Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 4, 9 May 1872 — HE MOOLELO NO IVANAHO! [ARTICLE]

HE MOOLELO NO IVANAHO!

BTJKE n. MOKUNA XIX. ■ Ua kokolo mai 1a na manao aoo e iloko o'u 80 ka Btea i haaaie aai ia'o, a ia wa hoi hemo mai la ka paka o kou heeua piuli e wai bo aoa, a komo mui Uua m«a monek* ion oei. Ua kubi paha lana, oa W>>Qhewaliew» ko'u mau ike aaa. aka, ke hoomaopopo lea oei aā i k» l«o paep&u&ho o ka AboU i ninau mii ai ia'o, ia« ka enaeao e pnle ne kuu uhaoe ika wa iloko oke ahi h»omaemae. līe hoonaukinki nui 8 - 00 ka wnhahee o keia mooeka ame ka pepehi kaaa maoli. Ua komo tnsi oia iloko 0 ke keena mahe ma ke ano e pule no'a 00 ke ahi b»<)maeroae, aka, ninau B>ai la nae ia'u ioa he 01» au ike kao wahi apan« puaa bame. Pane aku ia ka Moi Rikeke. " E hoomaoawanui, mai hoopapau i ke kamaiiio ana n kē alii Ateiaoe. E hoomaha iki—e hai t»i ia makou ine ke kaii aoa i manawa oou o hanu ai. U* !ike kao mao mea e kan»Biiio mai nei ia'o, me kekabi o oa mooielo i makemake oui ia "

Paoe oiai la 0 A.telaoe. " Ae, mao ke kookoo kahuna la 0 Boromeholema, aole he ano kaso iloko 0 ko'u moolelo ! O keia poe kabuoa mooeka ioo, oa haawi mai Uko« ia'u he popo palooa bale, aa» ka pika wai, he mea ai i kupono ole ke haoai ia mai ia'u iloko o ko'o wa oka piWeīi O keia poe ino, na kuu HMkuakaoa lakoo i hoowaiwai auu a me a'n pu, oahaawi ia ou ae na ka-ka puaa, a »o*a hoa palaoa maikai, a mailoVo nku 0 keia mao haewioa i ku ai kn Ukou ahuai ana iaa poe kaowa b roe oa paaua, me na knkai aoa ika lakoa m»u pule. Oko lakou halepule b« pooaoa ka ia oaa moonihoawa—a o ka berenaa me ka pika wai iho la ka mea e ai i kolakoo mea oana i kokua aku! E kipaku oo au|ia lekou mawaho o ko lakoo puoana/aole o'u hopohopo iki, ina i'a he mea no'a e kipaku ia mai ai mnwaho oka ekaīeaia" "E ke alii Atelaoe ( " wahi a Ccderica me ka kopn aoa ako i ka limao kona hoaaloha ; 'lmaoka inoa la 0 ko kakou Lede, pehea la ko aoo o kon pakele ana mai oei;nai keia poioo weliweii ?—oa hoopalupalu bou apei ko lakoa uaau i ke akiha nou ?" Paoe aku la o Alelaoe. "He mau naau aloha aoei ko lakou 1 He mea behee anei na pohaku ikala ? A hiki i keia nanawa aia oo aa ilaila kahi i paa ai, ina aole e pulalelale nui ua hale moneka la no kekahi hana nui, aua ike mai nei au ike kumu oko lakou hi-o nui aoa, 0 hele kaihuakai nna i ka ahuaioa o kuo hooleaa me ko lakou ike no ua kaou ola ia au iloko o ko lakoo hale kunipau, ' Ua\auoba ia na poe a pau e bele mai ko ln koo pnnana mai. Ua lohe ako an iko lakou meie 80« i oa haielo kaoikau, me ka manao hoonaikola, a oka lakou maa roele aoa me

ka hoomaikai do kuu nhuoe ua puaua ia «e ia m&i oa «raba mai o ka poe nana i hookn kuo kino i ka ai. Aka hai, maho|>e ilio o kuu kali ioihi ana oo ka ai, o ka uioneka Sakarilaaai ua heopilihia nui ia kona mau manao Ho'o, nolaila, ua lawe mei laoia i mea ai oa'o, me ka hikaka o kana bele ana, a ua puni hoaa kino i be ala o ka waioaa me na woi hoalaala. No ka piha o ua moneka la i ka haooli, oawaiho mai oia he pa mea ono, a me heki--Bba wama, ma kahi o na mea ai lapuwale ana 6 lawe mau mai ai oa'Sf. Uaai iho la iou boi, a oa aoo ikaika iki ae ia au, a oa loU boa ia'a kekahi ulia o ka laki ma ka one hikaka loa ana o ua nōiaila aole i paa pooo ka puka i ke kiia, ua hamama ae ia ke paai. Ooa kaulahao i kupee ia ai ao oa popopo oo ke Uahiko, & n»e ka waibo mBo •na ina kahi ka-wa-u, nolaila oa baktbaki waleia'a." Paae o Eikeke, "E ke Alii Atelaoe, e heomaha iki a koa ibo ka-nae e hooloolu ia oe ibS me kekahi mao mea iau, a me oa mea ai, mammm kou hoopaa loa ana mai i iau olelo meaeeoeoe." Paoe aka la o Alelaoe. "Ua ai pa-pali-ma ao i keia la, aoa ike bu ika 000 ona naea io ka mea i kamaaina maa i ko'u opu. Kelawo oei oae ao i koa lokomaikai, me ka «f»ibo aaa mai i kiaha waioa "

tJa hookahaha oni ia ka manao o oa maoao o na malihini, a mahope iho o ko Atolaoe ioo ana ae i ke kiaha waiaa, bepai« bou m«i la oia i kooa moolelo :—I k«ia maoawa no hoi, aa aat loa oa poe i hele mai la e hon lohe i ka oielo a Aielaoe a e ike maka hoi ia ia, oo ka oaēa ua hai aka ta o £dita ka makaahine o Atelane i ka 1000, a ua kauoha ako la hoi e hoomakaakaa ia na mea a pao maloko o ka belē kakela &o ka hookaa#ale aka i oalioailona kaoikan maloko o ka hale, • oa okali mai la oū mahope o ke keiki i ke kee»a o oa malihiai e nohs oei. He eai d& poe malihiDs kaoe a me na wahine i ike ia aka e ki-ei mai a»a roa na pnka ilokoo>e keeaa ■/ kekahi poe hoi ma na alanui pii • oa ako la na poe mawaho mai O ke keena i na olelo a Atelana i ka poe e paapn c&*t fiin ma na «iapii; a m Taolafiil aka la ka loao ma na wahi «ko, «w ka ha«sai i«. Booaaka boa aku la o

At«laue e b«i i kooa moolelu o ka pakela asa, e like «»5 kei*:~

" I ko'o heao aoa abs aawaho 0 ke keeme i hoopaaia ai aa, pii aka ia ae «n ke alaaoi pīi ine ke kaoo hele sia i oa kopee bao e pae aoa ni kuo nm wKw, me ke aaa. hunewanewn 00 ka poluli, .. koloo ka'o hele ana, Na kekeki ieo meie haooli i hooo mai ia'o e beic poiolei ako i ke keeoe, kebi o ka mooe* ka S*c«r«tkaa e ioo hoohuoa aloha aaa me kekahi ona moneka keieheieoe maka ino, Dooa na kuemaka manoaooe, be kipnobiwi laul», a ma kona helehelene maoli me he mea la oia be kanaka powa, ®ole he kahunnpole. ICoii)o ino aku la au iwaeaa o liua, me ke'o

' mau lole kup4pau, me fce kawewe pu ona t kanlehao ma kua mau wawae, a me he m«>a | la oa like ko'o komo ana afao me he uhane |la aolo no keia ao Ua hookoeahihi !* ko laaa mau hiohiona e ka makau ; a i ko'o wa i kui pku i kuu puupuu 1 ka moneka S«kar*t < na, uh«a mai la kona hoa uioneka ia'u me kekahi kookoo nui" Ia wa, pane ae la 0 Rikeke me ka nana ; ai)« ae ia lvanaho " 0 keia kaneka ka Feria | Tnck o kakou, ka mea i babau mai la ia ianei me ka laau." 'NHe kanaka ano dinbolo keU" wahi a Ate lane." Ua haia nae kaua ahno ana mai, a i ko'o ako e pnili ia ia, ko ae la ia a holo a£o. Aole e hiki ia'a ke alualu aku ia ia no ka paa o kua mau wawae i na kaulahao kupee. Ike iho la ao ike ki oua mau kupee nei e paa aoa i ka huihui ki ma ke apo opu o ke Sacarit&Da, nolaiia lalao ibo la i ua hoihui ki la a me ia mea i nhan ibo ai bu ♦ke poo o ka moneka, a wehe ae la i kou mau kupee, a pekn aku la ia ia, a pela 1 baalele *ku ai an ia ia e mfje paiahaiaha ma k» papahpl». N*o-ke nla o na mea nuo e kau ana ma ka papaaina, a me ka waina, na ono l°a au ia niau mea, Lalnn akn la au i kekah,mau palaoa a me na io puaa, a nae ka hne ili waina, a ua man kahnnnpnle ln i ai ai, « I inn ae, a helo loa ako au ika haie lio. Loaa akn ia'n ma kekahi hak. !io ««awale he lio na hoomakaukau ia i na lako, o kekahi no o kou maa lio maikai loa, a me he mea la oa boofaaawale ia mnlaila i lio no na ka Abota moneka e holoholo ai. Kau ae Ja au ma liō, a holo mai la ia nei e like me ka mama e ka lio ke lawe ia'u. Ma kela a me a'u i holo mai ai na anhee aku kanakn a mn ni keiki, me ke knhi ho 'kua | lapn au. No knn manao mamuli.ike ia m«j knii rtian heleheleoa, nolāila, au i uhi ae «i i kuu meka me ka pale kaps» kapapan. Mai hooknmo ole ia au iloko 0 ko'o pakaaa ponoi, e ole e maoao kuhihewa na kauwa he' ( kanaka hoolealea ao no nn poe e kamailio | apiki ana miloko o ke kahaa o ka pokana, a oa nui lealea ona kanakt ia lakon, me ka manao aba o ia maū hana hoolealea he mau kulaia komakena ana ia no ka la hoo. lewa oko lakou haku. I ko'u manao ilio, oa kuhihew'a a'u mau kauwa, na hookomo kolohe ra wan «nn na kapa kupapan, i mea hoolealea i na knnaka, a ua i.ooknmo ia akn au īloko o ka pakaua, ■ peJ« iloko o ko'n hale kakela nei. Aole au i hoike in'u iho a hiki wale iinua o kun makuahiue, il.n'la »ii wehe ae ai i ka ohi, aai wikiwiki iho la mn. mua 0 kuu huli ana' mai nei ia oe e kuu hoa. aioha oiaio." Pane aku la o Cederic», " Loaa mai Ia an ia oe e holke hou ana i na moolelo 0 ko mako:i kaua lanakila ana no ka pono, a me ka: lanakila ana o ka poe i hoopio wale ia. A i ka la «popo aoanei e poka mai ma ia la me $a lono hauoli o ka hoopakele ia ana o ka inamo alii Sakona." • " Mai kamailio iki ua hoopakele an i ke. kahi," wahi a Atelane, ua pono nae ke olelo ta oa'u no i hoopakele ia'o iho. O ko'u mau ake nui i k§ia manawa e hiawi i ko'u mau hoopai ana ika Abota. Eli ia oia maluna o ka piko o ke Kakela o nei ileko e kona raan kapa kahnoa a ina i haiki loa na alanui pii no ka hookomo ana mai i kona kino nui t}ioinona, alaila e li 00 ao ia ia mawaho o ka hale kakela. I mai la o Edita ka makoabine, " F kuu keiki« noonoo akahele iho oe 00 kana oihaoa laahia."

Pane ōSo la o AteJaoe, G ooonoo no koo mao Ia ekolo i Lookii ia ika ai- E anai ako oo ao ia lakoo a pao* Ua puhi ola ia o Forooadebofa maloko o kona ihale kakela poeoi oo ka hewa liilii wale 00, oiai oa haawi ako oia i ka papaaina maikai oa kooa poe paahao- A ō keia poe kahonapule hookamaoi, aole lakoo i haawi mai i ai mai. kai oa'u* Ma o ka ohaoe la o Heoegita e make lakoo e pop.H ai*" I mai la o Cederica. " E kuo hoaaloha, e e hooa.aoao ibo oe i ke Pope.'' " E koe hoaaloha maikai,'wabi a Ateiaae, e hoomaoao no ka lakoo mao bana ioo, a e hoopai ia iakoo e pono ai. loa o iakou na poe mooeka maikai loa ma keia homia. e pono oo e hooneleia ka honua eia poe." • " E ke alii Atelao«," «ahi e Cederica. "E hoopoioa 80 ia mau haoa io o, i mea e pakoi houia mai ai kou haoohaoo e waiho oei imoa ou. E hai ae oe ike alii Noremana, Rikeke o Anjou, ka mea oona ka puuwai liona, e waiho keakee ote mai oia i ka aohoahi o Alefereda, oiai e ola ana kekabi haoanna haae o ka Hooia Hemolele naoa e keakea e'au i kona alii aoa."

Psm mai la o Atel*ne. "Pehea o ka Moi Eikeke anei keia"Oß(hek« Pelaasttgēneta ponoi oo id r " wahi a £jsderieaf '-AoU hoooele i kahaiaaa aku ia oe, ua hele m»ioia ia nei roe ke koooia ako, aole hoi e hoopoiaa i koaa kiao, mI» koi e hoopaahaoia

—«j» iiie ob ik« aoa o Imb «m e «kul, i«U m« k»a at»o, b« t>afc« »'A« wabi a ta Alehiee, " ma kaa aanaoie «n« o kekafai faana kepoae ia'e na ko'a aao laakaaiaaoa, 8o ka mei, e baawi akd aa i %o'o hoo aloka alii ooea m« kaaipa'umi, i w koo iiena" "Ae ! e keu keiki," wahi a EdiU, hoomeoao no kōa n>n pooo ilii" " E ke'iii k»ou o ka «ioa," wehi a Cederi> ea, "e hoomanao'pn oe me ko Eneiaai kuo* koa ana !*' Pane mai la o Cederica. " O kua haoai alii Koweaa, ke oaaoaolam eei ao, aole oe e haalela aiua iitia ?"

" E ka Makua Cedsrie»," wahi a Atelane "eakahele ibo'oem» iam«B. Oka Lede Rowene, aole oia i manao noi la'u—ui «>i konn «Inha i ka manamana lima uuku ok" Wil>fereda mikinalimai m»mni o koi» kino holonkoa. Ke kn mai la oia e Ulau aku no ia mea." Aiawa ua mao koke iho la ko Ri.weua «at) hiohiona i ka lnlaliila " E kuu pili kaua," wahi aoa, m«i hilahiia oe 00 ia mea.

" E ka makuahina a me ka hnaaloha," wahi a Atelane, be oielo pane ka'u no ka elua mau manao i hoike inai nei, —o ka berena, kuu wai, a «pe ka lua pouli, he maa hoailnna kupanaha ia #10 ke a)a ana ae e pii i ka hanohano leialii Ua ala mai au mal ka lua pa-u mai i keia oaaawa, fae kaaaka i hoonaaaao ia mua 100 kuu iho aoa aka ilaiia. O kekahi hapa oia mau manao lapuwale ana, aa paakuku ia iloko a koa mau pepeiao, ma okt hoopaa oia «oa oka Abota Woifrara ia'u iloko'o ka hale UupapAn. a i keia wa e ooonoo iho ai olu», he knkaolelo aoei ia e hiki ke hlliaana. Oiai keia mau manao e honiuuiele ana i kuu nole i'u mau hena nui eae i hana ai, aka, ua alakai hikiwīiwe ia aliu la au ike alanm oka pilikia, ka p<>v»« ia, a he mua kanalua «le 110 h(>i. 0 na rn-

leoa h<>pe <> na hana iuo an« « hoia pi<e moneka, sia a m>ike na tansani kanaka nolio malie oka aina. Ke h«i aku nei bu ih oiua, e lilo o« au i Moi n«* t>inA ponoi Iho, »ole ma hau walii e ae ; a o ka'n hana mua tna ko'u aupum e li aku i kn Al> itA."

"Mai liilahila i kon aloha linai kekahinnita o ke aioalii mauiua o ka baroua ku-iuina, a lioi'e Kowena no ko'u m:iu kapa kopapau a rne ke kino iwiiwi. Ua hana mai ke Akua i nā mea a kela e me keia e aloha ai, a o kou kobo auu i kuu mea e aloha ai, #ole iu lie mea hewa, aole hoi e Uoopalai maka no ka hilahiU, no ka mea aole he liiiuhila no ia meu. E liaawi mai i kou lima ia'u, no ko'n huawi aua aku ma ke ano hoaaluha. E kuu lioahanaii VVil;fereda o Ivanaho, ke kokna nei »>u noo a ma ou la hoi, ke haalele nei au i.i ia a umi oia a mau loa aku. I kona huli ana ne e unna aku ia Ivana!io aia tii-i n:i iihUi wal>: am> e akn la ia, ['iiHna ae la o Att-laue *' Ma o ka iuou la o Ouui'tana, ua ualowali' hoiiua ka o \Vil;l'i rcfi i ! lua p»i)4 Oole i p< lnliiiii iia ike aoa o kou 'inaha ni. ka puoa welewele i ka polnli, rne lie nn-n la na ike i< u la ia e ku una maaiiei i keia maiiava ilu; ne:." :

Hhli «e la ii« mea a pau e nana fiku in ivanaho , ii nina»! hoi ikooa w4n i hele aku 81 ai.a hoi, Hoie inea i; iKe. M<iliopp. loa iho lolie mai ia, ua huli m.ii kekhlu lod >io, ia ia, a mnhope iho o ka laua kam ii io ana, ui knhea Bku oia ia Gnri)(i e law« mai i knna kapa kila a me ua inea Hnua, a ua iho i ka iinle k'ikel».

"E knu hnahanau kr»ii<nßhirio M "wahi e Aīelane i.i R iwrna ; ma i m»na < m»a au, itia o neia nalowale hnmia ana i< IvariHho, a no bekani rnau kumu i oi aku ke kiuin,»ha inamua o ka'a mau'ulelo' e hoopuKa nei, aole uu e hoopu*a ae i mau «lelo nou a me ia n Aka boi, i kosa wa no i hnoKuu aku ai i ka lnna o Koweua m >h<>pe ihoo ka ike la «na ua nalowalo akii o Wanaha, ia wa no i haaiele mai ai o Rowena i fce keena, noka mea, ua ike oia i ke kopono ole ke noho Joitii iho rnalaila, oiai na uhane iuuluu a ka manao e hooluaiele ana i kuna kiao Nolaila, ua haalele koke mai oia i ua waiu-ia, a bele aku i kabi e hnoluolu ai ia ia. Pane fiou ae la o Atelane. "He oiaio, 0 na wahine he poe io no iakou i hiki olfke panlt*le nui, a pela me na mou<»ka, a ma na poe abota, Ua hoohoka ia niai au oia kuo manao aoa e loaa EOai ana ia'o kekahi uian hoonoaikai.ia inai a Howona mai, a i ole ia be honi aioha ana pahn i ka lima. Aka, ua aohee ako lakou mai o'u aku, ua hookae ia mai au no keia man iole kupapao. Ia oe hoi e ka Moi Rikeke, ke huawi ako nei ao i ko'u mau hoohiki B»a, m» ke auo be hoa makaaioana no kou aupuoi"— Akr,fia wa «na i.oielo aku ai, aia hoi, ua nalowale akn la o &keke mai ke keena aku, aohe mea i ike i iwahi i hele aku ai! Mnhope i)io lohe ia tn.\i la, oa ike ia oia e hele awiwi ako ana '"wabo o ke kakela, a <hiki i ke kahna akea o k<* pakaua, maUila 1 kauoha akn ai oia i ka luu iioe hele mai in>«a ona, ka mea i imi !a Ivan.iho. Mahope koke iho o ko lana ka<naitio pu a(ia { me ua lodeio nei, na kanoha wikiwiki ae la ' >a e law'e ia mai kona lio, a kau ae la «U | maluna o ka iio me ke; kauoha ae i ka lu-1 daio e kao ma kona a haalele s?ai la i ka haie kakela nie ka luilo nui aoa i ka lio, a wahi hoi a na olelo liookaan a VV a m»b»«, *' Ca ike aa ina e knai īa ka a-i o ka I»d»io, aoie ia e make anai ka hapanmi hookahi." Ma keia wa, puana ae la o AteUne. " tye o kua Lede Hemoleie ia, ua ikeia ka nolio »»a oka Zerent b >ka iina kua hale kakvU i ko'u wa i nalowaie «i. ; I kuu hoi hou a(ia mai nao a» na kapa kupapaa ma kuu ki*<» mailoko mai o ka luakupapao, ua auhee aku na mea a pau i a'u i kamailio aku ai, i ko »*- kou wa i luho ai i ko'u lo'»! Aha, o o'a maa ho«aliobo, «a poe hni i k*e iho, e akali maf oukou mahope o'u i ke keeiia ahaaina. mamua oka nalowaie hou aaa aka o kekahi poe e ae. Ke pnulele ori »o, ua hoomakaakaa la ka p«paaima, a «a lako pon<it na mea ai i keia wa, e likeme oa hoolaiiA m«u la ana ma na ahaaiia hoolewa o ka pj» alii a m« kikou e hoolo'ohi loa rimīiei, anle p«ha )ie ißei e iike āōa i bolo kooMi aaa o»ai, a iawe aku i meui • p*« i" [