Ke Au Okoa, Volume VII, Number 52, 11 April 1872 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

HBLU 26. " Mahope koke iki iho, oa wahi iho Ia ke kc iif amahine alii i ke kiaha waina. 0 ka hoaikma keia o ka hauoli uui, a,*ke biki aku la i ke knmano o ka hauoli nui. Ua iele aku Ia na kiaha waiua ma kela, a, ma keia kihi o ka rumi. Ua pau iho la i ka wawahiia oa $ bola, oa aniani, a, me na kiaha waioa kumnkuai nui o kela a me keia ano i ua tausani apana okaoka liilii. Iloko nae o keia wawahi mamina ole aoa, ua oaoa malie wale ia mai no e ke keiki alii, me ka pane leo ole ia mai. A, iloko po hoi o keia mau hookahakahaia ana o na hauoli palena ole, aole i manaoia na kulana alii, hanohano, a, me ke kaulana; ake, ua like wale no na mea a pau loa ia wa, me he la, - ka papa iliwai like hookahi. " I ka mao ana ae o ia uluaoa nui, ua hoomaka hou ia mai la ka wawahi hou aua ; a, iloko o ia manawa, i hemo malu ako al ke keiki alii, a, me ke kokua aua o kaoa mau kauwa, ua hoihoiia aku la oia i kooa mau rumi ; a mahope ako kana lede alii. I kekahi kak&hiaka ae, aole e hiki i ke keiki alii a me koua poe i lealea pu ai, ke haaīele i ko lakou man 'wahi moe." Aka, o ua Bar9ua Bielfeld nei, u* ooa loa ia oia ; a, laia i hoomakaukau ai e iho * ako make alapii uui, oa kakaa aku la oia a kuia ilalo. Ua eha loa oia, u» poholehole kona mau maka ; a, ua hapaiia ae oīa me ke ano pau o kona ike hoomaopopu kaoaka. He elaa pule koua waiho ana i ka eha, aole e liiki ke oni mao a uiaanei ; a, ua hele mau

aku uue ke keiki alii e ike ipia, i kela a loe keia inanawa. 0 keia niau hana lealea pakela a kaoa keiki, ua hahaiia aka ia mau oiea a pau loa i ka oioi ma o ka ppe Ja e hakilo niau ana i kaoa mau hatta, a, oie kaua mau nee aua a pau loa. O kela mau hana e iike me ua mea i UaLai mua ia ae la, ua Iwoula mai ia i koua mau o>uDao huhn eoaeoa. Aka, aohe uae he mea hoomau loa na ua keiki alii uei ka hana aoa mā ua mau ahaaina pakela aku ; ua hoolilo nui oia i kalii mau mauawa ooa ma na haoa e hoomahaahoa ai i ka naauao i kooa uiau uianao a me ka ooouoo aita Aia k&hi Ha(cu lial/a, he (aea i maa ma na oihaoa akamai, a be hoaianna hoi ma ma ka halealii o Reiusberg. Ma kahi o kaua mau palapala, e hahai aoa oia oo kahi mau mea e pili aoa i ua keiki alii nei, peuei : " Heaha la auanei ka'u mea e hahai aku ai ia oe e kuu haku Hervay, oo*oa mea e pili ana i ke keiki alii, ka ipo a me ka punahele a ua haku mele ? He mau la lehulehu uo ko'u e noho pu ai me ia ma kooa h«iealii Reiosberg, a, me he mea la, oia inau la, he mau hr>ra pokole wale uo. Oia ka oi ioa o na kanaka »uo akamai, a, noonoo a'u i halawm a i huipu ai. Oiui, o kona man ano pono knloko wale oo ka-'u i hoomaopopo aku, aka, ua hiki nae ia'u ke hoopuka aku, āia i kahi la o ka wa e mahalo nui aua ke ao nei iaia a me koua mau auo ; a, i kona manawa e kau aku ai iluna o ka nohoalii, e lilo aua oia i inoi oi loa maluna ae o na moi a pau loa oka houua nei. Aia he mea hiki o<» kfc inaoaoioia aku, e imi ana oia mahope aku o keia mauawa 110 ua kanaka akamai, e like me ka iiiii ana a koua makuakane no na kanaka nuoui. Mk keia mau mea, ua kue uni oia ma kona ano a me kooa mau bau», mai oa ano mai o kona makuakaue, ka meaaloha nui ma oa hana ikaika " Aole o ua haku Italia uei ka mea hookahi nana i kakau i kahi mau nea e pili ana oo ua keiki alii la ; ak.i, o Baroo Bielfeld kekahi j 1 kakau, penei : " 0 na hana a me ua lealea o ke keiki alii. ua kulike no ia ine oa haoa obe kanaka naanao. O kana kaiaailio aoa ma ke. pipaaina, he oluolu a he waipahe wale, a, eie ke ano hoihoi uui oia i hoopukamai ai i kena mau m ioao. 0 koua ano akamai, ua aue !ike ia me kekahi mapuoa wai, aohe e pan ana kona pu*puai ana mai. 0 kekahi iuea āno'nui inaloko o kona halealii, oia no kona libar;iri. Ua kiei pono iho no ia maluna o kahi loko wai. oka hapa nui o kaoa mau bnke, aia wale no ma ka olelo Farani; a, ua piha me o* mea akeakamai a me na hana uoonoo ODe Volt!.ire ka mea kakau buke puuahele aua keiki alii nei. O koua ahiahi, ua malamaia me n aba mele, a, oka poe e komo ana e hoolohe ma kana mau poloai aoa, He mea puni loa nana ka haawi a me ka malama ana i na aha himeoi." Ma keia wahi e waiho aka kakou i ke kamailio ana no na mea e pili ana i ke kēiki alii ; a, e bnli ae hoi kakoo e nana i na mea e pili ana i ka moi mukua, a me kor.a hopena 0 ke keiki alii, ua hoomaka mai oia e pii oui ma ka oihana naauao. Ua houluulu mau mai oia i na kanaka naauao ma kona halealii ma Reinsberg ; a, oa hoomaka mai no hoi oia i ka hoolauna palapaia ana me na kanaka naauao o ua aioa a pau Loa e piii ana ia Geremauia. O Voltaire, oia kekahi ona kaoaka akamai loa o Faraoi, aka, he kanaka aia nui nae oia; ua hiki aka kooa mau la i ke kaoaha o koua mau makahiki. Ua piba holookoa o Europa me na kanlana o kona noeau a me ke akamai, ia manawa, e noho 'manu' ana oa o Voltaire me Madame Du Chatelet, ka mea i hookaawaleia mai kana kane uiai. Me ka nui oka waiwai a me ke kaulana, ua kuai iho la oia 1 kekahi apana aina maikai e ko ana ma Ch&teavi o Cirey, ma kahi awaawa nan» o Kamapeoa ; a, ua hanaiaa maikai loa me he Edena la maluoa o keia hooua. Ma keia | wahi i noho ai laua me ke aoo hewa. Oua wahiue o«i, ua pii mai kona akamai ma na mea ike ; a, ua kakauiae ia kekahi mau boke kaulana o na auo oaauao, a ma ia mea i | kaulana nui ai oia. 0 ka paiapala mua loa a Ferederika ia Yolt*ire, ua kakauia ma ka la 8 o Augate, 1136 ; a, mahope paue mai la uo ua kanaka akeakamai uei r a pela i hoomauia ai oo ka manawa loihi loa. Me be mea la, aole e loaa , kahi olelo kup.mo o hi*i ai ke hahai aku i ka mahalo pooo o kekahi i kekahi. Ma ka makalii o ka makahiki 1138, hele aku la ka rooi j makoa ma kaua huakai i Holani, me k» hele ! ike aku ma ke boo pili aupuni i ke 'lii opio o i Orani. Oke keiki alii kekahi i ukali pu aku ; iaia ma ia huākai. Me he mea la, ma keia i 1 huakai, aole i nui ka laoa kamailio po ana, j ka oiakua ike keikl. He maa la ko lakou ; noho aua ma ka halealii nani o ke 'lii o ora-> ni me k»na wahioe opiopio hou. Ua oaai ; launa ole ka halealu me n« keeoa i kinohi- , oohi ia me na nani a pau o keia honua ; a, i ua hoopuniia me na mahiuaai naul a luaikai. 1 Oiai, ma keia livukai liele a lakou i Holani, ' a i kek*hi U e paiaa ana lakou ke 'iii o , Lippe Buckvburg. Maloko o ua paioa ana |

! uei, ua liulī ke ano o kc barauilio ana mu u» mea e pili ana iba oihaoa hui malu. oka ■ nioi Ferederika Uilama, na kne oui oia i ke i ano o ia mati hui maln aoa, aaa knpa hi.i hn > man inoa knpono ole mniiioa o ia' mau uien. Aka, o ke 'lii o Buckeb«rg, he hna ponoi oia - 110 ka hui malu, a naua i pale maikui mai me ka naanao knpono i na hana a ua moi nei i hoopuka mai ai i ua olelo hoioo i ke ano o ua .nau hui malu nei. Mahope iho oka paina ana, aia hoi puka aku la ke keiki alii Buckebnrg me ka hooilina alii o Pemaia, a, ' kamailio pu iho la lana no na mea a paa loa e pili ana i ua mau hoi maln nei. I kona huoiahe ana { na a\e& a paa' Joa e piJi ana i ' a« mna hai aei, «« mahnia nui oia aie ke ake aoa e hookomoia oia maloko o aa inau hui la. Aka, aolie nae he niea kupooo ka ike una o koua aiakuakaoe. Da hoopouopono koke ia ua noea a pau e pili ana, a, hoi mai lakoo ona ke kulanakauhale o Hamburg oia e poniia ai no oa hui ta. Ua halewai ka poe hui malu me ua keiki alii Ferederika nei ma ka " Hotel Korn," e like me ka hooponopouoia ana. Ma ka po o fta Ponlua, o ka la 4 o Angate, IT3B, ia ahiahi no ua hoomau aku no ka moi, », o Ferederidft hoi mahope iho o koua hoao una ma na kuinu e fafopono ai, ua poni malu ia iho la oia i a, i houhanao do ka aoao hui malu. 0 ka makahiki 1739, ua hoomauoaunaia e ke keiki alii ina Reiasberg. Ua lehulehu wale ua poe hanohauo i hele mai ilaila. U» hoomaii no oia ma kaua hana imi palapala Ua hoao uui oia i ke kakau aoa i kekahi buke kaulana. Ua hoolahaia keia buke, a, ua lieluhelu nui ia e kela mea keia mea a puni o Europa, aka, aole uae e kala loa i hwpoiua ia ai. I ka malama o lulai, o ia makahiki no, aa hoomaka hou iho la ke keiki elii e hele hoo ma kekahi iioakai roe kona niakuakane, uia kela a me kein mau wahi o kona aupuni o PerQsia. Ua maikai keia hoo(ana ana o ka moi, a ma ka palapala a ke keiki alii i kona hoa'loha uaauao i» Yoltaire, e hahai ana oia i"ke ano o ka lakou huakai, penei : " 0 Peroßia Lithuania, be haneri a me iwakalua mile ka loa, a, mai ke kauaha a ke kanaono mile ka laula. Ua hohia īa wahi e ka mai luku i ka hoomaka ana o keia keneturia; a, ua oleloia, he ekolu hanen' tausani kauaka i pau i ka muke no ka mai lukuanie ka wi. Na keia mau kamu i lawe nni aku 1 na kanaka, a, waiho wale iho i ka aina me kp mahi ole ia. Oua apana aina knpono-a m'.huahua nei o ka ulu ana mai o na waiwai o kela ano keia ano, ua lilo iho la ia i naele auo waoakua neōneo. Ia manuwa, ua make iho o Ferederika ka mua, a me«ia no i kanuia «i kaoa mau haua a pau loa. Ua lilo ae la i kuu makuakane ka nohoalii aoa, a, ua hoomaka iho !a oia i ka hooponopono ana i ua apana aina nei i hooneoneoia. Ua hele kino aku oia e makaikai i ua aina nei i hooneoueoia, a, ike paka iho la oia i ke ano inoino a ulunahele o tta aina. He omikomaloa a umikumaliiaa mao kulau&kauhale i pau i ka hooneoneoia, a he lehulehu wale o d i kulauakauhale liilii e waiho kauakā ole aoa. "Me keia mau kulana iaoiao a ilihuue o ka aiua, ua komo mai .la ka mauao iloko o kua makuakane e hooikaika e hoihoi l>ou 1 mai i ke aao waiwai mua o ta kulanakauhale, a, me ia aina holookoa. Mai ia manawa uiai, ua hoolilo nui oia i kona mau manawa ma ka mea.e hoopomaikai hou io bi o uaaioa nei. O kaua hana mua, oke kukulu aua i kanawai a me na hooponopono naauao ana. Ua lawe mai oia i oa tauaaai ohanamai kela a mai keia wahi mai o Europa ; a, he mau makahiki mahope mai, ua hoomaka mai ka aiua e waiwai, a, e lehulehu nui wale na ka uaka. Ua holopono mu» ka oihana ; a, i keia uianawa, ua nui ka w*iwai i Jona uialuna o ua mau aina uei o Lithuania i keia mauawa, he eoau haueri tausaui kanaka, i ulu mai uoloko o ua tausaui a ka moi i lawe aiai ai. U« oi aku ka leliulehu ona kulauakan hale uui, mamua ae o ka mauawa i kinohi ; na oi aka na pu-a iiolohoioua, a ua oi aku ka waiwai a me ka momoua o ka aiua luamua ae o ka mauawa oiamua aku o na aina a puu o Geremania. " A, o keia man holomua ana o keia ma% wahi a pau loa, ua hiiiuai nui uo ia maluoa o ka hooikaika paka hookahi ana a ka moi, ka mea nana e haawi aku i na olelo kauoha, a iuu ka aaoa pu ana aku i; ku lakou ma« hooko pono ia ana. Ua hoomaop<tpo pono ia eia na kumu • hiki ai, *, ua hwk» e cr>o ia uo me koua ikemaka aoa aku. Ua haawi wale aku oia rae koua mau kokoa moi ana a pau loa i na waiwai, ua makaua a me oa ako, a, me ua luea no a pau loa e hiki ai ka h«awi ana aku i ka haooli pomaikai i kela hapalua miliooa kauaka, oo iakou oa aie nui aua i ka i iuoi oō ko l»kou aaau poiuaikai. Aia kekahi ' mea ano koa maloko o ko'u manao «a ke ' auo lokomaikai a pnahao» a ka noi i hoolilo j ai iaia iV> 1 kooa luauawa ma ka iiui ana i j na mea e pomaikai ai ka lehulehn, a me k» ' lnv>inom«'(>« h<«u «na ika aiiia. K<' mmuo ' nei au e lunimaopopo ana uo oe i kaia mau uiea ke ik« pouo oe i ua kuiuu " i (Ahipm.) j