Ke Au Okoa, Volume VII, Number 32, 23 November 1871 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI!

Ka Moi Kaulana o Geremania.

HELU 6. He kanaka okoa iho no kekahi ma ka iooa o PaaainHiia, ua hiki mai oin i Belina ; he kanaka hooio e haaheo oia ma ni mea ike palapala, a ua hookuaia mai oia e komo pu mai iloko oua Ahaalelo Pohi Baka nei Ma komi ano, na ltke oia me Gundling, a ēia'nae, nole !o» e hiki ia iaua ke lokahi. O Fasamana he awahia knna inau huaolelo kt; hoopuka mai i kahi o iaua. I kekahi ahiahi, i ka moi a me kona ahi puhi baka e noho » e hoooli ra-i iloko ona pauahu uwhi a lakou e hoopuhi mau ana ; a ua pau lakou i ke kahihio i ka baka a me ka bia—no ka mea, o ka moi, he kauaka inu ikaika oia. Iloko 0 keia mau hoonanea ia o iakou, aia hoi, ua hoonaukiuki o F*Bamana ia Gundling, a nou mai !a ka mea hopo i ka met maa me ke pa-baka wela roa kona helehelena. No ka ukiuki loa o Paaamana, lalau aku la oia ia Gu:,dling, a pepehi iho ia iaia me ka pa-bakd aon i oou mai at. No keia baua a FBflamana i na Gundlu>g nei, aia hoi, aa hu nui ae iit ka wawalo ann ona ieo aha 011 a poe nei. Aka, hoopuka mai la ka moi i koaa mati io, oiai, o ua mea paio nei, he mau keonimana like Uua a i elua; a he mea kupono e fvoohofoia ka laua ntau hoopaapaa ana ma Kh pepehi lua me ke kipu ana. Ano ia niea, aa aku lu o Fasamana ia GaodliDg e kipu laua. Ur hoomaopopoia nae mawaena o ko laua mau poe h -pe (kekabi mau hoa 00 o ua aha pulii baka nei), he kipu hoimeamea wale no; »ole e uliaoiu na pu me na pok*. 0 Gun iing, i kona maaawa i ike aku ai i kona boa paio e ku mai ana iniua od& mc ka pu paoapana ma kona (ima, aia hoi, ua piha loa oia i na manao makau a pau loa, a kiola aku La oia i ka pu mai kona lima aku, me ka 1 pu ana mai, aole loa oia e ae e kipu aku i kahi raea, a a kahi mea hoi e kipu mai iaia. No ia met, ko Fasuaana heie akū ia 00 ia me kana pu poka ole a hoopahu aku la i ka pauda ma koaa oho-kui, a a ia ae la e ke ahi. Me ka leo ane kaili nui, banle aku la ua Gundliop nei ileio o kt> honua, a me ka pakeke wai i Unaiia ai ka a atia oke ahi. No keia mea, ua hu ae !a ka nka 0 ua mea a pau maluoa oua kula kaua pepohi iua nei, Pela iho ia ke ano nui o na hana o ua ahn baka nei ia naau la, a he lehulehu wale no kahi mau hana okoa e hapaiia ai. He lehulehu wald na ninau e hoopaapaaia ai, a e hoouluku aui ai i na manao a p«u o ka poe e hui ann maloko o ua aha la, a e hoala mai ai no hoi i kahi manawa i ka liuhu palena ole o ka moi. Ano, ma ko kakou nei moolelo & ka moi kaulana, ua hiki mai la ia i ka makehiki 1726 Ua hoopuka maoli ae no ka moi o Gerecnaiiia i kona manao paa, aole loa oia e haawi ana i kona manao ae no ka mare papalua me na keiki alii o Enelaoi, o FerederHiß Wiliama, aole no he wahi ano hoihoi iki i na pilikana a pau 0 kana wahlne, a no ke ano kanalua no hoi kahi o ka moi o Eoelani i ka haawi ana mai i knna ae ana; a 00 ia mea, ua hoopaakiki loa ia na manao o ua moi nei o PeruBia. Iloko o keia makahiki i make ai ka moiwahine a Keoki I o Koelani, mahope iho o k& p»9 pio ana no kanakolu makahiki maloko oka pakaua o Aladena. No keia mea, ua hoopouli loaia ke ala omua o ko Soi>hie Dorothea; oiaī, ua kaunai kona mnoao nialuoa o ka inareia ona n>e ke keiki alii o Enelaoi. He mea kiai mau ia imua ona onohi 0 kona manao. Aka, 0 Ferekcrika Wiliama, oia kekahio na kanaka hookananuha ioa, aole p*ha mea i oi ae mamua ona, a penei ka Carlaiia kakau ana nona la manawa *. " Aohe kaoaka a moi e ae a ke aouli lani 1 nana iho ai, i oi ae ka paakiki a roe ke kaaanuha e like m« ka moi 0 Peeuaia iloko o kona kuka polu uliuli. me ka likioi wawae keokeo, a aae ks iaau ohe nui ma kooa iima; he kanaka oiuolu maluhia maikai no ka moi Ferederika Wiliama, ina e hookuuia aku oia ma konß maaao, a 0 ae waie aku no hoi mahope o kana mau mea e oielo m*i ai Aka, nm oe, e hoao aku aoa e keakea i kona mau aoao a e alaalai i kona in.su «ia; a i hoao pu aku oe e wili 1 kona ihu, aiaila, e aho iki ka m*imai an* aku i na holoholooa hae loa, ma «ua,ae o ka hoolakalak* a me ka hooliuli ao£ mai 1 kona miu uianao ma ka aoao 1 manao ai ka lehulehu he pono a ha pomaikai k? aania aoa 0 S jphie me oa keiki alii o Eoelani." Oial, i kei* mau raea i hanai», e noho mau a«s 110 ke Keiki Alii Fr tz mi FocmJmu, iif wahi punaheie na na'iil i ka noho ia, he umi- •

kumaiuahiku mile ke haawale mai Belina aku Ma ua w>hi nei oīa e hoomau nui ana i kone man«wa me ka hoomaamaa a me ka ,ana i kana poe puali koa nunoi. Ma keif wahi o ka kakou moolelo, ua hiki »ku i ki makahiki 1727 He umikumiunalinia na ma kohiki o Fritz i» miinawa. Ua ano knulaoi ae l.i oia i;i maniwa mn kona mau ano mn kai, a ine kona {inau ano puni ma na me; naauao I ke'nahi mao manawa, ua kii'nt mai ls oia kahi e bele pu akn i ka aha puh haka, Aka, no ke ano palupalu no o kon« kino, nol*ii», oohe hiki iaia «e puhi, s h< hoomeemea wale iho no ke puhi ana. Aohe no ona makemake iki no ke anuina i losa ti iaia inalnla, aka, he noho wale aka no molaila i kumu e hiki ole ai i ka inakuakane ona he hnhu mai, a ke uhau mai iaia rre ke kookoo ohe nui ona. Oiai, be pauaho ole ie i ka hoomunawanui ana (ha na hana pikan r .knna puali; eia aae, aele ia he mea hoihoi nui loa iaia; a ua oi loa ae kona makemukf ana i kana pila a me knna mau buke liooua«uao. Ia mamw#, e pii mai ani ka kaulaoa oke akamai o Volt#ire m i Fi/r<ini. 0 kanB mau buke i kakau ai, ua hoomaka mai ka mahaloia ana e «a kanaka iko pnlapili o Europa. Oua keiki nli» -Fritas nei iloUo okn ulumshichie o kona mau la opiopio, ua honbauoliiti oia e ia mftu mea o ko Volt:re aka~tnai. — Ika hapa hope oluie, oki 1729, hiki mai la kekahi elele e lawe m»l aoa i ka lono i Belina, ua m»ke hikiwawe o Keoki I i loaa ika mai kuhewa. E haalele ana oia ma kona ala i H«iiovera i kona manawa i loohia ai i ka poino ms ke alaloi. I kona aneane ana e pau ka ike, u» nwiwi la aku la kona haliia ana ii hiki aku i Os')abr!ick, kahi o koQ» hoahanau o uoho ana, he bihopa kūna kutsna ma la wahi. !Vla U8 walii la, i hoao nui ia ai me na «kiimai lapaau a pau ei na kaliuna o ia wa; eia nae, ua oi loa aku ka ikailia o ka mai, mamua ae o ke akumai o ka lanu. I kona make ana ike kanaonokumamahiku o kona mau mokohiki, ua loheia oia e pufir.a ana, " tJa pau wau," a hala aku la oia i kooa hookolokoloia. Ma ka make ana a Keoki I, ua hookaumaha nui lo» i;» ka manao uloha o ua moi ku panahi» nei o Ferosia. Aoie oia i hookah« wale no i na waimaka, aka, ua kuwo roao!i oia me he keiki uuku la. Ua ano o mai la kona kino a mailo, a oi loa aku la kona mnu maaao mu na mea hoomatia. O kela a me "keia mau ano hoohauoii ana, ua manaoia iho 1» e ua moi uei he niau mea he«a loa ia. O Wilehelemiua, e hahai ana kana peni i na mea i hanaia iloko o ia mau la e kR moi penei : "Ua hoino ioa oia. ina ano lealea a pau loa. Aohe mau mea eae au e pane aku ai, koe wale no o na nlelo a me na mea e pilī ana i ke Akua ; a o kekahi mau ano okoa e ae, ua papa loa ia, Na ua rnoi nei no e hapai mua mj»f'ke kamailio ana ma na mea o ko a oia ka men naua e heluhelu mai i na olelo pili i oa ano a me pa hana a ke Akua, me he poe moneka e imi nui ana i na mea pono kela ao, īsa ka rooi ponoi e hai poolelo mai ia oiakou i na auiua la a pau Na kona kauwa laweUwe ponoi e heluhelu mai i kekahi halelu, a ua himeni like ae La mskou a pau ja mea. I kou manawa e hoolono ai i keia poolelo, e hooliloia kou mau manao a pau loa ma ia oaea, me he la na kekahi Apoaetolo i hoouna pono ia niai e haiolelo mai ana. O kuu kaikuuane a me a'u, ua hoopiha loa ia oloko o maua i na naanao akaaka. Ua hoao nui loa mfua i ka uumi ana i ka aka, aka, he pinepiae loa ka puka leo ana mai ona akaaka ana. No ia mea, ua hookauia mai la maluoa o inaua na hoino ana o ka oihana hoomana a pau loa, a maua e lawe mw ai rae ka olelo pane ole ako, no ka mea, mamnli o ho-a la kooaiuaina e hiki ole ai i ke ahooui o ke kanaka k« kakali i kona mau pepehi luaoii aoa mai.'' Ma keia mau ano o ka moi Fer«-derika Wiliama o Prruaia, ua hoomaka m«i la oia e kamailio kuīo na ka m«ngo a haalele i ka oohoalil, a e hoonoho i kana keiki ia Feredenka opio ina kona kulana. N» ha mea, ua komohia mai la iloko oaa ka manao e hoi ma kahi knaaina ooa ma Wn«trhaaMn, a malaila oia e hoolilo ai i kona mail* aianawa ma oa pono haipule. Ua hooholo pono loa oia i kona nau kumu hana. ~ E hahai ana o Wilehelemīna ma kana palapala, penei : Ua hoomau oia ika olelo ana, e hookaawale no oia ia umi tauBani daia kaUuou no kona haawioa i ka «akahiki hookahi, a o ho» m» kona moiwahioe a me na kaikamahine i Wuaterhauat>n ; a malaila oia e hni 'ule aku ai i kt» Akua, e h>>oponopono i ka mahiai aipakiko anr ; niai, kana wahioe a me kana mau kaikamahioe e honpOnopono ana i nt mea e lako pono ai ka noho'na o ka halo ame ka ohana. Haawi oaai la oia ia'« ma koua ano akamai i ka nana aoa i na lole i holoiia, o ka'u bao« ka n«na a me ka malaaa ana ia mau mei, me ke pabonobono ana 1 aa mpa i n«lneh»e I kekahi kaik>mabioe ia Fett-dorīM k» maUiaa aoa o' na me* ai a paū oioko o kn liale, o kana b«a« ka oana a ot? ka hoounopopo aoa i keia mau iu«a. Ka

Kat»te haaa hoi, o«a 4iolo a«a i k» makeke k-ai'mea ai, e kuai ®i i na mea kupono e lako ai ka laKo balc Na ka mo»withine kau makuah'ne emahma i na keiki lii'ii a roe ka hale kuke O keia mau mea a 'pau loa, ua n« kela a me keia mea, ma ko llkou oiau knlan» pakHhi." Ia mnaw», o ka nui o na boa o ka ohana be eiwu keiki. Muhope mai o WUehelemini» a me Pritz, o Ferederik»«m«i, he umikimiakolu ona mau makiihiki ; o Kalote mai, he umikiimakahi ; (i Sophie I><>rtbcß, he ewalu ; o Uriq«e, ehiku ; Augngato Williama. h > elima ; Amelin, eha ; h tn« Heueri, he wahi keiki onku e hiiia »na i k« lim%. 0 .na-hoa u*ali o ka moi, i-knmn e hi»>huae ai k> m»ntu> o l»a mi/i m;»i koim haalele mia i ka iniliowlii, na holopono ka lnkon maii koi aua aku, -he inea knpono ke helee ike uupnni i ka nioi Angng:ito o Polani e noho ana ma Deresedena. Aole i mnnan ka i moi e lrwe pu ia Fritz me ia. Ak», ha-: wanawiiua niulu aku la o Wilelielemiuu i ka i haku Siibrin, ke .-kuhina--Pwlaui, a pela i loaai ai i» Fri(z ke koi ann mai » t:a moi i kooa | hooilina ulii e lawe pu iaia meia, Oka ma- • m*o mai Belinaaku a i DereBedeua'he-haneri i mile, a iliiilu m moi nei i hele aku ai. Iwaeuakonu o kt» mulama o lHnti;iri, •hik i aku la oia i .DereBedeoa, a i kahi a hanohano maikai ia aku la lakon no na pnle eha, mawaena o na ahaaina a me na hana iealea a pau loa o kel.i atto keia ano ; « ua ;»jne hookahuliia hou ia mai ka moi o Pe-

ī-uaiu i kooa iino mua. 0 Aogugato, mui o Polaui, ua kapaia' o "■A.ug , i>g , ato kii Ikiiika," he kanaka ikaika kupmiaUii oia. Ua oleloiii ho ha.ihai liilii ti» kamaa lio m;t kona opa aii». He kaaaka oi lo& oia o ka nhiiuha, e hookoino mai »ua iloko o koua h;tlealii i nakumu liewa a ine ka hilahila,. i oi «ku mamua o na mea hewa i hanaia ma ke kulanakauhnle o Roma iluko o oa I;* ooa Kaisar.a. Oiai, o Ferederi.k.a Williama, he kanaki» uhonui ole ia, a he inn nni' ; aka, ina na ano o ka n.oho";naikai ana, he hil;i oia, e like me ke ano uiau o kauaka. Aka, o Angngato, he Kutolika oia, he kanuka olnoln maikai, aka, aoha uae oua inanio i na knuawai e ae o ke ola kino ana, koe wale uo kona mau lealea ponoi. 0 Augngato, u;« hooholo oia i kona manao e hōowa'lewale e launii hewa i ka moi o .Pi>rnsia rae na me;» ann r honoiakankan ni, Aka, e like me ko Ferederika Williama mauao kupaa mahope o kana wahine ponoi, na hiki ole i k,n moi o Polani ke lanakila Kana .mau -hōowalewale mahiiiaōna. Ma keknhi hoao hou ana o ua moi nei o Polani i ka moi Perusi», a iaia e alakai aku ana iaia iloko o ke keena e hanaia ai o ka hewa, na hnli koke ae'la ua mōi nei o Penisīh, a haālele iho la i ke keena me ka huhu nni. Ia ahinhi iho no, ma o ke knhina nni (i!remkaw la, hai akn la oia i ka moi, ina e hoomania mai ana ia n»n ano hana, alailn, e haalele koke iho ana oia i ke kulanakaohale o DereBedena. (Aoleipau )