Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 10, 20 June 1872 — La Hoomanao Kamehameha I. [ARTICLE]

La Hoomanao Kamehameha I.

Ma n* i liīa» fnai in mnkoii, ua «ihlmII»» hiipiii nloli » i i ka la o kn li<)(»fiHii»'. l«hoi nua i« K"»riicb»fnehtt I nia kiilu w»lii koia w»»lji i» keia nupuni, b he limi» Hunoli ni.tik.ii no Hoi ia ma ka Hooinaka iouh ia aiia oia la. Ei« niaUlo iho oei e loaa ai iiu ruea i hanaia ma kau mau wahi, a penei 110 ia . MA IjAHAI.VA " Ua hooma aia n« haū» o ka la, no ka hoomanao ana ia Kamehafnebs I, <na ka ho ra 9 I 2 A M. G. W. Pehu, ka Lnuahoo raalo o ua hana o ka la." Puleia e Haiinnu a pau. Ka mai ka Lnnahoomalu, G W. Pehu, a h->akaka mai i ke 4 aunina O ka ln keia, i kanohaia raai ai kakon, ma na hoolaha o oa uupepa o b»kou, i la na kakon e hoomaaao ai, aole o keiu 1« pau ae la ; aole pHa, rue ko kakou hoomau aot> aku no, a hiki i ka hopena, do ka mea. 0 keia ko kakou Puuhonua, ka mea hoi nan» 1 waele na ulu nahele ooi o keia maa pae moku, a lilo i kihapni maikai, a oia boi ka kSSou e kehakeha nei i keia wa,-ka hookalakopua, ka lanakila o na ianaki'a, ka mea hoi oaaa i kahi na kalakala o Keia mua pae moku, a lilo i ili laumania i keia wa, a he aupuni muluhia O ka mea hoi n<>na keia la a kakon e hooinaka mna nei i Helu I, no ko kakon hooinanao aaa, a mau aku, me ka naaa haahaa a pepe me ke alolia. O keia uo hoi ko ka kou hnol»nakila kaulana a puni ke ao nei a p«u CJa olelo waleia nae, o ka Napoleona o fca Moaoa Pa*<ipiki nei, n« ka «*leu, « iio ke koa, a me ka wiwo ole, ba laoakila o na lan.kila ma ke kana aua i keia man moku he 18 Oii hoi keia k « Helu I, o ua Kamehameha, i pau ako oei, a koe ko kakou kamalei ihik»po, Kalani Kapuaiwa, Ali'.olani, e oohi» p«i nei rne k .kou i keia wa, ka «liuia h«>i o nn Kamehnimha, kekaiii o kan» mao 'pua'e kau (nnl .elae nei i keia wa Ai knkou e poan» likn u»> ni e ke aiiaiiiH i akoakoa uia!, ma keia hiakin? o W*i«ee nei, Ka ii..V> h >i a kona m»u kiipona alii i ha na'i i pat) aku \m \ k» make, h ke ola oei kokahi ■ ka lakou tuau pua, a me ka me« iiona !«a ihiHo k«Uun<i i kei» wa A iin ka mea lioi, i kei » wa kaknu »» puana likn ai, me ke aloha, a me ka o«au hanha», E nlii ! E ola { I Moi i ke Akun. Nolailo, e ke au.uoa, e Hoomaiu maikai ia kak' U d<> na iiana o ka la. 0 ka hana mua. 0 ka himeui ana mai o ka Papa Hiiueni o W »n.ee, i ka himeni, •' He ; Akoa Heuuilr|e," Poleia f Haiiiinii, ke ka . hunapnle o ka la. Hnneni hou inai oo k i P»p.t Uiiueui, " K« A<iih M.«ua M»u." Ku m >i la u i liHpaoea waL.iie, a mc na hapauea kaoe, i kahiko ia mai kekahi o oa i

elemakale i ke kuiaa kapa pe'upa'u, malalo pooi?'iho oha awai o Waio«>e. a hiaeni hke mai i ha himeoi i paanaau o ke oo kahiko, Oia hoi ka Pi-e pa-loa, me ke mele ana penei, " Aha, Ahi. Aho, Aho," a pela 'ko. O Kenoi ke aLhai, a roe A, Makekao ; psu >a. Puana hoo mai o A Makekan i oa Papa aawaepaa nei ina ka Pi-a-pa-lua no, me ka ho«bo like aua, peuui : ■ < " M»i malama i na akoa laao, E huii kak»o i ke alii ola inau, Maikai e hoonani i ke Akua ola meo, Pela mai loleni ko Hawaii Alii." M t kem oiele ana a ua poe auwae paa nei, aole h" m«a mahalo ole o ke aoaiaa, i oa haha okeao i haia. A iz>abope o ha paa aoa, a oa mahua oo ha Pi-a-pa-lna. Ai» ma ke ku ane mai o ka mea haiolelo J K. Unauoa Eaq , ua kahikoia oia me kek»hi Lei Palaoa N>u. i hele a lapuu omua, me h« maia la no K<iee, ka hele a wili ka okai. M« k» haiolel», a ka mea haiulolo, ua pihe oo ke anaina i ka <ilu<>lu l«una ole, me he i-a la i ko i ka mikau, ke kikiwi i o ia oei Ua hai mai oia, i keia a me keia o ka Kalani Kainehameha 1 mea haoe kaulaaa, a p«la aku. Ua pib» no he aoaioa ika mahalo, ame ka hoomaikai ena. A, ma ka pau ena o Ka haiolelo aoa'a ka mea haiolelo, ua beh\ hehi ke uoaina, oia keia wahi ialaai mele : " Aole a'o mea mahalo ole i ka naoi o Aipo, E li .oa ka io i ke anu o Haoailiiii,' 1 " A i ka mtlu ana iho n ke enaina, poha mai ia ka leo « oa lede me ua keooimaoa, ma ke mele ana m><i i ke m«»le Uhui, i hakuia-e ke. kahi o ko knkoa kamaiei alo Lilia K. Dominie Nnna iho, me he la e ko aaa ke au i Alae. Pao na hana a hookuuia ke aoaioa, a huli hoi mai ke anainu i pa hann e ae njn Kiawaiki, un hele a le i Kenwniki i ka nuku oa kanaka, hewa ika wni 4 ke i' " aku, ina h.ina a ns keiki ili pu .kea oua inalu ulu nei. M> ka hopj 11, A M. Ua hoomikuie oa haoa: Hana mua, heihei whapa, eo i ko A C S>iiith wnapH. H«ne 2. heihei M>nla, eo i ko Kekel» Opio, M»uTa. Hana ekolu, heih«"i et»e, eo ia Arika o K-aanap<ili. Hana 4, heihei ank-i, e>' ia Poepoe. Hann 6 ulunlu p<imB, Iom» lilo o<i la i«. Hana T. kini piula i pin.i i ka »n«lakek«> im ke nlelo e kn i ke d - la iiok-i, he inmnoiri<f nae ke ike «ku. Eo i« Nhi ihi. Hana 8, pahu la'ii 6 Kapuai ke kie«ie, rt»!e l.mn ke d I - ($i 50) .nalun« po o > i) kn laau. Ma Wailuku.

kein'l». e-0» puii- o ka )»boi i),) h.. h a'ix » ka I» i tn«oso 1•, he lu hanau kupeewa la n» ka »ln i h*l» nku h, kn meii (u>i nani i h<>ol>ui m nei » lil<» i hoo^ahi

Em nnUlo iho nei n» b»na i hnnaia, no k-«" i.lioii ina ia la. D« he anaina m#UiUo o k» haU>|nile honlepope ma Wailuku ua h ok»»w*,lei» na me» i knmn iluku. o ka.poe i hanhu i ke uu n Kamelnmehn I he okn» ko l»k».u iiihu noho, pela hi)i ha poe i hanau iw Kutneh meh< 11, a peliako a hiki ia KametiH(iiehb V, i k« naiM uku, o ka hapanoi o k» p«e iloko oia anainn, o ko 111.

U« nn me ho i fce Aku« Mnno IjO ■> } H'ineoi 33, pule o Mi. Sapue, Hnneoi »luk 196, pau N«.ho o J A. Ni' p«-la > Luimh n hoakaKa m«i no nn ■uea e pili ana i ko K-.m«*haroehi au me hann oiau han'a, kona ikaika a pe!a nku. He bai»lelo mua neia, a he haioiel<> hoi na ke ksnaka i pau p»no na hana oia au, kupono no ka 'npa i honmannnia no ia 1«. Haiolelo alua. C P. Kealnkai knmukula o H»leh»!(f!, pili qo kaua haiolelo i ka mea i hnmnanooin. o ke uloha i ke Akua kona m«n«o nni i wehewehe oni ai. Hawlelo akolu. O D H Hakuole kumnkuli «> K u«ul«, bai»lelo kei» oo Opūkahaia, «nle -m k» hooni'-n»o ia l. Haiolelo aka. O Karnoku, hati'iiaoa o ke kul:t kuhun*, ua pi|ip«>oo ku 1« i p»paena«na ini keia hniolelo, aole i l*lau ae mawaho, Hkuhi no a «eheia oa haiolelo hoohauoli i ke aua'iia. Haiolelo olima A Ke»hokal<ile, ke ana Bina o k» in. kopuni o AUui. b« hainlelo kei» i bnp«.-no i ka poe oaawao. he miki»i oa mea i hakni i. a he pili hoi i ka mea i hanaia. . HaioUlo aono. Aole i Inaa ia'u kn inon, he hai«.lelo pih ole keiu i k® kumo hana, ua hoonohoi.i :f ka L'ioahoomiiu ilala Haiolelo ahileu Mr. Kaleohano, ua pili keia hainielo i k« oik(, he pili n»e i ke kumu h«na. H«i mai > ia i keia olelo kaulaoa imua o ke aoaina, no ka hininan»o ole o na liaole maln ko i ka olelo a ko'ln Kamehameha V, a penei kana : " Iu« he miliona d-«la ma ko'u pnkeke, hHxi l«a ia'u ke kn e wa«abi i nei mau wiliko uo ko lakou hoowahawuha i ka hoolaha alll *. Haiolelo awalu P Kaluna, kum»kula o Papoiaka, un uila no, i ka naua aka ua hoik<> mai kiua h iolelo i kooa mauno oui uo oa hnna <>ia N. ; Haiolelo aiwa K»we)« i», knmokula o k» ap.nn u- kanlani, ' ukiuk'u,' aole au e hii aku ana.ua uila ole oia, aka, he aoe like ka n» me k« liHiolelo ah«. Hni le/o vmi. Nih'innh' pu, he haiolelo kei i kniioin» ole i ha me < n«ma >-a la, Haiolelo umikumamakahi L) ko- • L«"nni i, m<iMai no he'a haiole l ». fVI h<>oe <i kM pnu ana o keia haiolelo o ka p u m <> n lian* <. k« I*. A u* k»i a hu<kni ak<> «ie nnai«tii •> iho:»nn • htki i kam <j N Kepoi »»i Esq Ma'aiU u» liooUho ia b» me-i . i o nā ano Haw iv» pau loh, pela hni na inpa ai haole, koe na w»i h»oikaika. U» «iiahalo ii keia papaaio» ma ka mnlohia, me *« hnooliHno in«oli, kup<>ao oo ka poe keon> <n«nn, 0 ka hapanoi n-fn t ī ai keia mau me» ai, o nn hot «'Knnkul. aupuni h puoi o Maai, Ma Kail.va; i Kona. " Ei«« n* me« h<'u o tda nioa Ini nei. U«* malama nui ia k* la*o Kamehaiueha 1 ma Kailua nei ; o ka la nui hookah) keia au i Ike ibo nei. Ua b<><>tnakaukxa ke'lii wahiue no na hana o ka la, e īik« oie kow. mana<i' an» he pono. U» piha pono <>l<>ko o ka pa i Hulihei* n»>i t ua «•leonkule Mte na lu%htn«, i, u< pan ke o«e i n# m .k»iH«i ; a pt ne nl m<-a i ho«l«ia o k» w« ia Kameh oneha I : 4 He iole keoHeo k»> na wahiiie, ine q.i |ftī palam i ka a-i, * me na kupee palao« i ap

pulima. Eloe mau ihoiha kukui i ho a la i ktt hor£ 13 ok« po, a laweia • kabi i « aiho ai o koaa kioo lepn • ilaiia kahi i ka aia i ke ao ana ae, a hiki i ka wa i hoomaka ai ke kal hiiākai ana ina ke one « Ninoialu, s hiki i k«hi i weiho ai o kona kmo iepo, eiua no ia niiu hohoi o Hopili laoa o M •kainai, oa a>e» aen« i paa mamua o ka hoakal, a mahone iho ke'lii, a pela aha. Haiolelo o Mahanoaaaa apau, holi hoi ka huakai a hihi i ka Uoai, tiaii.l«la hnu o Makanoaaoa i kokuaia e Ho» pili. O ke'lii ka mea naiolelo hope loa."