Ke Au Okoa, Volume VI, Number 26, 13 October 1870 — He Euakai i Waipio. [ARTICLE]

He Euakai i Waipio.

E ka Luna ioopouopono : He mau w&hi mamala olelo k«'a ia oe a malaiia ue e iue iho ai i na mea a'u i ike ai ma ka aiau i haiia maluna ae la. n me oa mea hoi o ka aina boo- j kama a'u e noho nei. No Hilo. 0 keia aina ipu makaui a Laamaomao, ke noho nei me k& lai hiwalua i keia mau la, ua malino maikai ke kai, he kolonahe hoi ka hele ana mai a ka malanui a he ahe malie hoi ka nuamo aoa mai a ke keb»u t ka haou aala o na pua maka mua o Ka ulu lauu, o na pua nani hoi o ke kaona alii o Hilo Hanakahi, ua haiumu ae ma ke one kaulana o Punaboa, a uo ko mai ke ala oia mnu pua, me ka hoihui mai i ka heleheleoa a ka hauoli i aahu ai, a u» iho hoi ma ke Oue anapa o Wuiolama. Ma keia mea oe e ik« iho ai ua lawa keia kulanakauhale i na mea kupono nana e halaoa mui i ka naau iaka ole 0 ke kanaka i ka hauoli. Ke Alanui Hou. Ke holomua nei ka hanna aoa o ke alanui hou e moe ana mai anei aku a mauka o Kalama, a malaila aku a hiki i WaimeamaKalaieha aku. E pau ana ka hana ana o na mile mun ehiku o keia alanui iloko o na pule ekoln mai keia la aku. He pomaikai nui keia alauui n» na kanaka a pau o Waimea a me Hilo nei, a he mea no hoi e houpii ae ai 1 ke kumukuai o na aina e moe ana ma kela & me keia aooo o keia alanui hna, no ka mea, he aina momona a ua hiki ke hoouluia ka uala kahiki, kulin-i, buita, kalo, a me na mea e ae be nui wale a ua hiki hoi ke lawe koke mai i kahi e hiki ai kc hookuu aku iluna o na moku, a i ole ia ke hoolilo aku. Ua ike no oe, o ka wi-be ana i m alanui hou, lie mea ia e hoopii ae ai i ka waiwai o na aina, a he mea nu hoi e hookonokono aku ai i na kanaka e mahiai, a e hooulu mai i ka waiwai 0 ka honua ana ole, a o ka hoike leo ole oia mea, oia uo ke alanui kaamahu o ka Pukipi-k-i, o na ainu waiwai ole mamua 'ku nei, aa til» i mau aina waiwai loa nialiope o ka hoomne ia ana o ke alanui i hai mua ia ae 'la, nolaila, he manaolana ko'u, o hoomuu ia ka haoa aoa o keia alanui a hiki i ka paa aao. NA VA WILIKO. Ke holomua nei no ka hana ana o na pa kanu'ko o onei, no ka malie loa o keia mau la, nolaili, ua nui kc kokua una mai o ke uhi 1 ke puhi ana aku i ka mauu, a ua nui na daln i koA m:i ka lima o na mea pa wilik*, oiai, ina anle he innhe, nlnila, e lilo ana na ka li rai kunaka o oki ka mauu, a he mau haneri dala okoa paha ka lilo. Ua holopono ka hana ma na pa hana wiliko a pau, a ke hookau

mai nei ka lakou mau mea kanu momona i ka heiehelena ulioli maluna o ka aina, na ka pomaikai lukou ;i pau e ukali. No NA ALANOI I ka'u hele ana i Waipio i ka la 22 o Augate iho nei, ua ike au i ke ano ona alanui he muloohaha ku ka e-a, a aue like me " Ewa aina lepo ula i ke kai." He mea hou loa keia ia'u. Ua maikai na alanui, aole nae n.i ke akam&i o k.a hana ana, ak«, no ka miloo maoli no. Ke manao paa nei au, ina e īmiia pono ia na alanui, a e hana ia a kiekie o waena, i ksbe ai ka wai, alaila, e hoolako i mou auwaha ma na aoao a i elua o ke alanui, i wahi no ka wai e kabe ai, alaila, e maikai ana no ke alanui, oiai, o ka hapaaui ona alanui i keia wa maanei, he paliku ma kela aoao a me keia aoao oke alanui, a o ke alanui maoli kabi e hele ai, oia ibo la oo kahi a ka wai e kahe ai, a nolaila, ka holokiki o na alanui i ka inoino loa i ka wa ua. NA PALI EIKIKINI. He nui na mea hooluoiu onohi a'u i ike ai ma ko'u hele ana i na pali kinikini o Hilo, oia hoi ns pua wehiwa o ka wao, e paa mau aua tca ihu i ka moni i na laau aalo o na lau. nahelehele, no"ka mea, ua'hoopuni msu ia ke ula i na hala, maile, palai, awapuhi, a me na opnu lehua opiopio o ke kau, a he ohaha maiku ko lakou helehelena i ka nana aku ; a na ia mea i hoolana i ke kino uiha o kanahele M«mua aku uei be pakika, he pahee ka bele ana o neia man pali, aka, i keia mau 'a, ne lai wuie uo. Ma na aina papu ua hc/jnani ia na kae alanui e na mala kalo, i hooulu ia iluaa o ka aiua maloo ; a aia wale no ma Maulua kahi hoakahi a'u i ike ai i kaupapa lui. Nani no boi keia awaawa, e kiei ana na kniaulu ma kela a me keia aoao, a e ku aaa ka na wahi hale ma ka piko ponoi o keia awaawo, ua puia hoi ka aoao o ke ula i ka nani hookahi la o ko'u hele ana mai Hiloone a hiki i Laupahoehoe. Ma keia awaawa kaulana i hooluolu iho ai keia kain&hele & <ne kekahi mau houhele, a ua hoolono i ka leo o ke kai hoehuena ika halopoipu mai ika pnhuehue ; a i ka ho-a .hele ana mai a ke kehau i ka na kilikilihune ua puiwa ia au a hikilele i ka owe kolooahe aka iau niu hoala hiamoe o keia aina ; ua hoohiaa ia au e keia mea kamahao, a hiki vrale iqb bora liilii ma o aku oke kau. He wahi kulanakanhale ano lehulehu iki keia, be hale pule, he hele kula, a he ano haiamu ke ku ana mai o na hale, a he hale kuai hoi kekahi no kekahi kama o ka aina pua ma ia wahi. I ke kakahiaka ana ae, ua hoomako aku ka'u wahi parly i ka naue, a o ke ala pu no hoi kekahi i ukali ma ke ala. no ka mea, ua haiamu mau ka hala a rae ka lehua a me na naea e ae ma alanui, pela wale a komo i ka apana o Hamakua. ka aina nona ka ua kihene lehua. Aohe pupupu o na kauha'e o keia wahi, aka, ua ku ka kaawale, no ka mea, he aina hanai holoholoua keia, a oia ka hana holomua a koonei poe koikoi, ahe hana maikai io no hoi ia. Oiai e alakoia ana ko'u kulana manao ma keia mea, hoea ana he hulelaau maikai i hoaalmia i ka waihooluu keokeo, a i ka ninau ana, haiia mai oia ka hule o S Kipi, a e like no hoi me ke ano maikai mau o ia mea, ma kona ano iho, a me ke kiekie o kona kulana waeua o kona lahui kanaka, pela no ka hinohano o kona hale o Makanlele ka inoa, ua kupono ka inoa no ka hale. " Maikai ka wai kini he nani ke uana, O ka hemolele o ia uka me ke onaoua, Ua hele a nolupe i ka lehua makanoe, Ikemaka iho nei au i ka nani o Aipo, E li ana ka io i ke anu o Hauailiki. a ua pau <ile ka mahalo o ko'u naaa no ia wahi. Ike kipaana aku ma ia hale, ua hookipa maiKai ia makou e Mr W. Kipi, ke keiki a S. Kipi, ua hoolawaia mai makou i na holoholona i hiki ai ke hoomau i ka makou huakai. Ke kn nei ke>a Alakaulele Hale, maluna o kekahī wohi kiekiena hanuhano iluna o ka ahupuaa o Paiiuilo. He nui na niea i hanaia a i hoopaa ia ma ka Papa Hoomanao o ko'u puuwni, oiai, au e hoomaha iki ana ma keia aina maikai. Hanlele iho la i keia aiūa, a moe ina ku hale o Mr Aiona Lokomaikai ma Kukuihaele, a halawai ilaila me ko'u hapa maikai, a malaila i hiolani iho ai iloko o na lima palupulu o <Morpheuf. O AHI 1 HIILAWE. Ma ka la 24 o Augate. -na ibo aku e nana a e makaikai hoi j ke awaawa kaulana, nona ka olelo " He maikai Waipio, he alolua na pali." a ina ku po o la la, un o ke ahi o Hnlawe, aole nae he ano nui i ka'u' naoa akn, ua nui oo na kanaku i akoakoa ae e maknikai pu m« mukou, i keia uiea hou o Waipio, he o abi. Ka oka aoao palupnlu, ame ka uoao oolea, na poe 00, a me k« poe opiopio, ka poe hanohuno o ia wahi, a me ka poe lopa. Ua hele ae ■)•> hni malaila, ka H«n G. W, D. Halemaau, Hon J. K. Kaunamiioo, Hon J. W. laukea, Mr C. A. Akau, n me kenahi poe makaikai e iho nu hoi a'u i kamaaina ole ai. Ua luakaha wale iho ilaila ia mau hora ahialn » hiki wule ike aumoe. Ma ka po ae o Ka Poaha, un o abi ma ka pali o Kauolokuaiwa. He maikoi loa ke ahi o keia wahi he kauaheahe ka lelo ana mai, a he oili hoi ke kokoke ana ae ma ka ilikai. He nani launa ole ika nann nku. Ua piha pono ko one o M'iiuo ina kan.iki, ona ano, a ine n» kulana n pnii, ua kahakana la no hoi ka hauoli inaluna ona heleholen» a pau. O. Kaikuahinc ka mea nanu ke ahi, a be pono i ka puo kamuhele e mukemake »na e ine i ke uhi lelo muikai Wuipio k« hele ia ia e konouii ike ia mea hou o ia aina kaulana. Kaūamoaniala.