paha oe i kekahi mea ai, alaila, e hoomanao oe he kauhua keiki ana ia nou. A he aialohi mai ka hope me ka hoiioli ke-1 ike, alaila, e hoomaopopo o!ua, na hapai oe e like rae kau e olelo nei, pane mai la o Makahaonloa, ina peh, o ko kaua pomaikai no ia, pane hou aku la o Puueo, oia no ka make. make o Punahoa ma, o kou hapai i ke keiki me kou kaiknnane. A oia no ko laua manao nui, a o ka pau noiao ka laua mnu olelo no na mea e pili ana i ka hapai ana o MaKahanaloa, i ke ao ana ae, ua kui ae la ke kaulana oko laua hoao ana ma Hi!o holookoa a pau, a robo iho la laua he kane a he wahine, ua noho laua me ka maluhie a me ka oluolu. me ka loaa ole o kekahi kue i waenn o I»qb, a hiki wale i ka manawa x hooko ix ai ka oleio a Puueo no Makahanaloa, na ike oe e ka mea heluhela ia mnu olelo i hai ia maluna ae hei. (E ka poe e heluhelu ana i keia kaao, akahi no knkou a hiki aku i ka olelo ana, i ka mea nona keia kaao. ka mea a ko ookou mau puuwai i hoomanawanui ai me kaukali malie ana aku e ike iho ai i ka nani oi kelakela o Hilo, ka mea nana i bookele aku i na 'ale kawahawaha o ka moann a me na au koieie e law« ana i o ia nei, e lawe ia ana hoi e na makani anu kolonahe 0 ka moana mehameha kanaka ole. Ka hapai ana o Makahanaloa, a me kona hanau ana i ke kaikamahine, a kapaia kona inea o Puaokaohelo. I ka hala ana o na mahina elua o ko Makahanaloa Uoho pu ana me kona kaiknnane aia hoi loaa iho, la ia ia ka hoohuoi no na ibo, a hti aku la oiai kann kane kaikunane i oa ano li pan. e like me kn Puueo olelo ia laiia, a i ko laur hoomnopopo ana, hooholo iho la ko laua manao, e kii ako ia Puueo e hele mai e nana, a ia laua no e olelo ana pela r aia hoi, ku ana o Puueo ma ka puka oka hale oua mou hanai nei, a pape mai la o Makohanaloa ia ia, nani hoi ka pono, na hiki mai la oe, o ka maua olelo ana iho nei no hoi ia la nou a hoea e mai la nn hoi oe. Heaha ka olua olelo no'u wahi a Puueo ? i aku la o MakahanaloM, o na olelo au i hai mni ai no ke ano o ka hapai ana i ke keiki, me he mea la oia keia e hoomaka nei ia'u i keia mau la, oi»i ea, i ke aliiohi aku nei o kela la aku nei la, hoomaka mni ana ia'u ka hoopailua, a me kuo ono ae i ka ia he Hilu a me ka manu he Kolea, a oia ka'u maa mea ono loa i keia mau la, a i na paha e loaa ana keia mao mea alaila, o ka pau no ia o ko'o ono, nolaila, e nana mai oe ia'u 1 keia wa, pane mai la o Puueo e loaa ana no ko ono, oiai ea, he ono ae nou no ke alii, he kanaka ka mea nana e kii aku a loaa, lawe mai a hiki imua oii, a hai hon aku la oia, e kuu hanai alii, e kali iki ilio oe, e hoi ae an aka hale, alaili, e lawe mai au i kekohi mau mea e pili anā no ka'u hailona ana ■ia os i keia la. (<3oU i pau.)