Ke Au Okoa, Volume VII, Number 46, 29 February 1872 — KA MOOLELO O FERDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FERDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

H£LU 19. Ma ka la 19 o Feberuari o ka 1733, palapala hou aku la ua hooilina alii nei i ua o Grumkow mai Custriū mai; a mni loko mai o kana palapala i l»we mai ai makou i kabi hapa o kana palapala, a penei no ia : " E oana mai oe e kuu kenela aloba, ina waie wau i hoohauoli wale ia no ine kau hahai ana mai i ke ano o na kaikamahine la ; no ke aloha o ke Akua, e noi ae oo i kuu . makuakane e pale aku i ka manao nui nona E pono iaia ke hoomanao, o ka poe hupo o lakou ka poe oi loa aku o ka hookananuha. E hoomanao ka moi, aole nona ponoi oia e hoomore nei ia'u, aka, no'u ponoi iho. Aole ona hauoli i ka ike ena mai i kahi mau mea elua i msreia e noho pono ole ana laua. Ma kona ano K«ristīa( o maikai, he mea kupono !oa iaia ke noonoo pono i kana mau moa a I pau loa e hana ai no ka hoomare ana ia'u i ka wahine. Ua makaukau au e koa aku inoua o na I mea a pau loa. Ua hoomaaia au me ka noho maikai ole ana ma ko'u ola holoekoa ana; a ke oianao nei au pela iho la no ka manaoia 0 ko'u hopeoa. Aka, he mea kupono no nae 1 kela n*es keia mea ke boomaonw«nui, & e lawe i ka manewa e like me kona hiki ana ( mai. Malia paha, aia k&hi mau kuia e hoohuli ae ai i ke ano o ko'd ola ana, elaila, ua : haaheo iho la au Ua nui ko'u hoomanawa- j nui ana i ka ino i hanaia mai ia'u, a aohe hoi o'u makemake e hoomau loa ia aku ko'u | mau ioo i ka manawa e #iki mai ana. Aka, he mau kumu oo nae i koe mai me a'n no ka hoopau koke ana i ko'u mau kanmaha. Hookahi no kani ana a ka pu panapana, a ua i>:a ae la ko'u mau hoomanawanui ana i na kaumahu a me na poino o keia ao a me ko'u ola ana; a i ko'u maoao aole no e hoino mai ana ke Akua ahonni ia'u. Aka, ina ko'u noonoo ana, e aloha mai ana no Oia ia'u, no ! ka hoopau aoa i kei« ola inea, oo ka loaa ana mai o ka hooiaia ma kela ao. " Ua loaa mai la'u kekahi palapala mai ka moi mai no na mea a pau loa e pili aaa i ke kaikamahine elīi. 1 ka hala aoa ae o koaa manao makemake oona, alaila, h<» mea hiki j .to ia oe ke hoomaopopo nona, a iaia hoi ke ; ike aku i kona mau hewa. Aole anei e hiki j iaia ke booroaopopo i ke ano o na mareia ana i 0 kua kaikaahine me kana kaue—ua ho-a ia : he manao inaina maweena o Uua. Ua loaa | 1 ka moi ka hoonaukiakiia i na la a pau loa. ! A heaha ia ka oaanao nui o ka moi ma keia ' koi nui ana no ko'u mateia me kela kaikama-! hine a'u i makemake ole-ai ? He kumu keia ! 0 ko'o kahaha o«i, In*, he manao kooa e hoM mai aaa ia'u no ko'u paulele aoa aku iaia; aole pela ke ana kupono e hoao mai ai. ; £ hina oo paha pela ka Mad«tne o Eianaeh, Aka, o ka naea hupo, aole loa no oia e haoa : pela. Ma kahi aoao, aole loa e hiki ke aloha ' 1 ke kumu o ko mnkou mau pilikia ana, naauao kanaka iio ka moi, a ua konoia mai. ko'u mau inanao, e maopopo pono ana no keia maa mea n i ka nwi " 1 kona kaifctfahinc, kakau aku la uao Fritz j ia mauawa hoekahi i koua haUai ana aku i j

k«j ano o koiiii noho »na fna Ciistrin, peiiei : " A hiki mai i keia manawa, na hauali maikai w:ile no ka liapa o ke olti aua i hauleliia mai ia'n. Ua iK'lio inaliihin muikai bu muloko <> ko"!i pa puali koa. 0 ka'« piU, na buke a me kahi mau hoa'loha, na mea ia n«na i hooliiolu kupono mai i ko'n ola anu. An-i, ke makemake nni nri lakou e haalele kumii ole mai i keia mau mea a pau, i knmn e mareia ai au me ke kaikamahine alii o Berevena, ka niea #'u i ike ole a'i mamua. He me;v hiki no anei ke hookaumaha mau ia kekahi inea, me ka hiki ole. ke lona mai ka manaolam» o ke kalmli hou :ina ae hoi uo te auo inaik:ii ? Aka, ina pn eia maanei knii kaikiiahiiie al<> hu, alaila, ua liiki io maoli no paha ia'u ke hooinaniiwanui." 0 ka niakuahiue moiwahine Sophie, ka mi'» e h»om»i) nei i kona inau munao m;thope o ke k' .Kamnhine alii o Enelini, oa kue ino loa hoi oia i ke kamailio ana e mareia me ke K iikumahine alii Elisabeta. Aole no i hoopauia ka manao o k.i moiwahine i ka rnare me Enelani, a na h,,.,fe0m0 nne oia i ka manao e mareia ke 'Lii o Wnle rne kahi kaikaioa o Wileheleinin». Ua hoino loa oia no ke kaikam.iliine al:i Elisabet.ii, rio ka mea, ina oin e hoopnlauia ana nie ke keiki alii, elil» anei ia i maae hoohalaia ai kona may oiaoaolaoa,

ā ua koi pa aku 110 hoi oa moiwahine nei i k»na keiki e hoole loa i ka hoopalaa aaa me ia wahine. Aobe mea e hiki ai ke hooieli ae ika [nanao paa oka moi kane. Ina la ma raua o ka maiami» o M«raki, laweia mai la ua kaikamnhine »tlii Elisabeta nei i Belinae hoo palauia ai i ka hooilioa alii, ka mea ana. i ik« aua ole ai ; a he ano opiopio no hoi me he mea la, ua Imla ae -» amikumahikn o ko na man inakahiki. < 11:1 mau mea nei e hoo polauia una, aole i ike mna kekahi i kekahi, a hoopuka aku hoi i kekahi roan huaolelo, a palapala nku la hoi. Sfamua ae o kona h'iki ana mai, palapala aku ia o Firt>s i koua kaikuahioe, penei :

"E KVV Kaikūahīne Aloha :—A keia Poakahi ae hiki mai ka manawi o Uo'u hoopalauia, a e hanaia sna p»ha e like ma ka haniia ana no oko kou. 0 ua wahine nei a'u e mare ai, aohe ui, a ano eleeleu hoi ; aka, he ano hoopepe kona ano Ma kei» mea e hiki ai ia oe ke hoomaopopo i ke ano o ka wahine a'u e mare ai; a e makemake ana paha au, aole paha. Aole e hiki.ia oe e kuu kaīkuahine ke houmaopopo i ko'u manao nui no kou mau pomaikai. Aia ilaila ke kaunui ana o ko'u mnu manao a pau loa. Mh keia mea oo oe e ike ai ke hoomau nei no an i ka hoomau ana i ko kauß eloha o oa la i hala, a na ka make e hookaawale ia mea. £ pono oe e ike e kuu kaikuahine, ua hana

bewa mai oe ia'u ma kou manao aoa mai, ua haaa hewa aku au, a ua hookae aku hoi ia oe, Aka, mai mauao hou oe e hiki ia'u ke hane pels, a me kou kuhihewa mai ia'u; a hiki w»le ia oe ke hooiaio mai, a biki hoi i ka haalele ana mai o ke Akua ia'u. Kou Kaikunane haahaa a kauwa, Ferkderika." Ma ka Poakahi, i ke ahiahi o ka la 10 o Maraki, ua malnmaia ka hoopalau ana ma ka halealii o Belina. Ua lehuleha wale na malihiai hanohano i hiki mai ilaila! Ua hoomalamulama nani loa ia ka halealiī Ua uk%li pu mai ke Duke o 6erevena rae kana lede alii a me ka laua keiki kane, i ka laua kaikamahine Elisabcta i Belina, Ua ku iho

ua mau mea nei e hoopalauia ana iwaenako* nu o ka rumi nui i hoopuniia e ke anaina hanohano nui. Me na ano hoopalao hanohaoo loa ana o ke aloalii, ua kokaiia na komo mare mawaena o laua, a ua haawiia ka olelo hoohiki keulike mawaeoa o laua & i elua; a i ka pau ana, ua apo aku la ka moi i ka wahine hoopalau Ua maoao iho la ka moiwahine aole no laua e mareia atia, & aloha hookuemaka nui aka la ia; a o kekahi mea kaumaha &ui no lioi aole ke kane hoopalau i hana aku me ke ano aloha a manao hoi he wahme hoopalau. Ma ka nana aku, me he la, aole i hoomaopopo nui ke keiki alii no k6na wahine. O kona mau ano maikai, ua mahaloia e ka H&ku Dovera, penei : " O Elisabeta Karistiano, ka mea i lilo mahope mai i y?ahine na Ferederika ka Nui, he kaikaipahine alii oia i hoonaniia me na ano maikai, a pono, a pau loa e hookalaunn ai i ka nolio ana o ka mea laa ma keīa honua ; he manao nui oia ma ke ano hoomana, he lokomaikai, he aloha i ka poe ilihune; a he •oo helehelena kona e kaU aka «i i ka hewa » haii i hana mai ai iaja. O kona oli holo okoa ana, na hooliloia naa ka maikai ana aku t oa mea a pau loa; a «oeluna ae o na mea a pao loa, ua hoao oai nia e haaa « na mea a pau e hiki ke hoohaooli aku i kaaa kane, ka mea ana i pauUle, i «aahalo, a i aloha oai ai me koua maa «aaao a pau loa, me ka hanaino a me ka manao ole mai hoi o ke kane īaia." O H»iv>n* B>eifieltl, kekahi o ke aloalu o Helma, oenei k,» hahaī an« no oa mea e pn ana i ua kaikannhme alii noi : " O ka oiwi 0 ke kaikani.ihiue ahi. he Kiekie a he pololei, a ua niaikai pono kona kioo. A-010 au i ike 1 kekahi oiwi maikai e ae e hke me kooa aa

na wab' a pau l<>». O kooa u-i, ns iinaa, a mc kona iirxu kapuai, a me na wahi no a pau loa, he mea ana knpono loa no la na ka mea pena kii. O kona lauoh», ua hinuhinu inaikHi e like me na momi; a mn kona belehfleria holookoa, ub huipuia ka manao hoihūi, mikimiki a me ke ©ieu ma na tnoa a pau e ponn Ht k» tioho >n:iikai apa. " He ano helolielenn maikai kona, me he I la, he ano lealea, lokoaiaikai, a aloha i na > mea poino a pau. Ua aiai maikai koua mau niho, a ua poni pono ia kona mau lehplehe; mi ka nnnnina i kona helehelena holookoa a me kona oiwi, ua inanao inaa no >>aha na wrtip.ihe e hoolilo iaia i kaikamahine alii. O kan» muu mea e kamailio ai mn kti papanina, i he uuku lon, a o kana mati mea a pau loa e 1 Uamailio ni, he Bne hohonu ku maoli i ka i no<MK)f< tno ka noiau." He aoo ino a kupono ole ka honkipa ana n ka moiwahine S<iphte, a me kona knik-.maln-ne opiopin 111 e Kalote; a m= he mea !a, 11 n hookaumaha ino loa i» ka manao o us kaikamahine alii nei Aka, ua uumi malie uo nae oia ia mau mea iloko ponoi iho no ona. Aohe ana mea e olelo ai, a nohe no hoi mea e hana ai. Ua alukaiia oin imua oke kuahu e knhi mana hiki ole iaia ke pale ae i kona mohaiia ana. Ekolu pfile mahope iho o keia hoopalan kaumaha ana, palapala aku la o Fritz i kona kaiknahine, mai Belina aku i ka la 24 o Maraki, 1732, penei : " E h'.omuikaiia ke Akua, no kou pohala aoa ae. Aohe mea aloha paiupalu eae ia oe e like me a'a. £ pili ana no k\it> wahi&e hōopahu, ua kauoha mai: ka moiwahine e hai Bku, mai noho oe a kapa aku iaia, " Kh Mea Kiekie." Ano najmea e pili aoa ika honi ana i kona lima, ke hai aku nei au ia 00, aole au 1 hanā iki pela; no ka mea, aohe m|ibai a nani <> hiki ai ke honi aku, a aole no hoi au e hiki ana ke honi aku ia mao mea." O ua kaikamahine alii hoopalau nei, ua hoehaia kona mau i.innao, a-ua hoopunini pu ia me kona pouwai, a hoi aku la oia me kona mau innkna i kona wahi; a ilaila oia e kali ai o ka hihi pono ana mai o ka manawa o ka mareia me ke kanaka i puana ole mai iaia i ka huaolelo o ke aloha; a ke kane hoi i hooholo mua iloko iho o kona puuwai, aohe e hookipa pono aku iaia. Oua keiki alii nei me kona ano manao ole i kana wahine i hoopalau ai, hoi aku ia ia i Rupioa. Oka moiwahine hoi me kona manao nui no e hoopauia ka mare ena mawaena o kana keiki me Eliaahela, ke mau I:: nn ba holo ana o kana mau pnlapala i Enelnni, a i iilo mai no hoi o Amelia i wahine na kana keiki. O Kupina, kahi o ka hooilina alii i hoihoiia ai, aole ia he wahi kulanakanhale ano nui a kaulana; aka, he wahi kanhale uuku. Aohe mau hoi anaina, a mnu leaiea h«i, koe w»le no ke kani a ka pila o na puali kana a me kona mau paikau ana. Ua hoopuniia ua wahi nei me na haloko wai a aina pohopoho no hoi. Ua knkuluia kekahi hsJe noho maikai a me ka hale hooluolu, i hoopuniia me ka mahinaai maikai. I kela ame keia manawa e haawi ai oia i kuhi ahaaīna i kona poe hoa alii koa. A hiki wale mai: ia manawa, ua maopopo loa wawnena o ka makuakane a me ke keiki he mea kupono )oa ia laaa ke noho kaawale, oiai, ua aoo e ko laua mau manao s me na hana ma ka hapanui o na mea a laua e hapai ai ; a po ia mea, aohe knpono ia laua ke-iioho pu. Kekahi hapanui o ka mnnawa o ke keiki alii, ua hooliio ia ma ka hookani pila sna, me ka am« ka imi ana ma na buke moolelo a me n» buke akeakamai. He mea hiki ole no ke pahaohaoia, me keia imi nui ana ona ma na mea naauao, oia 'ho la no kona vraele ann aku i ke ala o ki>na k«u!ana nui a me ka makaukau i hoopiha ai ia Europa me kona inoa. (Aole i pau.)