Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 22, 12 September 1872 — HE KAAO NO RAMA NINEVA! Kahiapaiole o Enelani, ka mea hoi i olelo ia he Liona no na Ululaau o Beritania Nui. Unuhiia e Mose Manu Esq. [ARTICLE]

HE KAAO NO RAMA NINEVA! Kahiapaiole o Enelani, ka mea hoi i olelo ia he Liona no na Ululaau o Beritania Nui.

Unuhiia e Mose Manu Esq.

[■ - HELU 4. r ■ t na Inadar» oei i kii akn ai e hoala ia i Rama mai koua hiamoe aoa, hoopa aku la oia i k». wai ano kopua ma ka ihu o Hama, iloko o ka wa pokole loa, pooho ioo mai iao Rama oiai kooa hiamoe aoa, a nana ae la oia ma o a maanei oloko o ka hale, oa maopopo ia ia, aole heia o kona home ponoi, a āo keia m«a, olu mai la ka maoao aloha iloko o ko Rnma puuwai no kooa makuahioe, me na waimaka o haloiloi aoa, a ao ke auo e o ko Rama mau hioluona ia wa, paae koke mai la o laad«ra, " Mai hookanmahaia kou manao no kou m»knahiue, e ka Liuna opiopio oloko nki o na ulnlaau o Pelekaoe, no ka aiea, aole au i !fiwe mai ia oe me ka manao e hana i na me» pono ole malnna oo i keia la, oalawomai au ia oe me ka ike ole o kou makuahine, a o keia ko'n hewa noi imaa ona, aka, aoie paha oia e hoahewa mai ana ia'a ke hoi aku oe me ka pomaikai no olna ; aka nse, o keia hana a'o he oiaio, he mea ia e hoohanmahaia'ai ka manao o bou maknahme. aka, be lana nei ko'u manao, aole e hala ia oe he mau la loihi o ka ooho pu ana me a'u, alaila, e halawai po no oe me kou maknahinp, ke hookoia nae hoi ko'u mau makeinake i lawe mai ai ia oe " Na keia mau olelo a Inaiiai'a i hoopan ae i ko Rarna mau maiMo pi-n-, a ina ia wa no hoi o luad:ira i weliewelm p>irio roai ai i ua knmo o kona lawe aua mai i ke kioo o ka mea noua keia kaao, mai ka mna a ka hope, n<> kana niau holoholona i lawe koloho iap Guruta, kona enemi nui hookahi iloko o n& ululaau o Pelekuoe nei.

I ko Kama lohe ana i keia man 01010 a pau a akn la oia, "Auheala kou makuahine ?" Pane mai la o lur«d<tra me ka leo huhu weliweli, " Knlikoli, aia i heakou makuahiue lapuwale, ua make ia»d i ka pepehiia, no kona nuk» I k* lohe ana o Rarna ua make kuuā makuahine, he mea e kona uwe uui, no kona maknnhine a me kona home, hoomalielie mai la «a «'lem.ikule nei,a liaawi mai la hookalii pipa-.» berena loe kabi io dia maloo, me ka i mui, " E ai oe a maona, alaila e hele oe e huli i kuu Hoki a me kuo Hipa ; a i loaa ole ia oe, hahau ia oe e a'u i 25 uwepa ma ko kua." "He malihioi paha an i ku hele ana i keia wahi, uo ka mea, he ano e keia walii," wahi a Raioa. Paoe hou aka la ua elemakule nei, " Mai olelo mai oe ia'u pela i kou liaku, o hahaoia e a'u ko kiku-

la i ka uwepa" Ai iho !a na o Rama j babi papan berena me kahi io dia, a pau kana hi aoa, puka aku U keia beU; ana, Kanuha mai la ua eleniaknle uei, " E hele oe a i po keia la, hoi inai oe rae ka loaa ole o kuu mau holoholona, alaila hahauia e a'u ko kua i 40 uwepa," Ia wa no kaha aku la o Rāma hele ana, a ia ia e oaku hele ana iloko o na ululaau, pii ana iluna o na kualapa, iho ilalo o ua kahawai, au iloko o na muliwai, hele iloko o ka naele, aohe mau hoailona i ikeia aku e ko Riirna mau maka no ua mau lioloLolona nei. Hoomau aku la o Rim » i k« iiuli ana iloko o na ululaau, a hiki wale i ka napoo aua o ka la, aole beia i manao e hoi aku i ka home o ka elemakule, o hiliia auanei i ka nwepa. no ka loaa o!e o kana mea e huli nei. Haole iho la keia hiamoe maloko o ka pulia o kekahi kumn laao nui, ia ia e waīho ana iloko o ka hiamoe, halawai mai la me ia maloko o ka moe, ka ahane o kona maknakane, a me kckahi elemakuie e iho, nona na umiumi e maewa iho ena* hiki i kona man kuli, me ke kookoo gula ma koua lima akan, bo kapa ano kahana Hinedu kona, -a e paaana ua elemakule nei i kekahi maa holoholona ekolu, a oia no hoi na holoholona a na o Rama e holi nei. I kona pooho ana ae, o ka bora 10 paha ia o ke kakahiaka, hele hoo aku la keia e holi i na mau holoholona oei iloko o ko hihipea o na alnlaan, a aneane e napoo ka la, aku la keia i ka home o na elemakule hanai holoholona nei, a i kona ike ana mai, e bol ako ana oa keiki oei me ka loaa ole o kekahi o kana mau hololiolooa, ua ho-a ia ka inaina wela iloko o 04 eleuiakule nei, alele mai la e uhaa ia Rama me kana o-le oiho eiepani, a hili mai la nie kana uwepa ma na wahi a poBi <> ke kino o Rama. Iloko o keia wa a na elemakole nei e hili ana me kana uwepa maluna o Rams, na ano nawaliwali iho la oa keiki nei, aka, aole oia i nawaliwali 00 ka hiliia e ua eleinakole ner, aka, no ke aloha o aa keiki nei i kooa makoahine ke knmn nni o kona n&waliwali, mai ka la maa o koua nplio ana me aa e)enoakule ōei, na olopuni mai na hoomanao aloha iloko o kona puuwai, no kona makoahine, ka home a me ka noho oluolu ana, no ka ! mea, o ka noho ana malalo o «a elemaknle nei, aole he la i neie i ka hana ino ia. Ma ' hope mai o kekahi mau la, hooona hoo ako la ua elemakole oei ia R«raa, e hekā hon e ! huli i kooa mao holoholooa ; a hele akn la o : Uama iloko o na nlulaan, a hala na la ekolu \ mo na po ekoln, a i ka h% o koua mau ia o ' ka hnli hole an:i iloko o na ululaaa. No ko- i na aoo malahilahi paha, h"'inai ako la keia j

ma fce kueou o kek»hi taaa. a oiai o>a e pa-. iMa aaa malaiia oo'kekalii raaa *ia boi, halawai mai la me kooa ibn ka b«ni aaa i ke ala o sa mea ai o ia kakahiaka, « maaao iho 1a keia. aa kokoke paha oia a felki ake i (eahi o na eiomakole haoa ioo nei. Hoohele akō la ea o Hama nei ma 'kahi a ke aia e kokolw inai ana, a aneaito hapaloa (i kahi i hala mahope oaa, hoea ako la keja ma Vabi uo»a ke ala o na mea ai ana i hookolo mii al, a ike aka la keia i kekahi lonkini hoomaoa Hiaeda e ko mal aoa ; tne jeono . bale liilii e kn ana ma kahi maman ihi aku _ mai ka loakioi mai,' i hoopuoiia m ka p« / laau a poni. Hookokoke ako la keiamawaho o ka pa laao, ike ako la keia he pa bīpi ooi e honponi aaa ma ka aoao lo!a o ka p», aike pnaliala keia i kekahi elemakole e nwi j»aio bipl ttna, oa ane Hke loa kona mau helohelena mo ka elemaknle ana i ike ai realoko o ka mopohnne • hakllo maln ako la o -Rama i na helehelena o oa elemakole nei, a iloko o keia maoawa a na Rama nei e nana pono ana i o» elemaknle nei, <ke ak« 1a keia i na man hnloholona nei a kona hako e kn ■ ana mioko o ka pa, na hoopaala i ke kanla, no ka mea, he blpi waie uo na holoholoaa a keia elemakule.

Komo akn la o Rama iloko o ka pa blpi, a ike mai la oa elemaknle nei ia Rama, a pane tnai la kona leo hannna ano hanapilo, " B ke keiki, heaha kon knleana i.komo mai ai iloko nei o ka pa ? " Paoe nko la o Rama ( " I kii mni nei ao i keia man holoholona a ko'o hako, i lawoia mai e oe raa k' 1 aao pakaha wale. he oiaio, na koo haku keia man holoholona, a e hoihoi ana an i keia mau holoholona imna o knn hakn." I mai la na elemaknle nei, ",E knli iki oe maanei; a hoi hoo mai ao." Nalowalo okn la oa elemakole nei mawaena o oa hale liilii no kekahi man minale, a hoea hon mai la, na pnni k'ma kino ina mea kana ona ano a pan. I fco Rama iko ana akn, he m'ea e kooa makau noi a me ka woliweli ; aolu nae keia i hoao e holo, a o hakaka pn me oa elemaknle nei, kn malie iho la k<>ia ma kahi a na holoholona a kona hakn i hoopaaia ai. Lena mai !a na elemaknle neii kana kakaka-paua-pna, me kahoo» knpono ana ma kn pnuwni o R«ma, aole oo hoi i a-a aku o Raina e haknka pu me ia, no ka mea, aa mak.iu loa oia * me ka weiiweli, 0 kn iho la oia me ka haalulu nni.

Hopu mai la.ua elemakule nei i ko Pr\raa mau lima, a hoopaa iho la a paa i ke kaula, a lawe aku la ua elemakule nei i kana pio, a hoopaaia aku la maloko o kekahi rumi hana wain bata. Ua nobo o R ima iloko oia wahi me k» hoomnnawanui, no ka mea, hookahi k»ata aina iloko o ka 1a hookahi he hoonahi malama kona noho ana me ka hoomanawaoni ana. I h-4 pale hope loa oka lim o ka malama o koua noho aha iloko o ka hale paahao o Gurut», be la haipnle noi ia no ka aoao hoomnua Hinedo, ia wu o»i neoneo n« hale o Ha < lemakule nei, manao iho la o Rama, ua hiki mai bon« manawa e hoolilo ai i na mea paa o aa hale p»ahao nei i roea ole, me kona ikaika nui, mokiunoku ae la oia i na kaula i hoopaaia ai kona roati lima, a lilo ae !a me be mau lopi popopo la. Me kona mau lima ponoi, hemo ae la ke paai o ka puka o kona hale paahao, a puka molaelae akn la keia iwaho me kekani iki o kana aka. Hele aku la o Rama a komo ilo.ko o ka pa bipi, o na holoholona wale no a kona haku kai loko o ka pa ia manawa, a welie ae la oia i na kaola i hoopaaia ai aa mau hohholooa nei, a ka—i mai. la i na mao holoholona nei a puka mawaho o ka pa. —

Huli mai !a o Rama e hoi me na holoholona a kooa haku, he mao milē paha i hala ae mahope ona, na aneaue e pau na hora haipule oua elēmakule uei. Mahope iho uka pau ana o na hora haipule ma ka luakini, hoi mai la oa o Guruta » hiki maloko o koua hale, a waiho aku la i kona kapa kahnna, ia oiaoiiwa, miki mua aku la aa elemakulo nei i kahi i hoopaaia ai o kaua pio, aia hoi, ua " pupuhi ka ia o Ukoa," wain aka Hnwaii Ike iho la ua elemakuie oei aole kana pio, a holo la oia e oa.ia iioko o ka pu bipi, aole na holoholona ana i lawe mua mai ai, no ia mea, pupuku mai la ka alu o kona lae, e haalnlu ■kona mau papakole> a awiwi aku la i ka hoi ana iloko o kona keena moe, a hawele aela i kana mea kaua, a I»lau aka ia i kooa kookoo gula ano knpue, a ukali aku la mahope ona kapuai o kaua paahao. Aole i halu ka hora mai ka haalele ana iho o ua elenoakule noi i koua home, haUwai pu iho la laua iloko oka wao laau loloa. Pane aku la na elemakule noi, *' E make »ua oe ia'o e kena keiki kalohe i kuu mau holoholona." I mai la o Rama, "O n» holoholona anei a ko'u haku, oia anei kau i hoowaha ai ? "

Pii mai la ka hubu o ua elemakule nei, a halmu mai la oia i kona kookoo g«U kopoa naaluna o Rema, e alo ae ana Veia, hala ia paa mako a «a elemakule oei, hookuo aku ia 0 Raina i na holoholona a kooa haku, a huli pooo raai la kona al<» imoa o ka elemakule. Hoala hou ae (ai ua elemakule nei i kona kookoogula e hahau ako maluna o Rama, e alo hon ae ana koia hala ka lua o kana pnn iaake, hopu aku (a o Ratna mt oa o ua elemakole nei, a me kona mau lima ponoi, hahae aeHa oia i ka waha o ua elemalNile nei, a pepehi iho la ia ia a m«ke loa I ka make ana o oa elemakule nei. kīi akn la keia 1 na holoholo .» a kona haku. a ka~i aku ia maloko o na uluUau. I ka lna o ka la r hoea aku la o R*tname na holoholona i ka hale o kona haku, a i koda ike ana mai ia Rama ehoi aku ana me kana raau holoholona, ■lalan mai la oia ia « pnili i»lnh» pu iho la laua mo ka hoopihaia o ua eleinakule uei e k« hauoli uui, uo ka loaa aoa o kfba

tß»t> l&m "aib4» B«tna m*\o\to o koaa heoe&akhaokau Qisi k B» ißad«fa #U^'*d&3'' ! si oiaikai ii«lom o kaaa. 89' fee . aa palaa swak«a o (a !a. īa laaa e paiaa ps ft n« ®ek a <rfioo »| % kuaa bako, uioao mai lao Inadara, " Heaha ka nu bon o kaa S?uakai ia( h<)!oholoBa ?» H<Jik« aku la 0 Kaian > k* muolelo Wlookoa o koaa bela aaa,—ka loaa oka home o fee kahnoa Hinedu,—kooa iko ana i tia holoholooa ooa e io»i oei,—kona hoopna plo īa aoa iloko o ka hale puahao o oa kaiimia nei,—ko<

qa mahoka aoamai n»e na hoioholooa,—-ka obai ans mai o>oa kahana oei—ko laua hakaka ana iloko oka olnlanu,—k» mkke aaa ona kahonu nei Ika luhe aua o Inad.ira 1 keia mau olelo, he aof kona aiob-» no ua koiki nei, a olioli loa fno la oia no ka m<tfce ana 0 kona eoemi nui hooka- ' a na ia mea i hoitco mai i na hoailona o ka hanoli maikai ma na helelena o Inadara. A pa« ka l»oa paiua aiia, hnli hol aku lamt iloko o ka rumi hookipa, a maUila laoa i loana pu ai no kekah! man hora, aka, no keano malnliilulii o Rama, tia hookuo aku la o Inadara ia ia e hooluola 110-io oka hiamoo maikui aoa, aole nae o loudara i hana hon ako ia Rama ma kona ano kopua, no ka mea, na hooko pono 0 Rama i kana man oielo kanoha me k« ano hoopono a me ka pololei. I ke kokoke ana mai o na hota o ka alnna ahiahi, kii akn Inadara e hoala ia Eama, oiai, na makaokau na mea paioa no ko laua Aina ahiahi, ala mai la o Rama, a ukali aku la mahope o kona baku a' i ka ru"mi paina, a malaila laua i hoopiha iho ai i ka opn me na iuea ai maikai, a ma ia hope ibo, huli hoi > aku la laua iloko 0 ka rnmi laua 1 luana oie!o maikai ai no kekahi mau hora, « hiki wale i ka nbi ana mai o na ebeu o ka hiamoe, a haule like aku laua iloko o na aiaa moenhane. Ika wehe ana mai oke alaoia 0 ka wunaao, ala mua ipai ja o Rama a hela akn la e holoholo rnawabo o ka hale, a ala mai la no hoi o Inadara, a hole pu aku la me Rama iloko 0 ka pn holoholooa e hanai ai i na holoholona, a pan ia, huli boi mai la lana i ka hale e hoomakaukan ai i na mea ai no ko laoa aina kakahiaka. Iloko oia menawa, ua hana po oo iaua mu ka hoopouopooo tina

i ka laua rnan mea ai, raa ka makemake wale no o Knma keia kokua aua ia I»adrtra, a no fce aoo miki a me ka elen o R>nna i ka haoa pa ana mo ia, oa makemake loa o I»adara ia mai> uoo o Rs>ma. Maiiope iho o ka paa ana o ko iaoa paina kakaliiaka, alakai aku k o luudara ia Rama iloko o koQa pa haaai holuiioloua, a ia laaae ku aoa maloko o ku pa liauni holoholona, olelo mai la o Inadara ia R»ma, " E wae oe a kau holoholona e mak(jtuako ui, alaila lt»we oou ponoi," (I ka wa k«hiko loa, oka Hoki ka lio holo mau ia e' oa kanaka nnh~ mnn, na o ia au, a o na kanaka o ke kolmiakauhale ka poe holo mau maluna ooa Li«.) Makaikai aku la o Rama iwaena o na holoholoua a pau, a koho aku la oia i kekahi Lio hoo aole i hooholoia, hopu aku la o Rama i ua Lio nei, a kao ae la maloua me ka eleu nui, owala iho la ua Lio nei me ka ikaika loa, a he mau la mahope mai, laka iho 1a ua Lio nei. I kekahi la, iua Rama nei e uoho ana, iohe aku la keia i ka nakeke oloko o ka ulalaau, ike aku la keia i kekahi dia wahiue nui uoomona, e*kan ana na poa he 12 ma kona kino, na ka poē pana pua oloko o ka ululaau. Holo akn la o R im* maluua o kona lio me ka mama loa, me kona mau lima ponoi i hopu aku ai oia ina na kiwi pokopoko o ua dia nei, a pepehi iho la a make, a hoihoi akn la i ka liale o kona haku. 0 ko Rama knlana kino i keia manawa, ke iihi ue !a a ano kanak» makua, me he mea la, o ke koa a me ka ikaika, aia iluna o kona kioo kahi i hooalii mau ai. He mau la n»ahope mai, haalele iho la o Rama ia Inadara, a hele aku la oia ma kekahi wahi e akn o ka aiiia, a noho aku Ib keia malalo o kekahi kanaka waiwai nui, a no ka maikai a me ka hoopono o na haua a Rama, ua lilo ia ho mea nni imuu o na maka o kooa hakn hou, a ma ia ano i lilo ai o Ilama i keiki hanai oana, oiai, aohe ana keiki i loaa mai loko mai o kona puhaka, nofio pu ibo laua mc ka maikai a aneane e pao ia makahiki. Ma ia hope mai, m»ke iho la aa kanaka waiwai i.ui nei, ua ili iho la na waiwai a pau maluna o Rama, a hooponopouo iho ia oiifi na mea a pau loa e pili ana uo oa waiwai nei. īa Kama i lilo ai hehaku noi maluna o na walwai nei a me na kanaka malalo mai ona, wae ae la keia he poe paniolo hoohei bipi no kana man holoholona, a i kekahi poe hoi, i poe pana pua, a aneane e hiki ko lakou nni ika 800 Ma ia mau oihana lakou i hoomaamaa mau ia'( e ko lakou haku opio a lehia, oua bi p i hihiu oka mauua, he mea paani waie no ia na iakoo, aohe e lanakila mai kekahi mea e ae malana 0 lakoo. 1 ka elima o na makahiki o kona noho baka aua maluna o kona mau waiwai, ulu mai la keknhi hau.inele nui maloko o ke aopnni o Pelekaue, he kipi kuloko i ike ole ia mamua iwaeiia o un makaainana a me na 'lii o ke aupuni ; ua kuahaua ia na mea a pao e kii e kinai i keia kipi a me ka haunaele. o R#ma a me kona wahi pm»ir koa oukn kekalii i a~a e hoopio i k kipī, a mati akn )* iv R am a ia lakon iho imua o ke k,«huH kuua o ka aoao kipi Ikn h'iouk . aua oke kaua, o k<» Raroa man koa ponoi w«!f n- !:; « nana i kinai 1 ke kip», » auhee aku l« kv kipi me ka nui o ka m*ki> o ka poe o k» a<m,. ku»i, pvla i ko ai kela 01010 k*nlana nuii kahiki mai, ■* Aole kipi »• „ia ! " i i»,> ; .k.»i* k,- «u o ka lauakiU nui ma ka aoao o R*ioa.