Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 2, 25 April 1872 — HE KAAO NO AURORIANA. Ka nani o Sekotia-Helu akahi o Edineboro. [ARTICLE]

HE KAAO NO AURORIANA.

Ka nani o Sekotia-Helu akahi o Edineboro.

I HEL.U 19. I ka hiki ana akn o ua leta nei imna o Deloma ma, oiai, e nolio makaakao mai ana oia no ka manawa i oieloia, wehe ae la oia i na leta nei, a nana iho la i ua oielo a paa mai ka moa a ka hope, & penei ke ano nui o na oielo o na ieta nei : " I ke Koa Kanlana o Sekotia, I Sameßoua Delema j Aloha oe a me Berenide, e hoopaa iho i ko olaa manepouwai me ka manaoio malaloo ka oani o ke kea hemoieieo ko kakou Hoola i keia la, ano eliaawi ako i ka olna mau hoomaikai ana imau o ka Makua uai, no ka hoomakaokaa ana ia olua no ke ka ana ako imaa o ka pahn bopn o ka pomaikai e ili iho ana malona o oloa i keia la, no ka aaea, iie man minnte wale no i koe, alaila, e hiki mai no ka manawa e hookoia ai ke kanla gola o kaiaare hemolele ana i keia ia, ka mea b'o i ike ai ua oi pakela ae mamna o na koiona o kekahi poe e ae, noHiila, atai hoohalike olua i ko olua man pnuwai me na ule ahiu o ka moaoa noi, e kupikipikio ona i- ka makani noi. O keia ka la e haawi akn ai ko olua mau lima akan iloko o «a lima pnlupalu o ka olua mau lede, ka mea a ke Akua i liaawi mai ai i kokoolua no keia ana. Owau no me ke aioha. - Aurorißtia." Mahope iho o ka pau aua o ka Delema heluhelu ana i na leta nei, hai aku i»oia i keia mau mea a pau ia Berenide, a hoomaopopo iho Ia laua i ke ano nui o keia man olelo a ka Moi. In manawa, nana iho ia lana ika lana man wati pakehe, aia hoi, he mau minnte wale no i koe, alaila e pnka mai ana ka Moi j me koua maā mahele koa mai ka halealii mai, j nolaila, liuli ae la o Delema a kahea aku la i I koaa man alii koa ponoi, e hoomakaukau i na I mahele koa no ka maki aua ako i ka Luākini, j aole i linliu iho, haule mai la ka hae alii o ka ! Moi mai kona pahn hae mai, he mea ia e hai I mai ana, aa haalele akn la ka Moi i ka hale- ! alii, a ke maki inai la ma ke alanui me kona ! mau mahele koa nui. oka Moi ame Lain.», I maluna laua o ko lau mau lio nani, ua kahikoia lana me na kapa kila iiuu mai luna a lalo, a he kohu ano Kenela nni ke naua aku, ame he mea ia, maki ana i koi laiia mau puali koa i lee kehua kaua, oiai, o ke kulana o ko ka Moi mau puali kon, ua'kahikōia me na aahu koa hou, a me ka lakou mau lako kaua pu no kekahi. Ua hoohanohanoia keia huakai a ka Moi e kona mau me.hele koa kaua lio, i ukali pu ia mai e ka poe puhi ohe 0 ke Aupuni, me ke kani tnau ana o na mea kani o na ano a pau, a oa molnlolnlo maikai ka hele aha mai o ka huakai a ka Moi. Ia manawa koke no, puka aku la o Delema ma me kona man puali koa, naua aku, hewa 1 ka -wai ka na mea o ka nani. oiai, ke maki aku nei o Delema-ma, ma ke alanui e hiki aku ai i ka Luakini, oa ipolulolulo maikai no hoi ka aku o ka Delema ma haakai, a i ka aneane ana e hiki i ke Alanui Helu 75,

ihiila i halawbi pu ai ka makamua ona hoakai, a naue malieuku la ka hele aoa o ba hnakai. O Deleraa a oie Bereoide, na ka

aoao akau laua o ke aUnui me ko laua niau puali koa, a o Auroriana me Laina, ma ka aoao iiema laua o ke alanoi me ko laua mau puali koa, oiai, ke n-lue malie aku nei ka hele aoa o ki huakai, a i ke kokoke ana o ka makamua o ka huakai e hiki i ke kahua o ki Luakioi. hanawi mai la ka lehulehu i kolakoo mau leo huro. ua hoomao mai no ka lehuleha i ka haawi ona* mai i ko lakoii mau leo huro, a hiki wale i ke komo ana o Auroriaua a me Dclema iloko o ka Luakiri, kahi o Delema ma e roare ako ai. I ka wa i hoolai iho ai o ke anaina kanaka □ui, aia hoi, ua hoohiNlele ia na manao o ka lehuleha fi na leo horo a me na mea kani ano e, i ka hoea *ana oiai o kekahi huakai kanaka oni loibi, fie hapaloa mile paha"ka loa o ke alanui i paa ia lakon, pa-hn k» hele nse koiakoo mau alakai atvo Kenela nriV ke nana aka. 0 ko lakon raao kahiko naol, he ano kapa ili holoholona o na mauna o ka Hilana, me ka noeau nui ka hanaia ana, aohe mea like o*e īa ke naoa aku, oiai.ua ulua ia mai na kioohioohi o na ano hihiu a pau loa o ka manua, ke kapa kila gula, ke kapa kib» dala, i kinohinohi ia me na pohaka daimana o na aoo a pan, a he ane like pn me na kiko o ka Leopadi, pela ke ano o ka hanaia ana o ko lakoa mau kapa kila mai luoa a lalo, o tta kahiko apau o ko lakon alakai nui, uaoi loa ae ka maikai o ka hanaia ana o kona kapa kila mai luna a lalo, oiai, na momi makamae a me oa pohaho nani komokuai nui, oa/hoonani oo kooa kapa kiia, a o ka oi loa aku hoi o ka oam ke nana akn, oia no ka papale kila ano e loa ilona o ke poo o ko lakou eia ka o ka Moi no o na mauna o ka Hilana. I ka hiki ana mai o oa huakai nei oaawaho iho o ka inakini, oa liookaawale ee la na poali koa o ka Moi a i wahi no lakoo e ka laiaa ai me aa < maluhia. I ka ike, aoa o ka lehulehu i keia hoakai me ka naai' laona ole mai, he poe i iUe mua ole ia e ka<s lahui 3ekotia, oiai, o ko lakoo inao kahiko nani a pao, aa kn i ka aaai a me ka han(>-

baoo ake, «£», oka mea kupanWha loa BM«aea« o ks poe hookaai i oa mea kaai o na aoo • pan, he aao e loa ka bafiaif ana o ka iakoa inaa mea kaai, oiū, aa pili pono loa 1 ke kino, ioa lakoa e bookaui mai, be llke lo» o kapii ano o ka' leo. ilaoa a mo ka iho aaa ilalo, a aa "ka i ka maik&t ke hoolohe aka, he leaiea na pepeiao i ka iohe a»a, a be haooii oa maka ke 0 ke ano"to ka lakou enaa mea kaai, be eke ili loihi, aa kaheiia malaoa o ke ki-poahiwi heina a\oopo* ni ae maialo o ka papa-kole akao, a he ohe manamaoa mwkalii maieo» o ka poohiwi b«ma, a he mea aao opa makaai maiaio ola papa-kole akao, a me aa opa makaoi nei e laweiawe ai ka lima akaa, alail», bolfi"«ka ke kaoi ana a loaa na obe mekalii maloaa o ke ki-poohiwi bema, alaila, lilo ae la i mea kaoi lealen loa ke hoolohe ako. Ua biki mai kekahi o ia aoo mea kani i Hawaii nei, Hoko o ba wa e oohoaiii aaa o Kamehameha līL, aa hoikeia raa ka Halealii ke ano o ka bookani ana i na mea kaoi ano e nei.

0 ka mabamna o keia hnakai, be mau aiii koa mamna, maluaa o ko iakon mau iio kaua oani, i hooiakoia me aa mea kaaao na ano a pan, a he elepaoi wii keokeo mai, me kekahi halealii i hoopaapono ia maluna ibo o kona koa, me kekahi nohealii g-ula nani, 1 I hauaia me na pohaku nani o na ano a pao, a o na poe hookani mai o na ano a pan, me ko lakoa mau kahiko nani ano like. 'O ha ponli koa mai me ko iakou mao kahiko nani ano iike, me ka lakon man mea kana o na ano a pan, na hoihoi a maĒaala ko lakou maki ana mai, no ka noi loa o keia pnali,: na ane piha pono fce kahua mawuho iho o ka laakini, Tio ia maopopo ole ke knleana o ko lakou hiki ana mai, a i ka manao hoi o kekahi poe, aia iloko o keia huakai ka wahine a Del«ma a me Berenide e mare ai, o ke kuma la ia o ko lakoa maki nui ana mai iloko o ke knlanakoahalo, no ka bo»han< hano ana i ka la e mareia ai o De!ema i ka wahine, oiai, i keia y mau manao e nalu ana iloko o ka lehulehu, aole i halawai iki mai rae ko lakon man maka kekahi mu ano wahine, noiaila, na loii hou ae la ko ka loiuleha mao&o, a kan nni ako la ko ka lehnlehu manao,,aia np paha ka wahine a De!ema iloko o kekahi rnnai nui o ka iuakini kabi i hunaia ai. -

Aia mamua o ka haleaiii iluna o ka elepani, elua mau keiki aia ma ko laua mae lima na mea kaua, a pela oo hai na keiki mahope, 0 ka niii <> keia huakai mai ka mua a ka hope ho 12,000 ko lukou nui, o keia poe a pau ioa, ua kdu ia malunn o ko iakou mau papale siia a me a na pale umauma na hoailooa kea, aia hoi ma ko lakou mau inea kaua a pau, ua hoailona wnle ia no i ke kea, aoie kekahi inea 1 nele i keia maii hoailona.

Aia paiia iloko n ko ninkou poe heluhelu na manao kuihe no keia poe kanakp. i maopopo ole ko lakou wahi i hele mai ai, a ke hsi aku nei ks inea kakau kaao, o keia ka inoi o na poej»owa, ha mea e noho mau ana mauka o na huahiwi a me na mauna o Sekotia, kahi a lakou i hele ai a noho malaila n'o na makahiki loihi me na hanen tauB?ni poe po»B, i kapa iho ai lakou ia wahi ma ke/a inoa he Hilana, o ke nno nae oia huaolelo a lakoo i kapa iho ai no ua wahi la, he puuhonua no Ukou. ' . 0 Girimenira ka inoa kaulana o ua Moi ne4 i waeoa o na powa a pau o na mauoa o ka Hilaoa o Sekotia, ka haku hoi o ka makuakane o ka mea nona keia Kaao i noho ai, ka mea nona na lua linna i pihu i na waiwai ano nui i hunaia noa na pali kahako o na mauna 0 Sokotia, i hiki aku ka uui i ka 173, oiai hoi, o keia mau lua huna, ua piha pono i ke ■g-ol», ke dJa, a ine na waiwai makamae he nui wale, a me kekahi o ia m.m waiwai oia 1 hele mai ai e makana akn imua o ka rose uani ona manna o ka Hilana, (Aororiana.) "ka mea i hanania ma ia wahi, ka mea hoi a Delema i olelo ai, " K» nani o Sekotia—Helu akahi o Edineboro." (Aole paha i poioa ko makou poe heluhelu i kela olel.> a Auroriana iaiua o Delem*, e like mē ka mea i haiia ma oa helo mua o keia Kaao.) Na ke Akua no e lioike mai i na lua dala mai ka opo mai o ka honiia. Ika pau pono ana mai o ua.huakai nei maloko o ka pa o ka luakiui. iho iho la ka Moi o ka Hilana ma? Inna mai o kona elepani, me na keiki e noho pnana me ia.

Ia manawa i hoouna akn ai oā Moi nei o ka Hilaaa, i ka maknnkane penoi o Auroriana, e hele akn e hai ia ia, oa hooko koke iaia kaooha, hele aku la oia a hai aku ia Auroriaxie, a ua lilo ia be mea maikai, a komo ako la ka Moi o ka Hilana iloko o ka luakini, i nkaliia e kona mao alii koa ponoi, ku mai la ka Moi Aororiaaa ilqjna a me ke anaina holookoa « pao, »i« ma k i panina hope loa o na hoakai nei a ka Moi o ka Hilana, ewalu mau kanaka nunoi ika«kae anamoana i kekahi paha n«i, i hoonani ia i ke gula me ke dala. H«l* ato laoa Moi nei o ka Hilana a haawi ako 'iA.i kona aloha i ka Moi Aororianā, ahaawi po mai la no hoi ke anaina i ko lakoo a'loha imna o oa Mol nei, a kani uaai la na mea kani ano lealea loa & na poeo ka Hilana. Ma ia bop& iho, noho ihoia ke anaina ilalo me ka malohia, e Hke meka rola wau o na anaiua nui hanohano.

He (oau minute paha i hala ae.'ku m»i 1« ka Eihopa uni ilona, a ninaa mai la ia Delena a me Berenide, " Anhea na mea I manao ia e hoohoi rao oloa tna ka'berita hemolele o ka eaare ana imna o ke Akoa a me keia ana«lna kanaka 'noi ?" Aole nae e hiki ia Delema jeoa ke hai akn me ka oiaio, pa-laa, a pa*koln 'ko ka Bihopa nioau ana, aole e h(ki ia Dele* ma ke hoike maopopo mai » ka oiaio. Ia wa koke no, ku mai la o Auroria»a ilona, a bai mai la I kona maaao Imoa o ka Bihopa a m

k ? eoaioa, peteel * "13 k» Makaa; a-ohe e kala i bi£i m»i o fcela hoano, a ke pa tsi qy» me>aksH> imn%.o be Akaa ame keia aoniea," A paa keuaa olelo aoa, haawi ak&3&«4a he waW Uta Hoko « ka iima o ka Bibopa, n»e na haaololo i k&kania, peaei: "I ka Haku Bibopa Birio%, «Voha oe, aobe be mea e ae4Pu d hai ako ai ia oe, eia wale 00, e hoohm'ia o Deleraa me a'o, (Anroriana,) a o Bereni<|e me Laina, ma'ka berita o ka mare ana i keia la—Aororiana."

_I ka ik'e ana iho o ka Bibopa i keia man oleio, na lele koke kona haoli me ka manao kaoalua', a nala iho la oia iloko ona mo ka oaoooo oui ana no kekahi oiap rainote, 'olelo raai la oia i'mna ok« anaioa, " Mamna ae o kau laweiawe ana i ka oihana noi b»&obsoo i haawiia mai ia'u, ake aku nei&uiko oakoo lokomaikai, e pihoihoi ka maoao, ako, e naoa aka kakoa i ke auo o na hana a ka Moi o ka Hilana, maluDo o ka Moi Anroriana, e ba«w loa i ko ookoo iuan ieo." ln manawa, ka ae la o A.nroriana iluna, a haaieie aha ie ika nohoalii, hele mai ia oia a ku ma ko De!etna, aoao hema, a hele mai ia o Laina a kn ma ko Berenide ao> ao hema, iioko o keia manawa, webeae 1a ka Moi Girimenira o ka Hilana i ka pabo, ha&wi pakahi akn 1a i na makana ma ka linia o na keiki he 12 oka Hilana, a hele like aku ia lakoa a ko poai mai la mahope o ka Moi Aororiaai, haawiae la ka Moi o ka Hilanai ka hoailoua, a mai la na mea kani aoo e a na poe hookaoi mea lealea o ka Hilana, a i ka pan ana o keia, hoolai iki ihola ke anaina no kekahi man minute.

Ia lAaoawa, olelo ako la ua Moi oei o ba Hilana imua o Aorocfana, "E ka uani o Sekotia, ka rose o ka Hilana, oa Wki m»i ka wa kupooo o hemo ai boo kaf>» kila moi luoii » lalo, ano; e hoike i kou naui eLkelahela

imua a keia apaiaa, a e hoholaiho-i koa naoi malona o ka lahoi Sekotia, e liko me ka bao e hohola iho ana maloua o na o ka Hilaoa, oolaila, e nakeiki o ka Hilana, e ku oukoa me ka makaukao no ka hooko aaa i keia hana nui auo e i hanlehia mai malnua o onkoa." Ia mauawa koke eio, hemo mai ta ke kapa kila o ka Moi Auroriana, a m« ko Laioa, a ike pooo aku la na maka o ka lehu» leliu, hemau wahine keia iloko 6 ke kapa kila, i k« nana akui ko laua ano, he mau wahine ui no iaua a elua, a 0 ka oi aku naa o ka wahioe nani a me ka ui, oia no ka iiiea nooa ko kakou Kaao,~ ~n« kahikolā - no" laaa me na aaho kopono no ka oihana mare. I ka ike ana inea a pao i keia mau wahine, none aku nnoe mai, ka ua mea o Ke ku a oa wahine maikai, pali kapu ke kua, mahina piha konale ke alo.

I ka wa e kn like mai ana o Delema roe Auroriana, o Beronide me Lainna, hoomaka mai la ka Bilu>pa e iawelawe i kata oihana, liaawi ae la oia be mau hoomaikai ana i ka Makuanni o na mea a pao, a pau ia, ninau ako la ka Bihopa i na poe e mare ia tma. "Ue kupono anei ia oukou pakahi kalawe ana i ka oihana mare ma ke a'no hemolele, e like me ka ke Akoa kauoha ? " Ae like mai lakou, " A-e," Wehe ae la o Delema i kona komo gn!a kumukuai noi, a hookomo aku I» ma ka lima'o ka Moi Auroriaoa, a olelo oiai la "Me keia komo, ke lawe nei au ia oe e ka Moi Aitroriana, i wahine mare na'u iloko 0 ka wa maikai a me ka wa ino, i ke k«b ai a me ke kao wi, i ka wa lako a me ka wa ilihune, a o ka make wale no ka mea nana e hookaawale ae ia kaua, pela ke Akua e kokiu mai ai ia kaua e pono ai." A pek no hoi ka Berenide oielo aaa imua o Laniua, i kona wa 1 haawi aku «i i kona konio gula nialoko o ko Laina lima. Iba pua*aaa o kei.4, huli koke mai la ka Bibopa imua oke anaina, a olelo mai la, " Ina ua ikeiakoo i kekahi mea e kue ia ai keia mare ana, he pono e hoīke kokeia mai me ka oiaio ? " Aole he mea hookahi nana i kue niai.

Haawi ho» ae la ka B!bopa he mau hoooiaikfti ōūa i ba inoa o ka Uakua noi o na mea a pao, ninau ako la ka Eihopa i ka Moi Aororinn'», " mai ina koma e hiki ai ia ia ke liilioai muluoa o ke ko(Do, he mea nni ka oihana mare, oiai laoa e hooko aoa i k» maUemake oke Akna." Olelo m«i |*fc« M«i Aurori»na imiia o Delema, penei: •* E D«leu>», me keia komo oa hoohoi paa loa i« haua iloko o ka berita temol«le o ki iu!«re, no ka wa mao loa, oiai kaaa e ,>|« ana, h e tnabeie po kana iloke o ka w» maikai a mc ka wa ino, Lkawa tako a roe ka wa nele, i ke k&u ai a me ke abe boike kopono keia imoa o ke akea no na taea e pili ana ia kaoo, oiaJ, i keia la, oa lilo ko kaaa oiau i pouval i hookahi maoao, hookahi pa»« «na, i aohe mea e ae oana e mahae ae I ko kaoa [ noho aua ma ke mo he kane oe na'n, a be j wahiue aa nan, o ka aaele wale no a ka roa- | ke, •ka mea naoa e mahae ae » ka pili a kaoa I e mahele po ai, ke Akua e kokua mai -®i 'a kaoa e pooo ai» A pela no hoi ka Laioa hoakaka ana mai no na mea e pili aaa i i kona lawe ann ia Btrenide i kaue mtre naua | no k« wa mae loa, oiai ke oU me ka kioo.

I pau ana o keia ib*q olelo a»• poe « #n». haawi mai U k* pap» hiiueni o k» laakini i kek«bi leo mele i knpooo fca po« e mareia ana. a paa keia, k« aiai la k* Bihopa a mai )a i k«k*h( «na« manao e pili ana no fca oihaea mare t a i ka pao aoa 0 keia, haavi mai la ka Bihopa be pule hoomaikai maluna o k» poe i maieia, ia wa no, ha.ile like iho 2a ua kuli o na poe i ra«reia »I»K>, imua oke koeha. Ika paa ana oka p«ile, na pao na hana o ka oihaoa mare, hnli l»o» ako I» ka lehnleha roe ka maoao kahaha 001 oo kuia haoa kopanaha i ikeīa iwaena o ka poe i mareia, a ua lilo ia be moa kamailio m««i ia ><;>ko o ia m«u la, m» na wahī a ug o Sekotia.