Ke Au Okoa, Volume VI, Number 37, 29 December 1870 — Ka ili ana o ka Moku Manuwa Amerika Saginaw. [ARTICLE]

Ka ili ana o ka Moku Manuwa Amerika Saginaw.

He mea haaoli ole no i ba manao, ka lilo ana ia makoa ko hoopoka ana sku no poino ili ana .a ka Mo'/n Manuwa' Amerika Saginaw, ma ka la 29 <> Okatoba, ma ka Ailaoa Moana (Oeean Island.) Okeia Moknpuni i ili ai. ua oi ae mamua o ke tansani mile ke kaawale mai o kakoa aka nei. Aole i ike maopopo ia ke kuma o kona iii ana. U;t haalele iho ua Mokn Mannwa nei i ka Moknpuni Brooks ma ka la 29 o Okatoba, a he kanaha knmalima minute i hal» ae o ka hora eloa o kekahi wanaao mai, ua ili iho la oia malnn* o kekahi puko-a o aa ilokapuni nei. Aole nae i weluweln liilii loa ea moku nei, a hiki wale mui i ka la 14 o Novemaba ; a he anku.na wahi ai a me kekahi mau lako e ae i hoopakeleia mai. Pela ko lakon noho ana, a hiki i ka la 18 0 NovetnabB, na aa kaLntaDeliiTalb'.)t, a me " kekahi mau laina mokn eha, e holo mai maInna o kekahi waapa uui i Hawaii nei, i kumo e loaa ai ia lakou ke kokua ia akn o ko lakon maa hoa i noho pilihua aku maluna o oa Moknpnni ueoneo 10. Ma ka la 18 o Dekemaba, na ike mna mai lukou ia Kanai. Aka. no ka poeleele a me ka pa inoino ana mai o ka makani, nolaila, aa i-kaia aka la lakoa mawaho loa, a ma ka' po o ka la 19 ua kokoke mai la lakou i ka aina, a halawai mai la lakoa me ke poipu ia auaiho e kekahi ale a palahuli ka wauipu, na piholo ka Latanela me kekahi mau luina. elua ; no ke ano nawaliwali, a koe mai elua i pae knla ; o kekahi nae o lana, make ilio Ia i kona pae ana mai no i kula, a hookahi ponoi o lakou i hookoe ia mai i ahai lono no ko lakon mau poino. He mea ano mokomokuahua no i ka naaa, ka loaa ana o keia poe i ka puino make, no ka mea, oa loihi ko lakou alo ana mai 1 ka moaoa; i keonn a me na makani ikaika ino loa i haulehia mai; a eia ka hoi kahi e poino ai, i ka hoohiki ana mai e pae i kaha- j nua h i kahi o lakoa i aneane ai e palekana | mai na poino mai. j • Ua pomaikai nae ka pee i koe akn e ola j ana ma na Moknpuni la, i ka hoopakeleia ana mai o kekahi mea hookah* nana e hahai mai i ko lakon maa knlana pili'una. Ma ka Poa-1 ono iho nei, hiki mai la malona o Waiola, ka mea hookahi i pakele mai, o Willism Halford kona inoß, a mai ia ia paka mai i loheia mai ai kolakon man knlana poino. I ka biki ana mai no hoi o oa lono i ke kaona nei, na ane kopouh n.o na manao no ia poino i loohia malaua o ia manuwa' a me na kanaka oko kakoo hoa'loha kokoke. I ka lono ia ana mai no o ua poino nei, a ma ke kanoha a ke Koroisina Amerika e noho nei, oa hoomakaokaoia ke kona Kona Pakeke, me na lako ai a me ka lako lole no ka poe i koe aka ma oa Mokupani la. Ua awiwi no ka hoolakoia aoa o oa moka la me oa lako e knpono ai, a i ke ahiahi o ka Poaono, oa holo ako ua kuna la. ka holo ana ako oia kona, oa manaoia, e hoouna pa ia aka ana ne kekahi kialoa ooi ae i ka Poakahi mai e bolo aku ai; aka, oa holi hou ao ka manao o ke Komiaina Amerika, no oa ano malie paha,.» roe kahi mao mea e ae, a oanoi mai oia i ke Anponioo ka mokomaho Eilauea, oia ke holo ma oa hoakai la. Ua hookoo kokeia aka no oamokomaho nei e like me - ki* na noi, oa hooiliia ka ai, a me na lako a pāo maloba ona,'A nwke'ahWhi loa o ka Por,; fbo»ei, oa holo ako oao Kilauea. Ua ; eka kokē alen >na oia i oa Woi.ka pomaikai o ka poei koe aka : ko lakoa nui a lieo ako. ' eoa ako o ka mokomaha ak'o ma ia hoakai aloha, oa ia ko makon hoopoka ana ao i ko

makoii mau muuau m:ibalo raa ia hana aaa a ko kakou Aupuni, oiai, he bana ku maoli uo ia i ke aloha ana ; a aolie no hoi o makou kanalua, e hnipu niai aaa uo ka manao o ka lehal'»liti holookoa ma ia malialo Lookahi s>ua. No ka mea, ina ka!: -'! e nanu aku na nni no ua pouwikai i loaa i:a kakou mi , . : Ameriku Ouipuia inai, a oia m> ko kakou hoa'lohn kokoke a pumehaua loae noho nei,—Ua haawi pu mai oia i koua nuau liina kokua ia kakou ma kekahi mau hana ; a o ke aha hoi ka kakou mau haua e hoihoi aku ai no ia iuuo lokomaikai i haawiia mai ? 0 ka leo o ke kokua aloha, e poloai mai ana iloko o ua wa pilikia. No keia mea, ma keia hana ana ke pauai aku la kakou i ke kokua aua no napomaikai he lehulehu wale, a he kumo hoomahele no hoi ia i ka hoonipaa loa aua i ko kakou uobo pumehana aloha ana me ia Aupuni a mana kokoke i o kakou aei. Aohe no o maUou kaoalua, ina no o ia poino i loau ia kakou, a he nianuwa Amerika ke kn ana i ke awa nei, he hauoli uo paha lakou i ka hele aaa c kokua no ko kakou iuau poinaikai. £ia malalo ibo uei Kekahi paiapala mai ko inakou hoa'loha niai y ka " ua lokuloku e piii aua i ua poino kaumaha uei, i hahaiia uai ia ia ma ka ninaninau aua, m.-.i k;t mea hookahi i pakele mai, a penei kana : — " Ma ka la 19 iho nei o Dekeniaba, ua pae mai ma Kahhikai, he wahi kauhaie e liuli pono ana ma ka ak»a o Kauai nei, a ua kokoke iio: i Hanalei he waupa mannwn no ln:m 0 Sagainav) mai Oeean Island mai, he 31 la a hiki i ko lakou pilikia nea mawaho ae o Kalihikai. Iko lakon kokoke loa nna mai 1 kunanala, uapoi pn ia lakon, a ua pau i ka make eha, a hookahi :nai i ola. a ia ia i lohe pono ia mai ni ko lakon moolelo, a me ia ko lakou mau iuoa p<tkahi. o Lieut Tollbert, Wm. Halford, Ji»hn Andrc:ws, James Minr, ame Peter. a o Wm. Halford kai ola mai me ka niainoino. Penei hoi ba moolelo i loheia mai ia Wm. Halford mai, na holo akn lakou maluna o ka moku manuwa Sagainaw n hiki ma kekaiii Ailana (Oeean lsland) ka iaoa, a iwnena o ka po, ike lakou i kekahi mokn na ili raa uh Ailana la, nolailn, manao lakou e hele ako e Kokua me ka manan he poe pilikia kekahi inalnna, a nia in wa no hni i ili iho ai na Sagainaw nei ms kekahi pnkoa, a paaloa, ia ni'irinw;i, ua lele akn I-i na mea a pau oluna o ka inokn iloko o be kai, n kan aku la lakon i!on* o na Ailaua la, a ua pau loa ka mnkn i ka nanaha. A ma ia hope iho, ua hoolalelale ae la ke Kapena i ka poe manao koa e alo mai i kein mau kai a hiki i Hawaii nei, e kii mai i moku e hoopikele ai ia lakou, a e lawe pu mai hoi i na palapala, e pili ana i ko lakon 'man poino ame ka lakon mau hana. Nolaila o keia Tian mea elima na mea i aa e holo mai malnna wanpa ; a na baslele hoi hikou ia Oeean Island ma ka la 18 o Nov., 18T0, ua holo mai lakon. Holo mai lakon a' hala be 15 la, anle lie hiki i ke panana a me no mea knhiknhi e ae ke alakai pololei ialakon, no ka nnkn paha o ka waapa, nolail», n« lnlilnli ino loa ke panana, a «no e ke kohikuhi ana, aka, ua hooikaika lakou e imi pololei i ke aln holo, i loaa pono ai ia lakou ke awa o Hanalei ame keia mno moknpuni. No ka mea, pela ke kanoha a ke Kupena ia lakon, e holo pololei a hiki i keia awa, a loaa na mea ai, alaila, holo pololei i Honolala.

Ma ka Poahn o keia pole aka neī, oia ka la _15 o keia mahina, aa ike rnua lakon ia Kanla a me Niihnu, a ma ka la Sab:tti, knPodo lakon miwaho o Haualei, aa aneane pahn he 15 <nile ke kaawale mai ke awn aku, aka, no ka pohu loa na hakalia ko lakou komo ana mai, napoo e ka la. Ma ia po na k»lewa lakoo niawaho ; na koi aku o Wm. Halford ia Lieut Tolll)ert ke alii hookele, e hookomo i ke awa o Hanalei ma ia po, aka, tia hoole mai ke alii hookele Lieut Tollbert, makemake oia e kalewa no mawaho a hiki i ke ao ana, nolaila, ua kalewa no lakon a kupono loā mawalio ae o Kalihikai, a hiki i ka hora 11 o ka po, ala mai o Lieut Tollbert, no ka mea, o kana wati ia, a iaia e malama ana i kana wati, ekolu lakou maluna o ka oneki, o ka Lutanela, John Andrews a me Peter, a o Wm. H;ilford a me James Miur malalo laua, he onawaliwali mai no nae ko JameB Muir, a o Wm. Halford hoi, e ala aua no hoi oia. Ia manawa no, ua uluhua loa o Lutanela Tollbert, no ka loihi o ke kalewa aua, nolaila, manao oia e hookomo lakou iloko o aina, a ia lakou e hookomo ana, ua komo lakou ma kahi kupono ole, he wahi nalu loa no ia, a ua pau lakou i ka poino ma:ka hora 2£ o ia po, a ua pae ola aku la o Jatges Muir a me Wm. Halford ma ka aekai o Kalihikai, aka, no. ka nawaliwali mai o James Muir a me ke pu, na make iho la oia ma ka hojra 6 o Aka, ua loaa no i na kamaaina, a ua hoao lakou e kokua ma ka ho-a ana i ke ahi; aka, ua niake loa. Ma ka hora 8 a me ka hora 9 o ia la hookahi no, ua loaa aku ke kino make o Lieut Tollbert ma Hanapai, he hapalua mile ke kaawale mai Kalihikai aku, a o John Andrews a nie ko Peter mau kino kupapau, ua nalowale aole i loaa. I ko Wm. Efctf<>rd & me James Mnir pae ana mai ma ka hora 5 o kakahiaka, ua lōaa mua aku ia Hailama a me Kalianu, a na laua i kokua, a mahope hiki aku kekahi poe e ae e kokua ia laua. Ia wa, huiia mai la ka lono i ko Hanalei nei poe, ua hele aku makou e haawi i ko makou mau kokua nna. A ma ia hope iho, ua lawe ia na kino kupapau.o da mea make maluna o ke kaa hoki i Hanalei nei, a ua kanu ia mnluna pono o

kekahi puu, o Puupoa ka inoa, lie ilina no hoi ia 110 ka poe manuwa, no ka mea, elna kino manuwa e moe mua la ilaila, tio Lakawana, a no kekahi manuwa Farani huli aina i ku mai ai i keia awa i ka A. D. ] 849 paha, he mau alii no hoi lana a elna no ke kulana Lutanela, a o keia Lutanela Tollbert hoi ke kolu—me akahi koa maoli, pau kauna o lakou e moe nei ilaila., nolaila, he lono nu hou kaumaha keia. Ua hai pu mai no o TVm. Halford, ua pilikia lakou no ka ai ole, he 20 la o lakon ma ka moana, ua kaaua lakou mawaena o lakou iho, i hookahi papaa palena i kela la keia la, a pela lakon i hoomanawanui ai a hala na la he 20, hiki mai lakou mawaho nei o ka aina, nolaila, pau ko lakou manao ana i ka make, olioli loa lakou ma kela po o ka la Sabati, a paani pu lakou me ka olioli, eia ka auanei he olioli pilikia keia o lakou me ka manaonao. Ua hai pu mai no hoi o Wm. Halford, aole e pilikia ana ka poe i noho aku iluna o ua Ailana la ika ai, no ka mea, he nui loa ka honu, ke Seal, ka ia maoli, ka manu a me ka hua, ua manaolana ia, ua lawa ia no lakou a hiki i ka wa e loaa aku ai i ka moku kokua. O keia Ailana o lakoa e noho la, oia no ka Ailana i ili ai ka moku o Kimo Pakaka ma mamua, a o ko James Robinson a me Capt. Mokina, nolaila, ua maumaua loa no ia ailana ika ili ia ena moku. 0 keia moku kana Amenka no hoi i ili ia ma laila, ua kamnaina mau noko HonoMu poe iaia, he wahi moku ia i hoounaia mai e ke aupnui Amerika e eii i kekahi awa ma Brooks, i awa no na laina mokuahi eku ai. Ua ike no paha oukou e ka lehulehu i kona moolelo i hoikeike īa ai e na uupepa. o kakou, oia iho la no ke ano o ua moku la, i ili ai iluna o ia ailana. He wahi olelo hoolana na Wm. Halfor<3, ua hoohiki oia aole e holo hou ma na hana e pili ana i ka holo moana, no ka niea, oke ono keia o kona poino ana ma ka moana, o keia poino hope loa ana no hoi, ke kiekie loa o na pilikia i loaa iaia, nolaila oia i hoohiki ai, a ua lawa kona manao wahi ana, i na paha he mea hiki e lawelawe ana oia ika oihana kahunapule iwaena o keia ao holookoa, no ka mea, ua maopopo loa iaia ua hoopau loa ia kona mau manao aia, a ua maopopo hoi iaia ko ke Akua lokomaikai, ma ka malama pono ana i kona ola; ina he oiaio kona manao paa e lilo i kahunapulo, alaila, ua hiki no paha ke hilinai ia, a e ikaika ana no oia ma ia hana, no ka mea, na ike pono oia i kona hopena. Eia no ia ma kahi o Wm. Kinney a me F. Bindt na luna o ka aina mahiko o Pnneeville e malamaia nei me ka oluolu, aia a hola ka Fairy Queen i Honohilu, alaila hoi aku ia. Ke malama nei ka luna Makai ina waiwai poino, me ka hooikaika pu e loaa na kino make i koe. KE KoRONEKf> N'IN'AU lIAKE . Ma ka la 19 o Dek nei. e» noho ihonei ke Koronem nin*ti k:imn make, oh k;i haleknIa aupuni o Kalihikai, e ninaninan i ke fcnmn o ka mflke ana o Lieut. J. Gr. Tollbert, a me James Minr. he n>an limolp i make o ka molen manuwa Sagainaw. mawaho ae o Kalihikai. Eia na Jnre i knhoia e ke Koronero, e H. J. Waaa, ka Lunakanawai Apaoa o Hanalei.

Albcrt S. Wilcox, S':mnel W. Wi!cox Henry Jr)hiison, Willinm Kinnoy, Frank Bindt. Henry Brniis, Ekoln'hoike :i n>» Jnre i nioaninao ai, o Wm, Halford. E. W. Hairam», J. W. Kahanu t a mai ka Inkoa ntan olelo ike, lakou i hooholo si i ka lakon olelo hooliolo, ke knmn i mnke ai o Lieut. J. G. Tolll)ert a me James Miur. 1 Ua make lana no ka nawaliwnli o ke kino no k« l«aa niiku o ka ai, ia lakon i ho'o mai ai ma ko hikou slu holo. 2 Ua make lana no ka loihi loa o ka waiho Hiin o ko laua kino iloko o ke koi, a oa nni loa ke ;ino. 3 Ua make lana eo ka ikaika loa o ka na--11 i liiki inai ia po 4 Ua make laua, no ka hookai ia o ko lana mau kino, i na akookoa, a ua eha ko laua poo, ame ko laua kino a pao. Aqo ka hni pu ana o keia man mea a pau, oia na kumu i make ai. Aole i pau pono na olelo hoike, u na hoike ma keia hoike ana, no kn mea, ke wikiwiki mBi nei ka manawa holo o F>iiry Queen. Ma ka la 20 ae, oa loaa hou akn ke kino kupapan o Jobn Andrews, kekuhi o na buole i make ma ka waapa hookatii, ma kapa kai o Kilanea, i ka loaa ana aku, aobe oDft aaho, ana na keiki Amerika i malama. Ua oleloia o keia 3. Andrewa, ua kepß ia oia, e ke Cipt M'. Sicard o Saginau>, o lilo i mea Inn i kahi o oa Ailana la a lakou i manao ai" e holo. 0 Peter Francis koe he Guarter Master ia, aole i loaa kona kino kopapan. Me ka mahalo. David Kaukaha. Hanalei, Dek. 21, 1870.