Ke Au Okoa, Volume VI, Number 40, 19 January 1871 — KA MOOLELO HAWAII. NA S. M. KAMAKAU. [ARTICLE]

KA MOOLELO HAWAII.

NA S. M. KAMAKAU.

HELU 58

Ua hoopunahele aku o Louo ia Kapaihi-a Hilina, a aa iilo oia he mea nui loa imua o na'lii a me ka poe aialo o Kapaibi-a-Hilina, a aa lilo i puaku nui no na waiwai a pau o keMii, aka, oa loaa mai kekahi knia nui ī ke . - a|itaQ no„ka, papahele loa o i a ua kli i 'io' ka punahele mua i loaa ia Kapaihiahilina. Ua baku o Kapaihiahilina i kekahi mele boalohaioha i ke alii oo ko laua hele ana i ka naheleheie o Kaaai, a penei kela mele : O Lonoikamakahiki ka pua a kalani, 0 kalani kapa a Keawe i hanan, Hanau kaluni ke'lii kuhalau, He halaa nehe lono mai Kapaaho, Ka ahanla kapo o Kumalaoahenra, Ua hewa, ua hewa e— Ua hewa ia'na Ia he hoomauhala, Aole ano hala i hoomau ai ekalani, Kii mala a ka pua a kalana, He kalana ka i ka hele aoa, "Hele ana i Opikananni i Opikanalaoi, 1 kahaa a kanou i ka papa kalena, He an ka aioa, . Ka aina o Wakea i ooho ai e o Wakea, 0 Wakea ka lani, Ka pua a Keawe i hanau, . Hanau mamua ka hoa, Ukaii aku mamuli ka hele, 01 hele mai ka wa kini, . A hune, a mehameha, a kanaka ole, Hele kooiua i ka nahele, Tkalaad-.k6a kumu ole o Kahihikolo, Hihihili aku ika malo palai pau, Hahaki i ka lauki pea ma ke kua, la loaa ke kapa aahu o kaua, O hele, o heie a— 0 hele a ai i ka hua pala aka hala, i tajawao Kookoa," • 1 ka a«a lau hinalo aala, Awa ona o Mamahoa he hoa e, He kaopn e Lono e, He kanaka au no ka ua iki, Ina hoi ba he hoa au no ka ua iki la paia, He hoa i ka nahele lauhala loloa, Mai Kilauea a Kalihi ia, O ka hala i ai'na kepa ia e ka manu, 0 Pooku i Hanalei la, Hala ia mao a kaua e ke hoa ē, - He hoa makani lauwili poaihele, Mauka o Hanalei iki a Hanalei nai, Mauka mai hoi kekahi ua, Makai mai hoi kekahi ua,

Ma nae mai hoi kekabi ua, Malalo mai hoi kekahi ua, Malooa iho hoi kekahi ua, Malalo ae hoi kekahi ua, Ma ka lae hala o Punpaoa, Ilaila ka ua kike hala, Hoowalea i ke one ai a ke kinao, He kinaa ai hala o Mahamoku, Ka ua hoopala ohia o Waioli, He olioli au e'pono o oe ka haka a, O ka haku maka o kalamanuu, 0 Kamakaleioku kalai aku Hooneeoau, Ke ana a Kalaukanikani, Kaoiku hele ka ua i kaupaku o ka hale o • moe a, Ilaila ka oa haahula i ka oahele, Haahaa ka ua i ka oahele, Lauwili ka ua i ka naheie, Opea ka ua i ka nahele, Kilihuoa ka ua i kanahele, Pohina ka ua i kaoahele, Anuanu ka ua. i kanahele, Koekoe ka na i kanahele, Opili ka ua i kanahele, Haukeke kaua i kanahele, Hoopala ohia ka ua i kanaliele, 1 ka oahele o Laauhaeleele o hele a, Walea kanaka i ka hele a hoi mai, He lalo ino he lalo akiaki ka ko muli nei, Eia mamuli ka ukali ka eleele, Kc pai ka hookuke a, He nani nei hele ua hookuke oe, Eia la ka hewa o ka noho halo, O ka noho a ku ae haalele, Loaa la ko'u kiua ilaila, 'Ko ka ohoa nkali ino a, Aloha a haalele ia oe kē hele nei, Ia hele kikaha ae la ka ua o Hopukoa, A Waialoha, eia la e— Aloha wale ana ka wau ia oe iloko o ka ua hoa. I ka loho ana o Lono i keia mele o Kapaiahilina, a me nn wahi a pau loa a laua i haele ai me na pilikia he nui i loaa ia laua ma ko laua hele ana mo ka pilikia a me ka pololi a me ka ilihuoe, a me ke anuano, a me ke

kuekoe, a me ka powa ia mai, ua hu niai la -he aloha nui ia Lono me ka uwe, a aole hoi e hiki ia ia ka uumi iho i Ur. nui o ka waimaka. A nolaila, ua oi pa umi aku ka punahele o Kapaihiahilina mamua o. ka punahele i loaa ia ia mainua. JVo ka hele ana o Lono i ka makaHeai a me kana mau hana. I ko Lonoikamakahiki noho anpnni ana, a me kona hooponopono ana i ke aupuni n maikai ka noho ana o na'lii a me na inakaainana a pan, a nolaila, ua makemake oia e. hele b«a e ike ia Kauava e ike i kona wahi i lie;.le^^p.oleyair a e ika..^ "paaioihewa-oa'lii o- OsWmiitaa&j&a. <Kock laa, o Kealohiikikaupea, o Ksuhiahiwa, o Kaweloehu na'lii o Kauai Oke kuikahi kekahihana nui a Lonoikamakahiki i holo mai ai e huipo me na'/ii a e haoa pu me na'lii ma ka oluolu, aole e kaua wale ako kekahi alii me kekahi poe alii. 0 ka hoailona »lii o Hawaii. be kahili nui O Hnwaiiloa ke kaI hili o Lonoikamakahiki, ao'e i laba. ke kabili noi i na'lii e ae o na mokupani, aia no ma Hawaii kahi nui oka hulu 00. A hiki ika wa i holo mai ai o Lono, oa owili ia na kahili nui nei o Hawaii loa, a i ka wa e kukulu ia ai iluna, ua hina kanaka ilalo o ka waha o na waa o Lono,-o»a keia ano i hoomanao ia aku ai ke akua makahikL Ika holo ana mai o Lono mai Hawaii mai, ua kukulu o Lono i kona hoailona alii, a ua kau pu ia kahae iluna o ke kia o na waa he manu kaopu, a ua hiki ia na eheu ua anana aku a paka, aia iluna ponn o ke kia, a ua eehia kona holo ana mai e hoipu me na'lii o Maui, a ike' o Kamalalawalu ke alii o Maui, ua hoookipa no me ko laua hanohano aiii. Iko Lono hnipu ana me Kamalalawalu ke alii o Mani, o ka hana nui a na'lii malihini a me nalii kamaaina, o ka heenalu, a ua oloolu ia lakou ia mea, a he mea ia e hoike mai ana i ke kanaka akamai a me ka wahine akamai, oole hoi oia wale. O k'a hoike aoa kekahi i kanaka .maikai, a me ka wahine maikari, a ua oluolu i ka maka ka nana ana i ke ano o na mea a paa, a pela na puupaa oi me na funa īāiretāwe, a me na punkn o nājmea ai a kaalii, a o Looa aoleMioike i ba mea kupooo ia ia no ke ahiahi, a pau ka ana a me ka auau aoa o ka wai, a aahu ke kapa maloo, a ua ka molehulehu, alaila, hoolale ka ahaaioa a na'iii, a hiki oa mea ai, ua mnkaukau mua ka kamamau mea ai, aua makaukau ka awa. 0 Lono, aole i makaukau kana mea i ono ai, a nolaila, ninau ae la o Lono i kana moa pulehu. Hoole mai. kana puuku nui, " «ole i moa" Ua hilahila ke alii i ka makaukau ole o kana mau mea ai, a ua hookumakaia mai ke alii o Maui i ke'lii o Hawaii, ma ka makaukau o kana poe kauwa. " E kni ae ana o Lono i k'ana puukn lawelawe o Puapuakea ka inoa, a kahe ke koko ma ka iha." Aia maloko o

ka halealii keia ahaaina, aole mea makaukau maloko/>laila. A lalau ae la o Puapuakea me ke kahe o ke koko, i ka hokeo, a uouhi ae i ka moena hiaalo o Pona, a hohola iho la, e onuhi ka poho kapoahi me ka lanahu me ka pulupuln, a o ka aunaki me ka anlima, a paa ae la no kekahi lima iluna i ka aunaki me ka aulima, a hia aku la i ke ahi a puluj>ulu iho la aa ke ahi ir" ka hikiwawe loa a hoa ke ahi iluna o k'. nanaho, a uhae no i ka puawa komo i ka waha, a lalao no i ka moa haehae i ka eheu haoio i ka paakai kau no i ke ahi, hahae no i ka uha kaa no i ke ahi, hoooahi no maaa awa i ka lua ua lawa, ke olelo nei ke kauwa puuku, " aole ka i olelo mua mai ke alii a lobe mua ke kanaka, alaila, eha pono ke kanaka." Aka, ua hikiwawe ka moa o ka moa, a ua pau koke ka awa iloko o ka apu, mamua o ke aumiki a me ka lealea aoa o ka awa o ke alii o Maui, ua lilo e ia Puapuakea ka hopu o ka lepa. Ua nui ka mahalo ia e ua'lii a me na kanaka a pau no Puapuakea, no ka mea, he hana hookumakaia keia i haule ke nlii o Hawaii i ke alii o Maui, nolaila, i ka wa i makaukau ai ka ahaaina, olelo aku ke alii o Maui i ke alij o Hawaii. " I mau moa pulehu ha pupuawa o kaua, a i ilio pakii " Aole e hiki ike alii o Hawaii ke lalau ae i ka manawa kupono, na makaukau loa ka ahaaina, aka, ua makaokao ke kauwa lāwelawe o Puupuakea, ma ka pepeiao o ka ilio, ma ka eheu o ka moa a ua moa koke i ka wa pokole, olelo mai o Kama ke'lii o Maui, ia Lono ke'lii o Hawaii. "Ua komo mai iloko a'a ka makemake i kau kauwa, e aho na'u ke kauwa a kaua." Olelo aku o Lono ke'lii o Oawaii " Aole keia he kauwa nn'u, a lole no hoi he kunaka no'u, o ko'u kaikaina ponoi maoli no keia, ahe kanaka nui imua o'u, a o ko'u kaulnna nina no ia, a owan no ke alii, a oia moi no mahope o'ii, a o ku mukupaui mai o Hawaii, a me ka lahuikaoaka a pnu." (Aole i pau.)