Ke Au Okoa, Volume VII, Number 36, 21 December 1871 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

HELU 9. | Haka pono aku la na maka oha moiwahi- i ne maluoa o Grumkow, me ks i poooi ana aku imua, " Ua ike au i ke kumu o keia mau manao hoopaakiki o kuu kane, ua aie nui no ia mahope o kou mau akkai ana " I keia māa haaolelo, hoopaka mai la oia, aohe oluolu pono o koaa ano, a hoi aku la ois iloko o koos keena poooi ; a malaila ōia i hoopuka aku ai i kaūa kaikamahioe i na mea pau lna ka moi i hoouna mai ai ma o na luna la. Alaila, kakau aku la ka. ®oiwdhine i ka palapaia i ka <aoiwahtae a Keoui H me ka hai | pn'aku iaia, ona alaalai ana a pau e pili ana j no ka mere o Wilehelemina, ua boop<\u ia. { Ua hihni pu aku la no hoi ua moiwahioe nei | i ka hopena o ia mau mea, io» aole e hooko ] ia u« fflar« aoa a«i. Ua t»oo&uipuia o Fritz ( ma keia kukakuka pu aoa me kooa maknahioe 4 oi« kona kaikuahine. Ua hoohoio pu ia oo hoi e palapaia aka oia i kooa makuahioe.moiwahioe o Enelani, e koi aku i kona mareia ana me ke kaikamahioe Aioelia o Euelaoi. Ua mahalo oo ka moi o Eneiaoi i k«na mareia me kaoa kaikamahioe, aka, hookahi oo kumu keakea nui o ka moi oo o Ferusia. " Oiai, he mea hiki ole i ka mauao o ka moi o Perosia ka ae ana i ka raare papa luaia,

nolaila, palapala aku la o Fritz, be mea kapooo e ae enai laua e mare muaia o Wi(eh<>(emiaa. a boobiki pa aku la oo hoi o Fritz, e noho malie oo oia me ka m%re ole i faahi wahine okoa, ke ole oia e mare me Amelia. A wahi a aa Fritz oei ma kana palapela i ka moi o Enelani, peoei : " LJa haawi mua aku au ia oe eka moi i ka'u olelo hoohiki, aohe e mare me kabi mea e ae, aka, me Amelia hookahi «ale oo oia e mareia ai. Malana o keia, fce huawi oei au i ka'u oleln hoohīki paa, ina e ae koke mai oe e ka moi i ka mereia aoa o kuo kaikuahioe." Ua hoouaa aku la ua moiwahiae Perusia nei i hekahl elele hōlo hikiwawe me ua mau palapala nei i Euelani. Oka huakai hele ia mau la be ioihi, no ka loaa oie ooa kuao e hikiwawe koke ai e lifee me k« keia mau la ; a he pioepine loa hoi ka pa hauhili ana o ka U» bala ae ka aoahulu, āohe hoi' *&-*?s na pule ekola a aaeaae e «ha pMfe» ba» iki mai o ka elele i booonaia ai, a loaa mai bōi o kahi mau Alelo pane mai EaeUni mai. Ma ka la 26 o lanuari, o ka 1730. he la, wahi a Wilehelemina e hiki ole ai iaia t»e hoopoioO. Ia la, hiki hou ma\ la o Fiockeostein, Borek a me Grurakow me na olelo a ke'lii, peoei : ''O na olelo pane a pau loa e hiki mai aoa mahope aku o keia manawa mai Eoelani, ua pau ko'u mau manao ana ao ia m*u mea. ' Ina, hp hoole a he #e mai paba ko laila olelo ! paue, aohe a'u mau mea huu e kamailio ai, i Ano, e koh-) oe i kau mau mea e makemake ī ai oiawaena o ke duke o Weisseofels a me ka m#rquis o Schewdt. Ina, aole oe e koho, e hoomakaukau oe a me Wilehelemina no k». bi paa n»a Oranienabuga, a malaila olua r hoomaoawaoui ai i ka hoopai kupoao o k« kue an» i ka iMana i hoohauia maluoa o o(ua e ke Akua rae ke kanaka." 1 ka lohe aoa o ka moiwahine i keia mau hoaolelo » kan» alii kane mai kā waha mai o <jrumkow, huli mai oia imua oua a i mai: U, penei, •• Ke liai maoH aku nei au i ko'u lOiu manao ponoi nou, ka mea nana i lawe j mai ka poino maluna iho o'u ; e kau aku uo I ko'u mau hoino ana maluna ou, kou ohana a me ko kou hale. I keia la, ua pepohi pooo' f maoli mai ne oe ia'u., Aka, aohe o'u kanalu.i i i k» lohe aua inai o ka i ka'u miu pule, * a na Uita no • hookau mai iaa poiuo au i i

hookau mai ai maluna o'u." I' kaon pouo» ana mai ao i keia raau huaoielo, kona hauie nkn la uo ia mnluna o '.lona wahi moe. Ika lohe ana aku no hoi o ka moi i keia mau olelo ana, ua hiki koke mai )a ka oioi i ona ia, me ka onou hōoikaika ana e mareh o Wilehelemiua me nn kane aaa i ni ; a no ka hoopaakiki o ka makuahioe me ke kaik .mahioe, hooholo iho la no oia i ke kane ana i ; 108obo ai. • No ia, mea, hoopuka aku la ua enoi Perusia nei i koua mau manao i ka mikunhioe o ka o»nrqniB o Schēwdt no ka mareia o kana keiki me kana kaikamahine me Wilehelemioa. Aka, paoo mn la ua lede nei me ka noonoo maiKoi o kooa poo a me k<» maluhia o kona puuwai ika i ana mai, "O ia hoohui m»re ana e ka moi, ua kulike ia me ka makemake kiekie loa o kuu ola an». Aka, pehea la aaanei e hiki ai, no ka mea, ua kulike ole ka maoao o ke kaikamahine alu, -ka mea osua e mare ena ike kane ? Nolaila, ma(uq» oia ,kamu nui hookahi, he mea hiki ole ke hoo maaia ia mare ana." Maluna oia mea, ua kupaa ka manao oua lede maikai uei. Hoi hou aku la ua 'lii huhu nei i kahi moe o kana moiwahine, me ka mau oo o ka paakiki n kona mau manao, a hoopuka pu aku la no ia, oisi, ua hoohok.iia mai oia i keln kane »na i maaao ai, nolail.i, be uiea pooo i ua o Wilehelemma ke m»>reia me ke duke o Weis seufels. Oua kaikamahiue alii nei no ke omamalu mau ana n keia mau ao kauimha,

noluila, ua ano mailo ifao la konn kino. Aoie i iiuliu m»bope ibo, ua ulono ia iho la ka niki ana mni o iia duke nei o Weissenfijis a>e kn man»o e Kii mii a lawe aku t kana wuhine, Iloko o keia pili!<i« hou, i mai la o \fi. Borck f he hoa'loha no ka moiwahiue, he mea pono e ae aku i ka naanao « ka uioi e hoopau i ka munno ana nō ke kaoe ina Enelini, a e ae i

kane okoa, a ole i ua duke noi o Weiasei)f;l6. Aka, owai aku ua kaae hou ? Aia b» eluu haneri mile ini ka hema aku o Beli(ia, kahi o ka okana mnrquis o Bsireuth. Aia i ka marqiiis o na okaoa nei kekahi kemi ui opiupio, oia hooilina, a o kona hoi ana mai no ia mai knna kaapuni aoa ia K<TopH. loa, i ka munawa o koua mnkuakane e make ai, alaila, e ili inai ani he wniwai nui iaia. O ua opiopio nei, o kona inoa o Feoia ke kane a Mi. B.irck i manae ai, he kane na Wilehelemina. Ua hoomaopopoia ka makemake nui ana o un inoielawe ia Wilehelemina i nahine mire na lakou. N > ia mea, aohe io no he mau m»nao kanalua o ka ii) in» rnai o njßrq ils o Biireuth i wahine oana. Ua ae ua moiwahine oei i keia men. a ua hoopuka ak i oia ia mea imua o ka moi. Ua ae oo ka moi, aka, i maila oaeoia, " Ke ae aku nei au ia mareia aoa, aka, aole nae au e lawe hupa ana ma i& mea Aole no hoi au e haawi aku aaa ia Wilehelemina i kau wahi kenrta hookahi no kona puu dala m»re."

(Ta hauoli ka manao a ka moiwahine i Kein hoohaahaa ana mai o ka moi i ke kane ana i manao ai ; a lioomaka ae la oia i ke kuka pu j aoa no ia mea me Wilahelemina. Āka, o kaoa kaikamahine boi, ua hoole oia ia mea, no ka mea, aole oia i mmiao me ia iho ia oia e kuai wale ia akn ai no hoi me kona makemake ole. No keia boo|e ana o ua kaika- : mahine nei i hoopiha i ka uiaoao huhu o ka j moiwahiue. Ka hoopuka kuke aku Ja uo ia | o aa moiwahioe nei i kon» mnu maoao hoo- | naukluki, ī ka ī ana aku, " Alaila, e pono la | oe ke lawe i ke Tureke, a i ole ia i ka pili kua nui i kaae mare nau. E uhai aku oe mahope o kou mau manao ponoi. Ina, wau i ike he kaikamahine oi ae oe o ka aiaikai, ina aole ao e lawe nui a hoouka iho i na koumaha ma'iina ponoi iho o'u. E uhai aku oe mahope o na kauoha ana a ka moi. Mai keia manaw» akii, oau ponoi e hooponopono i na mea a pau e pili ana neai iho; aole au e hoopilikia bou ana ia''i iho ina na mea e p.l am ia oe, a e hookaawwle koke ia oe jho mai ko'u iio ake, no ka mea ( aole e hiki la'u ke naua aku ia oe." Hoao aku la o Wilehelemina e p»»® aku, aks, pale e mai la kona makuahine iaia, a ; haniele ( mai la ua kaikamahine nei i ka mai kuahiue me ka uwe oui an«. O FrJE, ui | Uwe oia i ka aoao o k» makoahioe, ī hoa- : liewa mai U ia Wilenelemina ao 'ka h'olohe 010 ana i kooa makuahine a me kana ma« ao j • na aku. No Fritz boi, ua ulu hou m«i 1« I keknhi mau poioo hou; ua luhe ka m<n no | kahi miu aie hou ona, a iki kooa iuak«u i ka ' oineo aoa niai h kooa makuakane, u» h«i aku oi« i ka hoo(»uoipaui U;* huokaa ka moi ewaiu haneri, a u* hoopuka at la oia i ka olelo papa i na mea a p«u loa, aole e hoaie mai i kaua keiki, a o ka mea e hoaie : aoa, • oia ma kahi paa; no ka i mea, ua maiao ke lu he manao mahuka ko ke keiki alii. , No k« fcomo ana o ka manao iloko o ka mot he manno mahuka ko Fntz, noUila, ua i hmmaum ke km ana i u» keiki alii nei. ; Ot ii, iK«ko o keta ai*o p'iikia e kiipuni »na, ■ ai* hoi, hi oinia anu U ko Kuhma Bercanu a me knK.ihi luna aop>tni l'īr.isia ia R>'v Dr V'il|a i Eoeiani e hah»i pooo aku i ke kumu a u* na me» a pau • haaaia aaa n«

ke aloaiii P<-rusia. 2Wb ke t»io piena loa o ka moi, aole e hiki i kstia mau keiki ke bel» aku imua o kona alo, me ka ole e hoeha uiai *>ia. Aka, nn ka la 18 o Feberoeri, o 1730, ua konoia ka moi e kekahi mau ōir han»! aupuui e hele i Derpsedena e ike ai i ka inoi o Palani. Ma kui.i haakai, ua. lewe pu no ka inoi ia Fritz, i>ohe makemake e waiho iaia inahope, mamuli oia holomalu a mnhuka paha. Ua monao oo hoi o Fntz, ma u« haakai iie'e nei e loaa ai iaia h« n»ntn« e holomalu si ; hka, aole ooe e hiki iaia ke mohuka wale, ke ile e ike mua oia i kona kaikuahioe, kona hoopili o oa he lehulehu wale. Nolaila, ma ke ahiahi o ka la 17 o Ft'beruary «iai, ia Wileheiemina e kalakiila aua i kona m»u aahu oo ka hoomakaukau aoa e hiamoe, aia hoi, hemo mai la k» puka mahope o ka moe o Kooa keena, u komo mui la kokahi keooimaoa opiopio me ke Kapa komo oke aloalii Forani. No keiu

m«a, puiwa-ae la o ine ka uwe leo n'ui ana i kei< m .iīhini i komw .nnla mai ai. N<> keiā uwe »na, knmo mai l:> kona lede kahu, a penei k« Wilehelemiua hoomanao ana no ia mea : " Aka, hoi hoo m«i la o Lfdf Sonsfie!d me ua keogirasna nni i hoauhiiia roe kenapa Ffcr4m, ua hoopihaia laua roe ka ak»aka nui, « ike knke aku U au o kou kaikunane no i». Na ke k*p& komo o £V a oal i F«rani i hoano e nui loh ae i kona hel&heleaa, a ike ole ako ai aiui na heleheleoa o kuu kaikunane. Ua piha oia i na mana» hauoli maikai, a i mai la oi-i ia'u, "I hele mai nei au e haawi aku i ko'u al iha ana ia oe; a no ko'u ihe uo i koo ano aloha ia'u n<> na kaumaha a me nn poino a k.iUH i haawe pu »i, nolaila au i hele mai nei e h-nke aku i ko'u manao >a oe. Ke h<*le nei au me ko'u manao ao'e e hoi !iou 'miii i keia home oko kaua .hookaumahaia. Af>le « hiki ia'u He hoomanawnnni i na poino a kaua i alo pu ai. Ua hoopania a oa hiki mai k« hupena o ko'u mau hoomanawaaui ana. Ua hiki m>ii ka manawa kupono e hoolei ae ai ia lei kaumaha E holo malu aku no au mai loko aku o Dorcstdena, ae hoao i ka hiki ana aku i Enelaui; n mni laila m»i au e ht>ao nuī ai i kou h«iopakeleta mai k»-ia w a bi honlnhi aku, i ko'il mnnawa e hiki aka ai ihiila. Nol;t4a, ke nonoi aku nei au ia oe e hool'iulu ia oe iho. E h<ilawai koke 110 kaua ma kah) e ike ole ai i ka hookanmnha »no w.ile m, a kahi h»i n k» ht»«>li e hunmaloo «i i ko kaua mau waimaka a me na luuleu a. pau; a ma ia wahī n<i hoi k-iua, e ike ai ia kaua iho iloko o ka maiuhia a me ka lnnnkila mai keia mai» hoino kumn ole ia. E hoolu olu ia oe iho iloko o kti ounaolana e hauoli pomaikai like ai kaua. ,, * Ua ano hopohopa ka maoao o Wilehelemina po keia hane a kona kaikunane e maaao

»"* e hf>io m«lo, oo ka niea, he (oibi loa mai Deregedena aku a hiki i kapakai. a malia pahfl o loaa mtfi i ka maknni pakuikui, oia kahi kumu oaoa e houiolohi i ka moku, 0 ua moi mniy»o hewa D «i, aole do e loihi wsle kona noho sm mamaa le o kona hai ia aua aku e kahi me* okoa. E ahaiia aku oo oia me ka mama hikiwawe Ipa; a ina oia e loaa aku, af\iila, aohe mea i ihe aku oo kona hopeoa. Ua pono ka manao o ke k *ikuahine, a ua ike mai la oo hoi o Ffitz i ka poa'» o ia mau mea, a hoohiki mai la oia i kon» kai';"»hi.ie, ao!e oia e hoio malu ia manawa. Nolaiu/ua hele aku la no o Fritz me kona makuakane i Deres«dena a hs>i mai la la maonwa, ua hiki aku 1« o Dr. Vills i Enelani, a m» ke kukauka pu ana me na kuhiim Beritaiiia, ua manao na hoa he me« kup .no io ka mareia ana o ke 'lii o Wale me ks fc«ikamahine alii Feruaia. O ka maoao oui i ulu mai, ma keia mau: mare pap»luaia ana, he kumu i* e lowe mai ai ia Pemai® m«i loko mai o G rema(iia, a hnohni paa pa mai nip Knelani. O kei« marc *oa, he kumo no hoi ia e hoomahuahua ai i na p.imaiuai o ka aoao Hoole Pope, (Ja makemake ka moi 0 Enelaoi i k«?i« art;*, aka, o kona makemake n»i oae. oie no k-i nure pipaiua Rn*. Aka, o ka moi Perusis hoi, ua h.>op«nkiki oo kooa mahope o ka mare hookahi, aohe i ka mare pepalaa No keia kuinu, noluila, ua hoounaia mai la " ColoneU H.th-m. he kan>.ka no ke kt> lana hanohano e holo i «lele i Perosī« no Ka hoomaopopo hou aoa aku i ka r»«n» papilua Mamua iki iho o ka hiki ana aku o ua ele]<* aei i Ile imi, ua hanau hou tho k« muiwahin* S >ybīe I) rahea i hekaiū knkikaoe hou. K w»ihrt o<t«4|iwah ana o<* miluoa » koaa »a- ( hi m e U-i ake nai aa moi e pau ae keia uiaa iti«a e hoopi(ik<a of ī i koi?a inau maaao, ■ Ua hiki aka 1« o Ciilenela lt<>thaA i ka haie- s aiii o Ci>arlotlenab'jga na ka la 2 o Apenla, ! 1730, a u« hookipa oluoia lo» ī» aku e k» moi. l k«tstti U ae, ua ha <wita kekahi aha- i sioa hanohano oo ua elele Bcntsnia nei U» I poUiaiia ka poe kaulana a oao o ka aoao Beniioia a me ko P< rusia e unho aaa «a iwahi, a e like me na ibo iiilolalo o la m»n 1», ua inu nm Uhou n>e k.« n.■•.»>»<»,> pono oe ; « m* k* H. ri«m il <|>«U i K• ,'.ni, t « hoike aku oia, " Ua mu * ua «i ako uu> maa © k» ooa kupv>oo." lfa aaopopo ao k»

kumu o ko un elele Enelaoi nei h<ki ans aka ilaila, a ma k» houkipa pumehana ia »oa e ka moi, ua ike lea ia, oa hauoli la mea i ua moi Per.isia nei. Iloko o keia <n«u lealea fcuponoole. ua hooholoia ka m«re ana mawaeoa o ke 'lii o Wale a me Wilehelemina ; a oa hoopukeia kekahi mau olilo pahei ehene. e hoopakaia aoa, "Ua kukana ke ducata treremania oo ka hapalua kiui Enelaai." (Aole i pau.)