Ke Au Okoa, Volume VII, Number 48, 14 March 1872 — He Lahui Hou. [ARTICLE]

He Lahui Hou.

Eia malalo iho nei ka tvebewebe an« a kahi loea'akamai no aa mea e pili aoa i ke koiou i loaa mai ai o aa kupaoa, ka poe oa lakou i hoonlu a i hoomahaahua n« kanaka o oa Mokaponi e pili aoa ia Aaia, a roe na m«kupooi o Poluneaia nei. Da hoohahuaia koaa mao hookolo ma aa ano like o oa poāoa i ana ame na helehelena. Ua uouhiia niai ua mau mea oei mai ka olelo Fara«i mai a i fea olelo Beritania e Em. Fenard, a mai kana onohi aoa mai hoi m&koo i unuhi hoo mai ai ika olelo Hawaii; i loaa ai ka pomnikai o ka ihe helahelo ana iko kakou poe ; a raalia paha eia ae no kahi p»e loea o kakou, e hiki ai l«e pane mai no ia mea, a e hoohamama no makou i ko koiamu no ke halai ana a kela mea keia mea, no na mea e pili Bna i kahi i hiki mua mai oi o ko kakou poe kupuna. Me keia poloai pokole, ke waiho ako oei makoa ia toau mea • a oa Mr Viyiena de Saint Martin i hoopaka maiia man mea imua o ka.Hui Hoikehonaa o ParisH, penei : Hr umikumamawalo mahina i hala ae nei, un hoouna mai o Mi. Jagor r kekahi kemahHe Geremania i ko makou Ahahui i kekahi buke ano nui no kekahi mau mes e pili ana i kahi mau wahi o oa PaeMoko e pili ana i Asia, a ua hoolaha mai nei oia ma ka Nupepa Hoekolo me» kahiko i ke ano o ka noho Bna o na kanaka me na lahui, a Messra. B9stisn & Hftrtmaun o Belina, no na mea ana i ike ai ois ka Mokupuni o Luzona ; a ma ka helu* helu ana ia mau mea, ua konoia wao e hoolnha aku i na oaea a'u i maoao nui ai oo oa makahiki he lehulehu wale, a ua manao no hoi au he mea kupono ia e waiho aku ai imna

0 ka hoomnopopo ana' o oa kanaha loea itkama,i i hoolilo i ko iakou mao#wa ina ka imi ana i 09 mea e pili ana i ka hoauaa me kona poe kaofc*»r w M» bnn boke, oa hoopili noi t> Mi. Jagor 1 ke kumu nui ina na ninau i pili i ka hookolo ana i na mea pili. i na lahui. Ekolu poe | lahni m»olī, n& v noho i ka Mokupuni 10 L(JZiina a me aa Mokapuni ma fea heina aUu, o ka p«e T»gala ua nohoia e lakou na | aoao akau a me ke kumohnaa o Luzona ; ka ; poe B eola roa ha aoao hikina ; a o ka poe Biziya ma na mokupnni ma ka hema ako o Lazona O keia neuu lahui ekolu, ua hoea mai lakou noloko mai o ha lahui Malaea yo ko lakoo mau puana olelo ana, oiai, ua ano kaokoa, aole nae be mau lala mamao loa mai ke knmu poooi hookahi mai. Da like ! loa lakou ma bete(kete»a, & m© ka heie ; «aa, a, aia a nohn iauaa iaihi me i&koū, alaila, hiki ke hoomaopopofo kekahi mai ko kekahi mai ; aka, he men biki nae ke ike ia o ka lahui Bicnla, ka poe e noho aoa mawaeia o ka poe Tng-ala a me ka Bizaja, a o ka lakou 01010 ka roea e hiki ai ke launa pu, ua ano haahaa iho uae ko lakon mnu ano a me ka lakou nwi hana i ka ka poe Tagala, a, ua oi ae hoi ia mau mea o lakou mamaa o ka poe B zaya Ua ho >puka mai o Mi. Jflgor i ke ake a me ka manaolana, e hapaiia kekahi mau mea e pili ana i ka hooholo aoa i ke aoo o na lahui ma'ia waht. He oinio no, o ka Pae Moliupun! e nili ana ia Asis, aohe i ike iea ia i kahi i loaa mii ai ku lakou mau kupuaa a ine ko lakou mau kulana O ke ana ia ana o na mounawal a me oa loko, oia ka mea i aneāne e pan pono loa ma ia jtfahi, aka, no ke ano pohihihi loa paha o na imi ana aku ka mea i loaa ouiioa ole mai ai o aa hana imi naauao hookolo aku. Uii hoikeia mai ia makou, ua nohoia a aneane e paa pono loa ka laioa kapakai o na mokupuni a pau e ka lahui i ike ib, he poe Malaēa, a mawaena aina aku, ua ikea kahi mau ohana i oi aka a emi mai o ka hupo ; i kah, mau manawa he ahiu lōa, e hoike ana mawaeoa o lakou ponoi iho be iaau aao like, akj, he auo e loa nae oaai ka poe Malaea mai. Ua hai pu ia mai 00 hoi ia makoo, eaa ka hikina loa aku o ua Pae Moku nei, ua nohoia ii wahi e kahi lsh«i okoa—he lahui eleele i kapaia he.Papua, a be puweoweo apiipii ko lakou lauoho. U» ike maopopoia no hoi ma o loa aku ma ka aoao o Gui»ea Hoo, be raau pae moku nui, a maloko o la lala o Bentania Hou, Hebride Ho«, a me Caledonia Hou ; na eohoia īa man wahi «11 oegero maoli, me na lauoho apiipii, a oa ano e loa mai ka lakoa mau hana a me aa aoo taaa aaa mai ka poe negvro mai e Aferika ; a aiahoi m& ka aoao o ka poe Papaa, h»laboi hou m« ka ili eleele, ka lahai o Ause<eralia, he aeae a he p«y>a>ei ko lakou laaoho. Heaha »vj palena pololei 0 keia ma« lahui 8 pau ? Maloaa ae hoi o aa ow a pau loa, h . aha ko lakoa pili pelolei a«a kekahi I kekahi ? O k«*a aa maau • hiki pona ote «i i ka poe a'-e akamai ke hoike mai me ka aaaopopo. Mahe* pololei boi ka hooaiaka a«a o kahi o ka poe Negero llaaaa ? M*h«e k» lakou pili lu n ki poe Pipua ? H« lahn >«8» pa> maoli asei ka Üb«i Papaa. a, be lahui a«e« i pa'ipa'iia eae ko kekahi mao ano lahui e aka ? a, he lahoi aao i«gero «aoli a«ei i lik« m* ke Aferika p«e ? A, ao »« «ea hoi e pili ia waeaa aiaa o G«itieahni, h« aiaa aohe i ik« a«i la—heaha ka lakou e «oho aaa aaa ia aa« wahi ? Ho aiu Nef«ro a Papea aa«i; i h« h»oeaan aaa »ai a««t o ka mo« kaaaka o AasH«r«lia i fi« l«h«)«h« araW m «i*a« « p««« i« «ai A«he Mk a kakoa I hoopoka a« «ai »e kWlahui o Polo«e«ia, « ka hookolo i« ««a « kfl lakou wihi i b«le aai «i he ««a m 11 i itsa ol« »a, a o ka web«w«h« aaa ia, h« «e« «o>ia e hoihni hc« a« ai i« kaiea i ka Pae aiiUapoei R«i e Aaia. K« hoopaka ho« Mi

an o kela aifwa mokapuai nai ma ka hrkina hema aho e Atit, oia ke kola oni a hou loa « oa hana imi hookolo ana i kahi i boea mai ai o ko laila kanaka, makaliooua a pani ; a oa pakele ao paha »n i ka pakui Aaa mni, o keia mau mea aa aana no» o]e ia ko lakoa akea a me ka pili ana, e ka poa imi hookolo i kahi i loaa mai ai oia lahni. Aole e pau i ke kenetaria hookahi ka noii eleu ia ana o keii kumu, a o na paleiia e hiki ako aea ia ma o aku o kakou ; aka, ke manaoio noi au, aole he mea hiki ole i keia manawa ka hoakoakoa a roe ka boohalike ana me ka raBtama pooo i na mea i ikpa ia, i lilo ia i man mea e kokoa mai ai no na irai hou aaa o fea wa e hiki mai ana ; a malia o loaa na kumu hooiaio kupono no ko lakoa wahi i loaa mua mai ai. A, ko ole au e kohihewn, o keia marf"hopena a'n i imi Bi he man mea hoa loa ia a i manao ole ia ma kahi mau men e ae, e kapono ai no ka noonoo pono ia ana ! e ka poe i lawa ika hoomaopopo ana ma ke!ia mea. .■*" ■ ■■ ■ . Oiai, aole ao i manao'e hoakea loa ae i kelia mea mawaho ae ona palena o keih palai pala pokole, e Looknu ia mai au e lawe mai |ma na mea ano nni o ko'o man kumu ma pa !hoakaka pnkole aoa.

I O ka'u, mea maa e waiho ahn ai, (a na ike ia mai ka oiaio oia mea ma na ano nai,) o ka Pae Mokupuni Asia noi, mai Sumatra a Celebe me na Mokupuni Pilipine. oia kahi noho makamna o kahi iahui ponoi i keia aina ni ikupuoi, a i kanps(enaia ma' kahi ac«oe na kanaka ili olenaleoa o Asi» Hikina, a ma kahi aoao hoi o Oemiea Komohana hema. O keia lahui, he keokeo, me na helehelena i aneane, a i ole ia be Caocasiana .maoli (lahui haole He eleele ko lakoo lauoho. he manoanoa a he aeae ; na ihn he pololei ; ke kii aoao o ka helehelena he ano opaha. O keia ano nui ona helehelena e loaa no ia ma o ko na kanaka a pan owaena aina ma na ap>na nui o k&Pae Mokupuni, e hoike ana ma ia mea, ua hookolo poloiei mai ka (ahui makam'ia mai. I7a «n» like ia me fea poe Bnt»sa o Sumatar». ka Oaiaka o Boroneo, ke Tagala o LuzoHa, ka Bizaya o Mioadonao, a pela aku •

11. Ma ko'u manao, o ka lahui Malaea i awili pu 15 ' keia wa me na ohanv makamua 0 ka Pae Mokupuni nui, he lahui ia i korao «ku komo mai,—i loaa mai ma ba hui ana aku a hui mai n oa manawa kahiko o ka poe ili olenalenn o Asia liikina me ka poe makan»ua o ka Pae l^okapani

111. Ua ikea kahiko ia, ka noho ana e kahī oa apana aina waena o ka Pae MoKupani, ī kaawale loa mai ba lahoi Miiaēa roai, (eia oae, aole i hoomaopopo pono ia) Aka, 0 ka noonoo kupono ole ia ana, oia ke kumu moakaka pono ole i hoaaaka ia ka lahui makamua i olelo ia maloko o na palena o ka Pae Mokupuni. E kaawale ana mai keia aku, ke manaoio nei au, oiai, aole i piha pono na kumu o ko kakou mau hoolike ana, be hiki no ke kokuluia, me ke kanalua ole, ua hoolala aku keia lahui ma oa mana nui elua: O kekahi ma ka akau aku, ma na mokapuni a pau e pohai ana i ke kapakai Asia, mai ka mokopuni aku o Fomos& a hiki i Kamasataka ; o kekahi, i ka hikina, ma na pae mokuponi o ka waena o ka Mo»na Noi, e holo pnni ana a hiki i ke komohana hema, a, hiki loa ako i Nn Zilani.

IV. 0 ha jmea mua i waihoia aku, oia h<ii, ka mea e pili «na i lta hoakea ana o ka iehui mahamoa o ka Pae Mokupuoi aui o Asīa, ma na m«kupuoi hikiaa o Asia, ua loaa nai raa na mea i ikea ma heia mau mokapani a pau loa—ma Formoaa, ma ka «okapuni o Hai>a«eae, ma Lieou Koieou, ma Nipooaa aie na mokupuni e ae o lapaaa, aia ka nnokapuoi o Yeso, a rae kabi hapa kao Koorile.— ma keia mau wahi, oa ikea kabi mau lat>si makama», no lakoe na belebeleaa a me aa ikaika kino, i like me ko ka poe ohaoa e noho aoa mawaena aina o Somatara, Borooeo a me oa Mohopooi Pilipine ; a ua aoo heleheiena like me ko ka poe o Ea*opa.- Ma ka mokupuui o Lwou—Kkieiiu a me lapana, kahi i awili ole aku ai o ke kofcr> o ka pcr Kina, oa lihe me ka poe eaueaaieaa, raai6oa ae o ka ltke aaa a»e ka lahui Mooagalia o Ei oa. Ma ka aokapaai o Yeso, a roa ka apaoa hema o ka mokupuoi o Sakaiioa a o Tarakai, o ka poe makanoa ma ia aa* wahi, ni ikea ma ka ioo» Aiooaa, ao ka paweaweu o ko lakou mau umiemi a aao ka ieeoh?, «a kee ia i ka oele aaa i ka holahele eei o<« e ka poe Menlehooe, ko Eiaa a »e tebi oaen iahei Moaagaha e ae,—ee ikea ioe ia ia em kae, a ne hearaaopoyo«yie»piee ia ; a peie eo koi aM ka poe Dayaka a mo oa ihhwn e ka Pae Mokepeei Noi. / V. 0 ka pakola aaa o ka lahai keokeoiMkamea ma aa pae mokupooi a pae e ka Poiuoaaia. oae he mea la iaSi, ea maopope Ma kela e ne keia wahi i leee ake ai iakoe bo ka ewiliwili oie ia m* %»hi lakei e ake, ea 4>o«iaoakaka»a iakee l ka eeeei o ko lah«e mae kiao a me ko lakea eaa heleheieM, he hiehie leake aao like, iee ka «aaheahea eko lakoe ieae iaeehe eeee a apiiipii, Ma ka ewaiea aaaoli, aa «neaoia lekoe he oaae aea kepoea ea ka poe kalai ku e Keleee ; eiai, ko lakoe nae wahiao, oe mahaloia ew ka ele«ahietite iea e k* pee iaii aiee aei, ka poe aa lakee i paaea eiai ma aa nehalo an». i ka hiehie o ee heleheleea o ea wahiae e •' Ra C?there Hoe "

NoUiU, «UpM Polaawi», k« like; «k«« i ho*>tioho p«p* >• na ko iakoa «ne iiko a>* k* hui an» a« U ■» Üb«i Mi fc«kafei *oao ko«. »i koik» «ai o W d« Hu«b«ldt i k« «®o lika ot» •» «aI« ol«l«. i bo»« l»k« iMMh knaponopaoo pili '•Mo un »

oi ae ona 8fl!o»# e alu> ai ia laiou i ka kueia; «m» tt4 otek> BWa laa, «. piH makamak.s ana . J9fti hea fß«i bāi 4o> le i« paha uiai k ? paq Mabsa « ko poe i aao lfke pi« al koo kioo, aka mai aa kaaaka p6to« 'imoI! mai o keia Paemoko tfoi, ao ka jp«e Kaiaea , 'he lala iahon i awiHwiii ia. 0»ā ktiAa |n!i * ana <na ife ano betehe!ena o u bise qtv|B* ! aa o keia lahoi naakaeaaa oka Pae jWoka aui a-me ko Polaneaia poe, aa maopopo laa loa. A raa heia tae» e aia mai ai ka oioau hoopaapaa pioepine ia o l&t [iahoia aaa o ka poe i Poluneaia ma na Pae Moko a paa o Oc»nica i Waena. Ma ko*u maoao, ua hauie i keiamana4ra ke ano oui loaoii oia niuau, a be mea kupono fa*a ke hoomaoao ak» īa ookoa i *a haomaopopo maoli ia aoa o na'au elua, e holō ana kekahi roai ke kai mai o For- I mosa, a o kekahi hoi mai oa pae Piiipme mai, e kokoia aoa i ka hikina mawaena aku o'ka lania o ka moana ; a ma keia mea wale oo he kumo kupono ia e halawai aku ai me'oa koe ana mai a pau loa. Aohe kue hilinai »i i ka maoao wa)e ana he aina puni ole i hookauliilii ia e ka uhl ana a ka moana, a o keia mau Pae Mokaponi na wahi iho i koe.

Vr. Ma ka pau e hoopuka aka no aa mai na kumu a i loaa ia kakou, mai l«iJa i loaa mai ai ka ikeā ana o kahi lahui makamua, me he mea I», no lakouka noho mua ma na Mokopani o ka Pae Moku o Asia, s aia no malaiia e noho nei o kahi poe aohe i a'wili a i hnipu akn lakbn me kekahi maa lahoi okoa. O keia lahoi, he eloa mao iala nni : Hookahi ika akao, ma Formoea ame lapana, i Yeso a me na Karile ; o kekahi hai, i ka hikina, a na lakou e sobo oei na pae mokupuni a pau loa o PoluneBia. O kekahi mea ano oai i keia lahal, o ka nohoaua maluna w»ie no o na mokupnni, a ke kapa nei aa ia lakoo ka Lahui Moana, {Oeeaniaa Race.) oka lahoi Malaea, i maa ke kapaia aaa o lakou ka poe aoo ka&aka b»>. »a i noho ka Pae Mokn Asi&, a mo ; aole o lakoa maoli, aka, be lala wale no lakoo, (ka poe Malaea) uo keia laimi makamoa, ahe laia pa no hoi no lahui i awiliwiiiia iioko o kela a me keia obana. Ma keia mau hoakaka pokole aoa, ua koao ia aku ko oukoo hoomaopopo ana, no keia laLui hou, a e loaa no ia lakou mai keia wa aku he wahi ma ka nooooo aoa o ka poe akeike, a ma ka palapala aiaa hookolo i ka makamua oka lahui, O ko'o komo oni, ma na haaai«s(j pokole, o ke kohi&ubi ak& i kolakon ikea aoa a me ko lakoa maa pili aoa, a e kaheaaku ma ka noaooo akahele aaa o ka poe »ke i ka hookolo ana i ke ano makamaa o na l'ahai. Na aea kopanaha eliika e ke ae nei. I—Ke kii o ka La ma Rode he aneane 1,260 kapuai ke kiekie. 4—£a hale mabela Maaaoleuma oka Moi o Caria. 3—Ke kii o lopita i Olamepia i hana ja e Pidiasa. 4— Ka loakioi o Diana m& Epeeo. s—Napaamena kihapai lewa ma Babulooa. 6—Na puoa Piramida o Aigupita, he kaoaha ka nui. —Ka Halealii o Kuro, ka opiopio. O na pnoa Piramida wale no na mea i koe e ike maka ia nai a hiki i keia manawa o aa man n>ea kqpanaha nei ehika o ke ao nei. 0 kt»kahi man mea e ae, he hapa wale no ka 1 ikeia o kekahi, a ua nalowale kekahi me ka ike o)e ia. 9_ ■ E EANIHAI MA NA A PAO. Ol* b(K>i- | kaika ioo aoa i ka maaae, a oae ke kieo, aole : ioa ia he oea pono, a be kakaikahi ka poe e i loaa aoa ike ano maioo ka hooikaika iaoana. O ka hooikaika aai aaa e imi ma kokahi ano, (ka aaoao.) be «M ia e aawaUwali m ke ki- »«.*«« aku a emi mai paha m heopilikia ia oka owoa».. Pala «oki «ka beohana ikaika loa ana i na laia o ke kiao. Ika huii ana aka eau ika eaanawa e pi& ana i na hooikaika nui ia o ke kioo, ea ike ia e m poe maa o Helnne. e k« «ea opiopio i eo ai ka eakaaa e aa lealee Olnaepia ikiMa» i ku, aole e leaa hea ia ia I aeaa wa e nei ae ai nah&pe mi. Ne &ia maa, be «m poao ke eaalama kepw» ia ea kleo hoe papae aaa ika wa epīopie. Oka'hoeluhi aei aea ika mea t» • UekaaaalM ai, iloke e&S aekaliiki lw»e eke eia a«a. O ka a*a kepeee wa)tt eo e etea!« maikai ai ke kieo a eae ke eta, e paie ake iMkeeikaika pakeia aaa. Aia me Ladaaa e boibeike ia aei kakaki waUne oai laaea ole, o Karoiū»a Heeoaea, koaa inoa. ūa oleloia, be 31 ka aui o kona maa aaakāīāīkī, a e k«M ūe«»aba. elina baeeri a oae kaeaoao pewe. O koea aaapeai a»a ke kieo ekika ki^aa:; be 96 iaiha'ke aMpeoi o ka lina, a ekolu kap«ai ne fee be« pe ka laela o m kipoohiwi. Aol» i« i |fa oa» kekahi poe aaomoaa eae ; o kv«a lede aei. m kiki kepoeo »a la m baea kieo ikaika; he am« ke kiebie pe ; ake eoiae iea. Aole aao heka, aole ebek*beke «eeamie aa papeliea, a u>e ka hoa aai. Hs mao WABi>ts ola U4Bt.—Slm (Mlana i baka ake eei, aa bmke ae kekaki aaaa aepepa o Kili ao ka aaake aa« o k«kabi vabiee aaa-M okana bee»a o Kili. i ka kaaen a oae kaaakoia o koee aaaa aaakahiki o ke nla aaa. Ua lobē ia aaai aia ma Pab*la (Meaiko) kekahi wabiee eoU eei »a ka iaoa o ?r*DO's<>* Luaa. be W koaa aaau makahiki He ikaika ka ike o koe* inaa * k«4»oioiei kaaa beW aea, we ka aeo kwk»» ole- Paa koaa oaan aibo aole i kee-oie, «4» m boi i nai wale ka biM o keaa poo.