Ke Au Okoa, Volume VII, Number 52, 11 April 1872 — HE MOOLELO NO IVANAHO! [ARTICLE]

HE MOOLELO NO IVANAHO!

BUKE n . MOEUNA XVIII. E hoonam aku i ka haku laahia, Ka mea i noho oluola ole, a i kela aku ia kakou, Ua ike ia i ka haoa, Malaio 0 na 4 laau uliuli a pau, A maloko nei o na aina laau, i kipa mai ai oia. Maeāonalā. O na kanaka i hiki hou mai i keia munawa o Wilifereda oo ia o Ivanabo, maluna o ka iio o ke kabuoapole Botoleoa, i ukali pa ia mai eGi>r (ta, kana kauwa mahope, malona oka iio kaua o ua Naita nei nona ko kakou moolelo. Ika ike ana mai ouā fvanaho oei ua kikokohu ia kona haku me na hilihili koko. ua lele ae la kōna hau|i e oi "pakela aku mawaho o ka palena kupono, a pela hoi i kona wa i ike ai i na kioo oaake eono e waiho ana ma kahi i hoomaka mua ia ka hakaka. Aole no keia man mea waie no kona kahaha nui i keia wa, no kona ike ana mai kekahi, ua hoopani ia ae 0 Rikeke e na kanaka he lehuleho, he pe. oo na ululaaa, a he mea kanalua ole no hoi he poe powa ; nolaila, ua * ane kupilikii !o» kahi ake alii eku ana Ua hopohopo pu oia, me ke ano hea la e kamailio aku ai, e hea ako paha ma ka inoa o ka MOl, a i ole ia ma ka iooa o ka Naita Eleele helemehameha. Ua ike eaai la 0 Rikeke ike ano kupilikii o kona manao, kahea mai la ia. f' E Wilifereda, mai hopohopo i ke kahea ana mai i kuu iooa ponoi, o Rikake Palanatuganeta, i kou wa e ike ai ia'u me na poe Pelekane puuwai o^io; aka hoi, na aa koko pamehana Pelekane 1 koi aku ia 'akou e kapae ae i ko lakou oiaio." Ma ia wa i paae mai ai ke alii o ka poe powa, me ka hele ana mai i ooa la. "i£ Sir Wilifereda o Ivaaaho, aole a'u mea e pakui aku ai no ka k'e alii olelo ; aka hoi, e ae mai ia'u e akena haaheo ae ano, mawaena o na kanaka i hoopilikia noi is, aohe opa maurmakaaiaana oiaio » oi ae mamua o ka poe e hoopuni nei ia ia." , '« E ke kanakg,wiwo ole," wahi a Wilifereda, " aohe o'u kanalua i kau oleio, oiai o oe kekahi ua poe kanaka la. Aka, heaha ka mea i hanaia no keia alina manaoaao a'u e ike nei, ame ka make ? Keia poe e waiho make nei, a me na hilihili koko maluna o ke kapa kila o kuu aliii" Pane mai la ka Moi. '« E Wanaho, he poe -i kumakaia ka i halawai mai me maua, "halo nni ia na poe kanaka koa e ku alawai ana aku o ua poe enemi akou hopena. Aka hoi, ooe kekahi h a kumakaia," wahi a Rikeke me ka mino aka ana ; " he kamakaia hookuli i na kauoba ; aole anei be pololei ka makou oiau kauoha, e noho malie oe ma ka hale o San Botolepa a biki i ke ola pono ana o kou mao eha ? "

Ua ola koo man eha," wahi a Ivaoaho ; aohe «ha i koe, © na linalioa wale no. E ke alii ao keaha la oa i hoopilikia mai ai oe me keia 1 oa p<rawat paolele oiau raau kauwa, m e ka maona aoa i kou ola, e hele hookahi aku ma na wabi wao akua, a me oa alanui mehameha ? Me he mea la ua like koo kulaoa me kokahi o ns na«ta auwaoa, i hoooele ia e oa pomaikai o keia honua, a o sa pomaikai e loaa mai ana ia ia ma kana ibe a me ka pahikaua wale no ?" " O Rikeke Palanatagooeta," wahi # ka Moi j " aole eia i ake nai i kekahi oiea kaolana e ae. mamua o ke kaalana i k>aa ia ia ma kaoa ihe a m« ka pahikaaa.—A. ua oi ae ko Rikeke haaheo i ke auhee ana o kooa eoegji m e kana pahikaua, a me ka lima hookahi, mninn» « kona »Uk»> tu ako i oa tau9ani koa he hauen i ba hoouka kaea." B koa alii," wabi a Iv«nabo ; " o kou anpaai i keia wa, oa kalaeaiana aui ia a me ka maiu ei« malalo o na kaua kivila ana, a ua ake oui kou mau makeainana pilikia, e hoopai i aa im e pau a me na eoemi i halawai mei ae lakou, a iie me« maikai ia oe ke hookaawale ia oe tho esai aa aao a pau e konobia ia aka ai oe iloko o aa poino e ili mai ana o kela ano, e like me keia potno i pakele mai ai kou eia." '« Ua kulanalaoa anei koe aepuni amaa mauao o kao mau makaaieana i. keia wa ?" «rahi a Klkeke ae ka hooolahua hi. " Ke bi aka oei au ia Sir Wilifereda o Ivaaaho, o oe kao laakeaiaaaA paoleie nui ia'«, aole aae aia i hooka poeo i ke kaaoha, a ke ike: &ei I» Kei I keaa aoo he ,mea pala i ka lee,; ao ka na, Mlo «a i hele peno aaa kaaa «au i alakai ana, Ooai 1a o kaoa ka i kae i kekahi i E kaia «ci «a» a kao Wilifereda paulele. Ua boik« 4« ia »e masaaa Bototepa, « Wi anm a»tt i heohala ai ia'u iho BNk ka haaa aaa, lte kkli *a!e aaa ao ia i leaa ai aa aaaaaw» kapoho e Ae«feala ai kaa aiaa haaafafe« a m ka*a aaa kaapa paulele i ko lakoo na« paali kaaa, a i kt*te laalaha aka ai lta leae aa ke Rikaka iMi eaa aiai, aia bo) aa maka<Aat eia «a ke poo o kekahi paali kaaa .e ai na memi be hoike eoaoai, a pela e hoepao ia ai ka lakoa koakaa aoa i k« (iaiohia o ka iakui kaaaka.

me &a wehe ole ia o. na paliikaua. No ua hora he iwakalua kamaha oaai keia qkt>, aole i puipyi kupoaolo EaeJtetōEile niflU puali koa no ka maki aoa i loka. a pela me ko Bohuoa. Ahe pono boi au 0 lobo mua i oa nn hou mai a S« i; «Htire roai ma ba hema; a pela me 6eaukai t o Wa«ikesire ; Malutoūs, ame Percy ma ha akau. Ua !#na kuu manao, ua holo pono loa oa bana a ka Lunakaoawai Kiekie «naloku o Laelana i keia wa, aua makaukau kooa puaii kaua. O kau hoike koke ana ia'u iho ke kumn ia i loa» ai kein poino ; a mai hiki ole pah» i ka'a ihe b me kuu pahikaoa ke pale ae. ina aole e hoopakele ia e ke kakaka a Robine wiwo ole, a me ka newa i ka Feria, a me ka o-le hoi a ka hepa Wamaha."

No keia mao olelo a ke alii, kulou haahaa aku ia o Wilifereda, aole i pane hou aku. No ka mea, ike iho la ia ,he mea makehewa wale no ke hoomalielie aku i na manao ikaika o ka aaita i maa mau iloko o na pilikia, a he nui hoi na manawa i ike ai oia i kona haku e alo ana iloko o na poioo pilikia loi>, a' oia waie no ka pno kaiahala nana i hoopakele ae, aka, aole oia i hoohali aku no ia mea, ua noho mnmule iho oia. I ko lvauaho wa i noho mumule iho ai, ua arie kaniuhu iho la ia no ka makamae nui ana i hiipoi mau ai no Ribeke, a ua olioli hoi o Rikeke no kona hamau ana. A huli ao la 0 Ivanaho e kamailio me Robine Huda, i ka 1 ana "E 'ka Moi o na Powa, aole anei au mau mea ai e haawi ae ai na kou hoahaoau Moi ? 110 ka mea. eoa kuu inahao ana, o keia poe kauwa e waiho nei, i make kekahi o lakou no ka halehale o loko." '■ He ai no,*' wahi a ke alii powa ; " aole e hiki ia'u ke hoike hoopunipuni.—Ua piha ko makou waihona mea ai me na inea ai o na ano a pau."—A hamau iho Ib oia me ke ano makaa iki, uo ka mea. ua lioolakoia kona waihona me na io dia kekahi o ko ke alii ululaau. "Ke manao nei au, he inan io dia aku la uo paha kekahi," wnhi a Rikeke ma ke ano lealea, "he mau mea ai maikai ia. He maaaoio ko'u, iua aole ka Moi i noho ma koua home no ka pepehi ana i kona mau dia ponoi, aole n'o paha ia e nuku ke haawiia mai nana ka io dia i pepehiia e hai." St Pane ako la o Robine, " Ina e hoohanohalso hou i» e kou lokwmaikai na wahi iiouluula o Robine Huda, ma kon hiki kino ana, aole io no e nele ana ka papaaiua i na io dia; a e loaa pu uo .malaila aa ela, a he kiaha waiua mahiai hoi kekahi nana e hoomaemae aku i ka ai ana."

Me keia mau olelo a ke aliī powa, o kona hele mna aku !a no ia i kekahi o ko lakou mau wahi houloulu kokoke, i ukaliia aku mahope e Rikeke, ka mea i hoopihaia i kaolioli no kā halawai hou ana me Robine Hoda a me kona poe o ka ululaaa, me be mea la ua oi ae kona olioli ia luana ana ia wa, me ha wa e Bobo ana oia ma kepoo o kona anpuni i hooponiia e kona mau poai alii.

0 na anaina, na luaaa, a me na hele mehameha ana o Kikeke ba Puuwal Liooa. he mau moolela naui ou ia, a he mau kaao bdo hou hoi ; a o kona mau wa hanoli nui loa, oia no na wa mahope iho o ka hoooka halakahahana aua, ke ulia ia oia e ka laoakila, He nani, a he maikai loa na manao o ka puowai liona o ka Moi, aka, ua like nae, me ka"waiwai ole o kekahi mau oaita i kaao ia oka mea nui wale do ana i ake ai, o ka mahaloia a me ka hanohano pili kino ia ia no kana mau hana koa kaulana i faana ai, a ua oi ae ka makamae o ia mau hanohano ia ia mamua o ka hooponopono ana i ke alanui paleua ole e hoolaulaha ako ai i ka pono a me ka naauao raa kooa aupuni. A, ua like hoi kona noho alii ana me ke ala malamalama lilelile o kekahi hoku hele hikiwawe, i oil> ae ma ka papalioa o ka lani ; e waiho ana dia he ala malamalama moowini mahope, «ka, i ka wa pokole, e ale kokeia aaanei e ka pouli palena ole. O kana mau hana koa kaolana, ua hoolako mai ia i na lalani mele a ka poe puni

mele ; aka, aole nae he mau kahua paa no ua pomaikai o kona aupuni, a oaoki pu ka mooleloo kona aopaui ma ia mea,- a oa like me helnea nele la. Ma ka noho kino ana me kona ua hoike mai o Rikeke i kona mau aoo rraipahe nui. He oluola loa oia, a be poni hookaan, » be le&lea loa i na haoa a pau a kanaka, o kela aoo keia aao.

I Malalo iho o kekahi komo le*o oka aui i hoomakaukau hikiwawe ia ai ka papaaina no ka Moi o Eaejaai t a o aa kanaka o koaa auppoi e hoopuni nei ia ia, a o kooa alo alii hoi a me ea koa kiai kino, he poe powa. Ma<>hepe iho o oa hoohialaai apai na momona o ka papaaioa, t*a paoee ia aai la Da kiaha waioa, a i ka wa i kokai poai ia ai oa kiaha, a i ka lua a me ke kolu o ke kokai aoa, oa hoopoioa koke iho ia oa poe powa i ko lakou aoo oakao alii. Ua hoom&ka koke lakoa e kamailio apiki, a wele ae ia i ea meie leelea. Ua kakii ia oa moolelo hooa o na wa i hala, a oa akena ae bot oo ke lakou lanakila, a me ka holo pooo o kaJakou maa hana piwa ana, ma ka hoomanao ole ae, ke kamailio ako aei lakou imoa o ka Moi, ko lakou kiai pili kioe, aana e heomalo i ka aoho aoa o aa kaoaka a pao malalo oaa. O oa Moi lealea nei, aole ota i maaae eui i keea kape al>i, aka, oa lealea loa oii> i ka hoohai pa ako ie ia iho me ka poe «ahaa loa o aa powa, ma ke mela aaa, a m w oleio hooka-aa. E akaaka aaa oia, e lealea aoa, a me aa haaa epiki a pau iwaeaa o i.«. poe p«wa. A n wa, manao iho la o Robiae Heds. he aea peao ke hookau ia ke aaaiea manaua ae o ke ala ana ma; o kekahi haoaaele, a ae ka

mea hoi, i kona nana ana aku i aa helehelena o Ivaeaho ua ano kapaaaha, nolaiia, kamailio maln ae la iā, i ka i ana ia līanaha." . Ea. hoohaoohano nui ia mai makou ma ka noho kino anamai o ka Moi, aka hoi, aoie au i manao he kupono ke hooloihi ioa oia i ka manawa o ka laiAaa aoa maaoei, no ka mea, he pono ia ia ke maiama pono i kela minute keia roinute o kona maoawa, ma ka hoohala ana ma na knmu e hoihoi hou ia mai &i koua aa- • puni." " Ua maikai ■ naeoao ka olelo ana a ka mea wiwo ole Hohioe Hudn," wahi a Ivanaho, " aole oia wale oo kekahi mea nui, oka, 0 ka poe e lealea pu nei me ke alii, iloko o kona wa i hoopiha ia e ka hauoli, aole !akou 1 ike ke paani pu nei lakou 4 me ka liona, a iloko auanei 6 ke kauwahi olelo noko, e hoo pa mai ne oia ia lakou i kona niho a me kooa mau maiuu." " A I" wahi a Robine Huda, "ua loaa mai la ia oe ke kumu nui o kuu makau ana, no ka mea, o kuu poe kanaka nei, he poe lakou i maa iloko o na hakaka a me na ino a pau o keia ola ana, a e ka Moi hōi, he hikiwawe kona huhu, e like me ka hikiwawe o ka lea)ea, aole hoi ao i ike i kekahi mea e hoola ia mai ai ka hewa iloko o keia luana ana, a e hoomaka koke no ka haunaele ino.—nolaila, 0 ka-manawa kupono wale no keia e hoopau ia ai keia le -.iea ana, a e hookuu ia na kaoaka." " E ke koa hoopnno a me ka wiwo ole," wahi a Ivanaho, " ma kau hana ana wale no e hookuu la ai ke anaina, no ka mea, ua maopopo ia'u ko ke alii ano, ina e hoopuka hou ia na olelo hoolealeu ana, he kumu is e hooloihi loa ia ai ka manawa o kon » lealea ana." " Ako, iha paha wau o hookuu koke ana i ke aoaina me ke ano hoohikilele hoopunipuni wali; no e hooki>'j ia ai, a e kala mai anei ka Moi no kuu hana ana pela?" wahi a K>hine Huda. a noho malie iho la ia no kekahi manawa,—b liu iki, puana liou ae la ia " Heahn la hoi ka hewa, e iioao no au, a pe la wale no e pono ai. A i loaa ih'u ka ahewa ia mai imua ona, he nani hewa ana ia, ua hana au no kona pono " K&liea ae la la i kekahi kauwa ana. " E Sataloka, e holo aku oe ano me ka o-le, a m»hope aku u kela wahi hihipe& o na laau, malaila oe e p' hi ae ai 1 ka ole ma ke kahea ana a ka poe Noremana. E wiki ano me ka hookaulua ole o ipa- | ke oe." O keia mau kamailio ana a Ivaoaho me Robine Hud;t, aole he mea hookahi o keanaina i lohe mai. Ai ko Satsloka lohe ana i keia kauoha a kona haku, ua hookahaha nui ia kooa manao, aka, bele aku la nae ia e hooko i ka inea i kauoha ia, a i ka hala an'a ae o na minute elima ma ia hope iho, lohe ia aku la ka leo o ka o-le, a ua hoopuiwa nui la na poe powa a pau, a me kā M<>i pu.

Ku ino ae la o Mila iluna a lelau iho In i kana kakaka, me ka olelo ana ae i nn hoa inu waina oaa. "O ka leo kela oka Mala'voin»'pu."._o ka Feri« boi, kiola ino ak>i la ia i ke kiaha waina, a hopu iho la i kaoa newa nui. A o Wamabs hoi, ke alakai ooi ona lea4ea o ke anaina, ua hoopau koke ae la ia i oa olelo apiki aoa, a hopu aku la i knna pahikaua amc ka pale kaua. Ao na poe powa e ae a pau, lalau likē iho la lakou i na pahi a mo na kakaka, a kuku Qfii ae la iluna me ka naakaukau.

Ua hoopauae la ka lealea ana no ka hoo- l makaukau i ka hakakn, a o Rikeke hoi, ua | holoi koke ia ae kona hiohiona lenlea, a ua hooalii iho ke kuoo koa ma kona wahi, e like mo ko ka liona hoeueu ana i kona hulu a-i. Kahea ae la oia ia Guruta e lawe mai i kona | papale kila, a me ka hapa nui o ka pale umauma kiia, a oiai n Guruta e hawele aoa i oa mea kaua o ke alii, e kamailio aku aoa ua 'lii la ia Wilifereda aole oia e komo pu iloko o na hakaka aoa me ka enemi aoa i manao ai s hiki raai ana. " E Wiliferede," wahi a Kikeke, "he mao haoen manawa ko'u ike paka ana ia J oe e hakaka ana oo'u. A i keia la e ike ai j oe ia Rikeke, e hakaka ana oia no kooa hoaaloha a me kaoa punahele." Ma keia manawa oo hoi, e hoouna liilii aōa o Robine Huda i na powa, me ke kuhikuhi aoa i ka lakou mau wahi e hele ai, a e i hoohalua ai maloko o ua uif)aao, ma ke alanui e hiki aku ai i ka hale kakela o Konigaboro, me he mea la e kauohr\ ana ia iakou e hoohalua no ka eoemi. A i hma ike ana oa pea kooa poe kanaka i ka hen, hoekokoke i mai la oia ia Rikehe, a kukuli iho la me ke ] noi ana mai i ke alii e kala aku ia ia. Cla ,iaa ko Rikeke kapa kila, a ua makau-' kan kana mau mea kaua, a i kona ike aoa ia | Robine e aekali aoa imoa oaa, me ke aoi I aku e kale mai ia ia ; pane mai U oia:- "E l ke koa maikai, ao keaha la oe e poi hou aai i uei e kala aka t AaU an«i nakou i kala pi-, ba aku ia oa ne aa iawehala a pau i hana ia . eoe ? Maaao aaei ae oka m»kou olelo ua ! like ie t»e ha ha'u aaua U e lele aaa iuiua a i hope mawaeoa ■> eaakeu f He hewa hou | aori i haaaia e oe mai ka manawa naai ; 0 ko oaakoa h.awi aaa aku i ke kaiaia | " Ae," wahi a ke alii powa ; " ua hana he-! wa au saa ka hoopuaipuai aaa ia ee e ke «l«i | 1 hana aae aa peta, ao kea paao a ta*> ka po-1 awikai a pili aaa i koa kiae. O ka U'« aka | o-la au 1 Uhe ai, aeU ia aa MiUvoiai ; aa'a | ia leo. eai ka'u kaaakia aaa I puhi it ai ia | pu i mea a heokaeU ai ka ahaaiua, ue ka | bm, be mea weiwai k» aa hora i hoomaaaa» | ana wale ia mn keta lealee* ao ka hoelaleU-1 U aaa i kaa huakai a ka alii i (AeU i pau )