Ke Au Okoa, Volume VI, Number 17, 11 August 1870 — KA MOOLELO HAWAII. NA S. M. KAMAKAU. [ARTICLE]

KA MOOLELO HAWAII.

NA S. M. KAMAKAU.

HELTT 36. E n#hok> 1?8 ilo e pnpnln ka ilo i Waliia eka il'» e kuni eka ilo. [ko» F • E hnaina ba ilo i bo kna e kama, E knaina ka mai i ko opn, Popopo ka mai i ko opn, E lehn ka mai i ko opn, E mnmuln ka ilo i ko opn, _E en ka ilo i ko opu, E naholo ka ilo i ko opn, E ekn ka ilo i ko poo, E wawa nalopaka iko opn, E nwe ka nalopaka iko opn. . E mnimni ka nilopaka i ko opn, x E ka naloilo pekapaka e kōma, " Make i ka po e kama i ke kama, .. "" Kirpnhia ka mai iko lea. t -•; Enafark« «uai iko ; v ~-~ ; - j " ka v mai ileoKoīa, Hoaina ka mai i kohola, E en ka* ilo i kohola, ( Hoen ka ilo i kohola, Pupopn ka ilo i kohola, / E momhln-ka nalo i E nwe ka nālo. i kohola, Kohola paia e kama, -= ka mai i ko nha,' Hoaina ka mai i ko nha, Aina eka mai a nanaka e kama, - E eu e ka ilo panapana, E hnai e ka ilo i ko iwi nha, E ēkn ka ilo i ko iwi nha, Pnha ka \mai iko 010010 wawae, . E en e ka ilo e maneo e ka ilo, Aina e ka ilo e ekn e ka ilo Koaina e ka ilo e kama, Popopo oe i ka ilo la e kama i ka kama, I lohi.oe e kama e miln e hnlihia, y feaba ka ia, he knmimi, he koe he 10/ / He akia he hoawa he anhohn, [helohe, He.ipnawa he iliee." Amama i ka lele mna, aina ka onohi kahi walewale, eia ka'a mak* hele a moe i ke ala a nanaka ke kna, a kn ka pilaa, a pao i ka ilio. O -ke knmn o ka'n make noho i kona wahi a kan ka mai, hele i kahi e a loai a ko- • ko, a.make a kahe'ka hinn i ke alanni, a pan i ka ilio, o ka'o make ia, holo aia i ka moana, a pae i oka, helelei hele ka hino, o ka'o make i>, lele i ka pali a haihai na iwi a kahe ka bran i ke alanni, o ka'n make ia, i kanu ilalo o ka lepo, elima anana ka hohosd ilalo a i eli ia e ka ilio, o ka'a make ia, mawaena o elima Ib a me omiknmamalima la e pan ai lakon ika make, a i ike onkon i na aonli o keia mao make i ko onkon mao hoahanao, a me ko oukon mao hoaaloha, mai hele e nwe. o hoi ka pole ia onkoo, *a pan onkon i ka-make. Piile ka-holo. 1 "A ola a make loa, He kanpn oui kalalao, Kani mai ana kalalau, Heaha la ka ai kalalao ? He kanaka ka ai. l^laUo, O-kikili-opapa i ka lani, Olaikahonua, ; Pepee-a ko wawae, Lolo-a ko lima nei, Kua-pno a ko kaa nei, Owili-a ko a-i, E hnai a ko poo-nei, Popopo a ko oke, Helolei a ko naan, Ko makolohia e ka po, E ka po nai kani kaamauna, Kani mai ana kalalao, Heaha la ka ai kalalan, He kanaka ka ai kalalan, Okikili,op»pa-i ka lani

Oiai ka honna lapalapa ka aila, Pepee a ko wawae, Lolo a ko lima nei, Knapnn a ko kna nei-, Owili ako ai nei,. * Kapahi a ko anwae, Poopoo a ko maka nei, E hnai a ka mai i ko 1010, Popopo a ko ake, Eelelei a ko naan nei, Pnneo nni kalalan, E pio mai ana kalalao, Heaha la ka ai kalalan, ! He,kanaka.'?j :^ j I•■ "Lolohi, lolohi, lololi. lolohi. . nenee, n«nēe, nenee, Nonopa, nonopa, nonopa, nonopa, Ko poo la omia, omia la, omia, Onanaha la e onanaha, Omia 1a e omia, 0 kona maka la e onoia, O kona ihn la e omia, O kona waha la e omia, 0 kona kaniai la e omia." Ma keia pnle ana a ke kahnna anann», a me ke kahnna knni a hiki ma kei« pnle, alaila, wehe kahi malo a pati no ke knni make, a no ke-knni ola, a me kalawe mannn kaamehōi,-he pnpnle na kahnna anaana, a me na kahnna knni iwaena o ka aba kanaka i ke akea, aole pela kahnna aihamn he hana maln, a ma na oihana di»holo no na like no. I ka wa o ka hoomak»nfcan ana o ka oihana pnle, aia ke kapu«ibi knni ke a mai la kō ahi, o ka ho»wa me ka ahia ka wahia, me ke knmn me ka lan me ia' mala no, hia ke ahi, a a ke ahi.o ka loa maka no kapnlnpnln, oka wahia maka no ka wahia a o ka lilo ae la no ka ia he mea lapalapa i ke ahi ■ ms ka pnle oo nae ka hiki ana fee a ke ahi iloko oka wai ame .ke kai. IJa ikemaka ao i keia hana, i ba A. IX 18*29 ma "Waialua, ma ke kanoha a Kahekili,-. Keeanmokn ke kaiknnane o Kaahnmanon, no ka make ana 0 kana wahine ma Kanai, o Keknaiaea- ka inoa, na haawiia ke kaamehai o Keknaiea-e v. knni;iioikena:kahona«ipatt OrWejt»laa r a. e hoike i-ka in*a nana i anaana o Keknaiaen: lokahi ka ike a' *a kahnna, a ua hai 00*1; -kcJi»a'^ p]kāb'tipoekahona.i kolakon hiUen3fee? ana i ke kahoaka, aka, no ka nni o ka poe nana i knni mai Kanai a~ Hawaii, afea, na make kekahi alii nni, a oia ka'n i ikemakai k8 nni o n» kapnahi koni. Eia kekahi mea maik&i a'o i ike ai, be la holahola nni mai Waialoa a biki i na ankaba 0 Moknleia ma, na kapaia he hola mokn, a o kekahi wahine 0 Kiliewakeoho me kekahi kanaka no Waialna, na hopo kekahi i ka manini a boi iho nanaha i ke poo, e kapalili akn ana ka manini komo i ka pnn, a he aholehole hoi ko kekahi. a kapaliii.ana na mau kanaka nei i ka ilikai, a no ka noi 0 kanaka uakaikai ia akn la i knla, ana haiki mai ke 010, aole e hiki ke paha iloko he man ia nni aole e hiki ke nnnhi mai, e ala ae ka iwi knala, a oa haiki loa ke ola, ke 010 nei ka pihe. Ua hiki mai kekahi kahona anaana, a kahona knni no hoi, o.Kalonln ka inoa. A o ka wanana mai la no ia i ke ola a me fea make, a penei: I pnle ao i kon pole, a i man ae ka pole, alaila make, e owe ka makena, aka, 1 lelewale knn pnle, aole e make l«ua nei, alaila kahoahoa i oa aomakna a pao, alaila, hoomaka ka pnle. He pule hoola. Laoa la ola, pnna la ola, E pala e ka ia e mrta e ka ia, E palahe e ka ia, « palnpalu e ka ia, E popo e ka iwi, e lehn e ka iwi, Ai oe i ka manini la, | Pona laoa 011 ka ola, Pepee nn ka ola, 'Pepee knlolo nn ke ōla, Ai oe i ke aholehole 1», I Pnna laoa nn ke ola, • Pepee knlolo un kaole, A pela akn a hala wale. I ka wa e pnle ana ke kahooa, oa liloka ia i mea palahe. na like me ka ia i pala i ke ahi a oili mai la iwaho, a pnka mai la ka honn ona man kaoaka nei. " Pomaikai ke ola na ke Akua." Ke hoomao 1a no ke kahnoa Uoni i kana oihana pule knni, i ka' wa e lapalapa ana ke ahi 0 ke kapnahi knni, ke hoolei nei-ka mami'» kaamehai o ka mea make iloko o ke ahi, a ke pio oei ke annenoe, ko ua nei ka oa-'koko, ke kapalili oei ka oila i ke kapnahi kuni, ke kui nei ka hekili me he koina kapa pahooln la ka nakeke neho oweowe, a hakoikoi iho Ia i kapnahi e lele liilii ana ka lehu o kapuahi, alaila, hoomaku iho ke kahnna i ka pnle knni kaamohai. Pule kuni kaamehai. Kankihi kankoe la, '* Le'e kohana mai ana ne, Kankihi konkoe la, Lele kohana mai ana ne, Eia mai o mea la ko iho aku la, Kaukihi kaokoe la, Lele kohana mai ana'ne,

Eia mai o mea la xe iho aka la, E kela wahine e hele mai la, I kela ululaau e i ka ululaau e, A pola akn a hala wale. Iloko o kein hana a ke kahana knni, ke hoonka nei na di;ibolo i na hoonka kaoa, a ke hahau nei nn diabolo me na laan, a ke hina nei oa kahnoa nei i kapuahi knni me ke kahe mai o ke koko o ke poo o ke kino, a ke olelo nei ka ahakanaka a me ke anaina, he kahuna mana, a he kahona ike, a ke wanana ae la na kahuna nei. Ua nninamina au i knn pnle i keia la, hookahi wale no kanaha kanaka, -e mea kane, e mea wahine, e mea keiki, be man alii nae kekahi a&. ilok« ...$: ina pa iā ma; l«Mce koe, ka mooi ka lobeloheJ aokaaohi)bn,^^kiaTme"k'afpnawa na mea awaawa a pan e apn koheoheo e make ei kanaka, aia ke ino mai la ke kahnna knni a me ke kahnna anßana, ia mau mea make a pau ika la noi. Kepanaha ka hana a na diabolo. Aka, ina e ike ke kahnna kuni, a ke kahuna anaana i ks nukn o ba waiwai, alaila, hololnna ka pnle a ka poe kahana kuni, a me na kuhuna anaana. He koi kamakana moa i ke kahnna kuni, a ina he kahnna o, he oo ka makana mua e haawi ai oka lehu oke kapnahi knni lawe a kiola i ke kai, a o kekahi la'we a ke poowai, a pela iho Ia ka hana ana aka poe kahnna kuni a me. na kahnna anaona a kahuna o, aka, ina e ike ke kahana i kona makamaka ponoi ma ke kahoaka, alail», hololuna ka' pnle, alaila, pakele ke koe ka mauna kaamehai, a i ns e kala ke kahana i kana pule, alaila, pau pn ke kahono, na troi no kana puleia ia, a pela iho la o Uli e nana mai ai. JVb na kahuna lapaau. He nni ke ano ona kahnna lapaan, a he oihana kahiko loa keia o ka oihana lapaeu ma Hawaii nei, a ua nawaliwali nae ka laolaha ana oke ano lapaan kahiko iwaena o ka lahni, o ke knmn nui nne o ka oawaliwali ana : 1 oka loa» pinepine ole o ka la. hoi i ka mai Inka a me na mai lele, a ahnlau, aua kakaikahi na mai kamaaino. 2 O ka hilinai o ka lahni ma ke akamai o na kahona anwna.ona Icahnn»lroni, «®e'H«;^ī aniaa^ 1 "k'aliunalapaain Kolaila,laweīna'ljekahiri£ ua anaana i na aoao elua, o ka make a me ke ola. . Eia ke ono ona kahnna lapaao ; Papa 1 0 na kahon» hoohapai keiki, a hoohanau keiki. Papa 20 na kahnna paaoao, a kahnna ea, omali a alalehe. Papa 3 O. ke kahnna 00, a hoopaa manawa. Papa 4 Ooa kahuna o ka papahaha, hoopapa iliili, a o ka welaa lima. Papa 5 ona kahooa aka alawa maka, a ka ike lihilihi. a-ka nwai a ka annu. Papa 6 ona kahona anaana a me na kahnna kani ma ka lapaao.' Paoa 1 0 na kahuna hoopiopio ma ka lapaaa. Pgpa 80 na kahnna makani ma ka lapaau. Ao le i kolike na moo laao lapaau a keia mao papa kahnna lapaao, elna papa kuhunai kaumaha loa ke kii ana o ka laan, o ka paipa4a me ka papa 6. I ka wa kahiko nae paba ea 1 Ae no ka wa kahiko no ka hoike a ka moolelo. 0 kekahi nian papa kahnna e ae, he tnan wahi laao no ka lakou i ka pola o ka maln, a o kekahi mau papa, aia ka lakou laao lapaau i ka maioo, nia ma na olelo wehewehe e maopopo ai na kulana mai, a me na knlaiia laao, Bme ka Inpaao ana. Papa I0 ke kahooa hoohapai keiki, a hoohanao keiki. I ka wa kahiko, be nui na komo e hoohapaiia ai na wahine opn-pa a me na wahine hanau keiki ole. Oka mna, ona kahuna oka moo o Eo,-o Lou", ame Kane. oka Ina, o na kahuna launahelehele o Ko alnne Hina, aole oae e loaa me ka oiohai ole, aole no e loaa ma ko bai make a me ko hai onon, aia no ma ka makemake oiaio <> ka vehine a me ke kaoe me ka hemolele o ko lauu mana, a e loaa no aunnei, a he keiki okoa ke keiki i loaa ma ka waha.a ma ka nanana, a m» ka wanana, aole ia keiki oa kanaka, aka, na ka mana ia o ke Akoa, a nolaila i kuili ai ka poe kahiko, a i olu uni ai keia lah'ii a kawowo, oa ku i keeweai. " Hua kawowo laha la.koo, be lonolao he hualan ka lahui kanaka Hawaii ika wa k«hiko. He hoawa, be laahue, he ipuawa ka lahui i keio wa." No ka hewa ka I wahi aka olelo. I pule ia ka hoi ke Akaa no ke nha. He umi haian a keu e kn nei i keia ahupoaa hooknlii. Owai ka Moi o ka wa kahiko oa hui kane ka wahine o kaiualii e pnle pu i ke akua i ke anaina hoOkahi. Aole.be au hemolele hoi ha keia. I ka noho una o ke kane o ka wahine mai ka wa opiopio mai, a mai ka wa vi mai o ke ki* no, a elkaika ana ka manaolana o ke kanaku, n i ko laua nolio ana a Ina ka noho aoa, aole hoi i loaa mai ka laua keiki a mau keiki, a uu hana lami rne ka hooikaiku e loaa ka Iniia keiki, a mau keiki, aole he loan, n na hi«ti mai ka wa oo o ke kane a me ka wahine, aube bui a laua keiki (JloU i pau,)