Ke Au Okoa, Volume VII, Number 31, 16 November 1871 — HE KAAO NO AURORIANA. Ka nani o Sekotia-Helu akahi o Edineboro. [ARTICLE]

HE KAAO NO AURORIANA.

Ka nani o Sekotia-Helu akahi o Edineboro.

HELU 5. I ka Humako i hoolei pao aku ai i kona nana pooo ana maluna o ko Delema kino holookoa, oa hoopuiwa ia ae )a kona mao ipanao maikai e ka nakeke ano e ana o na kaulahao noi i hoopaaia &i ma kona mau lima a me na wawae. Ma )a manawa koke no, hnki ae la oa Īlamuku nei i ka palapala mai loko ae o kona puapua-moa, a hoomaka aka la oia e olelo aku imua o na koa & pau, " E na koa kiai mau o ke pio & ke alii, aoo, e hoomakaakaa koke i ka oukou mau mea eha, a e makaala hoi me ke ku makauk&a ana, a e heluhelu ae au i ka palapala hoahewa a ka aha i hoohalo ai i ka hopena o ke pio, no ka mea, mahope iho o ka pan ana o ka'u heluhelu ana i keia palapala, ia w& oukoo a pao e hoolei pau akn ai 1 ka oakou mau mea eha a pau m&lona o ia oei, (Delema,) a e lawe koke i& kona ol& i kei& m&nawa me ka hakalia ole, aole no hoi he maU ukali ana no kekahi man \ kumu e ae a oukou e kanalua ai i keia maua- j wa, nolaila, e hooko pono oukou i koia olelo kauoha." la wa koke u», haka pono mai la { ka nana ana mai a ko Deiema man m&ka maluna o kona mao enemi me ka hoonakeke ana i na kaolahao, a na ia mea i hookomo akn i na manao makan iloko o pa koa r a Ami-. kea mai la ko lakoo maa heiehelena. Ilamnka nei hoi, ua aoe hopo kona maoae, a me ka leo ano haalulu oia oia I olelo »ku ai imua o Delema, penei : " Ano la. e Delema e, —e kē keiki wiwo ole o Sekotia nei, ka mea i oi pakela akn o ka ikāika laamua o na mea kino a pau, ka Lioua hookahi iloko o k& lahui Sekotia, ka mea hiki ole ke hoopoina ia kau mau hana koa Ina ole ma keia aoao o ka honua, ke noi &ku oei aa iape, ehamaa i kou hoonakeke aoa i na kaulahao i keia wa, a paa ka'n olelo pn ana roe oe, aka hoi, ina he mioao kou e hoolilo i keia man kaulahao a mi na men p?» 2 pao o keia hale paahno i me3 ole loa, aia wale no ia i kon manao, aote au e hoao bou aku ana e kue i kou manao, a ina he mea oiaio e lanakila ana oe maluna o ia mau kaolahao, alaila, e lilo no au i hoike no kaa mau hana a pan imua o ke keiki alii a me kona makaakane moi, a me n» mea a pau i ike pooo i kaa mau hana anaimnao ko lakou man maka, i na po a me na la i hala ae nei."

Ma ia manawa 00, hoomahaahaa lowee 1v o De!ema i ka hoonakeke ana i na kaalihio no kekahi mau minate, a wawalo ae la ōloko o ua rami nei o Delema i hoopaa pio ia'i, a! kueaii hope ako la ka Ilamnka a me oa koa,! mn kahi e kokoke ana i ka ipnka o ka hale | paahao, a ku oialie iho la o Delema me ka j hoonakeke ole i na kauiahao, a olelo hoo aku la ka īlamuku imna o Delema, " Aole oo hoi paha oe i m»lihini i ka'u oihana a me ke kolaoa a J a e noho nei, oa kamaaina ia mēa imna o kou mau maka. ua hooonaia mai nei au oka moi e heluheln akn i keia palapale ! imna ou i keia manawa, a ia'u e-heluhelu aku ai imua o'n, e hoomakaukan oe e pale mai ia makou mai koa alo mai e ke keki wiwo ole, j no ka mea, aole he raau mioote mai ko'a wa e opiopi ai i keia palapala, nolaila, na hele mai nei au me ka manao kanalua ole no kou make ana i keia la, me knu ike iho no, aole he knmo knpono oko ke keiki alii hoahewa wale ana ia oe, a ina paha e hanaia ana keia | mea imua o ka lahui Sekotia Uolookoa a pau, heaha la aaanei ka lakou mea e olelo ai noa ? Me he mea la, oa lilo mua nou na hoapono ana o ka manao lokahi o ka lahui, a eia hoi ko'a manao hope loa, ioa e lawe koke ia ana kou ola, e like me ka makemake o ke keiki alii, heaha la aaaoei ka ka Makoa nui Noko o ka lani e hana mai ai malaoao ka poe nana e hoahewa wale nei ia oe ? Ao ke karaima nui aa i hana ai, malana no o ke keiki alii ia hewa; no ka mea, ua ike no oia, oka poe a pau i hooko i kaoa kaooha, oa pao i ka make, hoao hou aku aoa op, a iloko o na hooko ana o ka lehnlehu i kaaa kaooha, oa ooi ka poe i kena ia e ka ikaika nni o koo mao lima, e moe malie iloko o ka hale anaaaa o ka hopeoa o aa mea a pao."

Ē ka poe e ana I keia Eaao, ke ike uei onkou i nn <>lel» a pau a ka Ilamuku imuH o Oeleaia, i~e hoike nei oia i kona mau imo manao me kapae aoa ae i kekahi maa rola o kana oihana mai ke aupnui mai, « aa hana oia uaani; o kona manaoiho, rae ka hoomaopopo p« ibo i ka hewa ole o ka me« i hoahewaia e make ; aka, ke hu ak« oo» ka mea kakaa i keia Kaao, e hali aka na maka a e naaa iho mo ka hoomaopepo aoa i ka Delema aaa haaa ma ia wa, oiai, oa kokoke mai ka mako iaki ia keeoaa. Iloko o ka wa a ka Ilamnko e kaaailio aka ana ia Peleaa, »a ku malie loa oia tae ka oni ole, me ka nana pooo ana mai c kooa «u maka Uaaa o ka Ilaaakn a me na koa, a aa lohe pimo t&\i oia i aa olelo a pa« loa, aai ka mua Jta hope, ma ia hope iho, ike aka la oia i im koa e hoala like ae ena i ka lakou tnau jAhik»na iluua, me ka rean«o e hahau uai nvaluaa o ia nei. Ia naaoawa koke ao, haule Iho la na kall o D«l«aa ilalo, m« koaa

h&awi ae he man hoomaikai au» i ka Makaa nui iloko o ka l&ai ao kekahi maa m'iaoie, a i ka paa ana o keia, ko emoole ae la o De!elna ilana, a paoe mai la oia imaa o ka īlamokn, peoei; " Auo, aohe mea eae a'u ako ai imoa o oakoa i keia" la, ooe hook&hi wale no ka*o i m&nao ai e honkaawale aka ma kahi mamao ako, o'iai, na kokokeloamai ko'o manawa e lanakila hoa ai maloaa o oa enemf,'iua nae e hoao hon mai aoa oa koa e lawe i kaa ola, do ka mea, na ka maoa lani i nof hanwi hon mai i ka ikaika nol maluna o I kon kino holookoa, i oi papa laa ae%a ikaika | i ko oa la maa i hala, a na ka nani paleoa [oleo ka mea a'a e kaena nei, e hooulii iho malnna o'a a hiki i ka hopena e.kna kioo, ka

mea hoi a'o i olelo ai, ua hanle ka nani o ke keiki alii o SekQtia nei, a nolaila, i keia manawa, ua makaukau &u e hoolilo i keia raau kaalahao i mea ole, a wawahi aka i na poia a pau o keia halepaahao, a o ko'n wa no ia e puka aka ai me ka lanakila nui, a o kapoe a pan e hoao mai ana e kue mai ia'u, e ike ana no lakoo i ko lakoo hopena." A pau keia mao olelo a Deleraa, hapai ae la oia i kona maa ilana, a Inla akn )a,me ka ikaika nui i na kaolahao nui i hoopaaia ai ma kona mau lima, a lilo ae la ka paa o na kaalahao i mea ole mai kooa oiaa Hraa ako a lalen iho la oia i na katt?abao i hoop&aia ai ma kona mau wawaa, a mooioka ae la me ka hikiwawe, no ka wea, o ka hana ana a Delema i keia oraq mea, na like me ka maka o ka apa oki lole ma k i lima o ke kelA hama lole, Iloko o ka wa pokoie loa ka hanaia ana o ke> man mea, no ka mea, o kana maa hana apau ia wa pokole loa, aole me ka huhu ino, aka,

o kono belehelena js wa, oa ane like. me ke kannka I ala ee mai na hoooipo ana a ka hiarnoe, a ka ae la a haalele i nakapa moe, pela iho la ko Delema «Pno i haalele akn ai i ka bal» paahao a we kowa man mana hoopa», a boao aku la keia 4 pnka molaelae akn mawaho. Oaa koa hoi ekp makank&n nei me ka manao e hooko i ke kanoha o ka palapala a ka moi i kakan inoa ai, na hoao aku lakou e hah,au aku i ka lakon man pahikana maluaa o Delema, aka, na hanle a make akn ta lakoo a paa imoa o ko Delema alo me ka maiooioo nui ; a koe hookahi mailaka Ilamaku i ahai lono no lakon, a lea ike a me ka hoomaopopo aku a ua liamako nei, he mea ano e loa ka ikaika i loaa ia Delema, uo ka mea, he maa mioote wale no ko na koa hoao aoa aku e kae ia Delema, eia uae, na makankau o Delema e puana ae i keia m&o lalani mele, penei " Pio ka onkou ahi, Pau ka oukou hana."

, Ma ia hope iho, wawahi akn ia o Delema i na pani puka hao manoanoa a pau o ua hāle paahao nei, a na hoohilola ka hapanni o ne. paia o ka hale paahao, a he poino nni keia i haulehia iho malnna o ke Aupnni Sekotia ma ka hoohioloia ana o kabi e hoomalu ia'i o ka poe hana kue in& kan&wai oka aina, no ko Delema manao no, aohe karaima nni i hauaia e kona mao lima, a o ka make ana o ka lehnlehu, maluna o ko ke keiki alii poo iho ka hewe nui oka make aoa oi apoe. I mea e ko ai ka makaia, ua nlupa iho la o Delema i oa rumi a pau o oa hale paahao nei, a o na poe pio i loaa aku ia Delema e ola ana no, ua pau lakpo i ka hookuu maikai ia aku e Delema, aole i ana iho la ka ikaika o ko De lema mau lima i ka hale paahāo wale no, ua manao paa oia, ina e hoao bou mai ka moi a me kana keiki, e kue mai ia ia, akila, e hooko aoa o Delema e haawi i kana hoopai maluna oka moi ame kana keiki. Iloko oae o j keia manawa a Delema e hooko nei i kona ī makemake e ulupa i na wahi a pau loa o ka Phale paahao, aole e hiki i ka Ilamnku ke hoi i aku ia wa i ahai 1000 i ka moi, oiai, oa hoo- | puni paa loa ia kona kino e ka makau nui.

00 oa haoa koa wiwo o)d a ke keiki Sekotia, a aohe no hoi ana hoaolelo i pane ae ia manawa, a hala kekahi mao minute, ike ako ja oia ia Delema e polumi holookoa aoa i ka hale paahao, o oa koa hao, oa paoi hao, aa paia maooaooa o ; ka hale paahao, oa haoaia e Delema me he mea paaoi la iloko o kona mao lima. No ka mea, o ke kolaoa o ua hale paahao nei, oa haoaia me ka paa poao no na maka&iki he jnoi e hiki mai aoa, a aole 1 maaaoia e hiki ana i ke kupu, hi en, hekmloh» os«ii koa imn oU, ke hoolilo i me« ole i ua hale paahao oei iioko o ka maeawa pokole loa ; pela no hoi ka maaao o k) Aiponi, oiai, he nui oa makahiki i hartM.\ ai aa hale paahao oai, »ai ka wa i ai o kukalo a hiki walo i koaa paa p«oo ih, \ he ra«a no hoi i eaoe ahaa* »oa ole ia, aia o. paba be wa « kiki naī ana, e kao oaai Ma be «lia poino noi oialaoa o oa hale oei, oooa oa paia < hale a pepoekaa ka maooaoo* 0 kooa maa paia a pmL I ka paa ana o keia mao baaa ahoooi ol« a aa lina o De)e«a maiuaa o ka bale paahao, holi ae la ka naoa aßa a ko Deleo»a maa b«ka ma o a maaoei, a ike aka laoia i ka Damuka e ko malie mai aaa aa kahi maoMo iki aka noe ka naoa malie bmi' i ka anai atka a ko Detana eaao lima malana o ka hale paahao, a paoe aai la ua Ha««ka nei, " E ka 01 o ke koa a me ka laaakila, k« kaoaea hoi 0 ka ikaika, ka līoaa wiwo ole o S*kotia nei, »ote a'o tnoa e ae e haaa aka ai iaaa oa i kaia wm**, a o koa makemake wale oo bf haeaie maluaa o'a i keia wa." I ka pan aaa o k»ia wa» olelo a ka Ilawake, paae aka U o Delema oae ke aoo aloha, »• Ano, e ke kpooimana maikai, ai<if a« e ae aaa e hookae aka 1 ko'u mao lima maloha ou e k'. mea bewa ole, no ka mea, aole o* i hoao m\i e koe ia'a MBtaooa paae hikl aike lai axat e law*

aka fkuq ōla, « emsjsls oleloi ao!e be fiuta pdfc6 e lt -rti*n aka aoa mnlan» ob, e hgi oea e w ke'kiii ana nialona o kon ohana, a e ¥tti pa •ka boi oe i tm mol a me kum keiki, na pa* aa koa o la«a i ka Bufo, a «1» «raa m«Wabo ae» o ka b»le paabao kabi i »oho ai, a © na kaaiahae i hoopaala aitsa ko'o mao Iha» a me na wawae, aa'liio i mea 010, a o ke tioo holookoaoka haie paahaaoi o& nlopa ia a okaoka liilii e ko'o maa iima poeoi waie no, a e bai pu afea eo hoi oe i ka tnoi a pje kana I keiki alii, mai hoao hoa oaai e kao ia'a, a e hoopaa i ko iana mao maoao anoaiaoni ao'n, a e hoomaa i ka oianao aloha pa aoa e like me ko na wa i hala ae nei."

I ka paa ana o keia man olelo a Delema, hoomakaakaa ae la na liamoko nei e hol ma ke anoahai lono, a pane hon akn la o Delema, " Hookahi a'n mea i koe e hoopuka aka imoa 00, a nan ia e hai ako imna o ka moi a me kana keiki, mahope iho o ko. kaoa kaawale ana no keia manawa, e lawe ana wan i ka pakaoa ikaika loa o Ed>nebolo, a malaila wan e nohu ai ma ke ano he hakn no ia pakana, a e olelo pn akn no boi oe, aohe o iaua mana e hoao ai e kne mai ia'o oo ia pakaoa, no ka mea, no ke Aopnni Sekotia no ka pakaoa, a oke knaa ooi naaa i koao mai ia'a e lawe ma ka mana ikaika o ko*a maa lima, i mea wale oo e malahia pono ai ko'n kino, a ina e pii ke kai o ko laaa akiaki no'o, no ka liio ana o kg pakana ia'o, a hoao mai laoa e kae mai ia'a no ia komn, e hai po akn no hoi oe, he makehewa na hoao ana mai e kne loa ia'o, ina aoie iana e maiiu mai i ka'a man olelo, e hoao no aa ē hoohaahaa i ke kaianna a me ka leialii o koa aina makoahioe, a e koli ola aka no au i ka mao o ko laaa ola, a e haawiia ako ke Aepani i ke alii i kopoao ,i ka makemake oh* lahai." Ma keia wahi | i hoopan iho ai o Deiema i kana olelo po aoa | me ka Hamoka, a knnoo aloha aka la kekahi i kekahi, a holi hoi aka la ka Ilamoko i k& halealii, a o Delema hoi, hoi aka la ofa e ike i na inaka o kona maa makua ponoi e noho ana me ke kaamaha juii no ka laoa keiki, no ka hoopaaia aaa 'maloko o ka hale paahao. I ka haiawai po ana o na maka o na makaa me ke keiki, oa haaoli lana, me ka manaao aa paka mai ka laoa keiki ma ke ano na kalaia kana hewa i hana ai. He mao minnte wale na ka noho āna iho me nā makna, a ko hon ae h ke keiki a haawi ako la i kona aloha imaa o n» makoa, a awiwi akn ]a kona hele ana e lawe mai nona i ka pakaaa ikaika loa o ke kolanakanhale a!ii o Edioeboro, malalo ponoi o kaoa malama.ana. Ma keia wahi hoi, e holi ae kakon a oana

ako i ko' k& Ilamaka boi uele aoa i ka hale&lii me ka bolo pono ole o kana baoa i hoooeaia mai ai, ia ia i bīki a,ko ai ma ks halealii,aia no ka moi a me kana keiki maloko o k« mmi hookipa kahi i noho ai me ke kali malie ana e lohe i ka iiopena o Pelema, oioaa mai ia ke keiki alii i feir Uamoko, " Pehea ke pio, oa make anei oia ? " Olelo akn la ka Ilamoho, " E koa-mau baku, oa lanakila ke pio emlona o oa kaulahao i hoopaaia ai ma kooa maa lima a me&a wawae, a o na poekoei hooooa ia e bele pu me a'o no ka hooko tna i ka hana i manaoia e lawe i ke ola o Delema, oa paii loa lakoa i ka make, a oa hookoe ia mai oei ao i ahai leno. a o ke kōl&oa o ka hale paahao i keia manawa, ua nlopa ia e kona mao lima a lilo he poo leho noi e waiho la i keia maoawa, a o oa poe pio e ae a pao ioa i ioaa ako ia Delema, qa pao lakoo i ka hookooia, a o ka ikaika o kona mao lima, me he mea 1« be mana iaßi ka maa nana e kokga mai aoa ia ia, a I ole ia he maoa kopoa paha, a iloko o ka wa pokole loa ka haoa ia ana o keia mao mea e kooa mao lima. ponoi 'wale no, a o ka paoipa hope loa o kana nao haoa, aa lawe ae la oia ma kooa maoao paa i

ka papu īkaika !o4 o Edinoboro aei, maialo o ks. malam& &na a kooa mao lima, a oo» poe koa kiai a pao a roe ko lakon mao alii koa* oa pao ako lakoo i k» aohee, pa ooi ao ko'a mao naoawa i hoao ako ai i na koa e kopaa m® ka wfwo ole, aole hookahi mea o lakoo a 1»a i boolobe nai i ka'o mao olelo kaooha, a pao ako la lakou i ka holo i paftoie ai k« lakoo mao ola." I ka lobe ana o ka moi a me kaoa keiki oo keia mao baoa a Delen»a, oa aoo pooo ole ko laoa maoao, a o oa helehelena oae o ke keiki alii ia wa, oa kahu ka eoa o ka bobo wela ilooa o koot mao maka, a ke&a koke ako la oia i kekab< o oa koa kiai o ka kalealii, e kii ako i oa Kuhioa a pao a me na KeiAla, e akoakoa kokemaioke o oa h4ledft «ei, »abooe ibo o ka pau aaa o ka bora oaikamao kei* la, «a hookoia k«ia ū«ob« iloko ok. wa pokole k>a. Dfabope iho o ka oao aoa o ka aioa awakeā, ea hiki mai 1« oa poe a paa i kanokaia,» ka hoomaka aoa oka halawai, aa hoakak* mai ka a»>i i kekomoo keta halawal aaa, ka aoonoo aoa ika pooo o ka boala ana i poali koa e hiki al ke bop« btw » ke kiao o miema, a ina e paa ola » ka Nopaia, e pefwki koke Nkhi maloe. ea noi ka poe i weheweke »ai i ko I». ko<J mao maaao. «3le oae lokahi ba «aaao o na Kahiaa a pao a me aa lii koa a paa i hi> kt kiee mai ma ia Wlmml, »a ooi ka boopaa> poekakaM i ala a**i aaloko o ia Wlawai aaa, a aa ane mokoahaoa tbo 1« ka beaaoni 0 ka poe i hiki mai ma ia halawai aaa,»oka M ■•«•o kekah! poe e kekelu tka aka hookolokolo aai, a maopopo k« Wwa »i o ©*!••*. w* « ke ma ka aoao » ka b*wa pili 1 ka wake, alaila, e hoopaka ia ka aaiau ke kaeawai * hopo ia Mhw.m paakiki loa ka meeao o ke keiki aHi, ao)e oaa manao he poao ke knkala aaa i aka haoko)oko)o o ia •oo> a o k* Ma knpono loai k»oa maaao, e ho*l* koke oo i mae peali koa, a aaoa poaoi oo e alakai ia lakoo. ua hoopao vale ia keia hal«w»i om ka lokahi like ole o ka maoatj o ka pv< a paa i hiki mai ma ia haiawai «m, oiai. ov maheleia ihv> la elaa aoao, o ka bapanoi w*hope o Wema, a o k» hapa eoka m«h.>peoa* maaao popaahala o ka keiki alii ieaiaa oie waie.