Ke Au Okoa, Volume VI, Number 18, 18 August 1870 — HE KAAO NO PUAOKAOHELO, Ke Kamalei hiwahiwa o Kauakanilehua o Hilo, ke kaikamahine a Leleiwi me Makahanaloa, ka hanai a Punahoa, i unuhi ia mailoko mai o na Kaao kahiko o Hawaii nei. [ARTICLE]

HE KAAO NO PUAOKAOHELO, Ke Kamalei hiwahiwa o Kauakanilehua o Hilo, ke kaikamahine a Leleiwi me Makahanaloa, ka hanai a Punahoa, i unuhi ia mailoko mai o na Kaao kahiko o Hawaii nei.

HEJLC 10. A huli ae la oia a ūana ma kekahi aoao o ua hale nei, aia hni, e hinmoe ana noo Puaokaohelo ma kona aoao, a pela no hni kona knlkunane ma Icona aoao, a i kona hoomaopopo ana i kana mea i iki ai, na hoonele ia mai kona manao ana he abi, a o kana mea e ike noi ia wa, me he ua koko ls ehoolai ana i ka ili o ke kai, ame he ua ulaleoa ln paha e lihau ana ilana o ke kuikui o Lilikoi, na keia mea i hoopau iho i kona manao kuhihewa he aln ka laua mea i ike ai, ma ia wa oīa i hoomaopopo aku ai i ka nani oi kelakela o na moopuna hanai a Puoahoa ma, aole he mea e ae nana e ukali aku bo laua mau ano a pBU, me be mea la o keia mau Ulani mele malalo iho, au e puana ae ai e ka mea heluhelu. " Maikai Pana maemae i ke kua wahine, Mohala maoli no ka luna o Wahinekapu, Kopu ke kino o ke ahi papa i ka lani, Kela no e oi maluna o Kumukahi.'* Nolaila, hoi aku la oia me ka manao olioli a hai aka la i kaoa wahine ia Wailnku no ka laua mea i ike ai, a ninau mai la oia i kana kane, hai aku ia oia, auhea oe e !iun wahine, o ka mea a kaua i ike akn nei he ahi, ua kuhihewa kaua, a heaha ka ? wahi a Puueo he nani maoli no no na hanai a Punahoa ma, aole a'u mea i ike ai o ke kane ni a me ka wahine ui ma keia hope aku, a no keia mea n'u i hai aku nei ia oe, nolaila, na pnka loa ko laua nani mawaho o ka hale me he ahi la, nolaila, ua pau ko kaua kuiiihewa no ka kaua mea i ike aku nei, ( ma keia wahi o ko kakou kaao e hiki ai ke hoomaopopo iho, ua hoonele ia ko Puueo ike no keia mea, e like me kona ano mau a kakou i ike ae nei ma na helu maa o keia moolelo kaao.) Ka hanle anao Puaokaohelo ika hewame kona kaikunane me Pvmkekaanoa. I kekahi la, ia Puaokaohelo i ala e ae ai o kona hiamoe i ka wa kakahiaka ma kona aoao, aia hoi, holi ae la oia a nana ae ia ma kahi a kona kaikunane e moe anB, ia ia i boo-

mau aku ai i ka naoa ana, ua lele kohe ka hauli o kona puuwai me ka olioli nui, no ka nani iauna ole o 'kona kaiKnnane i like oie me na wa 1 ha]a e mamua, oiai, ua hoike mai ia kona mau hiohiona ia ia iho, rne he opuu pua la i ka wa kakahiakanui la a me hs koko la hoi o ka Hipa keiki i hoolouia ma kona mau papalina, a na keia mea i loaa ia Paaokekannoa i aihue koke mai i ka puuwai o kona kaikuahine, a oia iho la no ka maoawa i hoomaka ai o ke kuko iloko ona, aka, aole nae oia i wikiwiki koke aku e hooko ann ia wa, kakali inalie iho la oia 110 ka manawa kupono i hoopuka akn ai i koua makemake, ua hoomau ia keia mao»o ia ia no na la elima i ka po a me ke ao, i kekahi po, ala ae la o Punahoa a huala aku ia ia Waiolama, a ala tnai la no boi kela, a ho-a ike kukui kohiko o Hawaii nei, " oia no hoi ka hua o ke kukui i kui ia i ka niau, a i ole ia i ka ohe paha, a he kukni hou- mai nei ka aila kohola a me ka aila honua, uo keia a-u hou ia, aole no ka wa kahiko i ike i keia mau aila." I ka wa i aai ke kukoi, o ko laua hoo maka iho la no ia e ai, a pau ka ai ana a lnua nei, hai iho la o Punahoa i ka olelo kauoha i kana moopunn wahine, eka'u m"opuna, ua ike no oe i kau ai a me kau i-a, ola, ae no oe ai no ma kau, mai kii oe i.ka a,i a me ka i » a ka Waiolama moopana, oiai, o ka'u olelo mau nr> keia ia' oe, nolaila. e hoolohe pono oe i ka'u kauoha, a pela no hoi o Waiolama e olelo ai i kana moopuna, aia aae iloko o keia wa a laua nei e olelo nei aole i loaa iki ia Puaokaohelo ka hiamoe, aka, hookalaneo wale iho la no kona auo me he mea la ua hiamoe io, mahope iho o ka pau ana o ka laua olelo, puka aku luua iwaho, a lalao aku la laua ina pu-a huli a me na pohuli naaia a me na pulapula ko, a kau ae la ma ko loua mau kua, a hele aku la a hiki ma ka mahinaai, a hoomaka aku la laua e kanu i na mea a pnu a laua i lawe ai, ( E ka mea e heluh«lu ana, e waiho iki aku kakou i ka olelo ana no laua, a e huli ae kukou a olelo no , Puaokaohelo a oie kana mauhnna i kona muli pokii kaiuunane.) I loa no hoi a puka aku o Pomhoa tnn a liuliu iki aku, aia hoi, ala ae la o Puaokaohelo a noho ibo la, roe ka nana pono' aku no i kona kaikunane e hiamoe mai la. oiai hoi, ke.ahi nanahu o knpuahi e a ana, i hele wale h»i a papa pono i na makā a me ke kinn o Puaokekaunoa, in wa i aihue bon ia aku ai konn punwai, e like me kona ike mua nna, a pii liou mai la na ioko ino he nni wale i'oko ona ia wa, aole ho mea e hiki ai ke hoomalielie ia ia ia manawa.

A no ka hiki ole ia ia ke uumi iho i kona manno, aia hoi, huki mai la oia i kona kaioa kopa a lioouhi iho la oia maluna o liona n-i me nn poohiwi, n hnomakn oku la oia e kahea inn ku inon o kona kaikuii»ne. inn kahapai aoa ae i koia mun laluni melo iooa. '' Aia la o ka maka o ka lehna.

Ua popo wale i ka liko o ka lama, Lamalama ke kino o ka laau popohe ; knnahele, Pu-a 110 iluna o na mauna, Hahai no e like me ka onohi. Ka ula weo aweawe i kuu maka, He makana ka ke aloha i o'u uei, Ke kono nei la i kuu manawa, Eia la ke huihui nei me he wai la, 0 ka w-iw i nui no ia a loko o ke aloha, He aloha ia oe he lia i o'u nei, Owa" ki.'ia o kou hanau mua, NanaJ hele mai mamua, A nau hoi i ukali mai, E ala e hoolono i ka leo kahea, E hea au e-o oe " Ia Puaokaohelo i kahea aku ai i keia mele hoala, aia hoi, huli ae Ia o Puaokekaunoa iluna ke alo a i o ai nei, me ke kali malie akn oia nei o ke ala mai la hoi iluna, a linhu iki, aole oia la ala iki mai, nolaila. boomaka hou aku ia oia e kahea hou aku no ma ke mele ana. " Aia la o ke ao naulu, Ulu ka manao halia ia ia la, E i ala hookuli i ka leo, 1 kauualo hoi a'u a kou kaikuahine, 1 wahine au»i kane oe, O oe owau pau keia." A pau keia mele ana, akahi no a lohe pono 0 Puaokekaunoa i keia leo kahea a kona hanau mua ia ia, nolaila, huli iho Ia kona alo ilalo a naoa pono mai la i kona kaikuahine, me ka noonoo pono i ke ano o keia naea ann e hea nei ia ia, a he mea haohao no hoi keia .a ia ia wa. oiai, aole pela oia mamua, a he kahi wale no keia wa, a o ka maka mua no hoi keia o kona lohe ana i keia mea a kona hanau mun. a he mea malihini keia i kona lohe aoa, noliila, kupn koke ka manao iloko ona e ninau aku ia ia, heaha ka makemake a me ka maoao o kau haku hanau mua e hea nei o ke aumoe ? hai aku la o Punokiohelo 1 kona manao ia ia, no kaua olelo ninau ia'u e kuu haku nolaila, ke hai aku nei a'u ia oe. I ke kakuhiaka o kekahi la aku nei mamua aku nei, ia'u i ala mua ae ai a nana aka ia oe, ine be mea Ia he ua koko ma kou mau papalina, a no ko'u malihini i keia mea ia oe ia wa, aia hoi, ua pono' .ole ko'u .manao uou, a ma ia wa i manao iho ai a'u e lalau ia oe, a e hooko ia ka hana a ko'u puuwoi non, a mai laila mai ka hoomaka ana o keia haon ia'u a hiki i keia la, a oia iho la no ke kumu o ko'u hoala aoa aku nei ia oe i keia wa, a no ko'u lohe no boi kekahi i ka olelo a Punahoa ma i na la mamua aku nei no laua me Waiolama; no ka mea, o Punahoa no ka mua a o Waiolama ka hope, mailoko mai o oa makua hookahi, a pela no hoi ko kaua mau makua, o ka maa no o Makahaoaloa, a o ka hope mai no o Leleiwī, eia nae, ua lawe ae no o Punahoa i kona kaikanane i kane, a mailoko maro laua o Makahaaaloa me Leleiwi, aka, ua lawe no o Makahanaloa i kona kaikunane i kaae nana, a nolaila la e.a, e kuu kaikaoane ua kupu ae kuu manao e hoohalike no me lakoo, a oia ko'u manao la i lobe oe e kuu haku..

I ka lohe ana o Poaokekannoa i keia mau olelo a kona hanau mua, pane mai la oia, aole ka e kala i loaa-ai ia oe keia manao mamua, e bai mua ia e oe i ko kaua mau kopona, a i ua laua e ae mai, alaila,' oia iho la, sole a'n hana i keia wa, o.ka liooko wale aku no i kou mak»make, no k& mea, ua lohe pono iho no kaua i ka makemake a me kaolelo paa a ke kupunawahioe.o kaua i hai iho ai ia oe, aole oe e kii ia'a a me na mea r pau a ko'u kupunakane i hoolako ai na'u, a pela no hoi a'o, aōle e kii i kau a me oe, nolaila, e waiho malie kon makemake pela a hoi mai na kupuna o kaun, alaila, hai aka ia laua, i na ptla, wahi a Puaokaohelo, aole e hooko ia ana ko'u manao, no ka mea, be huaolelo paa ka Puiwhoa i kai no e launa e kana mamoa, a na laua no ia e ike iho i ka koua hana ana, a kn ka hewa ia kaua, alaila, aole knua i ikeaku i ka hopena o ka laua hana mahina iho o kaua, e kuu hanau mua, wahi a kona kaikonane, e hoopau ae i kela manao ou, a e hai no ka mea maikai i ka manao imua o na kupuna o kaua. .{Sole { pau)