Ke Au Okoa, Volume VI, Number 28, 27 October 1870 — Ka Hoouka Kaua o Sedana. [ARTICLE]

Ka Hoouka Kaua o Sedana.

Eia malalo iho nei e loaa ai ka moolelo o ka hoiiaka kaua koul:<::a «» Sedann, oiai, iun ia kaua ana i haavH pio ai ka Eniepera Napolioao ia ia iho, a me na t»usani koa hy lehulehu wale. Ua kakauia ua nioolelo nei e kekahi alii koa Farani o ka pnali o MeMahona, a be meakakan palnpala nae oia i ka nopepa lribune o Nu loka ; a penei kana hahai ana: Sedana, Sept. 3.—1 ke kakahiaka nui o ka la 31. (Augate,) ua huawiia na kauoha e lawe mai iloko o ke kaona i na kaa a me na paa bipi a pan, i haale!t: ia mawaho o ka ihona pau. Ma ia wa, ua piha pu na alanui e na pual! koa o na ano a pau, i komo mai ia po i hala ae; a hoao iho la au e holo .aku ma ka lio i Porte de Parisa, kahi o na kaoo kaa e lawe ana i na kauoha. Ua konoia au 'e lele iho mai luna mai o kua lio, a e hooikaika akn i ko'u ala e like ine ka hiki pouo ia'u, mawaena o na lio a me na pahu pu hoopa-hu, i hoopiha ana ae i na alanoi a pau a me na wahi akea kuea o ke kaona. I kua hiki ana akn i na wahi la, e komo mai ana na kaoo kaa, a me na makauinana, i buipuia me ua auwe me ka eehia, e imi mai ana i kumu pakele iloko o ke kulanakauhale. Aole lakon i ike o kahi ino loa keia a lakoa e imi mai ai no ka pakeieaua. Ua pani koke ia na ipuka ma ia mau aoao, oiai, na puali koa e komo ana ma ka puka ma kela aoao mai i Douzy, kahi i kukuluia ai na puali koa o Meilahoa», e manao ana e hoouka mai ana ka poe koa Perusia i uhai pili mai i ka puali koa Farani. I ka hora 10 o ia kakahiaka, na loheia aku Ia ke kipu kuniahi nna mai, he eono a ehikn mile i o akn o kauhale o sazeile. Ua pii akn au e nana maluua aku o ka palekaua ma ia wahi o ka aina. Me ka'u ohe nana i ike maopopo aku ai au i ke knlana o ka Perusia a me ka lakou kipu ana, aka, aohe nae ike aku i na laina koa o ka Farani no ka paa i na laau he mile mai ke kaona aku nei. Nolaila, ma ke awakea, hele wawae ako la au mawaho o ke kaona ma Porte de Palana ma ke kiekiena. Ua komo aku ma na puali koa hele wawae i nee malie hope mai: Ua pailaia ka. lakou mau pu me na raea kaua, e oah: ana ke ahi, a aole i loihi loa ka ai ia ana o ka lakoo mau Bopa. Hoomaa aku la a-. i ka pii ana, a ma na wahi » pau, ua halawai mai la wau me na puali koa hele wawae a me na pukaa i hoonohoia no ke kokua ana mai. 0 na pu nui o keia papo, na hoohnliia mahope aku o ka aoao hema o na pnali koa Farani. Ma kahi a'n i ka iho ai, he hapaha mile no ia mai ka pa luakini mai; a maanei no hoi i ku pu mai ai me a'a na'lii koa o na pnali e ae e kokoa aku ai. Ke nana iho mai kahi mai a'a e ka nei, he Bani molale ke naha aka. Ua hohola akn »a laina kana a ka poc_Pr»rBni ma ka akan imun, e hohola ana ma ka ihona o ka honua e pili ana i kekahi aoao o ka muliwai Mcnse. Mnmua iho 0 na laina o ka poe Farani, a ilalo ako o ke awawa ke kulanakauhale o Bazeile, e lioomaka mai aōa ka a ia'na e ke ahi, i a ia e na poka pahn a ka poe Perusia mai. Ke kahe la ka maliwai Mease aneane ma ke ana like j mamaa ibo o na kulana o ka poe laina Farani. O ka akao o ka poe Farani malana o ka honua aoe laalaaa, e paaia ana e na po wili kuniahi. Ua hohola aku ka honna laalaaaaaneanee hookni akn me na honna o Sedana. Ua nalowale i ko'u ike ana aku 1 ka aoao hema o ka laina Farani, mahope aku o ke ane oawawa o ka aina ma ke alanoi aku i Bonliona. E like me ka mamao o ka'u ike ana aku ma ka akan a me ka hema mamaa ponoi o'o, be mau puulu pnali o na mea kaaa a pau; aka, ma ka aoao hema o ka laina aloa, lie mao puali oui loa o na koa kaua lio kaumaha a me ka poe koa kaua lio 0 kela ano keia ano. E pa hulali ana ka la ia wa, a ua moakaka lea loa na mea i ka ikea aku. Ka anaanapa ana o na mea kaua, ka hulali o na wai hoolou ano e o na aahn o na koa Farani, ka uahi keokeo e maawewae ae la malalo iho o ke ao palauli, na ula ahi paapaaina e pu-a ae la mni ke kulanakauhale i kanluwela i ke ahi o Bazeile—o keia mau mea a pau loa, ke ikea ako, he ano kii malihini a pahaohao loa ia i ka mea a akahi no a ike ia ako. 0 na.papo ano nui o ka poe Pernsia, aia ia ko huli pono mai la mawaena popoi o na laina koa Faraoi malnna o kekani aina papu 1 ane kahuli aku, a oia ka mea i ikaika lei ai io kulana. No kekahi manawa, na loheia ako Ia na kipu kuniahi ma na aoao a i elua. Ma ka hora 2, ae mai la kekahi pnali kou helewawao Perusia maluna o ka uwapo iloko o kahi kanhale o Douzy, a hoomaka koke mai la i ka hakaka kipu kaupoohiwi ana; he nmi paha minute a kea ae o ka honmauia ana oia kipa ana. I ko'a manno, e lilo ana la ke kahaa kaua o ka poe Furani ma ia hakaka ana, oiai nao aolo au i ike maopopo aka no ka paa mai i ka laalaau, aka, nee mai la imna eono maa pu wili knniahi, a boomaka mai la ke ki ana maloko mai o ka ulnIaao; he eoao kipapa ana mai i ka manawa hookahi. Ua haule hope, wikiwiki aku la na koa Perusia, a haalole iho la he mau papa okoa mahope o lakou, i hunle iho ilalo me he koa kii kepau la a kamalii e panni ai. I o ka hora 4, ua meha mai la ke ana m& na wahi a pan. 0 kanhale i

puhai&a mai i ke ahi ia la, ke pu-apu-a mni !a 110 ka nahi. Da niun no ka poe Farani nia ia kulana hookahi, ak;i, aohe wahi hopeoa lanalii.la ma ia la. O ka wehewehe ana aku iiae i ua ano o ia mea, he kahoaka kupouo ia no mo- ' 1 ■ awahia e hiki niai aua o ka la upopo. i .u, h:ipalua o ka hora 5, hoi mai lauo i ke kulnnakauhale uei. 0 ka Emepera, ka mea i hiki mai i ka po aii.i ilio, «a hoopuka ae oia i «lelo ku&haua a na paiia maluna o aa p», e hai aūa ua waiho akn oia i ke aiakai ana i na puali koa i na Kenela ka poe a ka manao o ka lehnlehu i mauao ai e koho ua knpono lakou, a oia ponoi iho, ua manao oia e kaua e iike aie ke ano alii koa, nie ka hoopoiua ana no ku manawa i koaa ano alii. I kekahi kakahiaka ae (Poahii), hoi hoa aku la au, oiai na hamama na ipnka o ke kulaoakauhale, i ko'u wahi i nana mua ai inehiuei ma ke kiekiena kahi o ku papu' (batari) e inau ana no ke knkoluia a»a. Me he la ia'u, aole i loli nui ae na kulana o na laina Parani, aka, o ka aoao akau aia ma kela aoao o Sedan3. Ma ka hora 7, hoomaka mai la ke kipu pukuniahi ana, aka, ua hoomaka liilii mai n» Dae mataaa iki nku. O na b«tari o ka poe Pernsia o huli pono mai ana ia makou, me he la ia'u ua lehulehu loa lakou. He oiaio, me he moa la, he mau batari ko lakou ma na wahi a pau loa; a na nakolo mai la lakou ma kela a nia keia wahi o ka laina Perusia, e hohola mai la a aueane.e kau pouo aku mamua o ka poe Faraai. He hiki i ko'u mau maka ke nhai nku i ka haule ana iho o k<> lakou mau poka pahu maluna o ka honua me ka hooko pooo ana, a ua hoomaopopo pn ako no hoi i ka hikiwawe o kolakou hooloh ana ae a hooponopono ana i ko lakou kipu ana mai. I ka manawa koke no a na pu»ii Fnrani e kukiUu iho ai i ko lakou kulann, ua kuia hikiwawe lo- ia mai la uo e na puka pahu & na enemi. O ka poka mua e hanle inai ana no ia he rnau kapuai mamna ih(» a mahope aku o na pnali Farani, aka, o ke kolu ua maopopo e haule iho ana ia uiawaena o na koa, a hana iho Ia ia mau elele maki-pa-hu mawaena » lakou. 0 na puka pahu hoi a ka poe Farani, na pahu mua lakou mamua ae o ka haule ana iho iluna o ka lepo ; a no ke kiekie loa o ka poha e ana, aohe wahi po ino e kau iho m&luna o ka poe enemi, na )akou mai na mea make ana ole mai i ke ao aku. Ua hoomaopopo pu aku i kekahi ano hn<,uka ūna, hiki ole ia r u ke wehewehe ponn aku. Hooneoene mai la me he mea lae ho<>uka ana kekahi mau puali kaua lio Perusia i na poe koa Farani ma ka aoao hema o ka laina. Ia manawa koke no, hoouka mai l;i kekahi mau puali kana lio nui o kaaoao Farani i ua mau puali Perusia nei i hooneeuoe aku ai ; aka uae, emi hope ino mai la U8 poe kaoa lio Pernsia nei me ka uhai lolo'a mui 0 na kaua lio Farani ; a ia manawa koke no i ea mai ai ua puali koa hele wawae, » wehe mai la i na elelo luku inainoino maluna o ka poe kaua lio Farani, a hoi hou mai 1» lakou me ko lakon mau make uui ma ka lakou uhai hopuhopualnla ana. I ka hora 9, aole e hiki ia'u ke manaoio, me be mea la ke nee ake la i ke koaiohana ka poe koa Perusia, no ka mea, ma ka ninau ana ina o kela poe batari hou no ko makou aoao, aka, ua aneane manle iho ko'a naau i ka hai ia ana mai no ka poe Pernsia. He mea maopopo ke pelu ae la ka laina o ka poe Pernsia e hoopuni mai ia makon. [lu lono au ia manawa iho, oa ae aka ka Hooilina Alii ia po iho ma kela kapa .o ka muliwai Meuse, he elima mile mai Sedaoa ako ; a o keia mea, aole i ike ia a i hoomaopopo ia aku i ko makou kenela nni iaMeMahona. U» hiki pu io mai" no paha na puali koa nui Bavaria mahope koke iho" o ka hoouka kaua ana, no ka mea, na na puali BavAria i hoomaka mai i ka pakuīkui ana' mai ia makou ma.ko maknu aoao komohana mai. Ma ka hapaluH o ka hora 10, oa ikeia aku la na makamua o na koa Perusia ma na eheu a i elua o ke k&ua. Ia mnnawa no, ua koemi mai la kekahi mau puali koa helewawne Farani e kokoke ana i ke kulanskauhale ma ka noQo hikina; a me he men la ia'u ua ane hikiwawe !oa. Mahope toke iho, ua lele mai na poka pahu ma ko'n aoao hema, a ua moakaka mai la ua loli ae ke kulana o na koa Farani, a ua kukulu mai keknhi mau poe Geremania hou i ko lakou kulana mahope mai o makou. Ua konoia na koa kokua e alakai kue aka i ua mau wahi la. O ka batari ma kahi kokoke a'u o ku nei, ke hoouka nei, a nolaila, ua manao au o ka «a kupono iho la la e haalele koke ai ia wahi; no ka mea, ke hoomaka mai la ka poino nui ma ia wahi, e like me na wahi e ae o ke kahua knua. Mawaena o na pu e kokoke mai nei ia'u, ke haule mai nei na poka pohu a ka pne Perusia o like me ko lakou mau ano hnoko pono mau; noleila, ua holo aku la au ma kekahi aoao o ke kakai puu, a hoi aku la au 1 ke kulanaknuhale. Ano hoi, no ko'u ike nna no e pani pu ia no nnei au iloko o kela pohai o ka poe P<rusia i hoopuni ae ai mawaonn o na puali a me ke kaoaa, a ua puui no hoi, no ia mea, ua hni aku la au ma na ala liilii e pakeln ai. I ko'u hiki ana ma ke kniaulu m&mua iho o ka" Porte de B«lana, ike iho la au ua pihu paapu loa i na koa mai na puali mai a pnu loa. Ua maopopo ua auhee, nole nae i hiki ae i ka horn 11, a ua hoomauia no nae ke kaua ma kau wahi; uka, lio hoomau wale ana no me ka loaa ole o ka manaolana e lanakila. Aohe hft kaua hou e aku ai. Ua

manao ibo la au i ko'u laki i ka haalele ana i kc kahna kaua, no ka mea, he hora mahope iho ua auhee pioo mai n» puali kaua, ua hookeke mai na koa e hooikaikn ana i ke koino ana mai iloko oke kulnnakuuhaie. Ke hoao inai la nn koa e lele iho mai luna mai o ko lakou muu lio e pii mai ma na pale kaua. Mai kekahi nnnu mai o kn palekaua, ia'u i hoomaha iho ai no kahi manawa, ike aku la au i na knua lio holo mama e iele ana iloko ona auwajia me ko lakou mau lio, a hakihaki na wawae ona lio. Elalama mai ana na kanuka, kekahi maluna o kekahi; na'lii koa o na kulaoa a pau; na Colonclu, a pela pu no hoi rae na Kenela me ko lakou mau kahiko alii koa, he mea hiki ole ke kuhihewa aku ia hnikau haunaele nui ana me ka hilahila nui. Mahope loa mai na pu nui me ua kaa kaumaha, a me na lio nuaui e imi mai ana i ko lakou mau «la e komo mai ai iloko o ke alu--ka, e hehi ana a e hoopepe ana i ka poe pio e koele wawae ana. I pakni enai ai i ka eehia a me ka nunenune nui ana mai, ia wu, ua nee mai la imua na bmtari o ka poe Perusia ma kahi kupono e hoouka msi ai, a honmnka mai la ka haule ana o na poka pnhu mawaenakonu o na puulu ktnak« nui e pioo a e haualaoa pihoihoi nei. Hi-okahi no a'u manao ia manawa no ko makou mau puali kaua poino—a oia hoi, aia lakou malailo o kekahi kapuahi enaeoa nui. Ko'u wikiwik' ino mai la no ia e like me ka hiki ia'u, i ko'u hotele, me ka übai nna ma na alanui ololi kahi a na poka pahu e hiiule ole iho ai pahn Iks honoa. Ma kahi ano kuea a akea, ua loaa iho Ia in'u na kino o na lio a me na kanaka i uiake, a e mau ana no ka nawe ana o kahi, me he la, ua okiia lakoa me ku pahi-ka, oki mauu i waiho mokaki me na pahu I ko'u hiki ana aku i ko'u hotele, ike iho la i ke alanui ua puua i like me ko na alanui e »e, no ka me», ua puua i na kaa pauda, aōle e hiki keliele aku imua a ke nee mai lioi i hnpe. Ee pahu ia mau mea, he wahi ano pukele ole loa ke knlanakauhnle o Srd4na.