Ke Au Okoa, Volume VII, Number 11, 29 June 1871 — Ka moolelo kaao o ka hoouka kaua o na Pueo, a lukuia ua kanaka a me na'lii o Maui. [ARTICLE]

Ka moolelo kaao o ka hoouka kaua o na Pueo, a lukuia ua kanaka a me na'lii o Maui.

Mai a Kapawa a hiki ia Laoakawai, o kii wa ekoiu ia. mu ki muolcb) kuhiko o Hawuii ueī, a <m* iuaqttwii keia iwouk.H kuuu ana o o» l'ueo, a pau lou uu kaaak» a me »» 'lii i v\»«v»,vi k.% uui a. t»e uuī* loa ua haua kaalaua i ( hauaia ma keia wa, o ka kaua aaa 0 na Meuo ma, a make ai o Mikalolou, a ma ke ulelu konaola aua, a oie ka uiake aoa o Kuul», ka lawaia a ke'hi o Haua. He nui wale ua haDa kauluoa 1 hauaia uia keia wa, kp noho'na o 0« 'lii rae ka (akop maa hana, na kahuua, ua kakaolelo, ua kuhikuhi puuoue & eae na kilo laui, a u»Uoik« paka&ia. na haoa ji pau lou aia ua w», 9 me ka oibana lapaaa e ke aup.uoi Hawaii nei. Mai ka wa mua mai a hiki i ka wa elaa, he mau haua oui oo kai hanaia ma ia mao wa, pela oo oa haua rna ka wa eha a rae ka wa eliina, a pela 10« ua wa e ae a biki loa i keia wa a kakoue noho uei, aiaapau aokeia wahi moolelo, e puka akuaua ka muolelo uo ke kaua aoa o Kaahupahau a inakp ai o Mikalolou, a mahope aku, « puka aku ana ka ana, a e huli ae kakou a n&oa ako i ka hana a na Pneo a me ka lakou mau hana wiwo ole, i oiai ko lakou la i hinue ai i na laalo kea o ka ikaika lua ole, penei : I ka wa e aoa o KanenenaiakaI waikalu no Maoi, ma Wailnko kona wahi ! uoho raa«, e nobo ana kekāhi kanaka kaula- ; na o ia wahi, o Kapoi me kaoa wahine, ma īKaimuhee, maoka ae o na wai elua, o Kanuba me Mauai, he man k>ko kauiana ia no Wailaku, i kekahi la, makemuke iho la ka waliine a wa Kapoi nei e hele i ke kula i ke poi uhkii, a hiki oia ma ke kala o Papalekailiu, a malaila ka hel« aim 'a hiki mte Pohaku ; o Ua>kaki», a hiki loa «ka keia menae aku olaiia, he pohaku nui i kap«ia kona inoa o Alaha, ma ka aoao e pili la me Hamaknapoko, loaa iho la i ua wahiue hele poi ahini nei a Kapoi, he punana hua Poeo tna ka aoao o ua pohaku nei, ehiko ka Bui o na hua ma ka punana, ua hele k» Pueo makuahine i kahi i bele ai a waiho wale ka pūnaoa huii, lawe ae la ua wahiae nei i oa hua ehiku a pau loa hoi akn la a halawai me kana kane me Kapoi- ma ko laua hale, « hai aku la i ka hoa h loaA i% ia, a noooi roai la ke ~kBite~ s~lraawi ■ ako la ka waliioe, & ffee mai 'la kela me ka oleiomai Ika wahiue, "IXk£ia loaa'lī'na i lo&a mai nei ia oe, he mau hua Pneo " I mai la ka wahine, "Ua manao an he huā na ke Koloa lele, nolaila, lawe mai nei a«." la la-

rtei «o ē nna ii > ua man huu ooi, hiki mai la ka Pneo i.oiia na tma, h ike mai la e paa aKO apa o Kapoi. i akn la ka wahiue i ke kaoe; " O ba Pooo paha keia nana na hua ? " I mai la ke kaae, Ae paha, eaoa paba, na ka Poeoe aku paha." Ia laua nei no e kamailio ana, pane mai U ua Pueo b«ī, " Kapoi, ,o a'u hua, e lioihoi mai" Nioau aku la o Kapoi i ka. Pae*>, " Ehia ka nui o kau mau hua ? P&ne «iai U k» Pueo. " £ hna bikw," i niai la k» w»biae, " Kc i mai )a ka Puio, v h»k« { Uapo«o k» Paeo, ehikn hua, e hihai aku na hua« kaPae<», aole pooo kaua ke aaa." P&oe mai ke kaae me ka lok»>ioo, " Heaha ka mea e hoihoi ako &i ka hna a ia Pueo. ht make oo kaoa ? " Ia wa j wawahi ae ai o Kapoi i aa aaa haa o«i rba ka p»pohak« o ka pahale o laaa, a ike mai la ka i keia bauaaloha= ote a Kapoi. )ele mai 1« keia a kao iiuoa o ka papohakn i wawahia ai ia boa, osoa pooo mai )a me ka kaloiloi o na wainMka i k« «inanM«a i na haa aua, a hoi ako la iaaa la iioko o ka ba!e, ohi ako h na Poeo nei i oa iwi hoa i nahaha a me ke kaoo i pakiia enaloe» o ka papohako, a pan loa ia mm oe» i ka laweia e ia nei, a lele aka U keia me ia ioaa mea a pao me M waiovaka, a biki aoa im— o Peookaia la, maoae aka o ke leaha 9 W«il«fep. o kaa» kaoe ao ia, a aa laua mai keia maa koa eiuko i wawaiii «lolm ole ia e K«poi. O keia Pooo wakim tw oka o Koia, o Aapuoo kooa teoa, a kt> kapa la no ko«a iooa i kekaki Abap«aa maiaila, o A«pne« ka >»oa a b&i ikeea ia, a o kela P*eofcaia lioi, ke kaae a ia aai, o kooa wabi Bobo man, he waIh poo maoka me o Awao, i ke kaha o WaiUke, a ua kapaia ka iooa o i* Wahi poo. « Poeokaia a Wki i keia ia. I ko Pneoknia hakwai ana naai me kaea -waMne me ka «aimaka e kahe ana, mk> Ka'naaa timkuinokmaina, %o ka minamina a me ki'alnh* i kaaa maa iioa f wawahia p K »p<>lole, r*inau mai la ka Pd<><t kane i ka Poeo waVin«, " HeaH hoi i>ei waimaka e nwe inai T M Paine aka ka Pueo i %e kane, * O'na hu» a k-.oa eta la Aa wawahiia f ke kanaka, o k» iwl kela a'o I l»we mai nei e ike oe, a e koka pa kaoa ao keia hana hoomainoioo " A"ē akn la ke kaoe, a hooholo iho 1k l*aa no k* hele ana * koahana i oa Pueo a pao mai Hiwaii » Kauai. O ka P»ro kaiw», ma Ha w*ii kana hele aaa e kuahaua i : n Pueo, o »a Pii'N; a pau o Hilo, Puna a m<> Kau, e akoakea lakou a pan ma Kapueokihi, i Hana, a

0 na Pueo a pau o Kmia, Kohala a me Ha-. makua, e akoa&oa lakon a pao ma Puupueo, 1 Kipahulu. Kii mai hoi ka Pueo wahine i na Pneo a pan o Oahu nei, hoakoakoaia lakou' a pau ma Kaulaiiaukapueo, i Mak«piin, me ka hoikeike aku 110 « Aapueo ika iwi o ua.haa aoa i ai, i men hoike aiPn i } na Pfteo, hikī <<ia i Kauaī, kuahana ia na Pueo ! a pau eakoakoa likeae lakou a pao ma Pueo, j manka o na puu o Kalalea, na k* palena 0 Puna me Koolau, oia hoi kekumu o ka ua nui o Hanalei. Hiki keia i Niinau, hookahi no la, na pau mai na Pueo a hiki i Kauai, a lele like māi la lakou a hulawai me na Pueo o Oaho nei ma Makapuu, mailaila aku i Molokai, Lanai a me Kahoolawe, a akoakoa like oa P*ueo a pau ma kahi i kapaia o Manawaipaeo, me na Pueo a pau o Maui Komohana, aia no ia wahi o Manawaipneo ma ka hoomaka ana ako e pii i ke alaopi pali o Aalaloloā, e hele la i Wailuku, a i oa wahi o ae o ka pnali Hikina o Maai, a i ka akoakoa like ana o na Poeoa pau o Maui toe ko Maui Komohaoa.

Ua oleleia, oa liiki like oa Pueo a pao loa i ka po o Kaoe, ma na wahi a pao loa a lako» e hoomoaua nei, » i ke ao ana ae o Louo, ka hoouka aoa o ke kaua ma Wailuku, aole o - kāliāīnārkēīā"Bōōūka kaua o līa Pūēo"niē~nā" kanaka, a ua oleloia no hoi, ua uhiia ka aialamalama o ka la no ka noi loa o ua Pueo, a he malu wale 110. īka hoouka kaua ana ona puali Pueo me kaoaka, ua lukuia na kanaka a me na 'lii, a ua nui ka make o kanaka ma ia la ma na wai eha, a ua make hoi o Kapoi a me kaiia waliine, a uo ia luku aua a ka Pueo i mi ka inoa o Wailuku a hiki i i keia la, a na olelo pu ia 110 lioi, no ka malu i ana <> ka Ta ma la la, 110 ka paa o ka lewa i ua i Pueo, ka mea i kapaia mua ia'i o ka Maluakahekuawa a hiki i keia la. < A i ka make 1 ana o Kaoeneuuiakawaikalu ma ia.kaua #iib, | ua hanao mai kana keui, a oa kapaia kona in6a o Kamaloakaheknawa, a oia ke'lii o Maui iiana i noho Moi mahope mai o ka make afla 0 koba aiahuakiine, a pela i pau ai ke kumakaiao Aapueo no kana mau hua i wawatii hoomainoinoia e Kapoi ma. O keia īho la ka hnpeua o keia wahi moolelo E weli īa onkou W. H. Uava. ' Peleala, lune 26, 18tl