Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 29, 31 October 1872 — HE KAAO NO RAMA NINEVA! Kahiapaiole o Enelani, ka mea hoi i olelo ia he Iaona no na Ululaau o Beritania Nui. Unuhiia e Mose Manu, Esq. [ARTICLE]

HE KAAO NO RAMA NINEVA! Kahiapaiole o Enelani, ka mea hoi i olelo ia he Iaona no na Ululaau o Beritania Nui.

Unuhiia e Mose Manu, Esq.

HKhl 11. I oa moku nei i haalele ai i ke awa o Helene rne ka pilikia ole, elima l» o ua moku nei ma ka inoana, ku uku lakou ma ke awa o ke kulanakauhale alii o Sepsnia, o ka hora eouo ia oie ahiahi. A iloko ona hora poniponi o ia po, ua laweia aku la ka ohana alii o fleleue a hookomoia iloko o ka pakaua ikaika o ke aupuni §epania, e kokoke aua ma ka niiku o be awa, be hanēri iwakalua kapuai kona kiekie, a elima kapaai ka manoanoa o koD£ mau paia a puni. Abe hale towela noi kiekie kekahi e ku ana maloko o ua pakaua nel, iloko olaiia kahi i hoonohoia ai o ka ohaaa alii o Helene ma ke ano he poe pio na ke aupuni Sepania, ua hoopaaia lakon malaila a pau ke ola, me ka liookuu wale ia e holoholo makiko o ka pakaua, a o n* w«hī a paa o ka hale lowela, ua nou ih mau wahi ia lakon, aka, aole lakou i aeia e pukaiwuho 0 ka pakaua no kekahi manawa.

Oiai «a oliana uhi nei o Heleue e nohaeo» du ka pakauH o Sepnni«, ho ineu nian i« Ukon ka pii ■"# iluu» o kc l-welu e oana ako ai ) ka moena, me ka nlu mai o ua houmaoao aloh» ana im ko lakoa aiaa makuahine, ka home ame ka noho'na oluolu. Aka, aole i koino mai iloko o lakou ka manaolana, aia qo be maoawa e hiki mai aoa e loaa ana he mea nana e hoopakele ia lakou, a aneane tio hoi e poho loa ko inkon mau manaolana no ke ola ana, oiai ua haiia mai ia lakou, ilaila iakou e noho ai a make, a ina lakou e iioao e mahuka, e li koke ia no lakou a pau, no keia mea i nue kupilikii loa ai ko lakou mau madbo, a noho iho la lakoo ioe ka manao kaomaha no keia poiuo ulia wale i haulehia mai maluna v lakou oke keiki muli loa a ke Kiaaina, kn_*nea i pakele ai mai ka lawepio pu ia ana me kona mau makoa, ua liui aku oia me ka Hooiliaa Alii o Helene, a oa koka pu laua no na knmu e hiki ai ke kii aku e hoopekele i ko laua moo makaa, na hooholo iho la laua be mea pono e kauohaia aku o | Rama Nineva e hoi hou mai i Helene.

Ma keia wahi e huli hon ae k.'ihon haniailio ana no ba mea nona keia Kaao, oiui uu ike mua kakou tia holo aka oia i kona aina makuahine, (i Enelaoi.) no ka hoopouopouo bou ana i kona waiwai ponoi. la Kiiioa Nineva i liiki aku ai i Eoeleni, oa pan moa no kona waiwai i ka hooponoponoia, a ua olelo ia oiakekahi o na kanaka i komo ma ka pa pa inoa o ka poe waiwai nai o ia manawa, a me he mea la, oiaio maoli, o Rama Ninewa ka oi o na kanaka waiwai nui o Enelanl, iua e hooruanao ae kakou i kona Ina waiwai nui e waiho la tna kekahi lua huua iloko o na maona o Helene. Oiai oia e nobo ana Enelani, na hoala bou ae la oia i ka oihana ao kola koa, aa honlunln mai oia i kekahi poe knnaka kino ikaika i mau haumana nam, a aa hoi hoo naai la kekahi poe haumana moa ana, a kakou i ike ei tna na helu mua i hala. Ua hiki aku ko (akoa nai i ka ewsio haneri, noho iho la lakou me ka hoomaauiaa mau ia ma na mea kaaa o na ano a pan, a ua lilo no hoi iakoo he poe akamai ma ka paikau ana, aa hoolako pono ia keia poali koa malalo o ko Rama Nioeva mau waiwai poooi, no ka mea, he puali koa kn kaawale keia, aole nae i bui ako me ko ke Aopnni mao pnali koa, a he hlki i keia puali koa ke kokua i ke kinai ana i ka hauoaele kipi koloko n ke Aopani, malalo o ke alakai aua a Eama Nineva, ko lakou Keoela akamai. r kekahi la, oiai o Rama Kineva e holoholo ana raatoko o kona mahinaai, loaa mai la ia ia kekahi palapala mai ka hale leta mai, a i koaa nana ane i na olelo o ua palapala nei, na ke keiki muli loa a ke Kiaaina o Helene. I ka pau ana o kaoa heluhelu ana i oa leta nei, holi hoi aku la oia i kona hale, malaila oia i noonoo hookahi ai i ke aoo o na olelo o oa leta nei, oa maopopo ia ia na kuma o ka poino ana o ka Moi a me kona ohana, ke a me kona j no ka make aoa 0 Rivera ke komo i lawe pio ia'i o ka ohana alii Heleoe, a hooholo iho ia oia iloko ona, e holo koke no oia i Sepania, e hoopakele ai 1 ke ola o ka ohana alii ana i noho hoa'lob« ai no kekahi man makahiki lehulehu i hala akn la. Hoakoakoa mai iaoia i kona poe koa, a hoike ako la oia* i kona makemake imua o lakon, e holo lakoo i Sepania e kaua ai ma ka aoao o ka Moi o Heleo#, i ka lohe ana o kona man koa, aa ae maikai mai lakoa a pao i ko Ram» Nineva makemake, a hoomakaokau iho la kona poali koa i na mea a pan e pono ai ko lakou holo ana i Sepaoia. Hele aku lao Rama Ninevaī ke awa ko moko o Pelekaoe, e imi a« i raokn no lakoo, ua loaA aku ia ia he oni wale na mokn $ ko aoa maloko o ke awa, koka po iho laoia me na poe kapena moku a pao, no ka oko hooi malima o ka moko, oa hnnpH ioo loa na kapeua mokn i ka ako hoolimalima mamua o ka inea kupo-

no. Aka, oa toaa o» b« moko kfalua birige ] luaikai, aLe moko holo do boi, a o k» oku liuolimalinaa be $!W.OOO, a be 200 koa ka la wa kupaiiu o ka m'<ka a me ko Ukou maa ! lftko k»Qā • pau, ua ae ako o Kaina Niueva i! kei« uku houliiuuli. ■ •> > ka bolo au» i Sepaaia, e hoopakele ai "ī. ' ola oka obani» alii o Heleue. I ka loaa au» o ka moku, lioi aku la oia i kona walii ru« ka hooniak&uk&u »u«» i kana (iiau uk&ua u>j bu Uwe ana i ka iu<jka, no ka iuea, i ki- ahiahi o -.ehahi la ae u'"hnjo akn ai ka moku i St*pania mi* Kaiun Niiieva, a ine kona mau kua «-lua haueri, l'u huouiaeoaae lini ia ii>>>ku ,i muikai. a i ka liiki aoa inai 0 ku U u helo ai k» uioku i Sepinia. liuh. ako' lajiā luokn ni« ka ruak4u. maikui, 1 ka lua o im la o ka moku ma ka ukj. iil iku lakou (ī» 1 ! i na S* , paina, oka ioru (•liina paha ia o ke ahiahi, mai ia po a ao ae, u« .kok.oke lakon i ka aina, lio unii paha uiile i kt»e liiki ike awa ku moku <i Sf;pauia I ka pau o ka hor;i ewalu o ke kakahiuka, kaaio •ie la ka iuoku maw.ilio poiio ae o ke awa, a o ka mauawa ilio U uo ia i hookani aku ai i na inea kani. Oiai na ohau i alii pio nei e ai aua i ko lakou paina kakahiaka, lohe koliuliu aku la lakou i ka hoene o oa mea kani, a haalele ino iho la lakou i ka papa aina, a pii aku la iluna o ke towela, ia lakou i hiki aku ai iluua, # naoa aku la oia o a maanei o ke kulanakauhale, na leliau o luo.a o naaleo,' a e naholo ana ua kanaka i kaT o ke awa ku moku. Iloko oka manawa pokole loa, ua pilia ua uwapo i na kauaka o ua ano a pau, ;i he mau pnali koa kekahi e inaki ana mawaho ae o ka [>ak;tuu, no ka maopopo ole i ka ohana alii pio ku ano nui o na hana o keia la, noli»ila, kakau :ho la ka Moi i kekahi man : hu» olelo, rna ki olelo St'p;inia, u hoolei aku la ilalo haule iho Im ma ke ulo o ria puali koa, a haawiia aku la i ko lakou Kenela, penei na olelo o ua apona pep>i nei, " Heaha ke kumu o keiu piuloko niii o ke kulanakauhale nei i keia manawa ? "

I ka ike ;uia o na Kenola nei i na olelo i kakauia maloko o pepa nei, kuhiknhi akn la iia KeneU ne'i me kana pahikaua i ka moana, a uana aku la ua ohana alii pio nei i ka moana, ike aka la lakon uei i kekahi moku k : 4lua e kaii pooo mai ana i ka ihn i ke awf, a he hae Pelekane ke pulelo a/ia ma | ke kia hope, a niaoao ie- la na ohana alii pio j he m«ku uwao pt»(w keia no lakop, Ike kokoke :im m»i ona moku nei i ka aina f he hapalna mile paha ke kaawale, ahnwale mai laolnna oka om'ki « v«. hīk-i ke ike pono ia akn i);i kanaka <■/ ka moku e maalo ae ana, kin aku la ke keiki a fee Kiaaina i kn ohe- i nana, hai mai la oj», "Mao ka Mea Mnna ! Loa la, ke ole au e kuhihewa, o Rama Nineva kekahi malooa o keia moku." Lalao mai la ka Moi i ka ohenana, a nana pono ukn la i fea moku, a ike pono ia aku la o Rama Nineva e ku ana ma kahi e kokoke ana i ka mea nana <• hookele ana i ka rn"hn, i ka lohe.ana ' e ' B mBn °' e '° a Moi, ua iini<L . naaoli ia manawa, h me he mea la, akahi no a komo mai ka manaolana iloko o lakou, na hiki mai paha ko lakou mnuawa c hoopakeleia ai, ina e holopono ana kana mau hana i manao ai e hooko, a noho malie iho la lakou m»loko o ke towela, me ke kali ako i ka hopeua o ka Rama Nineva mau hana, ina e lilo ke au o ka laoakila maluna j o Nineva, alaila e pakele ana lakou. Huokomo mai la'ua moku nei iloko o ke awa, a i ke kokoke aoa ma kahi kupono e hookuuia'i ka heleuma, hookuuia iho la elua muu waapa noi iloko o ke kai, a holo mai )a 0 Rama me na koa he haneri me kanalima, a he kanalima i hoonohoia me ka poe o ka mokn bo ka malama ana i ka maluhia o kamoku 1 ks pili ana o na waapa i ka nwapo lele mai la o Rama Nineva i kula me kona mau koa, a ku laina iho la me ka makaokao, huli hoi aku la na waapaa i ka mokn, a maki koke aku la ika pakana. Ua keakeaia mai la nae lakoa e na puali koa nui o Sepania, o fca wa iho la no i hoomaka ai ke kaua ana mawaeaa 0 na aoao eloa, no ke akamai loa o na koa o Rama Nioeva i ka pana pua, oa nni loa na koa Sepania i make, a ua eha hoi kokahi poe, a no ka nui loa o na koa Sepania, aole lakou i hoopau i ke kaua aoa, aka, o Kama Nineva me kona wahi puaii koa uaku, ke Dee aku la imua me ka wehe poao ana i ka lakoo mau mea make imua o na koa Sepania, a o Rama Nineva hoi, ke pulumi aku la oia me ke akamai oui imoa o na paali koa o Sepania me ka maka o kaoa pahikaua oui, a no ka nui o ka majke o na koa Sepania, ua kuemi hope ako la laV>a me ka make o ko lako.i Keoela naoa e mkai ia lakou, a lil > mti la iaßama Niueva ka poka komo o ka pakaua i hoopaaia ai ka ohana alii o Helene, malaila o Rama Nineva a me kona mau koa 1 hoopaa pouo ibo ai i kona kolana.

Ia manawa i hiki mai ai o f. f >fere tne k»na keiki, malooa laoa o na lio kan», iloko o keia manawa, ua hahaoa loa ka hakaka ana mawaena o Rama Nineva me Mofere, a i kokna ia mai hoi e Carafa, oo ka pinepine loa o :a Mofere uhau aoa mai me kaoa n«wa ( a o C.-irafu hoi me kana pahikaaa, nolaila, ua aoe papanaho o Ratr<* Nioeva i ke pale aoa ako i ka laaa mau rrea kaaa, a loaa iihi iki .mai la oia i ka newa % Mofere, aole nae oia eba, hookooewa iki ako la o R«».-na Nineva a hioa ilalo, i loaa'i ia ia he manaw& kupono e haon pono ai, no ka mea, us ano Kopilikii loa kooa hanu no ka paapauaho. lanmnawa, leie mai la o C«rafa e oki me kana pahikana, ala oaai la o Rama Nioeva me ka eleo noi a j hopo akn la ia Carapq, a haeh%e ae la me he j kao keiki la imoa o ka m»»a nona e lole, le j maoawa 00, leh ino mai ta o .Mofere e uhau I

mai tue kun* uewa ia Kmna Niueva, tka, u* paa e afeo U ia i« oei be k«ui<twaba o koaa lio a kuUi i»'ko U * bioa ilalo, me ka bai pu aaa o kek»hi mau waw«« o ko n li«, a haole ioo »ku !a o Muferc ilalp, ala l}on ae ia oia » ku iiuua, ua lilo niui* umi U nae kana u«wa ia R*ma Viu«va, a o ke koi kaua-wale no ka mea i koe aku in«- Mot'iTf, a me ia inea oia i uhau mai ai ia Raina Niuera, aka, paa e aku U kotitt uiau liiua ia ia oei, uilaui ae ia o Mofere oie ba manao e liemo, hookoa aka la <i Keaia Niueva ia Mofere.

He manawa pokole inahope iho, hoomaka hou iho la lana i ka hakaka aua, uhau mai la 11 Mofer» me ka ikaika uui i knna koi kana ineliiiin o Kaioa Ninevu, a pelu no hoi o Raiiiii Nineva i uhau akuai me kaiia pahi kauu lloko o koia innnawn h lapa e hakaka uei, aole lie mea o laua i lauakiU, ua ane a like u like ua ikaika o laua, koe uae ka ikaika o Kauia Ninevu i ke kui, i ka wa i kaoahai iki mai ai o ko Mofei<! inaioa nui, a ike maoli iho la oia e poino aua paha koua ola, nolaila, aonoi aku la oia ia Raaia Ninevtf, e hoopau ika hakaka ana Ua ae naai uo o Rama Niueva, ke haawi pio aku o Moferc ia ia iho, uu hoole mai la o Mofere i ka haawi pio aua mai ia ia iho. Hoole aku la r»o hoi o Rama Nineva, aole oia e hoopaa ana i ko laoa hakaka aaa, a hiki wale i ka manawa e ikeia'i oa mea o laua e lanakil% ana. Ia manawa i pii iion mai ai ka ioaiua wela iloko o Mofete, a houikaika loa mai la oia i ka uhau ana inai i kaua koi kaua maluaa o Rama Ninev, aole i hala oa miiinle elima, loaa aku ke poo o Mof(!re i ke kni hookahi ana a Ram» Nineva, a iiiilia pu koua poo, a hauie a make loa aku o Moft:re. O kein ilio la ka hopeoa o keiu kaoa wuliweli iuawaena o Ha koa Sepanin a me ko Kaina Nineva wahi poali koa uukn, ua eo nae i ke koiki Pelekane.

I ka ike ana mai o na koa o Sepania a me ka poe makaikai ua make o Mofere, auhee aku la lakou, me ka haalele iho i na kino miike oko lakon poe ponoi. Ia manawa komo .tku la o Rumii N'"neva iUk-> <> ka pakaua, a halawai pu iho la ine ke aloha puuiehana me ka ohana alii Helene ana i »obo hoa'loha ai Koi iiku la oia i ka ohana alii e ukaJī mai mahope ona, no ka hoi ana i kai o ka oioku, no ka mea, ua pomaikai lakou i ka loaa ana akn i» i» e ola maikai ana lakou a pau loa.

Alakai ako la o R#ms Nineva i ka ohnua aiii a liiki rnn ka uwapo ; a kahea «ka la i oa poe oka moku e brx>una mai ina waapa. Ika pili ana mai o na waapa, kaa ako la lakoo a pau loa maluna o na waapa, a hoi aka la i ka moku. Iko lakou hiki ana i ka mokn, he tiui ka mah*lo ō ke Kapena o ka moku ia Kaina N)ucr», no kona akamai ame ka ikaika i ke kaua ana ine kouu mnu enemi, nona ka helana nui hewahewa loa, Hoouiaha ihō la o Rama Niueva i kona luhi. Mahope iho o ka pao ana o ba aina nwakea o ka moko, lele hoo aku la o Raina Nnieva a rne kooa mau koa inka o ka aiiīa, a bele akn la i kahi o ka Moi o Sepania, a koi aku la i ka Moi e noho kuikahi me ke Aapuhi Helene, aka, ua honle mai ka Moi o Sepania i keia mau olelo Rstaa lioopnka aku ia o Ra> ma Nineva i kona mau manao hope loa ienua oka Moi o Sepauia, " Ida aole oe e ae mai i ka'u mau olelo i kela manawa, e lawe ana wau ma ka inoa o ko'u Anpuni i ka mana e lawe i ka waihona dala o kou Aupnni, i ukn no na hana ino a kou mau alii koa powa i hana ai ma ke Aupuui o Heleue." I ka lohe ana o ka Moi o Sepania i keia maq olelo a Rama Nincva, aole oia i ae iki oaai, aka, huli mai la o Rama Nineva, a maki koke akn la me kona m«u koa i na hale oiha na aupuni Sepania, a hoopuehu aku la i na koa kiai a me nā luna aapuni, a lawe mai la 1 ke dala a pau e waiho ana maloko o ka waihona oke Aupuni Sepania. A puhi aku la i na hale oihana anpnni i ke ahi, a hoi aku akn la o R*ma Ninev» me kona mau koa e kauo ana i kekahi kaa i piha i na eke dala a me ke gula. a me k»bi mau waiwai knmnkuai nui, aole nae he mea hookahi i aa mai e kue mai ia Rama Nineva, uo ka mea, aa kau iho la ka weliweli nui maluna o ke kolaiiakauhale ia manawa. Iko Rama Nineva hiki sna ma ka uwapo, kaaoha ako la oia i ke Kapena o ka moku e hooona mai i na waapa i kula, ika pau ana ona koa ame k&' waiwai pto i ka (moilia ilana o na waapa, komo hou ako la o Rama Nmeva a me kekahi maa koa iloko o ka pakaua, a puhi aka la i ka hale iowela ike abt Hoi aku !a o Rama Nineva a kau iluna o ka moka, a naoa mai ia i ka hana a ke kauwa ana olee holapa aor maluna o ke knlanakanhnle, no ka ik&ika los o ka makani e pa ana malnna' o be knlanakauhale ia la, ua lilo ae la ke ahi he mea noi loa, ua noi oa hale, na waiwai, a me na kaaaka i pao i ka make iloko o ke ahi.

I ka pao ana o ka iiora ekolu o ke ahiahi o ia la, haaleln iho la ka moku o Ram* Niaeva i ke m o Madßrida, a holo ak» la ma kona alaooi moana me ka ohana alii o Helene. No ka ikaika maikai o ka m&kani e p« ana tb» ka moaoa ia po, ua oi ka holo o ka moko ma ka hoopiipii aoa, i ke ao aaa ae, uft nalowale kaahiwi o Sepaoia. hloa la me ka ka holo ana o ka moko ma ka moa> na, iae iakoo i oa koahiwi o Helene, mai i» U a po, a i ka owehewehe ana mai o ke alaala o ka- waoaao, tsaiowa ana oa moku nei maw»> ho o ke awa ko moko o ke bslauakigh»|( alii o Helene, a i ka malamalama loa aoa hookomo aka la oa laoku oei iloko o ke u»a roe ka bele a, olw wehiwehi i ua hae o|»* Aoponi Moi a pau o Europa ia maiiawa.' | ka ikeia ana mai o ke ano o ka hae e do|blo ana naa keiia hope o ka moko, »• maopopo be moka Pelekane, a maoao &e 1% to e ko>

laoakaubale uu Hauia Niutva keia moko, e kipa mai ana la oei uo ka holoaoa i aka, i ke knuiaaoa o ka heleama o ka moko; kau aku lao Kama Nineva a aoe ke keiki Oiua a ke Kiaaiua maluua o ka waapu, a bolo ako la iuka, a ma o iaaa la i lohe ai ko ke kulaankanhale, aia ka ohaua aiii Heleae raaluna o ka moko, iloko o ka nwnaw» pokole, ua puui ke kulauakauhale i keia louo hoohauoli puowai i ka lahui Helene. (Aoie » pou.)