Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 24, 26 September 1872 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

MLI' 31. I ka pan aoa o ka poana aaa a ka moi ia mau olelo, aia ho«, uoi mai la oia e hoikeia eko iaia ke-kiaha e waiho ai o kf?na pouwui oiakope iho oke kahaia aua o kona kiao. 0 kaaa kaikamahine o Mnm Tt>reaa, ka mea i mare ai me ke duke oui Fraeeie, oa ano ooawaliwali kooa ola. Ma ka make aaa e koaa makaakane e ilī aku ai ke kalaoou koikoi ma kona poo (Ja ano maaao noi ia keaa ola e Ka emepera, e hiki ole ai i ka oakeakane kt> hookuu mai i kana kaikamahioe e komo ako i ka rumi make o kooa makuakaoe. Huli ae la oa emepera aei a olelo aku la ska poe e kopuui aoa iaia, " E hoi aka i kuo T«resa, ke hoomaikai aKu oei au iaia iloko o ko'u bora hope loa, me ka manao ole i kona hiki <»le ana mpi ma ka aoao o ko*a moe make."

la manawa, ua maule iho k ka eseperese m» ka aoao o ka moe, a ua k»ikaiia aku la iloko oka rumi o Mana Tere«tt. Mahopo ibo, ua kenaia mai ta oia me na keiki opio> pio e hele aa»i e haewi i na aloha hope loa Otai, i k» e»eper<-»e i kome hot> mai ai i ke keena o ka make, me ke aou mokumokoahuā no o ka naaii i ko«gg mai ai oia, • kukali iho la bi ks aoao o kana «aoe alii, me ka aau, " Mai haalele mai i*'u. Mai hanlele oaai »b'u." I ka Poakola ae a po, ua kupuni ae ma kabi moe na hoa'loha e haalo'ulo'u uwe ana, oiai, i ka uhaoe e hoooeoe mai anā e haalele i knna ana ke kioo. I kela ame keia mana»;v, u? manaoia e oki ana ka hoopuwa apa i kona kula haou hope loa 14% ka hora elua 0 kekahi wanaao ae, lawe aku la ka uhane i kooa heo ana, a koe wale iho la no ke kino hanu ole Na k& emeperese i honwalohia kaumaha ia o ka manao i upoi iho i na lihilihi o kaoa kaoe, haawi iho la i kona mau lima, a oa laweia aku la mai ke keena aku. me he la, ua oi qku ka hiohiona o ka meke mamua oke ola. Pela iho la i pau ai ka laina kaoe o ka ohana alii o ka Hale o Hap«barg, aahope iho o ka noho atii ana no na keneturia elima. Ua make ka eroeperß ma ka U W o Okatopa o kamakahiki 1140 iloko hoi o ke kanalimakumamaooo o kona mau oakahiki. 1 ka loaa ana mai o keia lono make ia Ferederike, ua ala koke mai la oia e komo « Uona ua auhae aku la kona mau ano nawaliwali a pau loa Ua hoouua koke ia aku la kekahi elele me ka mama ioa, e* kena ana e hele mai imua o kona alo ia Keoela Sonwerin a me M. Podewila, kona kuhina nai. He elua mau !a e lele ae mamua o ka hiki ana «nai o kona mau kanaka tjui. lloko oia manawa, o ka hana nui a ka moi n ka boomaopopo ana i kana'mau kumu hana a me na booko ana me ka ui ole aku i kahi mea okoa. 1 kekahi la ae, ua palapala aku la oia i ke kanaka akamai ana i inakemake ai ia Voltaire no na mea e pi'i ana i ka m/ike aoa o ka einepera, penei : ''iCe manaoio nei au ma ka malama o lune e bīki mai aoa, e lilo ana na pokuniahi, na kaa a roe na auwaha kaua i mau mea kamaiiio nui ia. O keia make ana 0 ka emepera, he kamu loli nui ia ma ka hoonohonoho aoa i ka papa konane o Etirope nei. Oka pohaku nuko ke'» a Nehukaneao 1 ike ai maloko aku o kana moeuhane." Aia ma ka palena hikina hema o Peniaia, mowaena o ke eapuni o Polani me Hunagaria, ke wahi aapuii auku no Auseturia i kapaia o Silesia Oka nui oua wabi panalaaa nei he iwakalna tausaoi mile ku«a ■ a o ka qu< ona kaaakā Ae elua miliooa. U» oi akn mamua o ke keset(iria hookahe ka iilo aj»a o | Siiesia be apana no Ausetoria. Ua ikea e i Europa ko Aueeturīa kuleana maluna nlaila. !

Aka, o us nioi opiopio nei o Ferederike, be nui koaa e hookelakela e oi, a e hoakea aku boi i oe paleaa o kona aupuoi uokn, a o>e ka loaa ana iaia o ke kulana kiekie roawaeoa o oa aupuni ame namaoa nui o Eoropa e hoopuoi mai ana iala. O Man'a Tere--38, ka mea i ili raai ai o ke kalaunu o Aaseturia, he wahine opio ai a waipahe niaikai o ka helehelena, a ia wa iloko oia o ba iwakaiuakumemaha o kona mau makahiki. Ua mareia oia qm Franeis duke o Loraine ( a !a manawa e like me k« makou i hoopuka ae nei, oa ane ooawaliwali ka maikai o kooa ola. Nolail». maoao iho la o Ferederike, he manawa kupom loa ia oona e lawe naai ai ia Sileaia mai ia Ausetoria, a hoohui mai me kona aupuni ponoi. Aole i maopopo i oa wahioe nei oa ano o fae kaua, a aole oo hoi be hoa paio kapono. Aole i nei a maknukau kopooo koaa mau puali on ke kaua ana. O kona waihona dala aapuni, aole ia i piha kupooo. Ua manaolana pu ao hoi o Ferederike, a ala mai ana no kahi poe mana e ae e paio ao ka oohoaiii o Auset«ria. Ma kekahi aoao hoi, o Ferederike aia oia ma k% hoomaka ana ae o ka ooho 'kaaaka makna ana. Ua ake nui oia e oi pakela ma ko kulana nui o ka oihaoa kaua. He poali kaua hui paa kona i hiki aku ka oui o kona

laaa koa i ke ak«b> iMMit tsemai keaak» me ke makaeka* • mm k* Mo pooo i na eom kaaa i 01 m mamea o oa poali kiei o Europ« holookoa. Ma ka aipaklko ooeaa o ka aakaakaue raot i ai&ka aa piba a ho koaa vaibona aopooi. I>»a liiiii «oto »« ka lawe aaa ia Si(«sia. Aohe m«a naoa e keakea oai ka paakiki aoa aka o kooa nao poali ma oa p«iom • komo aku iloko o ka aiaa i kahoia Aohe maa papa t hoopiha poeoia i aa koa e pale mai ai i ka poe eaeoii komo eko, a aohe oo hoi ioi ako at*mua o i ekolu Uuaaoi poe koa >na ke aopnni holookoa Aohe nea i biki ke manao wale akli ke keo !

noi nei ko ka aoi a Perueia naeao no aa wahi aopuoi oei Ona kuao hauhili tra!e nn aoa i waiho aku ai no ke kali »na i u» wahi anpnoi uaku nei, he mau hihia ao ee makahiki hookahi keoeturia i hala ako an moa Me ko ano eaalo oo o Ferederike i hooponoponu ai e hookoia kana mau kumu haoaj aka, aobe oae mea hlki ke hoopomaia ke hoomaknukau n«*i oia i kooa oiao paali kaua me ka maoao e koaio «ka e kaoa i kahi aopaoi okoa. Ua hooikaika no hoi oa elele o na aupaoi e. e hnli i kahi e hoohaaaia aku ai o oa mau puali kaua nui oei e hoeoakaukaoia an», aka, oa paha'a ko lakoo eĀao akamai imi aoa i kahi e oeeu ai. O Europa holookoa kekahi, os aao hoooaloeaia ka o>nao i kahi e hele ai a e hoohanaia paha o keia mau ejeu hoomaknakau Uaua ana o kahi aupuni o Ptruaia. Ua nalo kana mao hana ana, aohe poe noi vflle i maopopo i kahi e hele ai i ke kaaa'

Aka, o ka elele Kuhioa o Auseturia e uoho ana ina ke kul" nakauhsle o Belina, ua komo mai iloko (nih ka nianao wale ana, o keia «naa hoomaka ikau kaua ana e hoohaliia aku ana no i knhi mokuHioa o Silt-Bia. Oka OWO paoe i loae fnai i t»« elele knhma «ei ma» ke alonln Aas-turii mai, aole e hiki la luhou ke manaoi» n hnpoi ana o Ferecterike i Kkhi m>tu ano manao e pakahn wale mai aoa oia i kahi mau apaua aioa o .'vuseturia ke aupuni nona ka emepera i hooihaika nui e hoopakele mai i kooa ola, a ua h' ohiki aku no hoi ka (boī opiopio o Peraaia i ka ouho hoa'loha pu ana. Aka, ua maalea oo nae hoi o Perederike i ka hoaawana ana i ka manao o ka lehulehu mao a maanei, ra« ka hoolilo ana i kooa aloalii ma fteinsberg i wahi ni) oa lealea be nui wn!# o kela me keia ano. Aia he maa ahaaioa, he mau hula, he mau him' iii lealea, a hiki wale i ka hora eha .o keln wanaao ne keia wanaao. Iloko oae o keia mou huikau lealea aoa, aia do ke holo la ke hoi mai la na elele hoolohelohe i me oa kiu hnohalua. Ona puali kaua ke nee mau la 00. Ke houluoluia la ka ai ame aa lako kaua. O na elele kuhina o oa aina e, ke kiai mau la lakou i na nee ana a pau a ko ka moi lima, ua kaupaona pono ia na huaolelo e haule mni ana mai kooa mau lehelehe m»i, a ua boao nui ma na boo a pan loa i mea e honpuko hewa mai ai kona waha do na wahi ana e hele ai e hoouka. Ua palopala aku ke k<'!jiiia Denornaka o Prntorius i kona aloain mai Belioa eko, penei ; " Mai ka poe a'pau e hoi mai ana mai mai, 0 ka lakou puana like mai.ua paa pono ke 'lii i kana haaa i na la a pau, a i ka hiki ana mai o ka malu ahiahi, alaila, ua hooliloia aka la kona mau manawa ma ka lealea wale no, a o ke 'lii no ka mea nui nana i hookomo 1 na mea e pao iloko o kq hauoli maikai -ma."

Ua palapala aku oa kuhina elele o na aina e i ko lakou mau aloalii ponoi, e bai aku ana i ka loaa ole o na kumu e hiki ai ke ikeia aku ka manao oka moi opiopio o Pemaia. 'I kalii manawa, ua hoopuka mai ka marqti'S o B tta, ka elele kuhina Auseturia, no na mea e pili ana i ka inaino o na alanai e hele ai o Silesia. Aka, i w <le mai la no ke 'lii Perusia iloko oke aoo hoaka&ka, "O ka mea ino loa e loaa mai ana i ka poe e makemake ana e bele kaapuni ia Silesia, o ke oki loa ana o ko lakoa mao aahu i ka lepo."

Oka elele Beritania hoi o Gujr Dckeos, ua hoopi.ho'a pmepineia oia ma kona ake nui ana e ike i na mea o ko ke alii maoao; a mahope r.iai, ua ninan maoli aku no ua Oiekena n-)i i ke alii, " Heaha ka'u mea e palapala aku ai i kou makuakaae ma ; Enelaoi ?" ; HuH iao mai la o Fereāertko, a paae ano huho mai la iaia, " Aohe mau olelo kaooha e loaa aku ai ia oe e hoopuka mai ai ia ninau> a ina ua ioaa mana ia oe e hoopuka > raai ai ia ninau, na makaukan au i ka olelo pane e haawi aku ai. Aole he mano i loaa iki ia Enelani e ninau mai ai no ha'u mau mea e hana ai. Ko oukou hoomakaukaa ana i na moku kaua nui, ua hoopaka aku anei au i kahi mau einau e pīli ana ia mau mea ? Aole, un malie au ma ia moa." He el«a paha puie mahope i'io o ka loaa aoa mai i ke alii o ka iooo niake o ka emepera o Auseturia, aia hoi, ua makaakaa kona mau pnali koa ma na palena o kahi mokuna aina o Sileaia; a ua hoopauia na manao aa> luea o ko i ka manaoio hana maoli o ka moi opio o reruaia Oiai, aole wahi mea hoomakaukaaia ma na papu o ia mau okaoa o AoBeturia, nolaila, he mea ole wale no be komo ana aku o na paali' kaua Pemaia iloko olaila me ke keakea nui ole ia mai. Aka. o

Ausetoria ma o kona mau aioa, na papu, a me ka waiwai, ua oi ako kona ikaika mamaa ae o ko Pemaia. Nolaiia, be mea hiki ole ia Ferederike ke paa ia Siltaia, mahope iho o kona lanakila ana malnou o ia wahi, ke ole oia e hoalaala i kahi mao mea e ae e komo ilokoo ka hoopaapaa aoa no ke kupono o ko Mana Tereaa noho ana maluna o ka nohoalii, a ma ia roea e kemo a| o Enropt iloko o ka hoouka kaoa nui aoa. I ka pau poao ana o

k>F«itd*rik* hoopMopooo iu do ka boooit koke aot akn, «i« boi, m boo«a« «k« la oia i ktia koi ia Miri« Tmn, pMwi :

" E haawi pio t>ieo)o mai oe U'o i ka oksM o Siieait, hI»»I», « lilo ao off«u kau hoa | kobo« (»«o i h w» i f>ao ao ka koomnoia ana o kou pooo % m« pooaikai i ka aoho •lii, a a» ka maiaiaa aaa i koa aao kaloaea eaaloaa o kabi aau okaoa e ae o koo aapuoi. i E hooikaika ao aa me ke'a m«Q» a pao »j hookohaia ko doke oui Prane>a kao aliikaoa' i emepera oo G«ren)aDia, a-e hookaa koke ako no au ileko o ka traibooa dala aapooi 9 Ausetoria i hookahi inilioaa dala"

Ua hoooaaia kekahi elele P?raala o Coooi de e Mniho aka i koia koi ana imoa 9 Tereaa. Ua haawi pu ia «ka ao boi iaia k| mana e hoopuka 1 oa olalo kaoa, ma • honla m mai ia mau koi aoa. Aka, ia maaawi, mamna ae o ka hiki aoa aku o ua eouul n#i i Vienoa, k« eapHala o i.asetoria 1 m h hoopuhaia ana nka olelo kau», aia hoi, komo aku la o Ferederike ma ke poo o kona mau puali kaua iloko o Sileaia, a ua hao aui

la i kona raan papn. Oiai, i ka moi i hoomakaakan ai ma hana o ke komo ana ako iloko o Si!esia, > waihoia oaai na haaoleio hoolanalana 9 h kaoia ai malona o-na hae 0 na puali katt f penei : " No ke Akua a me ko Kakon a na* Aka, ua holuiia e Feredenke na haaole(g| " No he Akua !" no ka mea, wahi ana, nonm he mea kupono ka lawe ana i ka inoa o ie Akua maloko o na houpaapaa ana o na kao»ka. I kona poe koa, hoopuka aku la oia i kona mau manao imna o lakoo, penei • "Ena keonimana, nole an e naoa aku ana maluna o oukua ma ke ano he maa makapnana oukou no'u, aUa, ma ke ano he mqn hon'loha no'u Ma keli nme keia mau aao hoouka kaua bbd, ua hoike mai no oakou i bo oukou mau ano wiwo ole, a ua mnk(makeia o ia maa ano koa o ookon a pau ba e hoikeia ma keia manawa. E lilo no a< 1 hoike maka no ka oukou mau hana; a e hqbuka kaua no oukou unaa o ko'u maa mafca ponoi. E makana aka no au a e hooh«rtohano pu aku no hoi 1 ka poe i hoike i ko lakou mau aa me he koa ma na hoouka kaua aoa a kakoa e hapai nei."

Ma na olelo koi a Feredorike i hoouoa aku ai i o Mnrin Teresa la, ua halawai mai noia mo ka hoolnia ana inai. A wahi hoi a ia elele kuhina o Anaeturia, "He mea kupaianaha i ka moi Perusia ma kana kulana anpuni me Qeivmania ma ke nno puuka i ka emepera e haawi aka ai i ke tawe!e me ke pa wai holoi, ka lawe ana mai i heia maiawa a lilo nana ke alakai ana."

Ma ki po Poalu*, ka la 12 o Dekemabi, 1740, aia he ahanina hnla nui ma Belw» Uu hiki kino mai ka moi me ka moiwehine He mea manpopo aio mi na wabi okoa na manao o ke 'lii, eia nae. ua hoopalainftakji wale no ke kau aoa iho o oa manao hoohoj> hoi. I ka hiki aua aku i kahi hora oke a«moe, ua haolele malu mai la ka moi i ke keena hola; a i ka wānaao kakahiaka aui, ua holo aku la ka moi e hoonolio iaia iho aaa ke poo o kona man koa he kanaha tausani. He nuku wale no ka poe i uknli ako iaia ia la hooilo anuanu. Ia la, he kanaooo mile i hala, a hiki aka la i ke kulanakauhale o Frankfort. Ika wsnaao o kekahi la h»o mai, ua hoomaka hou ke 'lii i kana huakii, a mahope iho o ka holo ana no nn mile t»e kaoaha, hiki aku la i Crr-ssen kahi ao* i manao ai e kukuln i kona mau wahi heomoana. Hookahi la mahope iho o kona hiki ana aka ilaila, hiki mai la elua mau barona Si esii, a waiho mai la i kahi olelo kne mai na luna aupuni inai e papa mai ana i ke kōmo hoouka kana ana aku o ka poe Perusia iloko oko lakou aina. Ua hookipa oluolu mai la ke 'lii ia iaua. ua kiola aku la ke- 'lii i ua palapala kue pei iioko o kahi hinai hoolei i na pepa kupono ole a nana ole ia; a poloai maila i ua mau barona nei i hoounaia aku. e aoho e paina pu me ia. I kekahi la ae komo aku la ka puali kana Peru B ia me na mahele oui elua iloko ona palena o Silesia. I kona komo pono ana iloko o ia aina, hoopaka ae la <via he oleīo kuahaua, e hoike ana oa beie mai oia ma fe© ano hoa'ioha; aole kahi mea e hoopilikia ia ma k« kino a me na waiwai.

Rfe na maki bikiw»we ana, aa he)e ah& la na po«lt k«ua a hiki (oa i Graoberg e fyolo la i Glogau, he kaaeha «it« iw*anab^ ra aina aKo. Aia m&laila ke kulaoakauhale i hoopumia me ka papa, a ua kau naiia oia k« ki o Silesia ekao. Aole nae i paa pono ika hooponiia e ha koa, a ea hemahema lo» hoi e hiki kupono ole ai ke pale ana nona iho. Ma ka hooenaoawanai ana, na hiki pooo i ke kiaaina Anapturia ke couat Wall«e a me k<ft kenela Brawne, ke hoonoho i hookahi tausaaj koa mahope mai oaa paia o oa papo. Ua kaaohaia aa kanaka a pao, e hana maluoa o oa pale kaoa. la coont Wallia o Glogao. a o ka noho keoela ana maluaa o oa mahele kna ia kenela Brawne. Aka.ua ala ae la ka oaokuahana mawaeoa o ka hapanui o oa kaoaka o ua wahi mokuaioa oel; no ka mea, be nui ka poe Hoole Pope, a e ake ana lako* e hoi mai malal; o ka r>oho aaa o ke aapanl Perasia. Oka poe ua ake oo lakoi) e mau ka noho aoa malalo o ke aupani o Ausetaria. (AoUipm).

Ma kekahi nopepa i hoopukaia ma tnidiana i Amerika, no ka loaa ole o na mea hoa hope loa ua hookomoia iho la kekahi hunahuna me keia : "la mnkou e hoi aoa e pai, na holo ia mai la kekahi kaoaka e ka lio keiki o ke kaa-ahi malana o k* alahao, o Sulivaoa koaa iooa "