Ke Au Okoa, Volume VI, Number 45, 23 February 1871 — Ka Huakai makaikai a ka Moiwahine i ka mokupuni o lalo. [ARTICLE]

Ka Huakai makaikai a ka Moiwahine i ka mokupuni o lalo.

E KE AU OKOA E ;—Aloha oe: I ka la Poakahi o lanuari 23. hora 9, kak. haalele ia Waimea ka huakai pii mauna a " Maikai lili hemolele i ka la lena, Lena ke oho o ke kukui nono i ka la, Ma-u ka awapuhi i nolu i ka palai." O ka nui oia huakai, he haneri a keu ka huina. He la malie maikai ia, kupono no ka huakai pii mauna, ua malu hoi i ke ao naulu kukui lau nui o Kona, nolaila, lai maikai ka ka iho'na i na kualono loihi o ka uka Waiahulu, a komo wale i ka olu lau koa o Kahalauaola. A huli nana i ka nui o ua halau la, e waiho ana no kapuahi a Ola, a me ka niho'na pae o ke kahua, 50 anana ka loa, a he 10 ka laula, a ilaila o Puukapele, he kilakila maikai kona kulana, a he liilii wale no nae ia ia Kalani puni makaikai honua, he manawa ole ia, noho ana iluna o ka piko o ia puu kiekie, iluna olaila kahi kanaenae a ka malihini. Ia Kalani Kamehameha V i kona mau la opio, ua noho oia ia uka no ke ki puaa, a ua kukulu ia e ia kekahi ahu pohaku, a me kekahi pohaku nui, me me kona inoa, ame ka manawa ana i hiki ai ilaila, minamina nae makou i kela pohaku, no ka mea, ua hulihia, a ua kaa ilalo i na kaulu kuhoho ke alawa iho. A holo mai laila aku iloko o ka ulu wehi laau Puukapele, a hiki aku la i Waineki hora 4 ahiahi, he kahawai maikai ia, a i anei e pau ai ka lealea a ka lio, a hoomaka aku e kuoe hele i ka loa me ka laula o " Koianana." A he mau minute, ua paa na hale kamala ma keia awawa a makou i hoomoana ai, uhi ka noe i ka liu la, puoho mai la na lapalapa ahi, e oiliili ana i o ia nei, a ua hoomalamalama ia ia po a ao. Poalua hora 9 kak. haalele ia Waineki a hoomaka ka hele wawae ana o ka huakai ma ka hoonoho ana malalo o ke alakai ana a P. W. Koakanu, o na wahine a pau mahope iho o ka Moiwahine, o na kane ka hope loa, a komo aka la i ka wao laan o Kapukaohelo, a hoea aku la i kahi puu hulahula, e kiei aku ai ia Kauaikanana, hora 8 me ka hapa kak. ko,makou anana i na pali kuhoho, ilaila i ike ai makon i na keiki mama o Makaweli, he lohena i ka leo o ka ilio, i ka haiamu a ka puaa, eia ka ua paa, a pii mai la lakou me ka ili puaa, e lawe hoi o Hiue ia lakou, kupopou aku la makou, be ihon'na pali a hiki i lalo o Kauaikanana, he wahi umalu, a ua kau iho he pohaku palahalaha maluna a e malu io no i ka mana ua. Ilaila na kanaka elua no laua kahi moolelo uuku, penei: " hiki laua ilaila i ka wa e haluku ana na paka ua o ka hooilo, a komo mua kekahi o laua ma ia wahi umalu pali, a loaa ia ia ka malu, a holo loa kekahi ma kela aoao ma keia aoao a pili wale aku la no, aole malu, a oiai oia e ku wale ana me ia hoomanawanui, kahea ae la oia me ka olelo. " A ua kau e ka ua, kikii ka ua i kanana keia" lohe aku keia kanaka e noho ana i kahi malu, a holo aku la i laila me ka manao he leo no ka pono io, a holo koke mai la kela ma ko ia nei wahi, a loaa kahi malu, a pili wale aku la hoi kela ma kumu pali, a opili i ke anu, a make iho la oia, nolaila kapaia ka inoa o ia kahawai o. Kauaikanana." A haalele ia laila hora 9 kak. pii ma kela aoao a hiki ike kualono o Kaheanaokamaokauaialakai, ilaila, nana aku la i ka luna o Waialeale, a me ka ulu laau iluna o ka piko o Kilohana, pii hele ma ia kualono, a ka pii ana o Kaluaakoi, ilaila, haiamu hou ka puaa no ka paa hou ana no i na keiki a Hiue, a o na ili ka i malama ia, a malaila aku iloko o ka ululaau mokihana, hoea aku la me ka olioli i ka ike ana aku ia Kalehuamakanoe ma hora 12 awakea. O ka nonohe mai a na pua lehua iluna o ka mauu kohekohe, he maoli io no. Ina no e hiki i ka manawa pua, e kue pau io mai no o Kalehuamakanoe i kona nani maoli, he poepoe ka ili honua o kona waihona, ua apo puniia e ka ulu laau kiekie, he 1-4 mile ke ana puni, a no ka nui o na laau mokihana, nolaila, nui loa ke ala o na lehua akipohe. A na Kalani no i hoau mua ae ma ka ako ana i na puu lehua makanoe elima i hookoe ia iho nana e keia kau haule lau o keia hooilo, i mai la oia, "ina o ka manawa pua keia o ka lehua, alaila, he nani maoli ke nana aku maluna o keia wahi." Haalele ia laila i ka hora 1 auina la, a komo hou iloko o ka ulu nahele e nihi ana, e alo ana, e kolo ana malalo o na laau nui, i ka iho'na haiki paheehee a hiki i kukalaakamanu, a iho hou ilalo o kahawai o Kawaikoi, he piina pakikakika aku ia, haiki ke ala, he paa lima i ke aa ohia, he keehina kahulihuli, a hiki aku i Kalepokani, a malaila aku iluna o ke oneanea o Halepaakai, noho hoomaha o Kalani a kakali i ka poe hapanea no ana. A hele mai keia wahi aku, ua hala na pali na awaawa, na kahawai, ka piina, ka iho'na. A ke hoomaka nei ka hele i ka naele, he ano okoa na mea e ulu ana, aole i ike ia ma kai nei kekahi mau laau o keia wahi, naele ke alanui, komo pu na wawae iloko o ka lepo, hi-o i o, a i anei, e like me ke kanaka ona, uhi mai ka noe, puanuanu na mea a pau, ke

nana aku oe me he oho hina la ke aiai o na lauoho me ka umiumi. Pela ka hele ana aku o ia wahi iloko o ke kapekepeke a ka ino o ka naele o Alakai a hiki aku la i Kapiliikahuamoa. a huli hou aku la makou iloko oia naele, ua uhi mai la ka noe o ke ahiahi, a moe ilaila i ke anu o Aipo, uhi paa mai la ka noe, pulupe na mea a pau, halana mai la ka wai, aole malumalu halē, aole mea maloo e noho iho ai, aole wahie maloo, haihai makou i na lau laau i mea haliilii, ua noho okuu wale kekahi poe me na kapa palu pu no. O ka Moiwahine, aole no i loaa iaia kahi e hoomoe ai kona poo, ua pulu pu, ua anu pu no hoi, ua alo i ka ino o ka naele o Alakai, a me ke anu o Hauailiki, a o ka leo ka mea aloha i ka heahea ana mai, " maanei pu mai no kakou." Pela iho la i hoomanawanui pu ai a ao ka po, a ma ia kakahiaka hora 7, pau ka paina me ka inu kope ana; kena mai la "ka Moiwahine ia J. Kauai e hoomaikai aku i ka Haku, a pau ia, o ka haalele no ia ia Aipo. A hoomaka hou ka hele ana iloko o ka naele o Kipapaaola, o Kawaakoo kai luna, mailaila aku hiki Kilohana; aia nae ma kela wahi o Kipapaaola, ua kipapaia i ka laau kauila e kekahi Moi kahiko o Ola kona inoa, ua ku ke pao o kana mau hana nui, a ke waiho nei no a hiki i keia la; a ua kipapa ia eia kekahi hapa o keia naele me ka laau kauila i lawe ia mai kai mai o Puukapele, a ua lawe ae ka Moiwahine a me na poe makaikai i kekahi apana laau kauila, i mea hoi e hoikeike ai. O Kilohana ka palena mai e pau ai kahi hiki ke hele maoli ia, a nana ia Hanalei, a ia lalo o Wainiha, a ia Haena me na hala o Naue i ke kai, me he makau ea la ke one o Mahamoku, nana iho hoi i ke ala pali o Maunahina; ke iho aku ma keia alanui, ma ke aa-ohia e hiki ai ilalo o Wainiha, e like la me ke kanaka e iho mai ana ma na likini o ke kia moku, he haalulu a he makau ka malihini, na ke kamaaina no e alakai lima pu aku a hiki ilalo. I ko makou hiki ana ma ka hora 8 o kak. o ka Poakolu, la 25 o lanuari, aole i liuliu ka nana ana iho ia lalo, alai koke mai la ka noe, a noho iho la ka Moiwahine no ka paina pu ana i kekahi mea-ono nui, i malama maikai ia e kona kuene nui H. Kahanawai, ua mahele ia, a haawi mai la ia makou. Ua hoana e ia keia mea-ono, a ma keia wahi e ai ia'i, a ua ko io no hoi ka upu ana. A pau ia, kena ae la oia e kanuia na hua wi a me ka alani, ma ia wahi, aia iloko o ka lepo koo-u o ka luna o Maunahina, a mahope o keia mau mea a pau, kena mai la oia, " E huli hoi kakou." Haalele ia Kilohana i ka hora 9 o kakahiaka, a hoi aku la ma ia alawai a hiki aku i ka ihona me na piina ikiiki o na kahawai, a hiki i Waineki, hora 4 o ke ahiahi, alaila kuu ka nae, kau maluna o na lio, a o ka hoi loa no ia a hiki i kai o Waimea i ka hora 9 o ka po me ke ola maikai.

Ma keia huakai pii mauna a ka Moiwahine Kaleleonalani, i kau nui aku ai kona manao e ike maka i na wahi kaulana kahiko o keia Mokupuni. Ua nui no na leo hooiloilo, e olelo mai ana, "He manawa ino keia, aole e hiki ke pii i keia mahina, ua nui ke anu, ua poho ka naele o Alakai, a pomaikai oukou i na e hoi ola mai a pauloa." A ma keia mau manao kanaka o lakou a pau, ua lilo i mea ole, ua hiki like mai makou a pau me na hapauea pu o ka pii ana o ka mauna.

" A o i h -po Emalani, I ke anu o Aipo, I ka lipo o ka naele, I ka noe o Alakai." Aka, ua inea no nae, ua kaana like ia i na pilikia a pau, ka piina ikiiki o na kahawai, iloko o ka ulunahele kupiiikii, ke kolo ana malalo o na pihaa, ke koele wawae ana iloko o na aulana wai lepo poho o Alakai, i ke anu hoi o na piina paheehee, a paa na lima i ke aa-laau. A no ko makou kaana like ana i keia mau pilikia me ka Moiwahine, ka mea hoi ana i hoao ole ai mamua, nolaila, ua ili iho maluna o makou na manao menemene me ke aloha, no ka mea hoi, ua ike pu makou me ia ina inea lokoino o ia uka ahiu hoomakamaka ole mai i ka huakai malihini, aka hoi, no ko makon hiki maikai ana mai i kai nei me ka Moiwahine, ua holoi pau ia aku ia anu maeele a ua maemae. Ua kakau ia keia mau hoomanao aloha pumehana ma na puuwai o na mea a pau e ukali ana ia ia. Aka hoi, ua naauao mau no ke'lii, aole o ka pomaikai wale no ke loaa ma keia honua, aka, o ka ino pu no kekahi, nolaila, e hoomaikai ia ka inoa o ka haku. Eia iho malalo nei, e loaa ai kekahi palapala mai ka Moiwahine, e hahai ana i ko'u hoaaloha o ka aoao palupalu ma Koloa i ke ano o kana huakai hele mauna, a penei no ia:— Kanaana, Waimea, > Jan 26, 1871. J Aloha oe e H— ■ . " E haawi ae oe i ko'u aloha ia K— Kupono loa ka loaa ana mai o kau mau olelo e aloha ana i kuu ike i ke anu o ka mauna; a ua loaa ae kau wahi leta ia'u iwaena o ke anu o Alakai, e naku hele ana iloko o ia wai

me ke anu io no. I kapo o ka Poalua iho nei moe makou i Aipo iloko na wawae o ka wai e uoho ana ke kino i ka pulu wai, e ua mau ia ana olana e ka ua noe he koekoe wale no ia la me ke anu maeele opili pono ole, ua ike pono o L.—ia anu, a kuhi maoli no au e mai ana ia. Hu ka aka no na hana i hanaia, ia po pau kauoha a kahi poe no ka manao e make maoli ana no ilaila i ke anu. Me ke aloha, KALELEONALANI. . L. Keliimoewai. Koloa, Feb. 6, 1871