Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 1, 18 April 1872 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

HELU 26. Ma keia hukkai o ua moi nei, ua nui ka hoohaunliia o kona miu manao no u;i h«fia a kana keiki a'ii; a ma ia niea, im haawi makana aku ka moi i kana keiki i kau rniu wnhi hanai holoholona lio ehiku; he mau wahi maikai kupono loa. Ona loaa mai keia mau wahi mai, ua pakui mai la la he uidi t daiu hou i oa loaa makahiki o ke keiki ahi, | Ua nui loa, i aohe palena o ka hauoli o uai keiki alii nei i ka manawa i loaa mai ai iaia j 0 keia makana hou, a ua kakau aku oia no ■ ia mea i kona kKikuahine ia Wilehnlemina, i | kahi palapala i hoopihaia mn ka mahalo nui. j 1 ka hapa mua o ua liuakui nei, ua hoopihaia { ka moi me oa manao hauoli; aka, iKa ane- i Bne ana aku e hiki akn i ka hopena, aia hoi, i ua loohia iho la oia i kahi auo mai hou, ua j hoi h'>u mai la kona mau ano mai kahiko i I hoohuipuia;. E hahai "ana o Pollnitz i u» | huakai nei, penei : j A hiki wale mai i keia maniwa, ua ane ] hauoli maikai ka mmao oka moi. Ak;», ika i hiki ana aku i,Dintzic, haa|ele mai la k(7nā mau manao hauoli innikai iaia, a aohe i hoi hou mai. Ua hki aku oia ma ia kulanakauhalVi ka hora uini o ia po, moe malail», a ma kahi la ae, ua hoomau aku i ka holo ana iba horn elima o kak-»'" nni. He j kanalima na mile i holoia ma m )a; ua noho j iki ma Luppow. Mai Luppow, ua holo aku j 0Ī& i Belg»rd, a malaiU I.ahi i moe a*i ia po j a ao. Ma 6algard i kekahi kakahiaka ae, ] ua paikau iho la oia i na puali kaun lio, a ua ! hoonaukiuki oia i ke ano o ka lakou mau ! paika i aiia, No ka mea. ua huikau aku a | huik«t» mai na kihi o kela a me keia lnina, a j ua psee ino loa ka wili ana o kela a me keia i mnu mahele. Ua hoao nui aku ka moi e : hoopniopono bou i ko lakou mau iauwili j ara; tia nae, $ole i ikea ta ka paikau ino lo*i ! ana ana koa Per»siu e like me ia. No ka j nui loa o kona ukiuki, nolaila, iia kau «e la { oia niiluna o kona kfla, ;* holo aku lu mai ke kahu aku, me ka noho ole e p»ina pu rae j Ke ela Voo. Plaien, ka luna nui o _ua ksua j lio lei. ! ' Oini, ua makemake nui ke keiki alii e j 10-.a aku ai kona mukuakane, a me ka maa- i popo oie i kahi e halawai pu a!iu ai, ua awi-1 wi l,oa ko makou uhai ana aku mahope. Ua j loua aku ia makoii ka moi e noho pu ana me ; ka marquis o A-.htlt me Wiuterfield mawaho j iho-o kau <vahī hiie p«i>aa, e ai aoa i kau j mi'o ouo pai koekoe a ka marq'si9 o j A .liaU i la*ve pu. uiai ai me ūi. O ua moi j U3 lu.ot>iha loa ia cic i na manao hooua- ] likiuki no na m.ei nnti i iko ai a oie ua haaa J iauwili oka paiknu «na. 1 keki.hi la ae, ika i Poaoao, ua hoio aku oia h« elua hanen uiile '

ia ta, a uu hiki aKu i Ei'lina ma ka h>ra umi (i ia po ; a anle oia i man ioia e hiki «ku ana i» !a n kahi la ae; a iio iii mea, ua pxa kona niHU rumi I ko kua, o.iai, ui liala aku Ua moiwahjne i Monli j m, knhi i huwi ahaaina ai i Unna mnu keiki Eia nne, il>>Lo o iih liBur.li nna o ka miiiw^hioeme ka obrina, uu hiki »ku la ki- kii t- ln>i m-ii, m> ka tnki a/ia mai o ka mui ; a-hoi mai la ka ohnna holooko;tme ka loiia- mai o ka moi, ua fcele wale oia a inaluhiluhi ino l ia." Ma na la hope o ka houilo o ka makohiki 1739, un nno emi loa mui la ke o'a o ka inm Feredevika Uilama, a ua ane i.n« mea a piu loa. ua aneane mai ka hopena o kona mau la ma keia honn.a-, Ua d ho inalie iho iu> oia <i liōolnno ana i k& hu kuxiaken.t re « ka mukani mawnho ae o kona halenlii. I ka mal.imo <> N.>vemiibv, nu hoi mai la oia i Belinn me ke ano oopn, h ine na ano p«lupalu a pau. Oka rumi makē maloko o ka halealii, u« ukali pu ia me na pnino a me na hahhna e pili ana i ke keena niiike o ka iuea ilihune loa. Ua aue jjAthjuji kupono ole konn nino ninn o, a »n > »aka I ha mea a pau. Aole <ina miikemake e noho hooknhi wale th > no iloko o kiina keen». Ua houluuluia mui la oa kei.el.i iiih kn aoao o konu inne, e k.iiii ulio a e pohi t> ik»i.pu m« ia. Aole e hiki i»ii ke hi«moe i ka po, a aohe 'no hoi ona hookuu uku i kona poe kahu mai e hooluolu Hku lakou ia l-ikou iho. Ua hoao na kauka i ko I kou akamai, aohe oluolu o ka mm o ua moi nei, a un lioahewa aku oia i ka poe kauka h pao loa e i*pa> u m»i an» iaiii. Eia nne, ma l»ei«Ti)ao huhu ana a p«u lon o im moi oei, aole-oia i oepehi a hahau aku i oa poe poe kauUa nei, e like n»e kor»a ipai» an-i m<u mamu:i «e ; a o fce kum<i paha o ia mea,.no konn >no nawahwali a Me keia mau kauka. aoie oia i i.luolu, a m hoo-

unaia «U-u !;t kekahi Kwhunii ma ka mon o Dr HoA'inin, e riana i»- - ir»o i ka-mni o ka mni, Oiai, m i kn?irt miui liah-ii ana i ke an<> o n i Lihii, lioie i hoo!u»iui.i n>»i ka o fce 'iii, ua inaa pu mai la iaia nu tiukti a me na hoine ana-niai o k;t moL No keia «ihu olelo ino, nolaila, p*ne mai la ua o Dr. Htfen>ana nei penei .* '* E ka inaku», anle e hiki ia'u ke hoomn'nawanui i keia niau o'elo hoino an e ke 'lii, a'a o hiki ke kupono ō ka loaa ani» mhi. Ua hoao a.> i na mea a pau loa e oluolu ai o'i o ke 'hi, o na l«aa e hiki ai i ka oihinn kc hoolako niai, a imi na uoo mau o ko iiilinii.i Ujm;iu u p-iu loa, tna, ua kanaliiiii(i ke'u oiuh> a ifiii ku'u miik-iiikau, ua niakenake aii e.haalele i ka noho poo ahh in <liioa o ke kulauui o ka oihuna lup mu a m** ke aupuni pu. Aka, aole o'u makemake e kipakuia au ma na Wabi a pau, kahi e hoinoia »i ka inoa o HofemJun." Ma keia «no olelo kuoo a kona kahiWia tapaau. ua lilo ia i mea hoopna kaumnha ia maluna o ka manao o ke'lii^a aohe i li'iliu rnahupt* iho, ua mihi ponoi mai I» ka m<ii imua o Kauka H femana, Oiai, i ka maopopo ana i u» inoi nei e aneane mai «na kona oj;.iiHwa e kikooia inai ai imua o kii Bha noi o ke Akna, ua malie aku la oia iai« tna ke lihonui o ke Akua. Oiai, i ka hooma huahua ana in ii o ka mai a me ka popilikm o ka inoi, ui ul'iku mai na al h.i o kana keiki. Ua ano ehaeh» loa iaia na ma nao iloko ona no ka make ana c kona m .kuik((ne ; a, ua ane hoopoina loa ia i!ōbo o kona mau manao na bana ino ana a kona m*kunkene iaia, a me kuna mau hoomainoino ana i'm'in o ke akea, a, hookahi wale no inea man ao nui iloko.ona, b, oia hoi na mci e pili ana i kooa aloha i kona makuakane. I ke «liiahi o Aperila, i ke ano oluolu an» 0 ka moi, ua hoohulo ibo la oia e komo lole a e m iliiina i ahaolehi puhi bika # e like nie maniua ue. U.' nui wale ka poe oiu ahx«lel<i 1 iutu oiai, a, ua piha pono ka ;.hi puhi b.ika i ka hapa oui o na hoa mno. Ua hoe piliaia na ipu I>l ka ; ua oluolu maikāi ka manao o ke 'lii ; ua kaauiii* mao a oiaunei na kmipo ki bih ; a, i na mea a pau loa e hooikaika ana e hoohoihoi ia Ukuu iho, ua pualena inui la ka hauoli nui ana o na mea a pau, i hoohuipuia mai U meko ka moi ra»u luaa hauol nu>. Aka, iloko o keia hauolī nui ana o nu boa o ka ahaolelo puhi hemo mai la ka ipukn, a, ia nnniwa koke no hoi i ikeia aku ai ke komo aol xnai o ke keiki alii. la manawa koke no i huli like imi ai na boa a pau loa oloko o ka aba, me ko Uu ana iluna ; a, haawi mai la i ko l ikeu inau kplou hooinuikm ana imua o ka. moi opio. I ka ike aua o ka in >i i ko.ia meu knlōu hoomaikai ana o na hoa s pau, iih pHila ia kona hu'nu ia lakoo, a ine ka haalulu i ouku aku ai oia i ka poe pubi baka, i ka i ana aku : " O ken ka hoomaikāi nui kioohi ana a oukou i ks la, ka mea nona ka lani, e pii ae nēi ; a, mē,'ko oukou maopopo a nie ka ike no, o ka rula n«i ma ka ahaoielo puhi palm nei, ai>le e hiki ke ku īluim «o kekahi mea hou f K<jmo* ni ii ann. U» manao pnli» uuk..u ua oiake au,- aka, lio makeim«ke *u * hoi«e aku ia i-iik u, oia n- 1 au «c. olt uei,'' Ka h lokani iao r< U tio ih o im «lii nei i ka hele, a, klt uiai la u« kauwa uis e ka'iHa'i

u iliiko o kona mini pnnoi. M-ihope. iki ■ iho, ; om" m-n" Ih kahi luua, me ki i ana inui, i ;ua k-<iir>tiß inai ka moi la lakou -a pau loa e | haalele Koke mai ika h«l« aln, me kn hoi ( ho'i <>le mai I keknhi kiikahiaka »r>, o P»11Dit/ ine he nii" kuhin" inn lu koua kulana, iih ; iiele mai oia e ike i ke 'lii, a, e koino aku hm ilnko o kon>i man rumi'. Aka. u» hopui» m>ii ;la oia e Khhi makai kon ma ka pmhiwi. me : kona hooholi ia ne n oleloia rn>»i li, '' Aole e aomo mm m.iloko nei o n»*i." A'ile i huokuuia ; kekuhi me< e komo mai iloko o kona ru>ni e ike i> i isin. a, he rn»u la uiē na pnle' mahope iho, hookuuia m»i la I >kou e ike iaia. I ka h»p;t b"pe o AperiU, ua maikai pono e;i, », ho hnl» iho U ka ninno o ka inoi e haalele ia R l|na, a hoi a«u i kona home kaaaina ma P<;tsdam. Me he mea la, ua i hoomaopopo mua ua iikii nei o kona wa hope loh in ma Be!tiia, no ka mei, i kooa wa i ; hi;ilele ai i ke kulanakauhale, lehi »e l;i ko- , na mau maka mto a oiaanei o ke kulanaknaI liale me ka t ana he, "E aloha aneioe. e BeI luia ; ke hoi nei au e mnke i Pi>tsd-iin." j Oiai, i iiu la e ki»alo h<>oe ae bd;i ma ki> Ukou j lele aim, ui ane e<ni rnm ra;u la ke ola inai- | k.'ii ona n ks inm, ». e hukoko- m;iu ana .oia' |'m >w»e<ia oke <>l>i ame ka maUe lain e honn.eeoee innli aku aria i keU I,i keia la i ke k.ie o ka lua kupHpmi, u« ku uKoa mni U imuH ona n* mea e pili aiia no ka m ike. Himnna aku |a oia no n» k»liuioi pule eknlu, e kamailio pj me lakou nn na mea e pili ana i ka huoniakaukau boh akn no k,i hookolokolo ana o ka la hope. Mo he mea la, ua n>iho paa loa leuii me ia i na wa a aau, me ko !ht>;i h;iliai.'nn;» aku, he me;i pano iaia ke m:hi itk.u no n i hewa ano nui nnn i liana ni, o like iiio kan'a Kano nna ia Bi»ron Sch.lubhut m» KoD ; gs berg me ka hookolokolo ole in. Hoan mai la ku moi e pale iai;i iho, : " Ua aihoe oia i ke dalit o k;i lenulehu, na auhiiu o k i waihooa ona i ln>oun;na »kn ai e ohi ; me ka ('lelo apiki mii e hoihoi mai mu oia i uv niea i la wi'in e.ia, ine ho me i la, oiu ka me i e koponoai - a, me ka o|blo fi>si, aohe he h<i ; n > kopono ka li ana i na '1.i." Eiii uae, ua hnouiau aku no ke koi ana o na kaliuna o noi aku oia no koua man liewa, kana mmi hnna hookaumaha, «, rne kooa riiau kalii ole aka i ka poo i h«n i howa m,ii i;iia. ' !le inea ano kupnianali:» no h»i, <> k » poo hu;i o ka aha puhi hiika koknlii i helo pu m;>i ma keiii inau kainailio pu aua ; a, o kahi pc>o o lakou, ua hiiao niiii o pale i ka aoao o ka moi. 0 kek.ihi rnr?a nui loa i ua alii nei, oia no kooa honniaii i k;i hnho. F kona kaikooko, ka moi o Eneliiiii. Ma na meae pili .iha ia mio, ua olelo mai kalii kahnna o M. Ruloff iaiā, penei " Aia kekahi mea oui o ke kala ona okn i ko kakon nian euemi. Ma ke kanawaic> ke Akua, 'ua' ko.ii' ia oe e kala aku i ka .hewa a nie nn hana hewa 'ana o kaiiiika a pan loa In«, ao!e e hiki-ia oo ke haiia i keia mea, pehea la e hiki'ai ia oe ke noi aku e kalaiii uiai ?" He naao akomai ko ka moi, aka, ua ku ;ikII la nae oīa i kuhi mea. ano knumiiha ; a, liuli ae la oia i.ka nioiwahine i akn U, 1 ii'u wit e make ai, e p-alapala. akn oe i kuu kaikuoniio, ua kala aku bu iaia, mamua ae o kuu umke ana,'' A pane aku ke kahuna palo, "Ca oi loa aku ka 'uaikai, ina, ue e ka makua e lnnmiaka i ke kakau ana i keia nanawa." Ma keia olelo ana a nakahnua pnle nei, ua lioole mai la ka moi ia mea, a, e waiho no ke kaka'o aua ia palapala, a, aia mahope. iho o kooa make ana. Ma ke kaawale una o ka uni iue kona meu kahuua ua lana i nan a aku 1 koi' . iMiin hora hop<; lna ma keia ao.io o ka iiiuliwai. Hnli niui la oia, a, i niai Uia Abb>- Bol< ff, i>ia wa mea kamailio nui o laoa, h, i ako la : " Ke hoomaiopopo r>ei ao, aole i hoopau (iianawa wale oe ia'u. Ua pono oe. [ ; a li.'ina ue i kaa hana e like me kou ano Kar stiano." 'N» ke a»o m*nao a me ke ano kinoe like ine* koua, ua ane kupioio ole iaia ke noh<> oiooni a ke. waiho 010010 :ih<>,kona rnao inanao a me kona kīn». U » hiki ole i<ia ke moe 'pono a ke nolio oUiolu i kela a iue Keia mauawa. E ieltle man ana oia mai luuankn o k»hi moe, a, luna o ka nohu huila ; a, e iioi mai ana i kela mea keia moa. I kah: manawa, e hoopuka iuai ana oi ai koua ai 1« wahi mai iki, aka, e oluolu ana ci;i ko.mo' I ana i kona h>le a niaikai pooo, haule ako U maule h<>u, me he mea la,: aolie hora i koe e >|a ai. Pela iho la na la hope o ka moi i hookokoke mai ai e ako aku i ka mu'o o kon i ola aua. Ma ka U 26 <> Mei, i ka wa kakahinka nui poniponi, hiki aku la ka elele i ke keiki alii, e h:»i akn ana, aia kona maku*kane ke inaoleule U, a, lie mi'n pooo iaia ke h >l<> koke «ko i Pot,sd<nn me ~a uwiwi hia, iita 4 oia (u> makemake e ike oU i koiia makoakane. 0 Keiii.sberjr, kahi ūolio o ke keiki alii, lie kauakolu (iu!e kē kaaw'Hle m> ka ak.ni ako o i',itsd >io. K ' Feredei'ika «wiwi .>•' U n» m, i> h >l > t>k i Jā nie k-a inaina loa i P,>lsd •u>, i ok.iloa m >i ioa'.iope <• koiia pi«e ilk-.1i.; «• 1i..!0 inau>a auj i ki UOie 11l ike.i k.ni.i lilakuakane, a, >' i;iwa l\tiii-hi>l Uoua )ke khUnuO U)«» <> I\t<;s>h 4 (AVU\£*lU.) •'