Ke Au Okoa, Volume VII, Number 34, 7 December 1871 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI!

Ka Moi Kaulana o Geremania.

HELU 7. Ia Ferederika WiHiam ka makuakane moi e hoopaaia ana iloko o koaa keeoa e ka mai eha ma\koaa wawae, na hoao iho oia e hoohala ia miu hora ikiiki ma fee pena kii ana maluna oka loie aila O kekahi ka o keia mau kii ana i petMk-ai ke mau nei 00, Penei ke kakaa ana a ua o Wilehelemina : " No ka bapa nui o kahi manawa, o kekahi o koaa poe koa kiai kiuo kaaa e kope mai < ai; a ina e nui loa aaa oa wai hooluu malu- : na o ke kij, alaila, pena iho la oia i oa papa lina i mea e ano like loa ai me ko ke kii, N > ka hauoli i ka holopono o keia mau hana ana, ua hoikeike mau aka oia i ua kit nei i kana poe kaua. Oiai, he ano huhu oia i ka poe a pau e mahalo ole mai aoa i kana mau kii penn, nolaila, 1" kekahi la, ninau ak'u la oia : i kekahi o kana maa kauwa, 'Aoo, heaha la ; ke kumukuai kup joo no keia kii 7" j •' No ke aoo m»kau o ke kauwa, o mahalo j ole aku ia, aUila, o ka eha mai do ka hope; : nolaila, hoopuka mai la oi«. " I ko'u maoao i aole e emi iho malalo o ka haaeri ducatīi." " I mai la ka moi ike kauwa, Ke ike nei au he iinakanawai maikai loa oe ma ke koho ana i oa mea e pili ana no ke kii; nola-: Ha, e'haawi aku oo au ia oe i ':eia no na du- ! Cīta he kanaliioa. Ua kiekie loa ia kumuku- : ai oo ua kii inoino nei; a pela iho Ta nae e lilo ai kaoa mao kii pena." Oiai, i ka moi e hoeha kaumaha ia ana e ua mai oei, ua hoopuka mai la oia i kona mau inaioa kopooo ole maluna o kaua wahiue i amc kana mau keiki. Penei ka hahai aoa | mai a Wiiehelemina. "Ua konoia makoa e i hele aku e paina pu ma kona keena i ka horaeiwi ona kakahiaka a paa IlaiU makou | e paina ai, a aohe makou e haalela iki ana i | kau wahi manawa hookahi malaila O keU j ia keia la, ua hoohala ia ae me na olelo iuo <■ mai •ka moi ia'u ame tcua kaikunane. Ua ■ koooia makou e ai pu i oa mea ai i kupono ole i ko naakou oaoa ana. %, Oa hoonohoia ( oia maluaa e noho holo maluna o oa huila; a . he uhai piaepioe makon i ua kaa nei, me he : mea la, he poe pio aakoa e uhai aiia i ko makou mea i laaakila ai." ( Ma keia wahi, ua hiki onai kakou ma ka ī ikalii oka 1729. O Keoki 11, he moi manao palupala oia, « be ane hookaoo oae oia ; ma koaa heie uilaai aoa, a he kumu nui ia o ka hoōnaokiuki i koaa kaikoeke ka uioi n Perusia, a ke kaoe hoi a- kona kaikuahine, — ka moi Ferederika William. Me ka hoopīha ta o na Keoki II nei me ka hanohaoo hou i loaa i'ain ma ka iiio sn* i moi no Enelanl, hoi aku U oia e makaiKai hou i kahi o kona mau kupana ma Haoofera. O keia huakai * komo aku aua ia nia kau wahi ōke aupuni o Perusia. Ma aa mea ,pili alu me ka hauohado, o ka mea pooo loa i ua moi Enelani iH'i, o ka hai mai ika inoi Perusia i nona mau manao oka hjaa ana pela. H«mea kupono pu no hoi i ka oioi o Perusi> ka hoilako ana aku i.iia lio no ka moi o KaeUoi, ma oia e keehi aai aua «naluna a ka lepo o Peeuaia A wahi hoi a ua Ferfderilia Williama nei " E hoolako nku ao au i na lio no ka moi o Ber;tania, ioa, e hbi ana oia ia'u. Ina, «ole e hai mea e mai aoa ia'n, alaila, aole loa ao au e h*Jolik(> aka ana iaia tue na iio. Ai»ie i kakau aku o Keoki II i ua moi Per;!si» ooi ; ua komo mai 'ao ia maloko o ia aupu.ii naua ponoi no i uku i kona*mau lio ; a aole oo

hoi ua moi Eoelani Ia i'hiki ai i HanQvera i hsi iki mai i kona hiki ana ®ko ilailn.

O oa moi Perusia noi, ua heopihaia oia me ns manao hubu nn keia mau ano han« knpono o'le b kona kaikoeke isra ; a malok* o ka Ahailelo Puhipaka oia i «i ) konu mau raanfto hoowahawaha a pau loa i kona kaikoeke, No keia mea, nolaila, palapala akn la o Dnbourg»y, ke Kuhina Enelani ma Belina i Hānov«ra, e hoike mae kona moi i Va moi o Pernsia i kona hiki ana aku i Httnovera ; a p.ilepala mai la ka moi malalo o na. kumu, «ole loa e hiki. Ma keis mes, i noho mumuie ai o ua mau a?īi ner, aohe pane aku o kekshi i kekahi. He mea ano paha'oha'o no hoi ka lawe «na mai o keia mau moi kalannu in» hanakamalii o n?t la pokpo, Ina i ka manawa e ikeia'ku ai o kahi mau moi e noho kuee ana pela ; alaila, he mea hiki tn«oli no ke ia aku, e nhai mai ana he hoopaapaa kaua mohope ihtfo ia hookuee ana, Ua hoahewa mai o Keoki II ik* moi O P«rusia i ka ohi ana i kon» mau koa m«loko oke aupuni o HanoVera. I kumu e hoopa.iai «i no i« me», nolaila, ua hopu iho- la hoi e Keoki II i na koa Perusia i iMea maloko o Ha.novera. Aia kekahī eka nin» i bapaia 11 ka Nupa Mauu o Glainei.''> he kuleana ko Hanrivera a me ko Bradenab»ga maloko olaila. Ua okiia ua m«uu uei a ua kaulai pono ia e ka poe o BrHdenab<iga. Ma ka la 28 o lune, 1729, ua paka neai la na kanaka o kau wahi kauh»le uuku o Hanovera ma ka palena, a hao aku la lakou i ua mau paila nei i houlouluia ai e kn poe Perusia a kaulai a uialoo. Oua moi Per»sia nei, aia oīb ma kau wahi akea he haneri mile kona maimo mai kahi mai o ka mauu i

haoia ai, e paikau ana i kona mau puali kaua. | I kona lohe ana i ua hana liao nei i hania ai e, ka poe Hanovera, ua hoopihaia oia i ka huhn onaena. 0 hona ohana kai hooinaopopo i*ka paieaa ole o kona huhu. Ma ka la 30 o lulai, penei ka palapala & ke Kuhina Enelani, uona ; " 0 ka moiwahioe ua hoopihoia kona mau maka i na waimaka mai ke kakiliiak'i a po. Ua aneane e pau ka nooooo kannka maikni 0 ka moi no na hoopaapaa me Hunov j ra, e hele noa oia n>a kela n me kei» keena i ke j anmoe. ua kahuii kona 1010. I ka hora2 o ka wanaao, e ioo ai kona 1010 kaoaki, a holo aku īa manawa i kona wahi ma Whterbausen ; a j ke hoi mai laila mai, ua hooliio nni oia iaia iīio ma ka pakela inu ana. Aohe ae o ka moi 1 ke keiki alii e noho kokoke ma kooa aoao ma ko papa aina, aka, ua hoonohoia oia m* kehi okoa loa e loaa ole ai īaia oa mea ai kupono e paina ai. No keia mea, ua hoouoa malu aka ka moiwahine i kahi mau mea kupooo ma ke keeoa o ke keiki alii no houa paina ana." 0 ua naft>i Perusia uei, iloko o kona mau h īaukiukiia e koiiii kaikoeke, lia aa aku oia liiia e pepehi kipu iua. Maloko o kona maiuo pouoi iho, u» hooholo ilio oU i kahi e uaiawai ai, na mea e hakaka ai, a me na hoo laua, No ka mea, iloko o-kona manao poiuji, aehe he mea knpoao ka hookaheia o na koko o ko lan& mau makaainana ma ua hoopaapaa pili hioo poooi mawaeua ooa a me ka nioi o Enelani ; a nolaila, oia i hooholo pouo ai e kipu, pepehi hia maweana o laua iho. Ua hoiipaapaa nui ia ua mea nei iloko 0 ka Ahaolelo Puhfpaka. Ua kue tia kahina no ia mea, uohe nae he iiiki, A walii a ua a oi nei, " Ke hoopuka aku nei au, o ke kipu lua,ka mea kopouo, a e hookuu akn na ke ao nei ia e kaiuailio e like me kana meae maoao ai." Aka, mahope iho o keia -hoopaapaa ana, hoopuka mai la ka B»rona Borck i kooa manao, ' O ka pahikaua ka mea eha kupooo e hakaka ai. Ua onawaliwali loa oe e ke 'līi, a ua loohia oe i ka inai e hoomailo ai ī kou kino ikaika. O ka moi o Euelani, ua ikaika pono kona kuio. Aia he poino nui au e aa aku ai i ka hakaka ana au e manao nei. Ma ia mea e papaumiia ai ka poiuo e loaa ana ia oe " Na keia mea i hoopuaini i ka maoao o ka moi. O ke kaua nui aua ka mea wale no i koe. Aka, o ke kaua he mea ia e hoopau ai 1 kooa waiiioiui dala, e hana iuo ai i kona m»u puali kaua, a malia paha o hoopoiuo ia ja ola o koua mau puali kaua aunoi. Hooiahi o keia niau kaoaka o Jamcs Kirkman konaiuoa, ua laweia inai oia mai alaoui uiai <i Ladaua, a o na dala i lilo uona, ua hiki aVn >;» i ka eono laueaui. Ue lehulelui walo 0 ua poe koa, ua nui >rale ua lilo iio ka loaa ana inai (i lakou. O !a puali, ua nni loa ko Ukou kinoukuai no ka ahuai wale ana aku 1 nua o ka poiiu), 0 ua moi Peniaia nei, ua piha oia i ka pihoihoi uui ; aohe maha ooua i ka po a fflt! ke ao, hookahi wale uo mea nui ī h>X'maopopo lea ia, o ke kaua wale 00. Ua kukuoiia ua iinn nui uo ka hooiuo'a aua i ua lwreua a uie ka ai e pono uo ke kaua ana. Ua k.ui;M4 iu*i nTih > oa pu-kaa aui e lokia no ka ho.' n.*cai.i.> saua ana, Ua ulooo wale la .ui o a e ii.ikiia mai ana iv»aho aa uhm kaaa a pnu loa, h « ln,K».uaka t mua aku .m» ka inak. hiih o na koa m* ka okanaakau o Mekei«iiHbuga, a ka moi Kuēlaai K«oki II

e paa an& tie h<>a pili 110 fce iiapnoi o H»iiove- j ra. Ua hoolalelale ia Da mea kaua o keln j aoo Keia aoo. j 0 n<t nianao a pau loh e pili aua no ka ma-1 re «a h.ialeleia ia manaw». Aia i [ ka Emcpera o Rusia he feeiki k«De a be kai-} kamahine, Ua. k.aniHkauiailioi» e inare «'Wi- j l(jhelemii)ft me ke keikikane, a o F-ri.tzhwi me.j kaikamahiue * a m» ia roe» e liiki ai iaia ke j ho'mpaa i ka launa hui nna me Rtidio, a aohe hoi me ke aupani o Enelani. No kn hoouluhna loa ia e keiii mnu popilikia, nolaila, ua pii mai koua ano hookaaanuha ino loa i kana wah'ne a tuē ka»» mau keiki. Man.u; iho )-a o Fritz e holo malu, » e hoi me Keoki II ma Euelaui, ke kaikanāiie o kona makoahiue, a ma in uie» e hiki ai iaia ke lioopaa i kona mareia ana me kona huahanau wahine me Auie!ia. No ka mea, ma kona hooinaopopo aua i { ke kii o ke kaikamnhiue alii, he wahine u«ui j maol! oia ; a uu paulehia ka manao o ua keiki alii nei mahope oua. O Wilehelemina kona kaikuahiue, oia wale no koua wahi hoa kuka hookahi ; kona «loha o'oi a me ka paulele ana/oia wale uo ka mea uana i keakea inai iua a Fritz. Mai mahnka mua loa no oia a holo aku i •Ēnelnni, ina, aote ke kaumaha o koua manao i ka h«a!ele ana iho maj hope i ua kainuahine uei ona, a noia mēa no oia i noho iho ai e hoomauawanui i na hana ino a ka moi. 1 keknhi po o na la waena o ka malama o Augate, oiai, ka moi Perusia e oni ana maluna s> koun wahi moe, lele ino inai la oia mai luna mai.alaila, a puanu ae la, "Ua pono ! akahi no au a ike i ke kumue hooponoponoīa ai keia mau pilikia. Mnhope koke iho no, ua hoounaia aku la kekahi elele ia Kuneg:esser

ko'ka moi kohina ma nanoverß. Aole i rnaopopo na kumu o ka boouuata eua o oa elele nei, aka, na ake uui nae ka moi e pale ae i ka noho k.iu» aua. : Ma kekahi man ano o ua alii nei, be mau ano niaikai hoopono oo boi, aole ooa makemako iki e hana i kefc;ahi mau uiea ana i ike hooaiaopopo 'ai be hewa. Aka, o kana uian haaa ii)t> aoa nae i kaoa moiwahioe a rQe kana mau keiki, aole oia i, ike lioomaopopo iki i ke ino o ia mau mea ; na manao.no aae oia tie poao wale ao ia mau mea ana e han» nna, Ma ka hora nmi o ke kakalii«ka o ka ]a 15 | o Augate, 1729, loaa aku la i ua knhina Pej 'maia nei ma Hariovera ka palapala ka mui Perusia. Ia manawa, ua hala ako o Keoki If i ka'uhai holoholona. Ka hete koke nkn la no ia kuhina Peweia nei'make keena kuka oka aha kuhinn Hanovera ; a hui akn la oia ia Mr. HmluA' ke kakauolelo o ka ehu ( kuka, he mekemake oia e h'alawai me ka aha | kuhina e nuho aua ia manawa, e waiho akn | imoa o lakon i kekahi mau mea i hoouuaiu j mai ke aloalii o Pomaia mai.. I ka waiho aria j «ki' « ua Harti.ff nei i ka manao o ke knhiua i Perusia me ka hookuuia umi ona e wiiilmaku

i ua mao mea uei mm k<ina moi Peniein m»i, ' ua hoopuka mai la kti aha kuhina H»iMVera, e waiho aku ko knhin» Perusia i kana uiau mea e hai mai ai a kekahi man manawa okoo e aku. I kekHhi la mai, hiki h'ou nmi la m< ua kuhina Perusia nei me ke hoi hon ana i kana ūiea i hoopuka mua mai ai ; a wahi a ua kuhioa Perusia uei, ma kaoa palapala i kooaaupuai, " Ua hoike aku au ma na kumn oluolu kupooo i ko'u mau manao o kaaiaiiio pu rne lakou ; aka, na hoole hou ia mai do ma ka manHwa eltia." No ia mea, i hai akn ai oia ia Mr. Hartoff, ua makemake loa ke aloalii o Pemeia e hoike pono ia mai iloko o na la «lua ka ae a me ka hooleia mai o ua mea ana i hoopuka aku ai. I kekahi )a mai, hiki mai la o Mr. Hurtoff m kahi o ua knhina Perusia nei, me ka hai mai" *' 0 ia koi ana mai a ua kuhina Perusia oei, na hooo>«opnpoia e na kuhina Hai»urera, ,toha ia h<> nila maa mau mawneaa o na alii o na anpuni iunau moi ; aohe lukou e ae mai ana i ke

kuU pu ana me ia ma ia maw mea ; *ia a loaa mai ua kauoha mai ka moi mai o Berita- j i>iu, ala'ila, e hai mai no lakou iaia no ka lio-! pena o kana tuau mea i noi mai ai iaia. Ua paoe aku ke Kuhina Perusu, ao'e lo« J oia i ike i ko kumu ona 1 hooleia m«i o ke ! kuka pu ana aku me k« Ahi Kuhina Hano I ver*; » e hiki aka aoa oo'oiā ma ke keon» j kuka i ka hor» halawai o kahi la mai e ><ali I ai oo oa kumu ana i waiho m*i ai, Ut hoao i ou e hai aku i« M. Hsrl.>ff i n« kuinu heo > !«ul«« a ka moi o Perus<.a e »a bo mai ai j iteu* o ua aha kuhioa la Aka. ua hoole | m»t o M, H«rtiifT i ka b'K>tohe ana mai ta ; m " u «" e «. <»'«<, u* kauohai* mai 01« iole e ho.»oh* aku i kahi m«a e h«ii« utai aa<i E<a ! m »lalo iho na hnpuna oielo hope o ua «« l »rusia n*i i hoike mai ma k*oa p»Upaia o Ka la 1S o Aug-ite, 17*29, penei;— j "Ma ka boi*a 11 o keia ta, hele aku ta au i ka rumf knka no ka «anaw» ekola. a koi aku la au ī ke kakaoolelo HartotTv kono aku * «ha kahina e hooknu mai ia'u e kuka pu »ko me l«k»-u ina na mea a'u j «r»ih i tt, a # ak 1 la l»kou t oa m*a * k;i ni:>; .1 IV ru*-a i 11 «1 *• ij'a <> s*n. H« «ku i* ota 1 k» alia miini,a i 11» men «1 j>u<ta *4\i »i; a h."*i«< m*i ta o a i k* Uk, u olelo paoe mai «a'u, be mea pv">oo ia'u e kal

iki, n.> kn mea, aole i pau pooo mai na'lii'i ka hiki mai; a kali iho la no hoi au. Mahope iho o ke kali ana no ku hora hookahi, puka mai la oia a hai mai la, no ko lakou hoole hon aria mai i kn'u mau noi. "Pa ho ile pu ®ai no hni na poe kuhina ofi, aole e lawe aku i kahi mao palapala a'a e paa ana m» knu iima. No keia mea, ua haiiwi aku an i ka'u mau olelo paue he ano pouo ole ma na ano pili nnpnni keia mau hoole ana māi ia'n, a pebea la auei ka manao o ka moi Perusia ke lohe aku oia i keia mau ano liana ana; Aka, oiai, na kanoha pololei mai knn moi lokomaikai ia'u e hoike ako ia mau mea i r,.*i kuhina o Hai;overā ma kona inoa i kana mau olelo } a oiai, āohe lawe aku o ka kakauolelo a kope hoi 1 na olelo a kuu moi, nolaila wau i manao ai e waiho no i ua mau ope palapila la malona o ka papakaukau imua o ka ike'ana o ua kakauolelo oei a m.e keknhi mau alii okoa e ae, me ke koi pu ana aku no hoi iu lakou e waiho aku i» mau mea imua oka aha kuhina. 0 keia mau koi ana aku a'u, aule no i hooloheia'mai ,a waiho aku Ir» an ia mea imua o lakou, me ka haalele iiio i ua palupala iluna o kekahi pukaukau.

iho o keia, haalele iho la au ia lakon, a aole au i komo aku i ko'u hale noho, aia hoi, ua hoihoii» mai la e kahi elele kuu mao palapala a'u i waiho aku ai maiuua o'ke pakaukau ; e mao ana no ka paa ana o im palapala nel roe ka paa i k'e sila ia ; a oini, ua ike mai la na elele nei aole o'u makemake e lawe hou oiai, waiho iho la i ua palapak nei oiaUina o ke pakaukau."

Me ka hslaw«i ana a ua Kuhinn Perusiß oei me keia mau hoohokaia, boi aku U oia i Belioa ine ka hoike aku i kona naoi i oa mea a p&u i haoaia. Ua honpii ino Ina ia kona iuaina a ine ka huhu i kona kaikoeke ana i hnow ihnwaha ino loa ai, Aia i ua mr>i Perusia nei kahi puah kaua nui i makankau po-no-loa i ka pui«::u a me ka hoomaamaa k«u» ana a Europs i ike ole ai mamua. lloko no o ka pule hookahi, ua houloulu ae na Meg<dt buga he kanaha tausani k«« hele wiwae, knaalioa me ka pukaa. O ke heiki alii Friti kekahi malaila inaluna » kona ho kana, na liele wale a ano maninu koa me ka poe pnali koa nunui. Me ka eleu nni oia i hooponooono «i i kona /nau koa ma ka m»ki ana. O k-i Moi Keoki 11, ua makau oia ia Fercderikā Wiiiaina. No ka mea, «ohe nui pono o kona niiu koa raa H»tinVora « kue in*i ai i na puiili ko« a kona kaikoeke e lawe mai ana e kue aku ieia, In« o ke kaua e uli mai ann mawaena o Perusia rr,e Enelaui, alaila, e liio oo ia he kumu e hookomo mai ai i kahi mau lahoi e ae maluko o ia hoouk» kaua nui ana Aka, oua hoolalelale kau\ ana nei raaw»e«a o laua, ua lilo no ia i men' hauwajw» nui mawaena oke aloalii o Europa. Us oleloia, o ka Pope kahi mea i hauoli.

IloKo o keiu ulunoa nni ruttiv»ei>a o kei« innu aupuui elua, us komo mai o F«rani, Holaoi a me kahi iiinu aloalii e ae o E .ropH e uwao, a ua ake nui lakou e hooponopono is mawaho me ke keua ole. Aobe no he makeuake nui o Ferederika Wihema e kaua; n o Keoki II hoi, ua h»po kon» manao oo ke kHua. A oiai, ua ake nui ka moi o EneUni e hooponoponoia ua hauoli aui oia i kt; komo ana mai o kahi mau nupuni e ae e hooponopono ma ke kuka olelo ana. Ua no<>nohoia kekahi aha hooponopono, a ua ae hke ia e heopauia kein uiau ho<>lilel)de kaua nna. Ma ka 1» § o Sepnt»>mi.ba, hoi mai la Re keiki alii Fr t* niai kaoa huak&i kaua moa mai i P< tsd<m me kona puali koa nuaui He uinikumain»(iiku ona mou makahiki ia man iWii; a no kona ano hiehie koa, «a hauoli ka manao o ka moi, a hoomaka iho la oia i kd manao ana, e lilo io ana k«n.i keiki i bca nut ulNhope aku, («3)/« t pau )