Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 30, 7 November 1872 — HE KAAO NO RAMA NIREVA! Khiapaiole o Enelani, ka mea hoi i olelo ia he Liona no na Ululaau o Beritania Nui. Unuhiia e Mose Manu Esq. [ARTICLE]

HE KAAO NO RAMA NIREVA! Khiapaiole o Enelani, ka mea hoi i olelo ia he Liona no na Ululaau o Beritania Nui.

Unuhiia e Mose Manu Esq.

r ' HKLUIK. i i \ - ; , ka inhe ann o na makaainaoa a pao ma keknia naUan.i ile alii ti Helene, i kd ppki'lu hbi <» ko lukou Mui u >ne ka ohana alii, ku Kld>tiii »n me kon* ohaua tJa uui ioa ko laaoi hdU"li, a lia »lelf iho la kekahi poe i,-ka liti<>ii niau hana'liiea, ua p,ioiia o» pokao u;ihalt» oih ini, a lulmni ako ia aa kanaka <> uaHiio ap.iu i ke awa kii inok», no ko *ke t iiin|<» ike liou' iku i u.-i maka o ko lakon M >i j | i i la«fc'Bbl<>he ia eka poe Sepania pnl'kiiha wals. īka liapalua oka hor.i i'hikn o' i kokak&hiaka, hoio inai la na w-inpa o k» oi iku iiih ka Moi a me_ka poe ;t paii ioa i lu > «i! pio pu iu. aole he mea hook>ihi o iakou i I $uke Lk i piii aua m.ii o na waapa i kti Owapo, o ka manawa iho ia noia i haawi ae lai ua inakH iiu iua i k<» !»kou mau ieo hur<>, aa haawi mai no hoi ka Moi i kā hoomuiK.ii -iiia i kona mau luakaHiiuiu». N» ka mau»wii pokole, liuli hoi aku ln kn Moi a nie leoiiaolianu i ka lialn alii, a o ke Kiaaina lioi iiiu k(»n>i ohana i kooa liome. oiiti ka ialini e haaoli ana uo ka pakele maikai ana o ke »la o ka ohana i*tii, ua hooi alii iho la ii;i maiiaolaua inaik ii unalnna oka lnfJTii, a aiihe-o :tku U na m«iiM £aīiiSSftit" m"utj o lakou. ako. Afe.;, i ka. loha ana <i «u oa\-; kaaiimna a pau o o[eiene, » Rama Nineva ka me i ii'iin i lii>op:tko!e i ke ola <> ka Moi u iuu

ka poc> a pan i lnw« pio pu ia tne i'v, m v o ka i palap'ila aria h k« keiki luuli h>a a ke Kiiaim. ! No la inea, u i h<> >rn tik ii aku ke Aupuui ia { is, a m Hini'i Ni >cv;i (i'»i i aie n«i ai fee An- j puui, iio koua akamai a me ka wiwi» ole i ke J kii au-i e ho ip ikele mai i ke ola o ka ohaua 1 alii, nolaila, ua haawi aku ke Anpuui i ua ] houiuiiikai pnlena ole uialunu o ka mea iiona ; ko kakou Kaao, ma ia ano i haawiia'i keka-1 hi mau ahaaina nui ka hooh mohioo ana I ia Ram i Mioeva rae kona wahi puali koa! uiikii wiwo ole. A i tie Kapoua hoi o !ta [ uioku u me k'ina mau >tlii aioku a me na luina, I no ka loko'naikni a lakoii i hana ako ai ma-1 liKiaoka ohana alii o Helene, oiai na la o ! k» miiku ma kn uoana. Iloko o ia inau la a R;iraa \inev® e noho ! ana ma ke .«lo»lii n llelene, ua ilo kona inoa 1 i mea kaao 'nmi ia iw<cna o ua obana a me in anainn Kanaka i hoakoakoa ae ia lakou no na leale» knna'lio wale iho no, aka, aole i hoopau mauawa w«le q R» na >Jineva, oiai koua M iii (a e iv»h«» ma Helene, ina ka Ooit.« <i ke kakUhiAka «> na ianoa a p»u, i na maki a ti o K ima Nincva i koua mau koa ; mawah.o iki ako o ke kiiiaii ikauhale e paikau ai, a pela iio hoi mt k* hon elima o kealiiahi. He man pule ko R ima Niueva noho ana ma ke aloalii o llelone», a na kii akn oia me kona inaii koa i. k iū i w iiw>> :mi e wailio i aua iluko ojkekahi o na lua liuna o ki -imhn« o .Helutie,'jn<! kn ike ole o ko koUmkao- j ha'e, no ka m'.'a, i ka po ko lakou hoi ana I miii. Pela inkou i hana inan ai a hiki wale: i ka mauawa- i p,»u pono loa ai kaua w iiw ii nni i ka hooilm ilona o ka inoku, na hoouia- 1 kaiikauin ka inoku u<; ka hoi ana i no ka mea. ne. kokoke e paii ka manawn mi ka'hooliiiialiiiia aiia n Ri im Nin> v ti ka /uoku. Aka, no ka ike «na r> ko K ipt-na <• ua mokn nei, he kanaka waiwM nui loa o Rima Nineva,jii'TViwl;i, aole i>ia i manao e noi asu i ka ukish'>oliin;»li'n< hon o ka mokn, uo ka mea, malie oia ia ma i manaoiioko o kona nww, no ka mea, e.loaa ia ia he pomaikai nui mai ia Rama Niueva ako. I ke kokoke ana m.ii o na la e haalele ai ka mokn o Rama Nini-va i ke Anpu'ni o Heleue, ua hoike nk'.i oia i kona manao imiia o ka Moi a me kana ohnna, no kona hoi aoa i Peiekane, a ua olnolu ka ftfoi a me kona ohana e ae aku i ka makemake o ka mea nana lakou i hoopakele ; a aa ao aku o RamaTīii*eva i ka ohona alii, e uoho makaala lakon i na manawa & pan, a e hoomahnahaa ae i ka a«i 0 na pnnli koa kamao o ka halealii, i mea e malaina pouo ia ko lakou malohia, ua ae aka ka Moi i keia niau olelo a kauoha a R«nia Ninova. Ma ia hope iho, aa kokai ia na manao aloha pumehana mawaena o lakou, a hoi aka la o Rim* Niueva A kao iiona oka moku, o k» manawa iho la no ia i hin ia'i ka helenma o ka mokn, a lu ia na pea a pan, a holo aka la moku i ka moana me ka makaui maikai. I ka hiki aua o ka moko m»» waena o Ire!aoi a roe Pelekane, haUwai iaai la ka moku me ka ino o ka moana, a oia ia me» i hala si he* man la hon ma ka moaoa, 'a hiki w»le i ka m«nVwa i akakuu mai ai k« ino nni una ka uioana, «*4e nae he mea i poi* no o ka mokn. Mahope iho o ka pan ana oka aioa awakea o kek*hi la, ua hiki kupono i ka ihu o ka moku ke hoopii pololei aku i Ladanft, mi ka horaekoln o ke ahiahi, hooknmo aku 'h ka moku iloko o ke awa o L»dana, a 1 ka pili ina o ka moku ma ka nwapo, lele •kn la o Rima a me ke &xpen« i kula, a tna ka olel<> lioiko a ke R.ipena i ka Luna Awa, i ikeia ai o ka lehuleiin, he i»ui k«> yula a me d»U maluna o k» m«>kn, ao Raioa Nineva ka ooa o ua w*iwai la, a ua hoike aka no hoi

«a Kapeaa motu uei i na h»oa me be koa loa ole u R»ma Ninevs,' J)00pokeie ana i fce uia o ka ohana i*Uf,la mak« an» o llofet« «oo kaan keiki—ke nn-h-e una o n« p«sli ftoa S<>ptni<i--ka lilo aoa, mai o ka waHionn el&la o fet> Auponi <3cpaii»a ia Ra ua Ninev4—ke pabiia ana oke towel». ō S<;paaia i ka ahi f

l kek shi ht ae, aa «teo ak« o NW vii ka oku hooiiūailiaia o fea moku, a ua hanwi m»kaua aku om h© J o ka waiwai pio tua Knpeoa moku nei, a ma in men i lilo ai aa K ipemi moka iwi 1 kanaka kuonoooo a waiwai noi mnhope mai. Ua hooiliia ae la na w liwai a pan a Ramt Nineva maluna o koua man kaa lawe akana pnn»!, a b >ihoiia aku 'a ma kona home nani a miikai e kn aoa mako poo o kon* kih *pai mahiai nui. a me k.nni knla haiUl hilohol ma akea. iJa nku inaikni iik» o R i'iia Niiieva 1 na koa 'a pau i h»»le pa nae ia' i Si»paiiia, mai loko ao o kekahi4)ap,i <» lfs wiuwai pio. a aa honkun ako o R ima Ni<ieva ia lakou e hoi i ko lakon mmi honie, hookahi imV , i e hoonaha ai Kkou, a I k t ptu ana o.la- 'in'nwa, e hoi hoo mai no likoa e.ooho milai > i koni »n ila. "Ua n»ho haku o Ri n t Ni(ifv t n;ilnnn o kooa waiwai nui a me kona man pmli. koa poooi, nve ka pono ia e k » !>»koii h iku waiwai «ni u me ka iokonukai, a m lil > ka in a o Ri!»i -Hi.n«»va. i mea kanlni i 1 >a lloko o ia man la, a na knp iin oia ka oi on t keiki lalawai i ikeia iioko oke Anpnni o P<;lek«ne. Da mahaloin'no hoi o Raiua Nini»va, no k<ina eleo ii me ke akamai i ke kiuai ana i na baauaele kipi ku!oko enaloko a inawaho o na poai o ke kulanakauhale o Ladaoa.

I tea lolie »#a o kekahi feaoafea hanai hipa kaulun» u IreUnt, i ke ttaol»u» o ka imm o R iina Ninev», ua houoa eae ia ola i kek»hi o oa hao*» noua a pau o kaua BA Rama NinQva a m» k«iUoitthi»e,' kft iaffa l iupii» n " Rob»; M»haU." Ua oleioia, o keia kait£atia&huie, he wahine ui oi», opoa na he!«holeuii i ane iike !on <ae ka mohnla ae

0 ka opnu pua roae, a oia ka mea i kapaia ai : kona iuoa o " Roan Mohala," ua hoounaoao ; ia on» inaloku o kek*hi kulaani o Irol ini, a be omikomiimawalu ua makahiki o«a ia ma- | nawa, ahe wnliiue iioopouo oia v Ua hoohiki I kona m>ikuakaoe, aoie oia e mare i kekahi | kane e ae, ai» wale no oka iuea nona ka iaoa j i kaulana o Rima N iu(>viv, no ka mea, ma ka ( aoao o konii aiakuahine, he waliine Irelaui, a ! ma ka aoao hoi o kona makuakane, he PeleI kaue, uolnili», u/i kopono ke kulaua o ke kft|ne a ua m*ku»kane oei i hoohiki ai i kane [ na kauii a "O ia mea. na pala- | pila aku U oa maknakiiiie oei ia Rama Ni--1 neva, e holo inai i IreUii f no ka 4io<>palau | ana ia ia i kau<> na kan* kaikam ihine, fte ae j nae o Rama Nineva i na mea i oleloia malo- ! ko o un palapala nei. I Ika loiia ana aku o u;i palnpala nei ia Rim'i Nin<>va, n i kona ike ana i na olelo maloko o u» palapala nei, nalu Wale iho la oo oia iloko ona, a hoohol » iho U oia iloko ona, he me» pono ia ia kf> hooko aku i ke kauoha u na olel.i o ua paUpala nei, uo ia roe*,- beJe | .'ikn la oia ma k:i hale leta e nana iii i ka papa iuoa-o na. inoka ē holo aoa i IreUai. Ia ia i hiki akn ai ma «a liale leta, ike ibo U ia nole he mt*ba holo i lrelant, pela m«i. no i

kekilii la, aole inoku holo i t<'rclaoi, olua la i hala ae m» ia h>»pe m-ti, Id i;i ia is k i ioo.t o ki>knhi ni'ikn k .li'pa e holo 'i Irolviui, >« I» I la >i»p*, hnli» ilio 11 oia i kona ib.hi p.mi<> kioo ao k.i ti«le mii, n e like no hoi nie ka mea mua in «n i n* keiki lahiwai o i» tnm>iWii, o k* hole no me ka oi ikuuk iu, ;i m • k» . ano i h-ilo liien ai o II un t Nine.va i In-iani, ; kaoa inau k.iow.i lawelawe ehi>«, no ke i knk» (_•>! aiia 110 n> me« i oleh'.ia m iloko o ; ka palapal > i loaa m ii «i m ia I ka hiki ,mn , m-.ii o k* w i « <)»(>> at k k >n>>ku, kan aku U o ; Rnni Nio"va ine k»n« mau kaowa, nia i ke auo olio t hlu>» l » k» liol > una >> i ka mokn nia ka moaua, ku aku U i ke awa i kn moko o lielani, a u» loh<> ko ko koUnaknnhale o Ir>'Uni, o Run> Ninevi ka malihini kaulana i hi«i m »i lokoo keia kolaoakauhale, uie ke ano b >oltn tlana i ke kino a me ! k« makaikai ana i na Wthi pana kaolaii* o j ke Anpuni o Irelaui. Aka, o ka oiuio maoli | nae, i holo mai oia i lreUni n» ke kuka pu ana me ka makoakane o K me Mohala, o<> ka hoopalao ana ia lan» ibo, ke ae like Uoa i ka maikai o ka oihana mare. īa la no, ua loaa o Raioa Nineva i ka ma~ knakane o Roa* Mohala, a ua hookipa maikai ia ako la o» tna ka home o aa kanaka Iresani oei, a 0& kaot>hai-> o R ise Mohala • noi ako I ka lokoihaikai «< kana mao kamaao, « hookun mai ia i« ehiiip > me kooa mau makna ia ahiahi, oo ke knk* pu mi me kona mau makua oo kekahi moa ano aaī a kona man makna i make'ii<«kfl ii. a ae n«i aa kum»> a Rt>ae liohala n hm «kn oia me kona «»« «nakaa, .a m» ia ahiahi nn, hol akn )a o R»se M<thala i ka h.>'iV<£liooa m*« makna, a ma i* ahiahi nv> boi i ike ai o Rama Nineva V helehelena o kaoa wahine hoopalan, a pela no hoi o R»se Mohala i na helehelena o kana kane. Mah<»pe iho o ka pau ana o ka Ukoa paina ahiahi, na knka pu Ukou no ka ! pono o ka hoopaUu ana o Rama Nineva me ' Koae Mt>h«la, a aa ae maikai mti <> R<w M<>haU i ka o kona man makna, a ! p<*l» oo hoi o Rataa Niocva, na w«ih<>ia n»e ka h<mh >lo loa ana » ka olel» hoopalao a lohe mua na kumo a R >se M»h«U. Ua mai kai fl<> ia mea i ko Rama Nineva manao, ina ; he mau makina, a he m>«kahiki pah» ka I loihi o k;i manawa f »■)(><> ai ana nia ki> *no ! hoop-ilau, ayUv ī » iio iwe-i e loli ae ai kona ! ma!»ao mi»a. M« he mea U. ua aiU la iloko lo ko Raraa Nin«va puuwai ka makemake

nai 1» Rose Ho> «!«„'»» koaa beieheJeH», 8a boatt®i» ok* wa&hw ,8V '\ * eae ka olnoln tsaifcai « tee *$»». »";; me he me» iano hoi, aßaku » k» waiHāe 1 nnnnaea ne fea hoeponp, qa lewa te »&B mm "i a fM»n fa ia, a be hatta nalkai so i{e kane fca wahkie hoopooo. ' : I k«kahi la ae, mahupe ibo oka paa «oa o I k«i paina ktvi(»bf»k». hooaiaiiauka» ibo. o Hoee Moba)a np ka hoi ana i feooa bome iaai - uaaiiao, roft ka haawi «\>a i ua kukai ivioba maikai ana maweaua.<> Ukoo, ama ia wa oo i fc*A»wale hou ai na mekua me ke koiki, a o ke kaoe hoopalau. boi me kaoa w ihme, nae ke kali ako i U» liopeua o ko aneialmoiiapoH mmao I» Rose Mohula j holi .hoi akn ai, ua nkali aku k<>iiasftau noikua ia ia n hikl uialoko <» ka p«* « ka haln kulaool o na kal» kamaiiine, a knka pu ih< la na miikna o Ros<j M'>b»ia mc na kumo ft ke kniunai, no ke kopti(ro ft kupouo ole p tha in R >se Mohala kd <nare i fee k»<ue. Ili»ko o keo» inannwa d la« . koi) e karnailio on», oa h.o.»holo na komu O k-e kuiunuii u» kupono ko R >ae M<ilt»U m«r« tnj ike kaue, uo ka niea*, u . luaa i» ia na makahiki o k» ooho'ua wahiue makua, a ua. kokoke q«ai no hoi ka maūawa e puka ai o R»Be Mohala, a ua noi akn na kiimu o kfi traUuut, ua makēmakei» e h»oi»ut»a roua akn f ' Ke knne hoopalau a Rosn Mohala uiamaua. ae o kn biki aua mai o ka paioa ahiahi o ke> iu la, ua ae aku na makua o Roer Mt)balā i keia mu» olelo kaooha a na kumu o ke koianiii, a liuii hoi naaUn laua i ko 4aaa bo{ne, no ka'mea, ua kokoke mai ka ma%awa e hoeko ai na bana oke kulanui. I4& Una h?bi ana i ka hale, aa heie o Rama Nhiera e hoolauua aku -ia ia oie kek«bi poe waiwai p ke kulaoßkttofeai» oui o Jr*f«ūi, tne Ukoa gia i fe.c>fcal£ i k«k*hi mao hi*m ©oa U uei, a i *e kukofcp > $QA.i 9« bura a ka aina a wakea, . a»ai U oia i ka kalo o na makna o 1 R*»o

#Uhv>pv ifeo t> ka asa o ka tak<m p«U na «wakea, hoi aUu la lakoo ilolio o kti rmni hookipa, oiai iakoa e luana olelo maikni ao& malaiU, houpuka raai ta ka maKuakanem R<>s<> Mob'tia i kana mau olelo imuaoßsma Niijeva, Oa knka-ptf*laua me oa kuiau o ke kolanoi, do oa mea e pili i.na no ko la\ja hoopalau aoa, a oa hoohoi» like lakon, ua knpono e hookoia ka oihaoa mare maluna o laoa, a qa makemake na komo o ke kolanai e hookipa akn ia oe ma ko laoa home, raUmna ae o ka makaokao ana o ka painaahiahi <) ia la." . I ka lohe ana o Rama Ninevai keia mau oielo a oh uakua o RuBe Mohala, ua maikai no ia naea, a boomakaoka» iho ia oia 110 ka hiki aini o ka mauawa kupono a na knmu o ke kolanoi i makemake ai e ike ia ia. 1 fee J>>koke. aoa mai o ka nianawa, i hele aku la.o Rama Ninevaa me na oiaknao Rose Mohnla, ma kahi'o na kamu o ke kuia» nui, maliiila Ukou i Inana maikai ai a hiki i na hora poniponi oka po. Ua hooholoia ka nmnao lokahi mawaena o lakoo, e hoo .oia ka oihnna mare m*iona o oa mea i oleloia, a i ahiahi oka l°na oka la, e mareia'i o Rama NineVa iwe Roee Mohala, iba)nko o iioi oka hale koUuoi, Ika holo pono ana <» na mea a'pan i knkain no oa mea e pili ana i ka cn»re «oa o R im» Niiieva me R «eu MohaU, hnli hoi akn U o Rama Nine?a m8 oa makua o Ri>ae Mohala, i Mo iaōa home. I kekahi la ae. iiu holo ako o Rama NineT « <a muknakane o R.-iae Mohala, i kooa ■.aina hnn «i holoholmm, h<* eloa mile ka mam«o aRo o.ai >-e aiawe raai U i na lianau nma o k»»a m»o h«iioholona, he in.ni bipi a ine na hip i, oia hoi ua mea i b«ai»i e ia no ka «a e iii;»rei« ai o R»Be U.'ihala ike kmie. Ika hiki ana mai okai» e mare i ;t 'i o R ,nii» Nineva me Roge Mohala, oa malamaia ka oihana mare «i.e ka hanohaoo uoi, a«le uae i IBareia hiiiu imna o be anaioa k»ii.ika nt.i, be kukaitt»hi loa na poe i konoia e het« mai e ike i ka m«rei ß ana o kekahiona hanmana o ke kolanni «» na kaikaiuahioe, oo k.» «nea, he rola maamaa ia mai ka wa kaInko mai. Aka, oko ahaaioa mare, aa raaUmain ine k» u>»]kai, a oa nui he«ah-wa foa lIM n»ea ai <> na aoo a pau i hoomakankaoia e kiH»«e akamai i ka hoomo a ana i oa mea ai »no maikai, o« bipi, oa hipa, oa poaa a roe na mann, i kop«>ai», a oa okuia oa lilu a paa o ia aiAaioa mai loko mai o ka pakeke a kg keiki &lek*oe laUwai. Da fctsi akea loa ia ka ahaaina <iiare «o ka lēhulehu m»ka haaohaoo a me oa poe makaikai. a oa oleli.ia oo hoi, o kei» ahaaioa raare i knkal.ila, aote e loaa kona lo« raai ka ®a kahiku mai, e like roe ia, a peia no paha ma ia hope mai. M»bope iho o ka pau aoa o na la olioli oo ka ahaaina m»re oa lioliu iho la o R«ma Ninewa a me kaoa wahine, oo ka hoi &n& i ka «ina makoahine o kana kaoe. kahi e bi|c« «d i» laua ke noho me ke kaonoono, oiai aa !« o ko Uua ola aoa, a ua oieloia no hoi. oa sobo lau» om ka maikai a hiki i ko Uoa »«a la kanikoo, make akn la o Rama Nineva me ka loaa ole o ka Una keiki. a no ia n«te ana » ka hoiilioa knpaao, noUila. oa aneane kakoo e hiki ika iiopena o *eia r« 0 , aka, oka kino o Rama Niitev«, : a hoi aka la i ka Ippo, a oka ohano, oa ka me« i hana, aka, o kona in»a, ke mao nei no ke kaoUea, no na manawa a p« n . Ma«nei »o i ai.i ka holu kake ana o ka maka o ka'a eila >i»;.].mao ke aiai oke kalana, h hoomaemne nei an i ka pap» kakau a me ka ipo ioika, no ka hoomakankan ana i wahi kaao I hon nan* e hoo mai i* k;»koo. oiai kc komo aki: n»»i kakoo H.»»srt on* p.» |~|. M 0 .k* h.»oili>, kV lan'k mum ni«r*a.< in* e j <>l»m»u ka uiMnao ** Lnna H.»op<.rj,.p,.no e (fc >.»ku« hon mai i«Ve h.*»>»ih» i k<*kahi im«,o ik. l »mp ( » kana nntv »• like me ko o* wa i 'balaaeL«i. A'uka oukoo