Ke Au Okoa, Volume VII, Number 35, 14 December 1871 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

H£LU 8, Oiai, i k«ia mau popilikia,f>okuku mai ana, sta hoi, na hoomaka ia iho la kek&hi mea e i pili ana i ka mare maloko o ka ohana alii o j Perusia. Aia be eJua haner» mile ma ko be- j ma aku o Barenedebugt ia maoawa, kau j wahi okaoa uuku i kapaia ma ka inoa o | Anepaeh, ua ane kokoke aku kona kulana i j ka okaua duke. Ok& Marquis ao ka haku 9 hoi o ua wahi okana nei, be kanaka opiopio ; onawaliwali, nona na makahiki i hiki aku i j ka umileumamah'iku ; a o kona makuakane j hoi he ano onawaliwali, a e aneane iho ana e j make. Me ka makemake ole oks moiwahine ) Perusia i ka mareia o kana kaikamāhine me j keia keik» onawaliwali, aka, ua pau nae a pau j lob i ka hooponoponoia no ua mato ana nei o : ua kanaka opiopio waiwai nut oie nei tne ka- j na kaikamahiae Ferederica Louiaa, ka mes i 6ona na makahiki he umikumamalima ia manawa. ' No ka makaokau ana o na mea a pau no ua m»re ana nei, uolaila, holo aku la ku Keiki Alii Fntz e halawai pu »ne ke kaoe m;ire j m,i ka paleoa o Perusia, maluoa o kekahi ■ kaa nani kupouo i ka oihaua hoohaaohano j m«re; a e lawe mai a» iaia i ke kulanakau hale alii o Be!ina. Ua hoi like pa mai iaua me ka ukali pu ia e ka oihana hanohauo kea iiui, Ma ka la 30 o Mei, o fea 1729, ua ma reia laua Ua hanohano iauna ole ra mai nei ; o Fritz ka mea mahalo nui ia ma ia la, oiai, iaia e paikau ana i kona poali koa nunui, 0 Wilehelemina ma kona buke boomaueo, ua hahai oie ma kana buke hooman<o no ke kane a koaa kaikaina, he keiki hupo ; ike ole i kana mau mea • hana ai. He oiaio do o ua n»are &na oei 4 he mare ana no na ka- ; malii; aua oleloia o ua mare ana nei, aole he mare hauoli mawaena o laua. Ua kakau 0 " Ua inaina aku kahi i kekahi me he ahi la " ieomme le/ete.) Ēia nae, oa Dofao mav )bb> 550fe0 o fe» faot>f>»apa» aiu aua a me ka hakaka liīlii no na makahiki he kaoakolu. Me he mea la ka, iloko oia mana wa holookoa, aole laua i ike i kaa wabi la hauolī hookahi. • O ke Keiki Alii Frit* ia manawa, ua hiki aku oia i ka umikumamawalu o kona mau i m&kahiki, a o Wilphelemioa be iwakaluakumakahi, Oka Frilz mea nui oia no ka liookaoi pila ana, aka, aohe aae ona aa e hookaui ma kahi e lohe mai ai o koua makuakane. Ile kumu kauiana mai Dresdeo mai kooa mea nana e ao malu, a ua kokuaia keia mau Uoohoihoi mele ana a pau loa e kona makualnoe ; a e hele mau mai ana ua kunu la a uoho e ao no ka pu(e hookahi iloko o ka mahioa, Eia »».»•, o keia niau ao malu aua ma ke kakela Potsdam, he mea hana pipilikie wale no U, no ka mea. aole i ikeia ka manawa e hiki mai sf oka moi iua wahi !a. Aia i» Friti kekahi hoa'loha ma ka inoa o j nela KaUe, he alii koa iloko o ka puali kaoa, ua tike kona mau maaihiki me ko Fritz. l T a ; hoooohoia ua Katto nei i mea kiai oo ka hiki ana tfiai o ka moi, alaila, e hai mai oia, oiai, { 1 ke kamu hookani pila me ka ēimeni e ao ans iua keiki #līi nei ī nft mon knni, Ua ; makaukau pu uo hoi me knnn mMkuahioe i k» imouo» msa ana i olelo. ioa • manao

ana ka moi e holo aku i ke kakela o PotBdam. : Me ka lako pono ana o ua keiki alii nei me keia mau koa kia,i, aia hoi, he mea maa i u» | hooilina «lii nei ka haalele ana i na lole koa likilīki, a kooao iho i na lole hooluolu holoku āilika Papani nani, a hoolilo nai i kon» rnanawaii)J kenoaui i na mea a p»u e hiki ai iaia ke akamai ma ka hookani pil» a mn ka himeni ana. Ua maikai wale keii m»u hana ana e hauoli nei i keia m»nawa ; aka, i kekahi la, komo ino mai la o Katte, a hai mai la aia ha moi mawaho o ka ipuka, ke hoomakaukau iho la oia e lele iho mai luna mai o kona lio. .0 keīa haoa a ka moi, ua maopopo oo paha i kti mea heiuhelu, i hele mai no oia e hoomakakiu i ke ano, pejies la ka hoohala ana o kana keiki i kona manawa ma kona kakela o PotsdHm, Ina, he poka boma pa-hn kai hBule m»i mawaena o lakou is manawa, me he mea la, aole paha eoiae ko lakou pniwa ana, Ho pu inn aku la o Katte me Q,usntz ke kumu i na ohe hoonani a me na buke himeoi, a pee aku la laua a i elu* maloko o kahi rumi uuku, 0 Fr tz hoi, kiola ae la ia i kona holoku ailika ulauia Far»ni, komo iho la i kona ku(<B koa, a noho iho I» ma kona, pnpnkauhau me he mea la, u* paulehia loa kooa mau manno 1 kana mau buke. J ke komo ana mai oo o ua mui nei, a ike mai la oia i ka hoanoia ana o ka lauoho o kana keiki ; aia boi, u» piena loa mliolikona huhu, a hoopoka mai la oia i na huaolelo ino loa o kela nno keia ano maluna oke poo o kans keiki, AUa, ua oi loa aku nae kona huhu i kona man&wa i tke mti ai e muu ana malalo o ka pako ke kuuwelu o ua holoku ailika ulaula nei. Koua lalau aku la no ia i ua holoku naai oei a h >otei aku la iloko oke ahi, Alaila, buii ae l.a oia ia loko o ke keena, a loaa iho la na boke F rani he lehulehu wale lakou, a pau aku la i kiola ia iloko o ke ahi, a hoouna aku la ia no kahi kanaka kuai buke roe ka hai pu aku iaia e lawe i ua miu buke Farani nei a pau loa a hoolilo aku no kela a me keia kuinukuai e haawi ia mai ana. Ua oi akn paha mamua o ka hors hookahi ko ka moi. huhu a pioo ana mao a maanei me he Kanaka pupule la maloko oke keenn o kana keiki, Hookahi

nae mea. pomaikai nui loa, aole oia i kiei a nana iki aku iloko o kahi keena uuku o Kalte me Quautz i u pee ai. Ina ota i hele aku malaila a loaa laua iaia, ina ua pepehi hoomilnoino ia laua ; a ina iaua e pakele mai ona aku, alaila, e pau tio laaa a i elua i ka li ia. Wahi a Wilehelemioa, "Ua aoeane l>a e makemake ko maua makuakane e hookii ia maua ikaai a inake. Oia mau ka mea nana e okioki mai na mea ai, a e okioki ana no oia ika na mea a pau loa a koe maua. loa be wahi mea iho koe i ke pa, alaila, kuha iho la oia iloko olaiia i kumu e hiki ole ai i» enaua 'ke ai. Oka mea ai mau e haawiia- mai ui la inaua « e ai ai, o ke boft:, waiu a ine n» hua ai maloo, a he m?» no ia*e hoop āno mai ai i komaua ola. Ua hanaiia au me hoino ia mai a me ka uukuia i na la a pau me na kuuiu kupono ole imua o ke alo o na mea a pau ioa. Ua hele uo hai ka iuama oka moi, a Hiki wale i ke kipaku ana la maua mai kooa al ) mai toie m»us e ikei» imuu ona ; koe wale uo i ka manawa e ai ai. Hookahi la i hana ino loa r.i»i ai ke alii ia'u, ua uhai oia ia'u a imua o de kapuahi o ke keena o kuu kahu wahine. Ua hina iho au ilalo, a ua

unaunu ino oia , knu tmu lauoho. Mji make paha w;»u, e ole kona üb«uba me koua m«ii hoopnka ieo nui ana, oo k» oaea, ua hooaiaka mai ia ke aln e a i kuu lole, a pio e i ke kiuaiia e kuu kahu waliine."

No keia mau hansino a me feeia mau hoomanawanui ana i hoopaa loa i ke aloha mawaena o be kaikunane a me Wiiehelemma ; a peoei ko ke kaiku»b)ne hoomanao ao».

•< Ua ♦> la o kusk- fcaikuoaoe aloha me a'u Ua heluhelu a ua kakau pu miua ma na mea e hoakamai ai i k»; innoao. la manHwa, aole e hiki i ka moi ko iko mai i kuu kaikunaoe, me ka hoonenene ole naai e üb«u i ke kookoo. Ua hai pioepine mai o Frite ia'n, aole no ona manao nui i oa mea e ae a pau, koe waie no ka boaaa m»u e uhau mai iaia i ke k'ookoo ; a ina oia e hoopai piuepme niai iaia rue ia mea, e ioaa ao i«ia kona lau&kiia ma ka holomaiu ana mai ouaaku'' | E hahai hou au& o Wilehelemioa i ka noao aua o ka moi e uu;ui ia Fr li, « «a kona kaikuuaoe no , hahai aku laia, peoei .* " la'o i komo aku ai i ke keeoa o ke 'iii i keia kanahiaka. ua hopu mua mai la oia la'u ma ka lauuho, a ka iho la oia i»'u maluoa o ka papahele ; i m>hope, ua uhau iho la oia la u oo oa manawa wale me ke kookoo mluoa o kuu kiuo hauoli ole Mahope ibo hui olaiU, ua alako aku la oia la'u i ka puka ani lalau aku la oia i oa kaula paku me ka maoao e nakii i kuu puu, a hoolewalewa ina ka puka aoiani; aka, me kahi ikaika ouku i koe ie'u, kaiiea ae I» »u i kokoa, * hiki m»i 1» kekahi kauwa e hoep,ikele la'u m*i kona un u lim* meoeuiene ole mai." No k#ia Oaoaino la aoa ao boi ooa, ua

palapnla pu aku la oia no ia mea i kona ma« knahine, mai Potsd«m mai peoei, "Eia wau

iloko oka ioea nui e noho nei. 0 ka mea a'u i inanao wale ai, na hiki iomai no ia mea maljjna ofu.0 f u. Ua poina loa ka moi aole au he keiki nana, I keia kakahiaka, ua komo aku au īloko o konn rumi e like me ka mea mau, I kona ike mun ana m-n no ia'u u» hnpu mai la oin ii'u ina ka a-i, "a ua liahau | iho la oia ia'u m'e ka ohe, a mai ike ole oe i kau keiki kauoli ole, ina no)e e kokuaia mai. Ano, ua hoouolo iho an i ko'u manao, e hookaawale aku ia'u iho ma kau wahi okoa." Ua maopopo no ia Wilehemina, d ka ma nao o «ona kaikonnne ka holo inalu; n ina © hiki, o Erfelam kon>< puuhonua. Ua hoopuka mua aku no iiai makou, ia Fr tz « hoi mai ai mai mai, uōv hoopoin><ia- kona mau ano maikai. ona hoalauna ana i lwwe ai he man'ahi koa, he poe keiai o na kulwna ali>, i hoolilo nui la lakou iho ma na lealea kupano ole, a he poe e alakai ana ī na ola me ka m<>nao ole ike Akua. O Luiniela Kntte, he kanaka opiopio puqi lealea. O «ekahi hoa-aloha'pilip-aa-loa iho ona, o L»utar>eU Keith, he keiki oia na kekahi alii hanohano, N>> ua mau hoa'loha nei, penei ka Wileheleuiina hoomanao ana ; '* O Lut*nela Keith, ua hala oia no kahi mau manSwa, ua hoonohoia oia ma Wesele me kana puali koa. O ko Keita hala ana aku, ua lilo ia i mea haut>ii nui loa ia'u, no kuu inanaolana e loli ae ana la ke urn> o kuu kaikunaoe, & e alakai ana la hoi i kona ola ano «naa mau. Aka, i kona hala ana aku, hiki hou rnai la kahi hoa'loha hou i oi aku kona ano hoopoino. He kanaka opiopio keia raa inoa o Katte, he kapeoa lutanela ma ka puali Gens d'Jhnes. Ua kiekie kona pili asa ma ka oihaua kaua O hona makuahine he kaikamahine na ka Ilamuku Nui Ua kona makuakane o Kenela Kutte i ke kolanui, a mahope e kaahele honua, me ka manao e iaia i'loio. Aka, oiai, aohe hana kupono e roa-

nno e ia »e ai n'ooa mai lolio mai o ka oihana kaua, nolaila, na hoopahu'aia ka manaolana o ka makuakane, a ua haonohoia oo oia iloko oka oihana kaua ka hana *kffpono iaia. Da hooman 6j» i ka imi «na roa ka oihaoa kaun, Ua loaa iaia he ano waipahe i kakaikahi loa maloHo o B( lma. O kona helehelena he ipaikai ole ika nana aku, Ua manmnaiui kona mau maku ika raai puupuu liilii, a oia ka mea o»na i hoomalmahua ae i' kona pupukn. He ake nui kona e oi pakela ma na ano pono ole o kela ano keia ano. I ka 1.-iu-na huipu ana o keia ano kanaka me kuu kaikunane, ua hoomaopopo mua iho no wau i | ko'u mau mauao, aole oia ke kanaka kupono i aana e hoihoi mat i kutt kaikuaaa» mai kons j mau aouo lalau mai." I na la mua o lune, n ka 1730, hoi m#i la j k« moi mui ka uhai hoiohulona ana m« j VVaterha>isen l a ia imnawa ana i hele «i ma i ia hoakai, u» inu nui ino loa oia, » ma ke ka | mnilio pdt aupuni ana o ua moi uei o Pemaia j me ka moi o Pulani, uh hoopuka m«i la oia i j kona mau m.«iao f oia e hoopilihua hou j ia mai no ke kamailio hou ana no na mea e j pili ana i ka intr*ia ana o Wi'ehelemin». Ua ! hooholo ih<> U ojn e naalele i kona huipu ana j uie ke aupuoi o ĒneUni, ke oie e ae koke ih I mai ka mareU Bna o Wilehelemina tne ke 'Lii 1 o W»le ; me ka h»nwi ole ia o ka oielo hoo- } hiki o ka mareis aoa o Fritz me Aineiiii, ke j iv»ikamthine a Keoki II o Euelaoi. Ua huo- \ unaia o Couut F!nckBtein, bjrona Grumkow, s rae KeneU B..rck e hai koke «ku i ka iikhwsbino i ka hooholo ana s ka moi i k.ma mau uianao no n» mea e piii aoa i kaninre. Oiw inoa noua he n>;tu hoa'ioha iaua no ka īnoi 1 w«[iine, a-u Grumkow, ua oleloia ho hoa hoo halua pu ka oia me ka nno. Iko lakou ko®o a«a mai, e nnho ana o W\lebelemiu&

me kaua raitkuahtae, a huli tn«i U <ii« a < hawanawaoa msi 1» i k» pepeiao o kooa ma- j kuahine me ki mai, " E ( fce hiuii \ waie e ni. ' nei no au o ka lakou n«i hu«kai e komo m<ū nei, u» pili ia mea ia'u," Me keia nis j huaolelo a kaaa kaikamahine, pukn aku la oia ma« ka rumi aku ; • haalela iho la i ua mau keommana aei me ka moiwahine. Ma u» keena oei o ka m nwahme i hat aku : ai ua poe oei laie, ua loaa pakahi mai ia !a~ ko« he p&lapala mai ka o»oi «nai i ka po mua poooi iho ; a ua pap' .oa ia Ukou, aole e ī hoopuka i o« mea a ae i na mea oloko o ia ' i>alsj>«la, ko« wak no laia, l'a makmiak» ka moi e hai aku lakou iaia, ua hoopau oia i kona manao hookananuha iuai ka a« aoa e in*m* o Wilehelemiua ra« ke 'Li» o Walo o Euelani ; a iru e ae <He ka moiwahine i ka ' mare papakahi, aiaila, e hookaawaleia no ko : Uua nobo mare «na —e okna ki bortU marv—a o ua moiwahioe nei me kaoa kaikamahioe. • kipakuia aku Uua i kauhale paa o V>raqienburg, he iwakalua mile m«i Heliua j abu, a maUiU Uua e hōf>paaia ai mi ua >n>i 1 paahao, U* mtkfinske ka moi e iakau hou ka m- iwahine i kona kaikunane. ia R*os : 1 [ i li.i.ikiiiu wai(> no m.,11 -w.i i ki e, m,> ke noi aku i.iia, m* oia e h 'o a <> ae mii ,<o'i p.h# I i ka n>are kōfccie « ke 'Lu o \V»ie Kana keik:

me kaoh kaikamahine me Wilehelemina. E knli ao ka moi no oa pule elua no ka loaa ana mai o ka oleln pane, a ina e inoino ka makani i ekolu pule, aole e lohi aku i kahi la hookahi. lua sole e loaß koke mai ka ole'o pane, » he hoole ana mai pnha. alaiU, e pono e lawe o WileheleminH i k'<na koho »na mawiieiiii n Vie t>uke o Weissi'rifels a me ka Marpuis o Schevedt, mawaenn o l»ua kana kane e koho ai, a e mare kokeia me ka lohi ole, O keia mau k>«ne a i elua a ka moi i manao ai na Wilehelwnina, he msu kaukau alii no, aka, nohe nae i loihi loa ko lmia mau kskaiapn)« " Ma keia oielo ana, aohe mea i koe ake k»ikftinahine ehi e koho bī ioa, «Mile e m;ire koke ia me ke 'Lii o Wnle, alaila, o keia mau inea iho la na kane e koho ai, Mi» ka olelo pane aku g ka moiwuhioe imua o ua mau lu'nH nei i hoounaia mai ai, pan<'a'?u t« oia, " E palapßla'koke, ahu no au i Enelani. Ak«, ina o hiki mai ana ka olelo pane kopono ole, alaila, he mea hiki ole i ka'u kaiiiamahine ke roareia nae hekahi 0 keia mau kane a ka moi i hoopuka mii nei.*' 1 Keia īiihu oleln a ua moiwnhine nei, i mtti I» o Oi-umkow, he maa kupono i na wahine ke nialama i na kauoha o ko lakou mnu k»ne. Aka, i hou aku U ua nei, '» He kupono io no ia ; aka, aole nae he mea hupono i aa kane ke koi roai i na mea kupono ole. Ke haoaino nei oia ina manao palu palu o kuo k»ikamahioe ma ka manao ana e hoomare aku iaia i kela mau kanaka puni oua, ain« ole, aole o laua waiwai, koe wale uo ko l(tus walii uku mai loko mai o kn oihana koa o Pol»ni. E paUpala no au i Enelani, aka, e ano naa kuu ike ana afru i kyj keiki Uoko o ka luakupapau mainua ae o kona mare ana aka me knla mau kunaka kupooo ole. (Aele i pau.)