Ke Au Okoa, Volume VII, Number 41, 25 January 1872 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

HILU 14. Ia aku la ua kanaka opiopm nei o Katte i kekahi palapala noi hoopii i ka mni, penei : " E ka Makue :—Aole no ko'u imi ana e hoapono ia'u iho ke komn o ko'u kakau aua aku i keia palapala ia oe e ka moi. Aka, un konola mai au e ka manao mihi maoli a me ke kaumaha aua o ka naaa no ka'u maa mea i hana ai, na mea nui nana i kono mai ia'u e koi aku i kou ahonui e ke'lii, e me ka pule ana aku e hookauia kau wahi ooonoo ana ou no ko'u mau la opiopio. " Aohe he mea mau i ke Akua ka uhai ana mahope o kona hoopai ana i ka poe hewa, e holi mai ai lakou i kona pono; aka, he mea man loa ma kona ahooui, e hoihoi hou mai ai oia i ka pono i ka poe i auwana aku. A aole anei oe e ke 'lii, ka makua ma kou ano like me ke Akua, e htki ke kala mai i ka hana hewa ana a me ka hoolohe ole o kau kauwa opio hana hewa nei i kona oioi i O ka iio kou kala ana mai ka mea hookahi nana e kakoo mai nei i ko'u ola ana, a ke paulele nei hoi au ia'u iho, aole paha oe e mo'o aku aoa i ka liko o ko'n maa la opiopio, aka, e hookuu mai ia'u e hoao i ka hopena o kou ahonui ana mai. " E lta Makua, ke mihi maoli aku oei au iooua ou, ua hana hewa att i ka lani, ka honua a imua ou, Aole aoei oe e be 'lii e kala mai ia'u no ko'o mau hewa, he mea a ke Akua e hoonele ole ai i ka haawi ana i ka mea hewa noi loa o keia honna i mihi maoli aku me kona naau a pau i kona mau hewa ? E makaukau mau no au i na manawa a pau loa e hookahe i ke kulu koko hope i mea e hooiaio aku ai no kau mau hana ahonui i hoaia mai ai iloke o'u." O kana noi, a me na pule a kona mau pilikana a me na hoa'loha, ua lilō ia i mau mea lapnwale i k» manao o ka moi. M» ke ahiahi Sabati i oa kanaka opiopio uei e hilinaī ana no kalaia mai e ke 'liī, eia hoi, ua hoohikilele ia mai la kona hauli i ke komo ana mai e kahi luna koa, me ka i ana mai i kii mai la oia e lawe iaia, ua makaukau ke kaa aia m« ka ipuka b koua halepaahao, e lawo aku a. iaia i ka papu o Custri» he mau mile aki* kikaawale, No kahi maoawa, ua hoopihiia ua kanaka opiopio nei me na aianao piioihoi ūui, aka, houlu«h mai la no oia i kona aaao manao koa. lle mea oiaio no, aolo paha puuwai e hoo neleia i ka ha'i malule ana ma keia lono kaumaha e kit m&i ana laie e ako ae i ka liko op;iu o kona mau la oiat, iloko o ka oluolu maikai o kona ola r a i hoopuniia rae ni mea a pau ioa e hooh«uoii piOv»a *i ka puuwai koa opiopio. He elua tuau alii koa a me ke kahunapuie na mea e ukali pu me ia

i koaa maaawa i lawein aku ai i ka aiuaoa ona e pepehiia ai. Ua aumoe ko iakou holo ana.aku, a o na hora mawaena o ia manawi a ipe ka owehe ana rnrti o kaiao; a oiai, e o mai nna ua kukuna wena o ke alaula kakahi* aka, hoohiki aku Iū lakou i ka hālepaahao nona ka'papu Cußtrin, kahi e make aī. O na luna koa e hele pu «ua me ua o Khllh, he niau hoa'loha ponoi nona he mea hīki ole ia laua ke uumi i na inokumokuahua o ko laua mau puuwai no ka manu» i ka nana uku i ka pepehi hoomainoino ia o ko lakou •hoa'loha/ O ke kahunapule Mu!ler, ka mea nana i ukali ,i ka <nea i hoahewaia i Custrin, a me ke kahuna o ia papu koa, ua koaoia laua e hoio pu maluna o ke kaa make a hiki aku i ka amana. O kekahi mau hoa'laha ponoi ona, haawi aku la oia i kona mau aloha hope loa, me ka i ana aku, "E alohu anei e

ke Akua me ookou a inau loa aku," Ua laweia aku la oia iluna o ka pakaua, i hoaahu ia me ka lole ano haulaula i like loa ke ano me ko ke keiki alii. Ma ke kauoha a ka moi, o ua keiki alii nei kekahi mea i hoahewaia e make, a e kali ana no hoi oia o ka hiki ana mui o kona manawa; ua laweia inai oia ilalo i ka rumi e kupono ana i ks amana, i hiki ai ke konoia aku ia e nana aku me ka ike pono i ka make ana o Katte me ka mainoino. I ke komo ana aku o ua keiki alii nei, ua kou ia iho ilalo ka paku o ka puka aniani; a i ka w& i knpa> ia ae ka paku ma kahi aoao, ua ikea aku la ke ku palaali ana mai a ka

amano., © ku ponoi mai ana mamua ona me ka eehii ūui. Ua h'iopihīiia na manao o ua keiki alīi oei me na mmao mokumokuahua. U« pinepine kona mau hoopuka ana i kona maa manao me ka ūahaehae ana o ka puu wai, i ke koi ana ukn i ka poe ob lakou e pepehi ana ia KaUe, "Ma ka inoa o ke Akua, be not nki' nei au ia oukou e oki i ka pepehi ana, a palapala akn au i ka rnoi me ke noi ana aku iaia, e haalele no au i ko'u ku)eanß i ka nohoaln, ina oia e kala mai ann ik« mea e pepehiia ana ia Kaite !" Oiai, i J ua o K;itte e laweia ae.ana i ka emana, a I maalo ae (Wlāiō ponoi iho o ka puka aniani a

Frilz e' ku nei, kahea aku la oia iaia, " E kuu Katte aloha, e kala mai oe ia'u i tansani manawa ! O ! penei iho la ka wau e ■ hana aku ai ia oe." Aka, huli mai la </ Katte me na maka i piha i ka hauoli, a i mai I», " He mea maikai k« make ana no ke keiki alii a'u i aloha nui loa ai,"

Me ke ano k&'uha i pii nku ai ua o K«tte iluna o ka amana. Hoao mai la ka mea nann e pepehi iaia e papalu mai i konu mana, akn, ua pale ae la nae kona lima ia inea, a huli j aku la 1 ka lani, me ka i aoa aku, "E ka Muki'.a, iloko o kou lima wau e waiho e aku iiei i kuu uhane !" Oiai, i ka puaoa ana n ua o KaUe ia mau huaalelo, aio hoi, paa aku la eha mau koa nui ia Fritz me ka hooku aku iaia i ike maka aku i ka pepehiia aua o kona hoa'loha, A ia manawa hookahi no

| hoi, i haule iho ai ke koi ma ka hauna hoo- | kahi, a kakaa aka la kona poo maluna o ka I amnna; a ia wa no hoi i haule a maule ibo ai ] ke keiki alii. a i kona pohala ana mai, aia | hoi, e kau mai aua mamua ponoi ona ke kino | poo ole o kona hoa'loha, a i kona ike ana, i haule a maule hou aku la oia. Ua hoomauia ī ke kau ana o ke kino poo o[e malunā o ka ! amana, a po ia la hooilo pokole; a i ka po j ana iho, ua kanuia ke kinō maloko ōua papu j nei. He keneturia i hala ae nei, ka hanaia ana o keia pepehi kanaka manaonao, aka, he ano makamaka man na hoomanao ana no ia hana weliweli. I ko ke keiki alii Ferederika hoi hou ana mai i kona ano ao kanaka, aia hoi, ua lumai 1 ia aku 1 a oia ilōko o ka fira kaumaha; a tna* hope iho, ua ano hehena kona mau maaao a he pinepiee ka hoao ana e hoopoino i kona ; ola iho. Ike ak&kuo ana mai oka fiv«, ua oluolu mai oia, a hiolo pioepine mai la na i waimaka ma kona mau papalina. Ua pinei pine haalele a me ka hookii aoa i ka ai | a me ka inu ana i ka wai, a me he raea la | iaiu, ua pan loa koua mau hilinai manaolana i'aaa, aole oia e ola hou ana ma keia konua, I ua hoopau ia aku ia mau ano manaolana no i ka wa pau ole. Aohe ona kanalun iki no ka 5 hoohoio pono ia o kona make, a ua aneane { e hiki mai ka manawa no kooa laweia ana . iluna oKa amana. Iloko o kona mau manawa ano Oeherua aae loa aku oia e hihi koke mai ka make me ka oiai, ma ka nana aM i oa mea » pan loa no na mea i ! hanaia m»i iaia, aohe kumu kupono i koe o kf ola «na Aka, i kekahi noonoo ana no j hoi ho mea nno weliweli ka mako aoa iloko o ī : na la opiopio, ' ; >le he mea ls, ma ka na'naina, us acj pu-1 ; nahele maoli ke kahaua Mutler i ka moi, no ; : ka tuea, ua kauoha hou ia mai la no oia e i noho hon no m» ka papU Cr.strin, » e kama- •! ilio m*u me ke keiki aH', u\e ke aa &ku <m» n.> na "ne.H e pili A..a ika hoomaua, Ma k Uh.ia an.i ;ik« i ko ano o Ka «u-i, he kan *ica I nooko'iukohu hooaiana oia. 1'• «i om e hooi maiuoino noa i ke kino a me k& mauao o ke

keikī alii, ua lioike mai nae oia i ke ake nui e hoola ia kona uhane. Aole no he mea kupaianaha, o keia ano hookamani oae kahooko ! ole o ka makuakane, he kumu ia e hookune- { wanewa mai ai i ka manao o ke keiki. Oua I keiki nei, me he mea la ma keiamau aoo mao [ o)e o na hoopoinoia maluna ona, ua lilo mai j oia i kanaka opiof»T6 hoomaloka. Ua kne nui ka B«ibala ia mea, a ina e mihi ole ia ma keia ao, alaila, e loaa no ka hoopai ana ma kela ao. Oke ola hoomaloka ana a me ka manaoio Karistiano oiaio, uole o hiki ke ola pu iloko o ka maluhia hookahi"; e pono e kohoia kahi a e haaleleia kekahi. Ua koho ke keiki aiii Ferederika <e haalele 5 ka mauaoio Karistiano. O kekahi hana nui aua kahun* Muller nei i honunaia ai i ka papu Costrin, oia no ka hoohuli ana mai i ka manuo o ke keiki - alii mohopo o lio ano £nriitiaao,—Ma ka U 3 o \ovemaba o ka 1730, ua palapala aku ka moi ia Mullei, penei:—

" Ua hoike ia mai au he kahuna haipule maikai oe 00 kaolelo ake Ak«s, Oiai, ke hele la oe i Custriu ike kauia ana maluna o ka amana 0 Lulauel» Katte, oolaila, maho()e iho o kona make ana, e kipa ae e hoohuli mai ina mauao o he koiki alii, rae ka hahai pu »ku iaia, o ka mea haalele i ke Akua, e haalele mai no ke Akua iaia ; a i ka maoawa o ke Akua e haalele mai aī i ke kanaka, alaila, aohe mau mea pono, aka, he mau mea hewa wale no ka ke kanaka e hana ai. E noi aku oe 1 bia e mihi i kona mau hewa, a e noi mai i ke kaiaia no na hewa he uui wale ana i hana ai, a me ke kai pu ana i kahi poe e ae e hana hewa pu me ia, ao ka hoopai ana hoi ia e kau nei maluaa o knhi o ka poe ana i hoowalewale ai. Im, e huli mai ke keiki alii, alaila, e haule pu iho oia me oe ma na kuli, e noi aka ai i ko ke Akua kala aua mai."

" AKa, ma kou iuau hoohuli aoa uiai ia ia, he mea pono ia oe e haua me ke akahele a me ke akamai loa, no k& mea, he kanaka opiopio maalea loa oia. Ano, ke manaola oa uei au ma kona uno i k«ia uianuwi, a me ka make aoa o K#tte ilaoa o ka aiuaua, a imua ponoi o kons mau maka, he maa.kumu paha ia e hōopaluhe oiai ai i ka paakiki kupooo ole o kona nsau, a e alakai ae ai ia ia uui ua manao maikai ; ke kauoha aku nei au ia oe, e like me kou manao aua i kou lunaikehalft ponoi iho."

0 keia palapala, ua kakaainoa ponoi ia no e ka Moi; a oiai. aole oia i hoopuku ac i kona manao e Uoopakele i keola o kana kēiki, a «ne be mea 1» e liuuko io ana uo paba oia i kti iawe ana i ke ola o kaoa keiki; aka, ua hoopilikia ia nae oia iloko o ia muu la koke no ma ka hiki una mai a na palapala a nu aloalii o Europa, e koi naai ana ia ia, aole he moa pono i ka Moi o Perusia ma kooa alii, a kalii mana hoi o Europa, ke haawi i kahi olelo liooholo e hoomake ai i kanajkeiki a ini ke ano hooilina alii o ua keiki alii la li« kuleana ko na inana o £uropa, 6 keakea ai oo kona ola.

He ehiku la mamaa ae o ko ka moi kakau aoa i ka palnpala e kau ae la maluna, aia hoi pslapala mai la o Kale IV, ka Emepera o Geremauia me kona lima ponoi e keakea enai anß i ke o!a o ke keiki aiii. Ua palapala pu mai la no hoi ka emepera i kona kuhina la Seckandorf, e keakea aku oia me kona mana a pau. Ua hoike mai 1« ka Emepera Kale o Geremania, oiai. o Ferderik» he keiki alii oia no ka Emepera, a he kupono loa oia ke malama ia malalo o os kanawai o Geremania a « ka Liooiiioa alii o Perueia aiamnlalo o ka malamaia ana e ke auponi emepire o Geremania, a ma o ka pono maoli he mea kupono i ku moi o Perosia ka haawi ana i ka mea i hoopaiia a me na palapala a pau e pili ana i kona hihia ma ka lima a me ka malama ana 0 ka Emepera o Gorem»nia, Me he roea la, n ke kuinu nui i kono a ai o ka Emepera e hap.ai i keia mau mea, aole no ke ano aloha wale ma ke »no kaoaka ! aka ua makemake pn oia ina e holopono kana hoao ana e hoopakeie i ke ola o Ferederika, he mea ia e hoopipili mau ai iaia me na pomnikai o ka hale o Auseturia, [Ja palapala pu mai kam j inau maoa aupuni e ae o Europa j I ka manawa mua o ka hiki »na mai a keia | mau palapala imua o ka moi o Perusia, ua ( lioonaokiukna rcan manao no ia mau ; hana kenkea Aohe nae he mea kuponO iaia \ ke hoowahawaha ana i aa manao o ka poe aupuoi o Kurop«, aole i hookulana kupono } 1 kooa aupuni. Ua huipuia kiv huhu a ka 1 mokunokuahua iloko o ka poli o k« moi £ | hahai ana o Kapena Gur Diakona, peoei: ' " Aone e hiki i ka moi o Perusia ke hin- I moe. Ua kiat m«u na hMi iaia. e noho pu ; nna me ia i ka a ao, a tioko o kona mau hihio ana, nu kaii.Mlm a ua «r.o hehena oia a ; kamailio no na ahane a me na «knku ' , V A-Me \ p<m ) i O wahi keiki rana e hoohoh» 'ia lio h«»ihei o Ewa, h.H>p;u la iho la e *>* Lunik i DS* ii ti • umi J t -i kcK t;,i •> ; fct . kok.uilu» O ka ali<! > hocScio i& a k* Lun - , kaoawAi innīu pe o ke kali »na ;—«» .;k« . i ' ka niakou i hoiko mua aku ai. i