Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 32, 21 November 1872 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

hki.i' I keia meniwe, u« loaa Ik u mai ia M»n» ke dala kokua i kpna iuau pu«lt kuun inai Knel«ni mai. a uh ljoo!ioibonH ku inanao oua inoiwahin».' oei. Aka, aole nae oia i loaa iki i kau niau wahi idr» <• j»ili ana i ka hu( kuikuhi an* <ue k-.i ikaika « F«i«nī iaua me Perusi» ( a we kahi b»pn pu o G> lemnnia, e uni ana i na tnen e hoohiolo »i ī kon» kiekiea oje ka hanohann. Ma ka !a 20 o lane, haalele iho la oia ia Viena, a holo i Perf9elia, he kanalima mile Ha inamno Hh» iloko o Hunagari i ; a malnila i ka la 25 o lune i hoelii ia ai oia i moiwahlne uo Hunagaria. Ma ka la 25 o lune, «a uielamaia ka oihaoa <i kn liualii mu iou kau wuhie kokoke aaa 1 Pen'Heha nae ka hanohano «• lnki ai i ke anpuiii IJunt-gflfi ke lihii» Ua h v >uluu(uib nn 'Lii :t pnu iiin >ia kuhua nei oki liomlii ana. Mahope ilio ok« pau >mao n i oihani» oku līoalii aua, kuu ae la u« moii' «hini'lVre»n nei. mnlnoii " kekahi Ji<» nani Ih/i'ī» lo«, iī Ik»Ji» aku le mu ke poo <> kekulii lnnkhi na ni <> di'lii hannh>mo wule » pnu lom o Huiria Hi lo aku 1« ua huakni nei a knu iluna o kau wnhi puu iiuku, m .l«il:t kahi i h(/i>ii>akaukauiH ai o kukohi wahi ano ;iwai ; b fiii aku li ua nei ilunn olaila, oniu ne la i kana paiiikaua mu na kihi eh» o ka lnni, me ka hoopuka anu ae i kekahi mau huaolelo, e aa aku ana »ia i n» mea a pau, : aoie mea e hik+-(i»TJawe aku i kona maa poao, j a me koni aupuni 'inai a laii uku ; a pela no hoi iiii alii i hauwi mai ai i ka lakou iahu oleb> oiiiki mahope ona. Mihope iho <• keia mau hane, eia hoi, lioomakH mini la ka ikei:t ana oke kuikahi inalu : i himaia mawaena o Peruflift '< me' Fiirani, Biv »ris, a me kahi m«u aupuni liilu o )bo j Un huoiii.ika mai ln ka naue ana o na puaii ; kaui. F'«r.>ni nu', he kanalima tausani oka ) pu-.ili kf.ua hookahi ; c holo mai ana lakou e | komo pu »ku i ke kokua ana ote ko Ferede- | rike innu piuili eleu a kupaa. No ka makan uui Enelani ika lilo <> k«hi okan# aina ona ; Ha6 r jv* , ra f nolaila, aohe oim ho«-ueu mai Oka A» akuksmalu m» Viena, ua baulc. mai ; lakou mai ka noho ana maluna o ko laki u j nobo ; a ia inaoawa ua ulu inaopopo Joa mai j I;» U» HiJft kl>(ilhkil MHnll o ko uupuni <; Au- j eiet<iria Miihlo oia mau ano kupilikii', aia hoi, huoholo iho la ka moiwnhine, 0« koi i aua o kona ahakukamalu a me ke aloalii o Enelani, a e waiho aku i kahi mau kumu e | hoopauia ai o keia koua, a me oa mea e hoo- 1 maiielieia ai na manao o Ferederike. No | keia mea, ut hoounaia Sir Tumasi Robisana, | ke Kuhina Bericanin ma Auseturia, e liolo j

mni oia a kuka po mc ka Haku Heneīoin, a a me ia e hele pu at leua e kamailio pu me ka Moi Ferederike. Aia no :> līioi Perosia nei ma Berelau ka« hi i noho ai, a i ka maoawa i helo aku ai o ua Kuhina Beretane nei e kamailio pu, aia hoi, ua hoonee aku ua moi Peunaia nei i kona wahi hoomoaaa uia Seterehelene, a malaila kahi i hui kamailio ai malalo o ka laoai o ka halelole o ke kahua kaua, ma ka hora 11 o ke awakeao ka la 7o Augate, 1741 ,1 ke komo ana aku o ua muu kuhiua ooi, ua makaukau ka moi Perima i ka hookipa aoa mai ia laua ; a mohope iho o ka hoolalau olelo ana ma na mea ano mau, i mai la o Sir Taotaai Robisaua, ka elele i hoouuaia mai ai mai Viena mai : "Ua haawiia mai ka mana e waiho aku ai imua ou e ke'lii i $1,000,000, ina oe „ ae ana e hoopau i kc kaua, u e hookaawale ae ia oe iho mai na paiena aku o Silesia." la wa i pane mai ai ka moi, " E hookaawale aku ia'u iho me ke dala ! Ka ! E : anao ana anei oukou ia'u l\e makilo au ? Aoie o'u mukemake e haalele ia Silesia oei, mehope iho o ka oui o ko'u dala i lilo a me ua kokoi hookaheia. Aole e hiki ia'u ke manao nku no ia mau mea ; a ioa aohe kuinu kupono e ee a oukou e hoopuka mai, he mea mokehewa wale ke kamailio ana." Aole i pane hou mai o Tamasi oo kahi mau miDUte, a mahope wale, i mai la oia, "Ua pau ae la ia meu mea Eia hou no kahi ; a» hoOkuu ia mai oo au e waiho aku imua ou i na aina o Auseturia a pau o Gueledelana, e pili la me kou mau apana aina ma kapa o ka muliwai Rice. He mau apaoa aioa ano nui no ia ke hoopiliia mai flae kou e ke'lii."

, Maaoei, na ano hitti ols i ka moi ke kaulswaha īhp i kona mau manao huhu, a paue ino Hiai lōoia imua o na elele buhioa nei, " O keia u»u apaoa welu n opala aoei ha oukou i manao ai e hoouhi mai ia'o, no ko'u mau kuleaoa kapono cnalok& nei u Seledia ?" a.he lehulehu wale no hahi niau huaoi«lo ikaika a ua moi PerusiA uei i pane mai ai, a me be onea la, e kipakn koke mai anaia lana. Mahope iki ibo o ka hoomaua ana o ko ke 'Lii hohu, aia hoi, i hou aku la o Tamaßi, "Ua h&*wi pu ia no hoi ia'u ka maaa e ka Makua, e waiho a«.. ai imua ot| i ka okena o Limeba. He okaoa nui a akea no ia, ahe loa waiwai e lona aai aoa roai ua hiQ« Oei ; abe »ea waiwai aui kr» loae aua o ift okaoa i ke aupuni o Pcrusia."

No fc«bi tole l(«i moi i |i«o» mai i kahi huaulelo houknhi. ah«, ca lnki nae Kc h. unuopopuia aku mu hooa lieleh«lt-iiH lio mnu īi>L-« auo nui ke haaa auu iloko i>na ; <j ua li'u wale m>thopc iho, pane mai-la ua moi

noi "Ue uii'» mii va ke kaiuailio wale ana uiui m» keia ai. u ole e hoopiiuia ke kauj mt- n« inea a'u e koi nei, e hoihoiia inai 0 Sil> iia me a'o Eia wau ma ke poo o kekahi |>u»li k' ua uui, 1 hoolanakiia aku ai maluna o ka euemi, a u<i makaukau 00 e haluw«i liou aku me ka onemi. Oka eioa a'u i euun 10 uwi, iu lilo luiii (10 m iu'u, a eia ia'ii e p:»ii ii';i, O lia'u meu wale no kei.i i maniui nui ai, a eii ia'u 1 hei:< manawa ; ae pono «u c malama iv> im a E kuai, n i oleia ekuapoia aku anei aa muilokp nku okeia am. ? A"!- los ! l f 'a oi l'i;i aku ka pono o ko'u mak<- an«, iloko uei <1 keia ain» Me ke ano hi lehekna liea la auai.ei au e halawai aku ai me k f'u poe kupunt>, ina w«u e haalele an» 1 ko'u. inan ponn i hooiliia tnaī la'u mai ka po «n n ? He mnkemiiike anei au Ika noho malnhia ? He ake anei ao i ka poe e makemake ana i ka maluhia e haawi mai ia'u i nn mea a'u e kaunui nei ; a i ole, e kana hou mai no ine a'u, a na'u ia e hoopuehu hou aku Aole anei lakou i hu-iw> *ku i kuhi ini>a aupuni nnoui vj Sei ani:i ? AOO ke ah.i hoi lakou e paa hei ia'u i kahi mau wahi okana unku ? Im, aole ka moiwahine i haawi (nai ia'u 1 k»-ia maniiwa i im meu a'u e koi nei ; :il«ila. i na |iule eb > e 001 hou aku ai uu i kabi mau okan.i aiim hou eli.i I keia maimwa, ke ooi hou uku liei au m Silcsi:t Lulo holookoa a pau, am« B«re8»-lau pu kekahi. E hoi aku "e ine keia olelo (>nne a'n i Vieua." " ife keii. olelo paoe !" ws»hi u Tama«i ha pnne «n* im.i me ke nno pabaob to nui. " Ua ni'i' p"po pom> ariei ia mniao ou, oia auei ka olelo pant auio 011 e ke'lii ?" " e, 7 ' w.ihi aka u»oi, " Oia hookahi no ka'u nlelo pnne e hiki ka haawi ana akn ; aoiie mea e ae." la manawa. hoomaka mai la laua a i etu>i I ka manawu hookani, oia hoi ua K.uhinn Beritaoi», e'pune poalu mai, " E na Keoinmiiia, i ko'u manao, he m«n m ikehewp ka nonnoo ana no kein rnau mei," waln aka moi. Me kela m&u hu.iolelo rnai ke ulii mai, n kunou mti la oi.i i kona papale ia laua ; a hele aku la oia m» ka rumi -nahope o kona nalelole hoomoaoa kuua Ua ike poooi iho U ua mau kuhina la i ko laua hoohoka ino ia Akn, i kekahi la ae, ua haawi ne la ua moi nei he wahi ahaaina ouku no ka hanohano o ua iiKin Kuliina Beri'taue nei. l.a lakou i noho 'ina ai, 11 u hoopihaia ka manao oke 'Lii Pfrrusia iiie na kamaili» hoohaooli i ka manao, a he nui wale 00 h<>i ns olelo hoakaaka nua ; eia ka, he akamai keia a ua alii nei e bane nei polh, i rnea <■ hoohunaia ibo ai kuna inau olelo huhu i hoopukaia ai i ka la mamua iho. Ua kamailio hooheneheoe py 00 hoi' oia aje bc mau mea paani waie la no, ma na mea e pili ana i ka lumaiia o Europa iloko oka hookahe koko nui—A iua miu Knhina r.t)i i hoomakaukau ai e hoi aku i ke Capitala o Viena, hoopuka akn la oia i kahi olelo hoom&keaka ena, " Ina anei oe e Sir Tamasi e hoi ma ke kulanakauhale o Neiae, e haawi uku i ko'u aloha ia Kenela Nei ; ,porg ( oia ke kenela i pio ai ma Mollwitz,) a ē hai pu aku hoi iaia, a halawai ako ooaua he mau la pokole i koe."

I E hoomanaoia, o.Breslau, he wahi kniaoakauhu e i haawi pio ia mai ia FertderiHe tiia ke ano e waiho ai oo i ka lauakila kupooo i ka poe kofanak-aubale.- Aole e aeia kekahi aiau puali koa komo me ka lakou maumea kaua iloko oke kulanakauhale, Na ka poe paali kaua uo e malania i kp loko o la kulaoakauhale ; eole e aeia kekahi koa Perusia e komo aku iloko o ke kulanakauhale ; a o ka onoi hoi, aole e komo aku iloko olaila me oa koa ukali be kuaakolu. Aia hoi, maloko o ua kulaoakauhaie uei, ua lili ka poe Kaloliku i ka hookoakiia loa ia o ka Hoolepope e Perusia, e like me ka manao oka poe Kaluhka, a oo ko Ferederi:ie aoo Boolepope no hoi beI kahi. Nolaiia, malalo o koia laau mea, ua kukulu ae la kabi poe kde hanohano oloko oiaila, me kabi poe keoniaiana hanohaoo ao hoi, i kekahi ahehui malu ; a mei loko aku o ua ahahui nilu nei, e hahai la ako ai na mea a pau e hauaia aoa iloko o Breelau, īmua oke aloaln oia Viena. Ua konio aku no hoi lakou i ka hoohalua aoa me Keuela Neippcrg, me ka hahai aaa iaia, iua oia e hiki mai aua nae kahi puali kopoao ; alaila, e wehe aku no ka poe Katolika i na ipuka a hookomo mai ia lakou iloko, a lawe hou i ke kulanakauhale oo Auseturia.

Aka, p ba moi opiopio makaala o Perosia, aole no oia i noho « le, iloko o keia mau hana hoohalaa a ka enemi. Aia no iloko o ua hui malu oei o Breslao, ua loaa no ia Ferederike he hoanloha maloko olaila, a mei iaia tuai i loaa mai ai na mea huoa a pau loa, e lohe ai ka moi Peru«ia i na har.a a ka euonoi. I ka bora ponoi o ua moi opiopio nei e paina lealea pu aoa*me na elele kuhina, aia hoi, ua hai ia mai la no iaia, a ua maopopo pono 110 hoi, aia o Kenela Neipperg. ke maki mai la me kahi mau i-'.ali koa, me ka manao e lawe malu la Burelau. Ua ulu iaai la ke Keoela Ausetuna i kona man puali kuua holookoa, me ka manao e lawe pio ina kulauakauhale r.el me ka ike ole ia e ka aoao Perusim. Aka, ua hoomaka mua oa o Ferederike i na aea a pau e hookuemi hope aku ai l ua haoa a paa a ka aoao o ka eoen>i. Ma ka I* 10 o Augate, aia be boifae bookaWlkaha nuiaoa onu puali kaua Peruß»a u>B ke kahua akea nui o Sere(<>he]eoa ; a ua-i pploaiia na elele a me u;t kuhiiia a pau o oa | aioa e, 1 ka po iho o ka la y, aia boi, ua |

m*ki aku 1» o K«.'nfln t>cuwerm nn* be kiih» nlii Leopalo, mr ewalu (auHnni o na punli kaua li<>; « hiki »ku l<i umwalio ooa i|>iika o Bf,-i selim i ka horu «oao o kaknhiaki uui oka la 10 o Augate ; a noi aku la lakuu e hookuoia mai ko lakoo mau puaii kaua Pt rū sii e komo aku, a puka ma kela aoao u ke kuUoakauhale, e tu>le aoa e «oe aku i kahi p«e powa Auseturia ina kela kapa muliwai o kt» <Jdera

O ka roie maa mao mt ia ano, oia no ke komo aoa aku o kahi puah, a |>uka aku i*, aloiU, koia<> hou mai aoa ua p«<; bou ; a pela e hana inau ai » pnu pono na puali koa i ka pulra aku. Aka, maialo o na ok'lo aka n>ai o me aa hoohnlua hoonoelo una a Kpnela Scbweri<'iu, aia hoi h ua hookuuu» aku la lakou e komo loa aku a hala loa ma kela anao. Aka, aole n»e <>ia kn oiaio, o kn maKi aku, n puka ma kel» aoao o ke kulanakaohale ; u» makj pono abii la lakou, a hiki ma na webi eaakeke uui o ke kulaniikauhale ; a iloko hui o ke kahaha nui o ka poe kenaka o ke kulaoahauhole, ua Uwe koke ae i» lakou i ke knlauakauhuie, a hookoeno mai la i ke koena ona koa i koe akuiuawaho. Ilokon ka horn hookahi me ka hapa, ua pau pono aa mea » pau loa i k» hanaia, a ua hoonoho pouo ia ra koa Kiai Pt'roBin ma kela a me keia mau wuhi 0 ke knlanakauhale. Ua hauoli r;te ka akaaka nui ka poe Hoole Pope iloko Breslau, »ka ike ma, ua hookuomi hope ia oa hooht\iua malu «oa ak« pw Ki<t<>li«a. Ua nui na hulo 1 luulaha aku ma o a maanei o na aianui n ku poe iloole l'ope, me ke kuhea leo nui ana, '! E ola oiiiu o Fer»derike me Si<eaia !" Ua ha|>'ui>4 ku hookahakHlm hoike kaua e kit M'.i opiopio o Pemaia, i <nea e lilo mai ai kau Kuiniia a pau i ka makuikai uua i ua hana ia., mai loko mai o Brcslau. O Fcrederike hoi, ua kukulu oia i kekahi nidu pu kuni ahi ma kela wnhi keia wahi, mawaena o 6reBlau me Streh!on * a uoa ka haawi aoa rr<ai i ko lokou 'inau kani, e inaopopo ai i ka Moi tio ka ryaoitwt» e holopono ai k» lakou mao hana ma Bn.-sla(i. Ika hiki pono ana i ke awakea ; a iwaeuakonu o ka paikau hookaliakaha ana o na puali kaua, aia hoi, lohe ia aku la ke kani ana mei o kekahi leo pu kuniahi i o kikilo loh Aole mea eae i hoomaopopo, aka, o Ferederike wal® no, ka mea i iKa i ka leo <s ia pu kuniahi

Ua mai i'a o Kenela Neipperg, a hiki mai i B.imgarten, i kona ma< uwa i loiieai no ka hoohokaia o kaoa mau mea i manao ai. 1 kona iiookuemi hopeia uoa ma keia mea, mauao il)(» ]a ua Keool i AiiBcturiH nei e hele aku l- luwe enai i kau wahi kulunakauhalo <> Scheveidnitz, eia uioluila kahi i hoahu nmia ai o kahi mau pono luk« kaua nui, o oa pauda, na poka, a me na lako o kela a me keia ano; a ua manao wale in, ua malama ikaika kupodo l»a ia la w|hi. Aka, ua inukaala loa *ii" 0 F"r'jderike mn ia mea, a ua hoopahua hou ia iio ke Keneia i4ro&eturia ina ia aianao ana peia. Ua hoomau oia ika hoouna ana i kona mau kia ma o a maanei o ka aina e hoolonolono ai ; a i kona lono aoa no keia'mea hope, oa houona aka la oia i na puali koa, e alai mu Ina alanui e hiki aku ai i Scbi veidtz. Ua liele aku o Kenela Neipperg he hapalua la hele mai Baumgarten aku, i kooa manawa i lohp ai he alanui nui mamua ponoi mai on«, e a!»i mai ena ka enemi Ika lobe ana o Fer?dcrike i keia mau hana a ke Kenela Avscturia, ua uh»i koke aku ta oia me Kona mnu onali kaua, me ka manao e halawai pu aku me ia, a komo aku iloko o kahi hoouka kaua nui ana ft)e na poali Auueturin. Aka, ua pau no i ka noonooia e Kenehi Neipperg, aole e hiki ia ia ke lioohoa mai me ka poe Perusia ma ke kahaa kaua akea • nolaila no eia i hoahiu ai.

Mnhope iho, ua ano uiha o Ferederike i bei;i mnu ohni wale ana me ka loanole o Renela Neipperg me kona mau pu»lf kaua Au«eturin j—o k -oa hwmnke aku ia no ia i ka maki ana i koaa mau koa i ke kolanakauhale o Neisse, a ma ka )s II u Sepeteaiab9, ua hooinoe Bku la oia i kona man uw»po waapa ma kela kepa o ka muiiwai Neiaae. Oiai i ka puali kuua PeruBia i hooooo eku ai i mua, me ku onuoAo nui e lilo mai ia lakou ke kulana a lakou j maono «i, aia hoi. ua lilo e i ka punli koa Ausetiirfo, e hiki ole ai ke kipaku ae ia lakou mai laila mai, a be hooimliae hoi No na la elua ke ana asa oua moi Perosii oei me kana mau anā aina akamai ; a 110 ka loaa ole ona wahi e knpono ai, nolsila hoi hou aku la oia ma kela aoao ka wehewehe aua i na uwapo waapa ana i kukulu ai ; a mahope iho o ka hocfrnaha ana no na pule elua, us ee hou aku J%oia ma kela o ka moiiwai, he umi kumamalima mile malalo'ku oke kulanakauhale. Oke pani koke mai la no ia o ua moi Perusia nei mahope mai o na p'uali o Eeneia Ne:pperg ; a a>a ia mea, uh pauia ko. j.B ibr» <a e la ka lauaa a tne ka loaa aua mai o ka ai i ka poe kaua Auseturia m«i kona mau kokue mai. Ma ia mea, i lilo hot> mai ai iaia kahi kulanakauhale o Opeleon, o ka pakaua ikaika o Fene*dleleaa, a o ka aiaa 00 hoi a puni mawaeoa o ka muliwai Odersi, a me ka muliwai Neisse. 0 Kenela Neipperg hoi, na oihi malu aku la oia imua o na poali kaua o Peraaie, a hoamoana iho la ma ke alo o Steinaw,—oia no hoi ke koiaoakaokale o Steioau. be mau pule 1 kaahope ee, ua hoooeoneoi,* c ka poe Fcnt> aia. Ia (oaaem, be elima wale no mile ke kaawale o kahi puaii kaua mai kekahi m«i. No ka pal&halaha aaikai o ka aiua, a me k» maikai o ke kehua, ua loaa iho la ia Feredarike k« kaaa ana i kau ooi ai e halawai. 1 keia manawa, ua auo hakumakuma m&i la ke bdo hoopolulohi o oa ao maluo i o Europa. (Ja kau mai la ma keia aoao oka inoliwai Rme, na puali kaua F«rani oei he kanawalu Ueaaoi ko lakou nui, e hui mai ana aae ko|»a Oeremania ma ke kauafe kue mai ua ia Aoseraria O kekahi puali he kaoah*" taasaoi, aia maialo o ke alakai aoa a Beleißej,' le, ua kau mai la aa ke»a kapa oka muiii wai Rine, he kanakolu mile malalo aku 1 Saraboro; «a hai mai lahou me kahi mal puali kaua Ba'varia, oe ka uianao ana e mam mai maluan o Viea« O kekahi pual» k»ul Faraui boi, ais loalalo o ke »i»kui aoa a lehoia», ua hiki mai ia la nia aoi kapa o kl Rioe Laio. 1 pnn.) |