Ke Au Okoa, Volume VII, Number 38, 4 January 1872 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

HĒLW 11. I ka malania o Iu;;e o ka makahiki 1730, «a malamaia e ka aioi u Polaoi kekahi paikau boa oaoi loa ana i ma oa aoao mooielo o ka honna nei. Ua kakoloia kahi hoomoana o oa koa ma Mtilabega, he kula akea he omikaaiaraalna n»ile ke kaawale mai DerrBed»na aku, a he omi mile huea be akea o ke kahua hoofeat»akaha o oa iwikaai. Ina la o ia hookahakaha aoa, aohe oa he aea akeaa noi ka hoopnka aaa ae, o l na aani, aa ui a <ae aa koa a pau ioa o Eu- \ ropa, ua uluia ae a paa ilaila kahi i hoohie \ makaikai ai. Ua nui lauoa ole na dala i S hooliloia i aaeae hiehie loa ai ia aoaina. Aoo. keia oaao koa nui aoa, oia ka roea |Wakeo>ake Ferederika Williaaia e a ap mai oia kahi o o» malihi/>i JSkeBeba»o l«f,ma ia paikau nui; a ma keia a ka dooi, ua hele pu aku no me IVitz, bo ka ®ea, aohe i aa kona makuakane e luioaoho iaia mahope, no ka makau ao o hob oalu oia. Aka, o oa hooilioa alii P«rusia nei, ua hanaUno loa ia eiae kona makuakaoe imua o oa haka a OM oa'lii, a me na lede alii kiekie loa o Europa. Ua haoaia aa oiea a pau loa e ktj ai i kona mau hoowahawaha ioo loa ia, a ua uhauia oia e makoakaoe me kooa • kookoo ob« imaao ke aftea. Me he mea la, e manao ana pah» ka moi e haaaiao i k«n» keiki pela i k«oau e imi ai k»na keiki i kekabi att e pepeh» ai iaia ih«. Peaei ke kakau aaa a kek&hi ks«u « Pruf. Ranke nooa : " M* oa kula hoeeaoaaa paikao la o Mulebega, kahi » na maka o na mea malihioi he wale e kaa pooo ana maluna o ka hoenliaa alii, oa haoaino pono ole ia oia e ku aaa i ka howaukiaki mau loa, me he mea |a, o ka hoopaii* aaa o ke keiki hoolohe ole i na mea a paa a koaa aakuakaae e kaooha mai ai. " O ua moi bnha nei. me be mea la, aole oia I kanpaona mua i kao» k m»a nea e olelo ai, a i fcekahi oaanawa he pakui pa mai 'o'ia i kekahi «Uao «lelo hooheeaheoe, penei : ' Ina penei k'o'u haoai* ana mai e ko'o maknakaoe e hoopaho no aa i koaa lolo,' aka, o keia keiki, aole ona manao i koaa hanohaao. E |iwt aaa no oia i na s«a a pau e hiki mai ' ana." ' | Na keia maa hanaioo pioepioe ana, ka mea nana i kono omi iaia, e boao hou e holo , malo oMi ka mala aku o ka haie o koaa ma-! kaakane a i ka aiaa a me ka lahui okoa. Aia ! kekahi kaaaka Pelekane opiopio ma ka inoa { o Capt Cuy £>ickena, he kakauolelo no ka ēlele Beritaoia, a ua lilo ohi i punahele na ; ua hooilloa aln nei Ua koka pu iho la laua ma na kum" . hiki ai ke mahaka. Aka, aa . mkaala loa na« ka moi i ke kiai ana i i>a j mea a pau e kapae ae ai i kooa holo aahaka j ana, a no la mea, aole e btki ke hooholoia ; kahi mau kumu a lakou « mioiO ai he ko- j pono. Ua hqopuka aku oia i keaa maa raa- < nao if Keith ma Belina. Me he me* la, na; komohia o kā moi ka manao he«\ ana : no kana keikf, a ua hooenaia o Keith ma ; kahi mimao loa me kona puali *v?. ma ke | kapaV ka aaK wai Rhine. T7a hooholo ua , poe oei ekolu m»bop« ake e hooknia ai na! kamu hana a lakou i maoae ai. Mahope ko- - ke iho o ka hoi |jna mai MuUbega mai, •liiU, e holo aaa ka'moi kahi huanai loihi i k«< muiiwai o Rhiae. O ka hoeiiina alii e lawe pa la ana oe meīa ma ia ouakai. Ma keia J . <feaaka) e komo ak* ai lakoe aaa S*tugata, he 1

mau mile h«pa maloko iobī o Sarßboro, h< kuhiiakauhale Farani ma keU aoao o k< muliwai. Ua kuka pu ua mau hoa hei Satugßta aku e holi» maiu ai ūi keiki alīi ne maluna o kekahi lio hnlo loa i S<traboro, i mai iu w«hi m*i e holo loa aku ni oia a hikt L«dsns, keci|>ithla o Eneioni,. O Ooloneli Hoth«m, ka Elole B?ritania i okeli pu aki ai ia Ferpderika Williama i ke kula hookaha kaha paikati o Molebega, «ia haiia aku oia feeio mau mea a p%u loa e kana -kakauiileli ka hoa koka pu me Fritz. No ia mea, ui hoouoa aku la un kakauoklo nei i hnlo mama i Lndin» e kali ai no ka hiki aoi aku o ua keiki alii Fr tz nei. I ka pau aoao keia mau paikau lealea ha n'iV)ano ana ma Muli-beg<i, kau ae la ka mo Peru9īa m<iluaa a kekahi waapa, a holo ak< >a ipaluna o ka waapa i kona wahi uhai holo holona ma Mala<la lakou i pe pehi bv he taus»ni o na puaa a me na dii ahiu. O ua keiki aiii nei i hoohaahaaia m< keie rr.3 0 hana ino ia e kooa makuakane, ui kanpa wale »kn no oia maloko o ka hnakai i kona makuakane, ma kona aoo, me he mei la, aole koua hel» soa ma koaa aho keiki aka, me h" ano kanaki pio la Mah<ipe iki iho, oisi, i kani hehi ana m«i Putsdima, kahi o kona mau puali koa e nohi boh, a kahi no hoi e noi loa ana o nn hooma kakiu ao,t i kana m<u mea a p«u loa e hane ai; a ia manawa i hiki mai ai kona hoa'lohi 0 Ga|4 C*oy Dickens me na palapala m . Ludanu mai, a peuei ka palapala ia Fntz mai ke kaiknaane mai o kona makuahioe, ka mni o Knelani : " Na Mi G«y D ekena e hai hioo ako is oe e ke 'lii i ko ka m >i inuu maaao aloha ne oa poino i loohia mnluna ou, a me ke nke nui o ka moi e kokua aku ina na ano kumu & pau loa ma kona mana e hoohamo inai a ia oe mai loko mai o in pilikia. O.ui, i keie maoawa e keli nei no kekahi mau hooponopono ana e kaana, ua manao ke moi, he mea pono i ke keiki alii ka booj»«nee ana i kane mao mea e miMu nei a liahi manawn okoa e aku; o ke ano pohihihi a pakauwili o Europa nai iloko o keia mnu la, nole keia he mat mioawa kupono e hookoi» »i na me» i manaoia; a o ka manao ana e holo i F.»rani h« mea kupono loa no ia e noonooia ai, oisi, aole e biitt ke hoomaopopoia na n>ea e ulu mai ana mawaepa o Perußia me Farani," Mahope iho o ka loaa ann n>ai o kona hoo' naukiuki ino t& e,Colunela H< tham mai ka moi abu, nonoi aku la oia i kona pal«patß hooknu. Ua hoike aku ua elele Enelani nnj 1 kahi nvau palapala nai koua aloalii mai. Ia nana ana o ua moi Perusia nei i keia pala paU, kom kiola iho la no ia ia mea iluna o ka papahele, me ka hoopukn ma<, " Ua aue pikuwa ia'u keia mau oea a pau loa," a huli iuo ae la oia, haalele iho la i kona rumi. No keia mea, a do ke atio kiekie oo hoi kahī o ko OiHonela Hotham kuUua, aole e hiki iaia ke moni aku la mau olelo hoooaukiuki, aole laia wale, aka, i kona moi pn h ii kekahi M&hope koke iho o ka haalele aoa o ka moi i ka rumi hookipa, ua mihi iho la oia i ke kupono ole o ia una. Ua hnao ua moi Perusia nei e hoomalielie a e hoopau Tile hoi ia mea. Aka. ua hiihu pono o Ci4onela Holham, a ua koi hu-a ahu uo oia i ka haawiia ana mai o kona palapnla hookuu, a hoi koke mii la oia i Lidaaa. Ua kui ikaika mai la ka homlina alii iaia, aole e haalel* koke ia Belina, aka, no kona 111• i ka haoaino a ka moi Pferus a i «ona alli, oolaila, aolo e hiki iaia ke hoomaaawauui i ka noho, No keia «nau mea, ua pahemo loa na noonooia aaa no ua m»u mare oei mawaeoa o kn Pcrasia mau alii opio a me ko Enelani. Ua mau no ko Lut->neia Kotta noho aoa me P. tsd.ma I Ka nal) ana aku o Lntanela K tte, oa lilo o K«tte i hoalauna pili p<a loa no ke ke<ki alii a i mea pau.ele oui ia hoi e ia, No ka miop >po o Wilehelemiiik i ke ano Inu r*ma a me na kolohe ppoo ole o Katte, nolaila, ua kaomaha kona maoae i ko laoa pili loa ana. U« hoopiliiiua loa ia ka maaao o ka moi « k« kuhihewa nui na i hana aku ai i ka elele o E'ieUai a oae kona mo>; i ua W puka m«i oia i kona maßii<y-ijoohiki, aole oia e kau ailio a hoopoa«poi<o w«le i kahi ēaau ninau paakik» e Uke nae ia, ke ole e ooho pu mai me oa kuhina; nu ka eoea, enamuli pii mai kooa mau maoao hooaaukioki, a pakine bou aku no i kahi mau kuhina o aa aiaa e »ai. Hai »:hu la oia ia Wilehoiemioa, ua hov>pauia hou* mau maaan e einaia me ke 'Lii o W(de; a oiai, aa houle oia i ka mare aua me k« k»ae «na i maauo ai, ooUila, e pooo oia e hounaakaukau iaia iho, e hoi i ka pa Viregioe ma Hvrefoda. I ka w« kokoke ao makope ibo o ko Hotham haalele aoa ia Belina, halawai kuka aueaoe iho la ka hooiliaa alu Gwy Dickena a me Lulanela Katte, e hoopoaopooo knka pu i aa kumu e hiki ai ke holo mala i ka m«01*1 e hele *i k« hu ikai i ks muliWst o Riioe, e h'H>:iiAKa aaa k<ko o oa |a ;»okvtle *h>) la ua «lu nei i k» w*ih an« i kan.i uiau piepa oialu bn Luta--1 nela K.«Ue, a me kekaki paie kuka abioabiaa I oui oi k« «so aabu hoopaba«haot e oa aoi

aku la ia a loaa he louanni dnota i me;i e uhu akn ai i kona maa ii)o kaahele. O Lntanela.Keitb, aia oia ma Weaela, ua palapnla pu ia eku la oia oo oa mea e kupnoo ai i ka hiki ana aku o ka hooiliaa alii 1 ona la, me ke ano inalu loa ia paUpala ia ana aku. Ma ka Poaono, la 15 o lulai o ka 1730, houinaka aku ia ks hele noa o ka moi mai P'tsdama aku me kekahi poe uk«li uuku e kiei pooo aī ike keiki alii. Ekolu mnu nlii koa hiki ke paolele ia i kau pa aku me Fritz malona o ke kaa hookahi me oa olelo kauoha aohe lakou 0 haalele Hookahi iata, - * 'ai makaala loa iaia. Pela i kiai ia ui oia rri. keia huakai holookoa. oka moi maluoa oia o ka lio i hoolakoia mt kela wahi keia wnhi oke alanui. Oua huakai nei, 00 awiwi loe ko lakou mau hele ana akn ma ia w.thi nie ka hoomahii ole, a koe wale no ke kipa ro« ae ma kekahi mau wahi e nuoa pooo ai i oa hana ma la mau wahi; a pela ka hele nwiwi ana, a hiki wale aku lakou i Aoapaka, kahi o kana kaikamahine e noho'ana me kana kane olunlo kupono ole. Ua huao abū la ua heiki alii nei 1 ke koi ,-nn i kona Uatki>eke e haawi \ mii if i» ī mio paa liaholo loa, a anhe make ninnu m -i 1 ke kuipu 0 kod« mskem«He ani 1 !u& miu lio la, Ak», u« komo e ka manan hoohaoi iloko 0 kmva k«ikoeke i k»na tnni mea e hana ai, a me ka enakau pu kahi i ks huhu o kooa mnkuihooowai, uolaila, hoole mhi la |fpoa kaikoeko i k» loaa ana aku o ka 110 iaia. I ka boorn«k» ana aku e kokoke i Augsbjrg, kakau aku la <• Fr.tss i kekah' p»lapala ia Lutanela*KHtte, aia a loaa ka wa mna iaia, e maiiuka akn no oia i ka Hiy»e, a mnlailH oia e lnw« ai i ka inoa kap«kapa ke Count A'berville. E <n>)ke(i)(»ke ana oia ia Kntte e huipu le nw iu nu i» Wdl»i, a e lawe pu mai me » i kē kuha pa!e a me ka hookahi fvasam djcita. M» ka Poaha, Aog-\tn 3, hiki aku la l»k>>ū i AoiMa, aole i mamno loa mii ka muliwai mai o R.hioe. MulalU lakou i moe ai iloho o na hale papaa, he mea maa mau ole i na 'lti, aka, ua polumi ia oae hoi a inaikai; a ma ka Hort 3 o ka wanaao, e hooenaka hou ai (akou i ke kai aoa.

Mahope iho o ka pili o ke aumoe, i ka ike an« o fce keiki alii, ua pauhia l"a kona m«o kiai poooi i ka paulehia i ka hiamoe kopouli ana, kooa ala ae la no īa koaao i koaa kapa me ka palaoehe ole, a puaa aku'la iwaho me kooa meoaolana, ua nalo keia mau mea a pa»e ha'na nei. Ua kuka malu laua me kana kauwa laweUwe. he kaikaina ao Keith e bo>makaukau mua i on līo holo loa ma ke kala; a hiki aku la oia ike kula. la wa no. hoea m*i la kahi o kona mau koa kiai 0 Roehow, niai, ua hoalaia mai oia e ke kauwa i ike i na mea a pau i hanaia; a nioau mai L «>ia ia Keitb, " Et, e aha ana oe me kela mau lio V* Hai mai la uo boi o Ke>th, " K hoomakaukan aoa au i iia lio no ka manawa e hele ai." A wahi a Rochnw, " Aole e hele ana ka moi a hiki ika h«ra elima. E hoihoiia na lio iloko 0 ka hale lio," • (Aole i pau.)