Ke Au Okoa, Volume VII, Number 31, 16 November 1871 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI!

Ka Moi Kaulana o Geremania.

H£LU 4. O ka inoa hanohano o ka Ferede Enelani ia manawa, oka Dulfte o Gloster Ua hoonna mai U oia i kekahi elele i Perusia me na makaaa a id« na elele o ke aloha i kaoa »«• hine hoopalau. Ika hiki ana mai oua elele nei.ua halawai aku la oia me ke'lii ma Charlottenburg, kau wahi he man mile ke kaawale mawaho aku o Belina. Ma ka buke hoomanao a Wilehelemioa, e hahai ana oia, penei : " Aia iloko o ia mau pnle, hiki mai la kekahi keonimana o ke Duke o Qloster i Belina. Ua malama Iho la ka moiwahine i kau wahi paina, a ua hoikeia mai la ua keonimana nei īmua o'u ame ka moiwahioe. Ua kunon haahaa mai ta oia imua o'u, a ua hoihoi aku an ike kunou malie wale ana akn 01. Ua nana mai ka moiwahine ia'u no ia mea, a ua haho mai la oia no ke kamailio maa ole aku me oa keonimana la, me ke kauoha po mai ia'u e haalele 1 ka rumi ahaaina ia maaawa. No ia ua hoi aka la an i ko'u keena ponoi me ka haloiloi o r.a waimaka. Ua puana iha la aa iloko ponoi ho o'u aole loaaa e mare aaa i kuu kane hoopalau alii. " Ia manawa, ua ane kikoke loa msi la ka manawa e hiki mai ai - «a oaoi o Enelani Ua hoi aku la makou ma ka la 6 o Okatoba i Challoionburg e hookipa ai i ka hiki ana mai . oka moi. Ua lelele ko'u puuwai no ia oea. Ma ka bora ehiko oke ahiahi o ka la 8 o Okatoba, hiki mai la ka Moi Keoki Ua hookipa hanohano mai la ka moi a me ka moiwahiae iaa moi oei o Eoelini. I kooa maoawa i aloha mai ai i ka moi kua makuakane, na hoīkeia aku ia eu imua 0 o* moi maiihini nei, a ipo mai la oia ia'o me ka huli ana ae a olelo akn la i kuu makuahine, ' O kan kaikamahine e ka moi, ua nui kupooo ole oia no kooa mau makahiki ' " Haawi akn la Im o»oiirahine ; kona lima i k» mot malihioi, a alakai aku 1« • kooa romi; a ia'u i komo aku ai, ua makaikai mai la la'u ka moi mai looa a lalo; a mahope iho o kooa DkDa aaa ia'u, huli ae la oia i kou kaikaoane a apo ak>t la iaia. Olelo mai la ka moiwahine ia'a e übai akn iaia ma kahi keena e aku. a aia malaila kWhi i akoakoa ai o na keoniaao* Enelani a mt Oere®ania, a ua hr>ikeia aku la au imua o lakou, a waihoia ibo la au me ia £oe e hoonanea ai ia lakoa. Oko iakou moi, he ane auou loa oia aohe ona paoe nai i kela mea keia moa. Me ke aoo puannanu oia i aloha aku ai i kuu kahu malaoia ia Madame Soosfield me ka ninau pu akr 1 ano kaoaaaha; a kai «ku la 00 kaa ka,hu malama i ka "aoi, ' He kaikamahiue maikai oia ma na mflL a pau loa; be hiki ke kamailio pu ne oa mea a pau e kamailio aku ana iaīa, aka, 00 ka maaao paha i kou kauohano mot ke kumu i kamailio nui ole &ai ai imaa ou eka mo>.' I keia mea, aohe ana huaolela paaaa nai, aka, he luliloh wale mai p D'j i kOna poo.

Ua olelo taai o Wil«h«lemin» h« h««h«o loa ka Moi Keoki mahope ibo o hona lile aoa » moi oo Enelam, « he aao hoo<r«b«waba eia t k» h»! « Pc#sk». b» ka bn, bm o ko-

na noou' o ana, he kulana liaahaa ko ka moi o Pemaia ke hoohalikeia me ko ka moi o Enelani. No ia-kumo hoiokahi wale no i hooloihi ai ka mai o Ēnelaui i ke kakauiooa ana i ka hoohiki msre, aka, ua haawi oae oia i knna olelo ae ao ia hoopaiau ana. Aohe maikni loa o ke kaulana o ka inna o k<? Keiki Alii o Enelani. Ua hiki aku ka huina o kona mau makahiki i ka omikuoiamawalu, a aohe he ano maikai o ka naaaina o kona mau helehelena ika nana ana aku. Aka, me keia uuu ano o kana kane hoopalau, a me ke ano kananuha o kona makuakane, aohe no he mßnao nqi o Wilehelemin»; no ka mea, aohe no ona manao i ka mare aoa aku me ia. • I ke komo ana akn o Frits 1 ka umiWomamaha o' kona mao makahiki, aia hoi, ua hookoho ia oia i kapena koa no ka Puali Koa Nuoui. Ua oleloia, he ano nui ke kukulu ana i ua puali uei, no ka mea, o na poe koa nei, aohe p»ha he poe koa e ae e biki ai ke kukuluia ana mahope o keia Biatrs mii nei, a mahope aku no paha o kei«v mana«a aku, ma ko laaou mau auo nunui a kiekie Ma ka maoaō ana o ua a!ii oet e kukula I keia puali ».aū uui, na imi ia ka poe nuoli a kiekie w&le no, aole ma kona Bupdoi ia ma Europa waie no, aka, «a imi po ia ma Asia na kanaka nunui kiekie. Ua maflao nui ka Mei Ferederika_ Williama,o ua puali koa nei, oia maoli iho la ka mea nui o ke ola a me ka uhaoe oka puali kaoa. O ua Puali Koa Kiai uoi, he 2400 ko lakoii huina. O ka poko'u loa oloko o ia puali, ua aneāne loa e eono kapuai. He lehulehu «ale n« moolelo lealea no oa mea e 'pili aaa i ka wae ana a ka moi i ua poe koa nei, a me ka nui o oa lilo i ko lakou waeia aoa mai kela a mai keia aina mai. Ua paiia na kii pakahi o lakou a pau. Aohe manao noi eka moi i ka pomaikai pili kino o ke kaaaka a i ke kenawai hoi ona lahui. Ua «ne hookaumaha wale no oia ma kahi manawa; a iaa e loaa ana iaia kekahi wahine loihi kino maikai, alaila, e kouo anei ia e mare po me kahi o na koa nunui ona. Aka, o kona manao ooi nae, o ka hinau ana mai o na koa nooui mai loko mai o ia poe, aole i hooko iki la.

(Ja hoounaia oa luna imi koa ina hela wabi keia wahi i kna nunui no ka Puali Kua Kiai oka liulealii oP< trd im. Ua oi ae ke kiekie o ko Ukou niau uku mamua ae o kahī puali okoa e *e, a me kekabi mau poniaikai loaa wale, Oko lakoa aoia ana, he oi loa. Ina, he paakiki loa ka loaa ana o na kanaka nunui, ua paheleia kekahi mau hana ana, a penei kau wohi moolelo : Aia ena ke kula* oakauhule o Znlika kahi i noho ai o lekahi kanaka kamana loihi ; ai kekahi la, komo aku la kēhi luoa komo imi Peruaia, a olelo aku la ia Zimerenana ua kanaka kamana nei, he makemake oia e haoaia i pahu paa, i oi ae ka loihi mamua ap o ua kamana nei; a ina he pukoVm4i, aohe e kapono. Ika wa kupouo o ua pahu nei e paa ai, hiki mai la oa laua ko> Perus;a nei no ua pahu nei, a hoopaapaa iho la laua, ua poko'u paha ua pabu aei Aka, iloko o keia hoopaaoaa ana a laua, a i kumu e hooiaio ai, ua oi ae «a loihi o ka pahu mamaa ons.< Ia manawa koke no ua kanaka kamuna nei i komo iho ai e moe iloko oka pahu e hookuku. I ua kaoaka nei no i komo iuo ai, ua pani koke ia ibo I» uluaa, a laweia aku la i kau wahi mawaho aku la o ke kulanakauhale; a i ka weheia ana ae, ua make ua kanaka kamana oei.

I kekahi menawa e ilio, e hele aoa kekahi keoaimana Aueeturia o Von Beoteoreid«r koq& inoa, mai Vieooa aka a ī Belina, ma kona eno elele mai ka Emep«ra Aua<>turia qiai a i ka Ahaolelo roa oa Cambrai. I kona enaoawa i hookokoke mai ai i Halbersteidt, baki iho la kau wabi o koaa kaa. Oiai, i ke koi aoiara e hoomaemae aaa i kahi i haki, aie boi, hele wawae «mi la oia ma ia wnhi mai. 0 ua keonimana elele oei o ka Emepera Au> aetoria f aia hoi, maalo ae la oia ma ka b»le koa kiai Perusia, me ke kapa komo mau. Maoao iho la ka poe koa Peroata, o ka mea nui keia a ko lakou moj i makenake aui loa ai, a he oaea eupooo ole ka hoopalaleba Boa. Ua hopuia iho la ua keooimaua oei e oa luna koa auouoi, a hoopaaia aku la iloko o ka hal« kiai; aka, mahope ibo, hiki mai la kooa kaa ote kaoa mau kahu kaa e oinau aoa no " Ka Mea Kiekie,"»i tooa ala i hele akm ai, a luki aku ta ia 1000 i ka k&le koa. No ia mea, mahope iho o oa noi aaa sai e ka)ai« aku o ua mau luaa ko* Pemaia nei, aa koo kuoia mai oia. / £ like me ka makoo I bat mqa ae nei, na ake aui na luna oki tuoi o P«ruaia, e «ihue mai i na kanak > loloa a pau ma kela a me keia aina e loaa eku ai la lakou. Ma keia haoa a ua moi oei, «a ane hoopiiia oa moaao huhu o na'lii »o lakoo aa aina e piM koke mai ana maioko o ka poai o Earopa. Aka, ua eleloia, h« mea makaukau mi» ka i ua moi Peruaia oei ka olelo aoa mai, o keia mau moa a pau loa i hanaia, o ka aihiM aaa i aa kanaka loloa. aole i maopopo iaia. Eia oaē, aohe w«hi a t»mi iki o ktia hana mi, ua m»u ao ka hele aua o n« kanaka iwi i>ea i oa kaoaka loloa U» b»p«ia kekaki poe o ka

okana o HuooTera, a oia okana hoi uo Keo« ki 1 ia ka Moi o Enelaoi, a uo ia mea, oa hoopiiia mai ka huha o ka moi Keoki no ia | bana aua moi PeruBia nei. A ma ia mea oo hoi i hookaoanuhi loa ai oia i ka haawi maoli nna i kona ae oo na enea e |<ili aun i ka mare a i knmu hoi e loaa at he homu hoohalĪKe, ua lalao akn la oia, ma ke kena ana aku, e hopuia knhi mau makaaiuaoh i) Perosia e noho aoa maloko o ke auponi o Hao<ivera. O SophtB Df>rothea, n#e he mea la, hookahi oo wahi i kanooi loa si o Wooa mau manao, a oia hoi ua mare papalua nei at> i hpohaloa nui ai. Ma keia mt>re ana e lilo ai o Wilehelemioa i moiwahine no Eipelam, a he mea boi ia e huawi ai i kana keikikane i wahine oana kekahi alii o Bnēlani. O ka hooikaika ana o ua maHaahioe alīi nei a me na hooke olēia ana p kona aiau manao, aole paleoa. U» maoaoin ka moi o Perusia he kanaka ikaika loa uia e kekahi mao mana e ae o Europa, a ua ake nui mai kabi mau mana okoa e hui pu me ia. 0 kena puali kauabekanaonotauBanikoa.ua hele wale oo lakou a akamai lauoa ole ma ka lawelawe a me ka hoomakaukau ana ma na mea kaua o kela a me keia ano, a aa hoolako pooo ia lakou ma oa mea kaua ona ano a pau. O ua mqi nei, aohe nui o kona muu lilo, a o ka nobo ana o kona aloalii, ua p>paia na abuāf kapono ole ana; a o ka mea Aui loa iaia, o ka ike i ke akamai aipakfi<o ena; a ma ia ano hoomakaulii aoa, ke pii ino inai la ka nui o kona waihona dala. Ma keia mea i kaunui ia ai oia e lilo i hoa huī no kahi mana okoa e ae o Europa. Mahope iho o ka hoohalaa loihi ana, ua konois o Feredenka Williama o Perusifi, e bv> Jokabi pu oia n» mea a pau me ka Emepera Kale VI o Geremania. O keia hui ana he kaupale ana aku ia ia Enelani, a o kekahi kumu keakea no hoi ia no na inea e pil» ana ika mare papalua. Oa hoopahu'a awabua ia »o ka moiwahine mau manaolana nui, aka, ua hooikaika nui no nae oia e hooko ia aona mau manao, Aia maloko o ka halealii o ka /loi o PeroBia kekahi romi, a he pono piha ke kap.iia he keena i kapaia " Ka Hulekola Nui BaU» ( " a i ole ia, "Ka Ahaolelo B-ika." Ua hookaawaleia kekahi keena puhi b#ka, a o na hoa e ooho maloko olail, o lakou na hoa ku

ka o fea moi ma na mea a pau, a ma ia lieena lakou « puhi balta ai me ke kaaiailia a me ke knka pu eoa no na mea a paa e pili ana i ha pomaikni o ke aupuii; a e hookumo pu hi hoi i kekahi oiau manao hou iloko o ka moi. Oka mea kakau oioolelo kaolana o Curlyle, penei kana hahni aoa :

" Aid ma kela a me beia Walealii o ka moi 0 PeruBia, ua hookaawaleia kehahi rumi ka«koa, e hookaawole a>ia loai kahi mau keenn e mai oka halealii Ua kukuluia kekahi pa pakaukau i liooukaia me oa ipuhakn loloa a me oa hono o kela a me keia aoo baka, a o ua papa nei ua hoopuniia roe oa hoa lealea o ka moi, me na ipiibaka loloa m» oa waha. Ua kukuluia 01 kahi papa e ako kekahi pauku laao ala, a oia ka welu ahi ke pio ka ipubaka o kela awe keia mea Ma hekahi pap« e aka e ku ana na mea ai koekoe, n« uha dm, bipi a me kela me keia aoo io" holoholona o loko mai o oa wahi uhai holoholoaa o ke alii. ilaloko o keia bui aoa, ua haalele loa ia ka hiehie alii a me ka haoohaoo moi, a he mea nauki loa i ka moi ke kapa aku ma kona aoo hanohaoo alii. Ina e komo oiai kekahi nea, aohe ku aaa iluoa a hpokipa mai paha iaia, aka, e komo mai oo ia mea hiki hope, rae he mea la o kooa hale poooi no ia. lalau 1 ka ipuhaka a puhi 00, a lalau i m m«& mu o kela ano keia aoo, mai ka bia Greremauia ka mea haabaa loa, a biki aku i aa eaee inu ikaika kitftue. Ma keia k»i ba|*wai aoa ne ka moi ma ka Ahaolek» Puhi £&ka, ma he mee la, aohe maoawa eaeo ka a>oi i lauoa hui olaok loa ai e like me ka wa aoa e lauoa pu ana sa ea aha ouhi baka la. Ua piha mau ota i h ol«lo laale* s me oa olelo aaau«o o kela a me keia ano."

Ina ke naa oulihiai hoo e biki mai «aa o aa kaUaa hanoHaao. a »• bon> kono koka ia oiai la •ia-ffioa paai baka pu om ka moi «a «• aha aei. Ma ka halawai ana o aa aha n«i, ua «oho pu mai ma ke Keiki FrtU Oka noho *a« o aa aha eei om ke ahiahi ao ia. a he mea kakaikahi lo« ka pau aaa ika hora «mikuiaaaalaa o ke auaio*, o ka oe« aiaa nau «ia i ka owehaweha aaa o kiaa Ma ua aka nei e kaaailioi» ai kela a»e k«ia «no holoholu olelo a pau, «k®e na a«i e pili ana i nar hnonoeopoeo aaim he a»ea la ka. e na kiov wale no. O k»kahi k»nakā ka o keii aha, ma ka inoa o GaQdliog, be kaaak* ooa a oa hoepikaia oaa ai aa aooaoo a u ■• oeaaao aaa w»hi aaa i hale ai. Ua kaaheleoi* aa kela a oe keia wahi, a ua ho<> aanao ina mea a p*u ana i ike ai. M» ano ulia w«le no ko, Farrderik« Willt*«i*

l*un« pu «oh m* i«, • hoopunahele, h.>a*tiv. a haawi i aku nikkahiii noea. a bo«>koaM> m«i iaia ma ka aha kaka; a malaila e«a e bo«p«-

ka ai i na hua kupono ote; a mawaena nae o keia mau mea he pomaikai loa ka hoa e hoihoi ole ia ana maluna o ke kaa i ka boopoluluhiia e "na wai a ka neule." (Aole i pau )