Ke Au Okoa, Volume VI, Number 46, 2 March 1871 — HE MOOLELO NO IVANAHO! [ARTICLE]

HE MOOLELO NO IVANAHO!

Aole no i nele o Rotewuda i na pale no ke kue ia mai, a iloko oia wa haunaele o ka aina, aohe he poe kanaka i a-a e hoopilikia akn i kona wahi noho. No ka niea, o na wahi a pau i paa ole i ka pale, a me na kiai e ae e maluhia ai ka noho ana i pau no ia i ka hao wale ia, a e puhi ia no hoi i ke ahi, mamuB ae o ka hiki ana mai « ka malamalama o kekahi la ae. Ua eli ia na anwaha nui a puni ka pa, a hoopiha ia me ka wai o kekahi kahawai e pili kokoke aaai ana. Ua nalua ia na pou laau oioi iluna, maloko a mawaho mai o ka auwaha, a oia na mea nana i hoomalu i ka wai a me na kapa o ka auwaha, a puni ka hale. Aia ma ka aoao komohuna mai ka puka e komo ai ma lta pale mawaho aku nei, a maluna o ka uwapo huki e hele aku ai a hiki i na pa oloko aku. Ua malama pono ia no hoi na wahi e komo aku ai iloko o ka puka pa me na pa!e huina oi maloko mai i wahi no na poe pana pua, a me na poe o ihe e kue mai ai i ke komo ana aku o ka enemi. I oie ai hoi e ku i ko waho mai pua. Mamua iho o keia puka pa i oe ai ke Temepela a puhi ae la i kana o-le; a i keia manawa ke hoomaka iho ia ka ua e haule koikoi iho me ka ikaika pono ole. iMOKUN T A 111. "Mai ke knpa kuhakai mai, [mania, Mai kn nluaoa mai o ka Moana GereI hoi mai ei ke Sakona ikaika, I akahi no a mohala ae, IVona oa lauoho pala lenalena, A me na maka ulit:li." Thompsoris Liberty. Iloko o kekahi keena nui akea, nona ke kiekie i hoohalike ia me ka loa a me ka laula ; aia hoi, e waiho ona kekahi papa kaukau loihi i hanaia noloko mai oka laau oka. He ano papa manoanoa ; oia 010 ana mai no mai ka ululaau mai, aohe i hoomania iki ia iho k»u wahi heu me ke koi kahi. Iluna olaila kahi i hoomakaukau ia ai ka aina ahiahi a Cederica ke Sakona. O kanpaku iho oiuna 0 na kaola no a me na aaho ibo a me ke pili; a oia wale iho la no na mea nana i pale mai i ke keena mai na kaupaku mai okeaouli. He mau kapuahi nunui ka i haoaia ma kela a me keia aoao o ke keena noi ; aka, o na puka uahi oa-hwīāia me ka hemahema loa, a nolaila, ua nui ka uahi ī puka mai iwaho a komo ae iloko o ke keena holookoa. Na ka - eleele o ka uahi i hoopouliuli aku i na paia a ma na kaola o ke keenn, a ua ano hapaupau elaele i ka aana aku. Ma na aoao o ke kee na, e kakau mai ana na mea kaua, a me na mea hahai holoholona, a ene kela a me keia kihi o ua keena nēi na puka e komo aku ai iloko o kokahi mau wahi e aku o ka hale nui. 0 ke ano o ka hanaia ana o ka hale pela, mamuli no o ko Cederica makemake e hoo mau i ke ano o ko Sakona noho ana. O ka papahele, he puna i kewili pu ia me ka lepo, a oolea no hoi e like me ke ano o ka hanaia ana o oa papahele oloko hale papaa i keia manawa. Hookahi hapaha o ua keena nei mai ke komo ana aku, he haahaa, a o na ekolu hapaha i koe aku o ke keena, ua kiekie iki ae ke kapili ana i hookahi anuu, a ua kapaia ia wahi o ke dais ; o na poe hoa hanohano waie no o ka ohana ke noho malaiia, a me na malīhini koikoi i hiki mai. No keia mea, he papakaukau loihi okoa no ki iakou e moe fcea ana, ua hoouhi ia me ka lole ulaula ; a mawaena konu o ua papa la i moe okoa mai ai ka papakaukau o na kauwa ma' kahi haahea iho, a malaila lakou e ai ai. Ua iike ke ano o ka waihona me ka hna T. O na paia a paoi o kahi kīekie aku o ke keena, ua uhi ia me na paku e kuwelu ana, a o ka papahele, ua uhi ia me ka moena lole 1 nlana loea ia. Ma na wahi a pau o ka aoaohaah?a o ke keena, aole iuhi-iJfi kekahi mea e ae, oia mjHiTM ōīuna iho a me na paia j ka puna, a he mau noho loloa - manoanoa ko lakou e ooho iho ai ; aole no boi he ahi iho no ko lakou pakaukau. Mawaenakonu o ka papakaukau kiekie, elua mau noho i oi ae ke kiekie mamua o na noho e ae, be mau noho ia no kn haku kane a me ka haku wahine o ka ohana ; na mea nana e haawi aku i na pa ai, a mamuli oia ano i loaa mai ai ka inoa hoohanohano no na hakn hale. " Na Mea Mahele Berena." He mau paepae wawae ko ua mau nohn nei, i hana ano e ia me na pio i okomo ia i ka iwi niho elepani, a he hoailona hoi ia o ke knlana kiekie i maa man ia lakoo. Hookahi o keia man noho e noho ia ana e Cederica ke Sakona, i keia maoawa, a o kooa kulana nae he barona, a i kapaia akn ai e na poe Noremana, he Feranekalina. E nanki ana ~oia.no ka lohi o ka aioa ahiahi. Ma ka nanaioa aku i kona man hiohiona, he hikinrawe ka pii koke o ka ena ; ke houlolohi iki ia ibo ka maoawa o kana mea i makemaka ai; aka, he lokomaikai nae, a me ka b«abea. Aole i oi aku kona kiekie maInna o ke kalaoa mau o na kanaka, aka, he laola nae ke kipoohiwi, a loloa boi na lima, a ikaika ; • like me ka ossa i maa man iloko o

na luhi okc kaua, ume ku .bai holoholona ana L T a palahalaha kon-i mau popaliaa, me na maka uliuli uunui, he mau maka oluolu nae. Maikai pono kona mau niho, ame kona poo, he puui kamailio, me ka e-e-e, ako, he huhu hikiwawe. Hakikohuia konamaa muka e ka haaheo » ka lili, no ka mea, ua hoowalea īa kona ola aoa, mamuli o ka hilinai i kona mau pono iho a me kona hanauna nona mai oia, a e hikiwawe no hoi oia i ke kue aku i ka poe e hoino mai ana i kona hanauna, a me ka mauio o kona lahui hookahi. Ua mahele like ia kona lauoho loloa lenalena mawaenakonu o kona poo, a iho aku la a hiki i na ki poohiwi ; ua ane ahia iho la ka welelau o ka lauoho, aka nae, o ka nui o liena mau makahiki, e aneane aku ana « hiki i ke kauaono.

O kona kapa aahu e komo ana, ua like me ka waihooluu omuomao o ka lau laau, i ha naia me na hulu makalii ma hai a puni o ke kae i» ka lole. Ame ia ano huln no hoi o loko ii puni o ke kapa, a i ka nana aku, ua like me ka hulu oke kurela ahinahina. He lole holoko wale iho no keia mawaho o liona kapa komo ulaula pili pono i fae kino. He mau lole pole wawae no hoi kona oia ano hookahi, aka, aole i hiki aku ilalo o na 010010 wawae, me ka waiho wale no oke kuli. 0 kona mau wawae, ua pale ia me na kamaa ili i like pu no me ko na kauwa, aka, he oi ae nae ka nmikai o na ili o kona i hoopan ia ma ke alo me na lou gula. He mau kupee gula no kona ma na lima, a he apo a-i palahalaha oia ano melala hookahi no ma kona a-i Ma kona puhaka, he apo i hanaia me na opuupuu metila o kela an > keia ano maikai, u ma ua apo la i hoopaa ia ai kekahi palii kaua oi loa pokole. M&hope aku o noho e kau mai ana Kekahi koloka ulaula i laina pa ia me ka holu, a me ka papale kapu o ia ano hookahi i ulana mikioi nui ia me na mea makamae, a oia hoi ke kapa owaho loa iho ke makemake oia e hele. He wahi ihe pokole me ke poo kila palahalaha ke waiho kunihi mni ana ma ke kua o kona noho, a oia kona kookoo ke makemake oia e hele.

O ka nni o na kauwa no lakou na aahu kulike ole i kekahi a me kekahi, e hoike mai ana ko lakou man aehu i ka waiwai nui o ko lakou haku ; a no ka lohi loa o ke kahupnaa Guruta i ua ahiahi nei, i ke kumu i kakali īnai ai lakou i na kauoha a ko lakou haku nui. Eiua mau kauwa kiekie, a ekolu paha e ku ana mahope o ko lakou haku maluna o ke daisa, a o ka nui o na kauwa malalo aku ma ka papa hele haahaa oka hale. O kekahi mau kauwa e ae, he okoa loa ko lakon mau hoailona. Ekolu mau ilio hahai holoholona nunui, na poe ilio i hoowalea ia no ka hahai dia ahiu, e kakaii mai ana lakou no ko lakou mau paina ahiahi ; a he mau ohana ilio okoa ae hoi kekahi no lakou na poo nui pokou, ame na a-i no'uno'u; me na pepeiao loloa; a elua mau ilio liilii iho, i kapaia o na ilio hapa alopeka. Hookahi ilio puweu nui kahiko i hookokoke loa mai i ka noho o Cederica, ae onou mai ana oia i kona poo mawaena ona kuli me he mer. e hou mai ana i koua nuku iloko o na lima o kona kahu, aka, ua kipaiJU itoke ia aku e ka leo kauoha e hele. " E hele aku e 6oloda, e heie aku, aole kei? o ko'u manawa hoolealea."

O ka oiaio nae, mamuli o ka ike ana aku i na hiohiono o Cederica, aole i noho mumule wale iho kona ronu noonoo ana. B knli ana oia no ka Lede Rowena, o ka hoi ana mai no ia o ua lede la mai ka pule ahiahi mai 0 kekahi halepule e ku ana ma kahi mamao aku ; a e wehewehe ana oia i kona mau kapa aahu, ua pulu loa i ka ua o ua ahinhi la. Aole no hoi he mau mea i lohe ia mai no Guruta a me kana mau ohana puaa, ua lohi loa kona ho-a ana mai ka nlulaau mai i keia ahiahi, a mamuli o kona lohi ana i puka mai ai na noonoo ana iloko ona, o ke kumu paha o ia ua hao wale ia akn e na poe pakaha wale e noho ana iloko o na ulalaau, a i ole ia, e kekahi mau alii barona e pili kokoke mai ana iionawahi. No ka mea, o ka hapa nui o kona man waiwai kuloko oia no na ohana puaa hc lohulehu, a o ka hapa nni nae o lakou aia iloko o na ululaau kahi i hanai ia ai 1 kahi o loaa ai ia lakou o na ai o ka nahelehele, Ua kukai pu ia kona mau nauki ana e o Wamaha, kaua puaaheleJ>ogtsāiea, nana e hoohoihoi mai oa luana ana o ka aina ahiahi, a me na inu kiaha waina ana e like me kona ano maā maa. Ua hoohui pu ia aUu no hoi i keia ka hala loa ana oka wa paina nhiahi. O kona mau naluea i keia manawa, na hoopuka ia ae no ia me na ninan kakaikahi ana i na poe kauwa e ko mai ana me ia, a i ka luna lawe kiaha pu, ka mea nana e haawi mai i ka waina ia ia iloko o kekahi kiaha dala.—"No keaha e lohi nei ka lede Kowena" wahi ana. " £ wehe ana ia a komo iho i kona knpa," wnhi a ke kauwa wahine, me ke ano hiaai o ka olelo ana e like me ke ano mau o na pane sna a na kauwn wahine i na haku hale o keia manawa, " aole paha ou makemake e noho mai ia i ka papaaina me kona kapa holo lio ? Aole hoi ho lede iloko o keia okana aina a pau e hiki ke awiwi i ke kahiko ana ia ia iho mamua ae o kuu haku wahine."

O keia mau pane ann mai a ke kauwa wahine, ub hoohalawai ia mai oo ia me ke aoo punihaniha ma ko ke Sakona aoao. '' Makemoke nn e hele oia i ka pule ma ka ws malie ke hiki aku i kona wo e hele bou ai i St John's Kirk ; aka, iloko o ka inoa o na uhane ino he umi," Wflhi ona, a huli ae la i ka luna lawe kiaha, me he mea la ua hookahokahe ia kona mau manno iloko o na nuwaha o ka makau ole, "iloko o ka inoa o na uhane ioo he umi, heaha ka moa e lohi loa

nei o Guruta ma ke kula ? Ke manau nei nu ua loaa ka poino i na ohana puaa ; aole oia i makaala me ka malama pono i kana oihana, a e hoenele aua au i ka hookiekīe ana ae ia ia ma kekahi kulana maikai 3e, no ka mea, mamuli au hoolilo ia ia i koa kiai."

Pane mai la ka luna lawe kiaha osewada, " Ke kokoke ae nei e akahi hora mai ka wa mai i kani ai oka bcle ahiahi." Ua hoohalawai ia mai keia mau pnne ana me ka hoomahuahua ia ika nauki oke Sakona. Hooho ae le ia, " Ka nailona ino 1 ka bele ahiahi ! ae; ka bele ahiahi ; ka mea nana e kanpalena nei i na kanaka oiaio a pau e hoomalamalama ae i ko lakōu mau kakui, a o ou aihue a me na powa ke haoa i ka lakou mau liana iloko oka pouli Ae ;ka bele ahiahi. Ua ike o Keginala-Forona-de-Bufa, a tr,e Pilipi o Malavonia i ke ano o ka bele ahiahi e like me ko William lokoino ike ana, a me na Noremaaa e ae a pau i hele mai ai i ke kaua o Hatini nei. Ke manao wale nei au, e lohe mai ana nu i ka hao wale ia ana aku o kuu waiwai i mea e hoopakele ai i ka wi o na poe powa peloli, kn poe hoi i hiki ole ke hoolakolako ia lakou iho, aka, ma ka aihue ame ka powa wale ana. Ua pepehi ia kuu kauwa hana pono a o kuu mau puaa ka i lawe ia i waiwai pio, a me Wnmnba t auhea o Wamaba? Aole anei i olelo mai nei kekahi ua hala aku ia me Guruta ?" Hooia mai la o Osewala, Ae.

"Ae !" wahi a Cederica f "He oi akn anei keia o ka maikai ? oia pu kekahi i lawe ia, o ka hepa Sakooa i mea hoolealea i ka haku Noremana. mau hepa maoli no kakoo a pau e kokua nei ia lakou, be poe kanaka kupono loa no ko lakou mau hookae ana a me ke pahenehene ana, i oi ae mamua o ko kakou hnnau ia mai me ka hapalua o kokakou mau ike nei. A1 e kukai aku no au i ka hoopai ana 1 " a ku ne la ia mai ka noho ae me lta inaina no ka poino sna e koho e wale nei, lalau ae ia ike kookoo ihe ona. " E hele no au e hoopii i kuu poho i ka ahaolelo nni; He poe hoaaloha no ko'u, a he mau koo no—E hoopii no aa no ke kanaka i ke kanaka imua o na Noremana no na poho a pau; ke aa nei su e hele mai ia i o'u nei me kona mau pale kila, a me na psle kaua e ae a pau o ka maka» wale ; e hoouna aku no au i keia ihe iloko o ka pa i oi ae ka ikaika mamua o ekolu mau pale k'nua o lakou. Ke manao la lako'n no kuu elemakule; aka, e ike no auanei lakou ; hookahi an he elemakule kama ole, aia no ke koko o Herew.'»da iloko o na aa koko o ua Cederica nei, " puana ae la ia me ka leo haahia iho," A ! e. Wilifereda, e Wilifereda, ina i hiki ia oe e hoomalu i kou mau lia kupono ole, aole la hoi e haalele ia kou makuakane elemakule e like me he kumn laau oka ku hookahi la, nona na lala e manemana oku ana, me ks hiki ole ke pale ac imua ona kikiao o ka n.akani ikaika !" Me he mea la ua hoihoL hou ia mai konn mou hoomanao ana ae no na la i aui hope aku, hakukoi msi la oia ike kanmaha. Waiho hou iho la ia i ka ihe, a hoi iho la e noho, me ke kulou aku imua, a ua kahakahaia na alina maaweawe o ke kaumaha maluna ona. Ua hoopnoho hikiwawe ia mai l-i naj keia naau nalauea polululii aoao Cederica e ka poha ana o ka leo oka o-le, a i kukai pu ia aku e ke aoa a me ka hae mumulu ana o na ilio oloko oke keena, me na ilio e ae he iwakalua, a knnakolu paha i hoonoho ia ma na wahi eae*> ka hale. Ua hoohamau ia abu 1a nae na i!:o rae ke kookoo uhau ilio a Ce- • derica ; a o na kauwa pu hoi kekahi i alu pu nku i ka hoopio ana i ka hae makawalu o ua poe ilio nei. Kahea koke aku la ke Saknna, mahope iho » ka malie ana o ka uluaoa nui o na ilio a hiki pono hoi i na kauwa ke lohe i kona leo. " E holo aku ikn puka pa e na koa kiai! e ike ika toea a kela o-le e hai mai ai ia kakou—e hai mai ana paha no kekahi mau hana pakaha wale i hanaia maluna o ko'u m u aina." Aole i hala na minute ekolu hoi mai 1a ke koa, a hai m'ii lo "o ka Abota Aym<»r qJLo»vaula, me ke koa Eenann-o-Eni-sa-Gnilabeta, ka_U)rig~~koa o ka puali koa _kaulan.3 o"'ka papa hanohano o na Naita Temepela, a me ko laoa man wabi ukali uukn. E nni mai ana e hookipa ia mai lakou, a e moe maanei i keia po, e hele ana lakoa i ka hoouka kaua hakaka ma kahi e kokoke ana i Ashy-de-la-Zonche i ka lua o ka la e hiki mai ana mai keia manawa aku."

"OAymer, ka Bihopn Aymrr ? a o Beri-ana-o-Bois»-GuilBbeta ? " wahi b Cederica. " He mna Noremana nae no a i elua, aka, o ka Noremana a o kn Sakona paha, aole no ia he mea e nele ai i na hookipa ann mai o Rotewuda nei, oa ae ia nku lakou e hookipa mai, oiai ua monao moi la lakou ekrpa ia nei, oi aka nae ko lakou oluolu ia ke hoomau loa aku Inkou i ka hele ana ma ko lnkou alanui. Aka, he mea kupono ole ke ohumn iho no ka moe ana i hookahi po, a me ka hanai aku no ia po hookahi ; ma ka hookuku ana i ke aoo o na molihini ina he Sakona, a he Noremana paha, e like me keia, he mea pono nae ke hoopilikia aku ia lakou iloko o ko lakou mau liookaumahaio. Huli ae la oia a kamailio aku la i kekahi koa nno kakiana aiekia e ku ana mahope ona. "E hele oe e Hunedebata. e lawe pu i eono mau koa, a alakai mai i □a malihini ike keena liookipa. E nana pono, a e malama i ko lakou mau lio, a me na -hoki, oao o nalowaln kekahi mea. E ae «ku ia lakou e wehewehe i ko lakou mau lole pula, ina lakou e noi mai nna pela, a i ahi hoomehana, a me ka wai e holoi ai, a i waina a me ka «la. (Aole i pau.)