Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 15, 25 July 1872 — Ka Moolelo o ke Kula Ao-Kumu. [ARTICLE]

Ka Moolelo o ke Kula Ao-Kumu.

UONOHILU, OAHL', I La Kula I, inae 6. M H 1872 \ Hoc:nnl » ke kula ao-kumu o ka uiokupueii n G«bu aia U» H*le«vila o Kawaiahuo, i kH : Poaha )b 6 o luae. M H 1*72, ika h.in, !♦ " kakahiaka, a Uke n»e ke knu«h > a k i Kuhu .iil 1 \'ai; no ka uuku o n« knmu i hīki mn, : if»le i kaheaia ka papa inos, o £ V Kahu- ; .ulh ke alakai o oa «un»u kuU n<> kn maiin- ; *«, i u KealakaUi ke kakauiilelii. hiwiinini u;i U ina uia ka wehe iiiia i ka buke tu heiunelu Na Polnni i w(»liewelie mai uo k«* kmn i iie ke. k.knkuuiH, a hmke pu nīni i ka I i ao,i>, -j4 ok» Huke Ao Uelohelu N'u Kiim» i weiiewehe mai uo ke kiko nin:iu, waln nna, oii like u niele me niuau, ikn, m.i ka loko- ; m»ikoi o Kahukula, ua weliewehe mai <»>•, uol.- no i like, weliewehe hou mai ke kntnu o Kaneoh.' iki ke kikn puiwii i huO|Kmo|jo(iii i* e ke ulnkai Na Mr, Knhaiao i weheweiie mai no ««; kauuakoma, n« £. P. Ekue i noiki- mui i ka Kuib 2 roe ua w<-hewefot i kokua ia e ke alshai, Wiihi ana, o k» hufi inoie i olelo īa, no ka hua hope oka olelo. Heluhelii na kumu tn* ka Buke Ao Heluhelo Haawioa I ao- j ao 40, heluheiu kaahele t pualu tna k« Pau- i kuo&7 t na Kahulukaei i wehewehe h>u mui oo ke kaunakoma, a na Pomaikai i wehewehfc mai no na pale oui, n» Kamakahonu : i hehiheie! uaan-iu mai iku Rulu 3. Heluhelu OH k'iruu i koe ma ke koena o ks huawim l. lieluhelu kaahek- a punlo rnm ku ; Pauku 17. Niiiuiiiu eke nlokai na kuiiiu <i ; He«ia i», Kahaluu », Laie w, no ka rulu e pili ana i ka hookatol<* «m. o ka leo, w*hi n : lakou, aole lakou i ao i oa h«umana no ka ' heinahema, aole i p>m;ia ka ham.i o ka oinau : welieia na hana ine ka AnmuHkn Nin»rii oiiiii nu kumu m> ku mnkuiui 1, ci« K«m bele i wehewehe mai oo ke kakau helu R mn, a oa Kamakahonu ao ke kakau helu ( Arnbia, kauohaiu ke kumu o Makuua e hoiae uiai i ka rula oo ka \umera Na Raaia ! i hoike Hiei na rula no ka houluulu, a ni Ks ; haiao i oa hooia'io ana uia ka houluulu, Hoo- j paoee ke kola kumu, a haiawai hou ma ka | bora 1 p ka auioa la. ' Akoakoa hou na kumu ma Kawaiahao <na i ka hora 1, kaheaia ka papa moa o nn kumu ; nia ua halekula. Honolulu—Wailupe, K.uli, Kamoiliili, Kekipi* Waikiki-kai, Kanepuu; Makiki, K-uaiaUa; Kawaiahao, Mr. Kalaoli; KawaiahnofMrs Kalauli; Rom», Mr. Lnpilio; Roioa. Mrs. Cilitina ; Kaumakapili, I Kuhukula; KamaKela, Mrs. Kahuaa; Mae- 1

mae, Kuhano; Pauoa, Miss Kawauiai; Kapala, Kalihi-kai, Kalihi-uka, Moanalna 1, Moanalua 2 No Ewa toe Waianae, Kalauao, Waiawa, Waipio, Puuloa, Waianae, Makaa. Nn Waialua, Kauaula, Kawaihapai, Kamooloa, Kawailoa. No Koolauloa, W>nniHa, Wiiiale».', K.ihnku, Lnie k, Laio w, HnuKla, W hoiio, Makaua. No Koolaupoko, Hakipuu, Wnikaue, Kahalun k, Kahaluu w, Heeia b, Heeia vr( Kaueohe k, Kaneohe w, Kailua a me Wmuinnulu. Na kokua kumu, Kaumakapili, Konin w, kokua o Kalihi-kai, Uokua o Waimea, kokua o Waielee. Wehe īa ua hana ma ka Helonaan no na kumii o Honolulu, aoao 27, e hoomaka ana ma ka oinau 15 ma ka pualu leo a lnki i ka paa aoa Heluheluia ka mokana 1 o ka bu ke alakai kuinu kula, oia hoi oo na oihana hoooaauao. £ hoomaka ana mai ka paaku mua a i ka pau ana; pau ka heluhelu ana, uinanioau ia na kumo e ke ahikai no oa mea , a lakou i heluhelu ai a me na nila kupono no j ka oihana a ke kumu kula e hann ai Hoo panee ke kula ao kumu apopo, lune 7, 1672, hora 9 o kokahiaka. La Kula 2, luoe 7, 1872. Halawai ke kula ao-kumu ma ka bora 9 j fe»kahi.tka, ma kabi mau. Noho o A. Kaiauii i aUkai no na kama mamulī o ke kauoha, » weheia Da hana ine ka pule a loane Kaholakaei kumu feula o Waiawa. Aooioaka hou ma ke Ao Heluhelu, ku laiani na kutAu e like me ua haumana, a poalu mai i ka Rula 1,2, 3, 4, aoao 24. Heluhelu na kuinn ma ke Ao Helnhelu Haawina 22, a ninaniuan no ke kumo olelo ka haina a me ka hope haina. Helohelu pnalu a kaaheio ua kuniu ma na hoike ano ma ka aoao 25. Hoomaka hoo ma ka Huioahelu bo'n, Arimatika. Na Polaui i boike mai »o ka hoolawe. Na Awa Agong me John Kea me Kahikina i hoike paanaan mai i ua rula noi oo ka hoolawe aoa. Na S. M. Naukana i hoike paanaau mai i ka hooiaio akahi. Na I). Awaa ka loa o na hodtaio, na J. Kahulukaei ke koln o na booiaio, ua Kamakehonu a me J. K. Halualani i hoike paauaan mai i na rula nui o ka hoouui, na J. P. Kanahele i hoike paanaau mai i ka hooiaio akahi, na na k'omo o Kaneohe, Hakipuu, a me ke alakai o nt kuma i wehewehe mai no ka hooiiui pokole, ua E. Umiamaka i hoike mai i ka Akiospa 9 me ka 10. Na J. P. Kanele i webewehe mai i ke ano o ka haaolelo Akioma. ! Ko na komu a pao iluna ma ka lalani po- j lolei e like me ke kulaaa o na haumaua, a helūhela kaahele e hoomaka ana ma ka paha a hiki i ka 150, a emi hon mai ka pa-ono a loaa hon i ka helu. E hoomaka ana ma ka pa-lima a uiki i ka 230, alaila e emi ma ka pa-umi a koe ka heln. Heluhelo oa kumu ma ka moknna elna aoao 10 o ka huke aiakai kumn, a uinanieau ia na kamu i km mi'» a lakou i heluhela ai, na ke alakai o ke kula i wehewehe mai i ke-

I kalii niau iuea e pili uua i na rula a kē Ka- i | hukula Niii i huiki-ia eke alakai kuinu. Cn i li.»ij na ki .'iin iloua iu» ka lalani pololei, « liuoiiiaka uia ke Ao-kiko. Hoike paannau ; 'nai iij kuinu inu ka pualu aua no ua kiko, i* -niai k«- k i hiki i ke kalia lalo, k>» niiMiiinaii ana . an<> o keln a un- k. ia : kik.i |>akaiīi. \'a .1 \V. Kaliaiao koiiiu <i 1..<u- i lioike mai n<> ka loiua akahi. lloopam-e ke knla ,'n<*kmiiii ua ta3tuako% liou nia ka 1,.. r »i 1 . ' Akuakoa hou mal ua kumu nia kt hora I. N ih</ ;> A. Kalauli nia ku nolui, kaheaia ka < papa inoa<> ua kumii. Hooioaka Ka hana iiii- ki liiiki' A-> Ueluhelu, na S. Kamokniki I kumu ' Manoa i hoike mai i ka rol.i I, ua i ki Kiilii o i>.i kniiiu i lioike mai i ka i nla 2, «J. I : Hi'liihi'lu (.<•>l1j na ua kumu o Honolulu ma k;< iioiki! aiii. ēoiio Heluholii pakolu hoi uia k.. hoiko anoeliuia, ao„ < 25. lliMuh.-ln p.i- ; ulu hnii a kuiiheh' hni iua ka hoiko ano i-lia, ; ; aoai. 25, me kā liolki: aii« eouo, ao«« 27. } lli liihi'ln (..ikaln ma ka haawina 1, uaua kti- j , iiiii ū H<m >luln nia ka Huiiiiiiielu hou, fAri- j ni.ilika,) iih ke kuioii o Waikiki i wehewehe j iii.ii n<> ke kuauiti, n.a ke kokua kuiuu o 'Ro- i iiia > h iike inai no ka »»k('matika, ua ke i kiiiini <> Koeua i wehewcht- mai no ke auo i ona iini, na ke kimni o Manoa i hoike mai no ; na Akioma kapekepe'ie, a i koknaia mai e ke i : kiiinii << lioina k ll'j<jpoiiopoiioia no ka hua- j i olelo kuanili ame ka hua'lelo nui, Na ke i i kumn o Kalihi-kai i hoike inai i ka Akioma ! 10. 11 Na ke kumu o Kawuiahao w., Pau-i ; «.h « Kaipakela w., i hoike uiai ina nila o ! k t h luluuln. Na kt kokua kuniu o Kamakela ; ; i hoiko roai ika hom'aio 1. Na ke kumn o| Kai 'il,<,'iiß i lioike iuai i ka liooiaio 2, na ke ; ; Kiiniu '< Manoa i hoike mai i ka hooiaio 3, Na j I kiiiuii u Kalihi-kai ki» liom'aio 4. \ • nn i li >i i u K'ililii-nka, me ke kokoa ! ; kuinu o l.'ouia i hoike inai i na ml« nni o ka j i luiolawe. Na ke kokua kmiiu o 'K'ooia k., i]• u nri< mai i ka hooiain I, ike kumu o Manua j ka h 'oiaio 2, iia ke kokna kiimn o K'anma- ! ; kapili ka honiai«j 3. Na na kumii o Honolnln I i home mai i na rola o na hoouui pukole a! i pau loa. Heluheln ua knmu o Honoliilu, e \ lioomaka ana ma ka pa-ha a liiki i ka 152. &j I ernr liou niai a loaa ka helu. Hoopauee keT i kola ao-kumu apopo, lune 8, liora 9 kakahi- j i hiaka. j L« Kula 3, lorrt 8, 1872. j Akoakoa hou na kumu ma ka Ualekula o K 'w.iahao, weheia na hana me ka pule a Polnm, o A. Kalanli ke al«kai, k&heaia ka papn moa o nu kumu; hoike mai kekahi hapa o ii.i kumu no ka hopuna olelo okoa, ke kumu olelo ka h«ina a ene ka hope haina. ' H.-lohelu ma ka Buke Ao Heluheln a'oao 76 j me 77, ra oa kumu wahine i hoike mai on I ka hopuna olelo hui. Heluhelu ma k<i B»ke Ao Heluhelu aoao 77, Pauku 10 Haawiua 23. Nh ke koena o na kumu i hoike mui no ka loina 1 o ke Aokiko, neliihela m« ka huke «o heluhelu, liaawina 4 pauku I—4, heluhelu m.o ke kiko a ke kiko, a pau kn haawina llelulielu pu .lu nt kninu i ua hoakaka I 2, 3. 4, aoio 2<i rne 27 okn huke uo helnhelu. j Helnhelu mai ke kumu o Puuloa mn ka bo- j ke ao heluhelu ma na hoakaka i heluhelu i pualuia, aole oae i wehewehe mai e like me j ke kauoha a ke alakai, a na ke kumu <~ He-! eia i wehewehe mai. Na ke kumo o Kaba-| luu i hoike mai no ke kiko moe; na ke kumu | o Kamoiliili na ke .kiko puiwa, na ke kokun kumu o Roma no ke kaha maha, na ke kumu 0 Koma no ne kiko, wahi aoa, no ke kiko, oia ke koma a me Ke kiko k»hi, me kana mau wehewehe aole i paanaau. Heluhelu pualu na knmu a pau ma ka Arimatika ma ka Mokuna sno ka puunaue, me na nioaninau ana oo ka helokomo, heluhaoa, helapuka, a na kekahi hapn o na kumu i pualu mai no ka ruU I o ka pounaae, a oa kekahi hapa 1 heluhelu pualn mai no ke koena o oa rula o ka puunaue, a oa ,ke kumu o Waiawa i hana mwi i ninan hoomaamaa me ka papa ! eleele, kapa aku la oia i ka puunaue loihi he j pokole i«, a nana no i wehewehe mai no ka j

hooiaio ekolu; aa ke kumu o Wailupe i wehewehe mai no k» hooi»io eba, a kokua ia mei e ke humu o Roma k. Nh ke kumu o Kalihi-kai no ka hooiaio elima, a oo ba hiki ol« kokua ia e ke kumu o Waiawa, a na ke elakai o ke kula ao kumu i wehewehe aku a maopopo. Ninaoiaj e kc alakai oo ka puunaue ana me oa helu | komo 15, 25, 35, a pela aku, Uoko o kekahi puuhuahelu, pehea la e hana ai ma ka pokole, Na oa kumu >■> Roma k, Waikiki-kai, Kalauao, HauaU i haua mai e hke me ko j lakou ike, n ua pololei; oa ke kumu o Kali- • hikai i wehewehe pono mai i ke ano o ka huaolelo kapae. Eia kana hairia : o ke kapae he ano hana hoopokoleia o ka Arimatika e pili aua i ka puunaue ana i na heluhana Hke. Hoike mai kekahi hapa o na kumu oo na rula kumu. oia houluuiu, hooiawe, hoonui, paunaue. N« keknhi hapa no o na ku-j mu i hoike mai i na ruU nui no ka puunaue aoa me na helukomo 25, 75, 1*25, 175, a fwla aku, a kauoha pu ia hoi na kumu <> ka hooi aio wale no ka mea pono no ka haoa ana ma ka Arimatika, aole o ka hii'aai i na loaa o ka buke. Hoomaka hou ma ka mokana 3 o ka buke alakai kumu, oa Polani i kamailio mua mai, ua ke kumu o Wailupe i hoike mai r.o oa lala nui eono iloko " ke Kula Aupuni, Heluhelu, Kakaulima, Helunaao, Arimatika Hoikehonaa ■ me ka pa-ko-li. Ma ka hora 11, hiki mai la ke Kahuknla I Nui H R. Httohcock, lilo iaia ke alakai, ni-1 oaniuauia oa kumu •> K 'olanpoko me Koo- ! laulfft uo na rula 1, % 3, 4 o ke ao heluhela. Na ke kumu . Hauula i -lioik>> m*i no he kalele aua i ka leo, aa ke kumu o Waialee ī

hoike a>ai oo ka huakaka 1 uo he kalele aua 0 ka leo; na he kuaau <> Kahuku i ka hoaknka 2; na fac kuma o Kailnn i hoakaka ®ai i ka r<ila I; i b'j Kaneohe ka lua, a pela oo ke kai aoa ma sa Inlaoi; oa ke kuinu o Hauola 1 hoike mai wo ka «na>»»U ol«ln; o» ke kuuiu n L«w no ki ho|H> hama; na k« kumu o H«-«ria » wehewehe mai no ke kumu o.lolo; ua k<* kuino o Kailua i boike mai oo ka hopuna olelo okoa ia. Elua no o>ea nui iloko, ke kumu olelo me kn haino, kaoohn i» ft% kumu o oa Koulan e lioik* p»kahi mai i kekahi •nnu iiopuna olelo okoa mu ko lakou noonoo, aole rua na m*-A okn buke; on ke kumu <> Hetia w i hoike inai no ka hopuna oielo hui. Nh kumu o Honoluln, Ewa, Waialua. no ka hoololiloli ana i k» na ke kokoa kumu o Kaumnkupili \ hoike mai i na ano nui ekolu r> ka honloliloli , nL n ks leo; na ke kumu o Wailupe i hnikeu-A, no. ku ha o Ou liooīolilnli hoii o kit leo; n, nn kumu o Kawailoa, Moanalua l me Kalihi-uka i hoike niai no ka hoailooa o ka leo; cih ke kuma o Kalauao i wehf»eb<* mai i ka nila I no ka hoololiloli ana i ka leo ma ka iiēluhelu anā; na ke kumu o Roma i hnike inai i ka rula 2; na ke

koku:» kuniu i Roma uo ke kiko kahi, ke kumu o Kamoiliili' uo ke kiko puiwa, ke kokua kumu o Kuumakapili no ke koma, ke kuniu o Wailupe oo ke kauna koniii ; na ke kiimu Wamlua no ka puumunu, me n;i hooponopono a ke alakai, ke kumu o Mo:inaiea 1 oo ke kaha maha; ke kumu o Maooa no ke kiko inoe, na ke kuinu o Kaliuao nu ka palena. na ke kumu o Roma w i hoike mat nn kn loillH 1.

Holuhelu tiiM ke A<< Heluhelu, Haawma 2, k<- kimm •> W'aikiki i ho'nnaku ine ka hai aoa 'ii.ll ika ru4 Holnlielu pnkuiii na komu. Iloopuneo ko kula kuinu a Lalawai hon m« Ua liori> I. Akoukoa lioo tnui nu ku(uu ina k» lnira 1. 0 k«* Kaliukul» Nui rna ku eiolio alakai uo aa kiimu. Hehilielu na kuaiuoianao, na ke kumii <! Khlmluu i heluhelu intti i kona kuiuumaiiiio, " N«> ii i holnholona » Hawiiii nei, mamua o ka hiki aoa. rut»i o Lono Kapeea Knke." Na ke kuinu o Manoa i heluhelu hon tn;ii ia kumnmanao hookahi. Kumiiuian*o 2, Pehea e kinai ia'i ka lnwelawe ao'a i ka Laka iwaena o na keiki knU o keia aupuni ? Na >ia kumu o Roma k , Waikiki-kai, a me Kauioiliili > heluhelu mai no keia knmumanao, aole ho i pololei na wehewehe ana o ke komumaimo, kamailio mai ke Kahukula Nui, a penēi kekahi mau wehewehe : " Ina no aole e puhi baka iki ua kumu mai Hawaii a NiihHU, ina aole e puhi baka na liauaiaua. Ina no hoi e ike na i.umu a pau i ko iakou mau haumaua e puhi baka uds, he pouo uo ke lawe i kela ipu bak» a kiola ;»ku, a i-ole ia e hoihoi aku i ka makua me ka ōlela aku, aole pono ko.u iiauwi ana i ka baka i ke keiki. Knmiimanao 3, ka haawi ana iua makana iwaena o na kula i mea e hoohoihoi ai Ika pono u i]jf ka pouo ole. Naua kumu o Ktiwiiilob t Waikiki-kai, Kaliln-uka ame Kalauao, i helolielu ni»i n<. keia kniiiumanao, hookahi uu a lakon haina, oia hoi ka pono o ka haawi ana i na makaua iwaena o naknla, i mea e hoohoihoi ai, na like no ka lakou man wehewehe ana. Kamailio raai ke Kahukula Noi i kekahi <ilelo hoohalike, oia keia, "O ka liu me ke kep«, me ka lio aole kepa, owai la o laua ka oi 1 Pela uo iwaeua o na haumaua ua hooikaiku uo kekuhi poe, aka, o ka inea oi wa|,ē uo kai makanaia na lilo ia i mea e hoenii ai i ka ikaika o kekahi poe haumana. Hoopauee na haua a ka Poakahi, hoia 10 kakahiaka. La Kiila 4, lune 10, 1872. Akoakoa bou mai nu kumu, noho o A. Kalauli ma ka noho, kaheaia ka papa inoa o ua kumu. Weheia Da liana me ku pule aJ. Kahulukaei, kumu o Waiaw.'». Heluhelnia ka moolelo o ka la i hala, a apouoia eue na hooponopouo. Na na kumu o Ewa i pualu mai no ka Ruia I, oka hoololiloli aun i ka leo. Heluhelu mai ma na hoike auo aoao 27 o ka bnke Ao Aelohelu, heluhelu kaahele oa ke kumu o Puuloa i hoike mai i ka rula uo ka heluhelu aua ame Da paiie ana hoi. Heluhelu pualu ma ka aoao 28 o ka buke Ao Heluhelu,

Heiuhelu Uaahele a he haawina, pela hoi, na na kamu o Waialua, Koolauloe, Koolaupokoa me ke kuoiu o Honokaa; i ke kokua kumu o Heeia i ka hoakaka i o ka loina I o ke ao kiko, aole no i loaa, ke kumu o Kahafuu k, nia like 00, k*> kokua kooin o Kaoeoj»e w, Kawaihapai, Makaua, ine k« kumu o, Hoookae, oia iike oo aoie i loan, a na ke kumu o Kaoeohe k i hoike pololei mai. Hobkeka 2, i ke kumu o Heeia k, Kahaluu w, Heeia w, aole oo i loaa, aa ke kumu o Waialee i hoike mai i ka hninu me ka pololei. N:» ke kumu o Hakipuu i ka hoakaka 3, a ua pololei oo; na ke kumn o Hauula i hai mai i ka rula oo na mea e pili ana i ka se n>e ha hoole, a ua pololei no; na ke kumu o Kailual i ka rula ? aoao 29 o ka buke ao heluhelu; na ke kumu o Laie k i hoike mai i ks ehiku o ua mea pili ole i ka loioa 1 p ke ao kiko; na ke kumu o Laie-w ika loioa 2, ke kumu 0 Waikaoe, kokua o Heeia w, Kahalun k, kokua o Kaiīeohe w, Knwaihapai, Makaaa, Honokaa, Kaneohe k, Heeia k, Kahaluu w, aole i paoe pololei i ka hoakaka 1 o mea pili i ka ioina 2, na ke kumo o Heoia w, i hai hemahema mai, na ke kuenu o Hakipuu i pane mai, e aho ia Heluhelu pakahi, kaahele, a pnalu hoi ma na hoike ano aoao 29 o k> buke Ao Heluhelo, kauohaia e ke alakai n* kumu he t? e hai paanau mai i ka Haawidk 5. Eia oa '.umo, ī«okua o Heeis w, kumwo Kahaluo k, kokua u Kaneohe w, M-5-.aua, Honokaa, Kaneohe k, Heeiaji, Kahaluu w, Heoia w, Waialee,. Hahip&i, Hauuln, Kailua, Laie w, Waikaae, aole nae 1 paaaaau, e aho kt kuniu o Laie b, hookāhi paa. ;