Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 47, 6 March 1873 — Ka hiki ana mai o ka Moi WILLIAM CHARLES LUNALILO I., Hilo nei, maluna o ka mokumaku [Illegible] ka ike ana o na Makaainana. [ARTICLE]

Ka hiki ana mai o ka Moi WILLIAM CHARLES LUNALILO I., Hilo nei, maluna o ka mokumaku [Illegible] ka ike ana o na Makaainana.

Ma ka Poahu, Feb. 20, 1873, aa hiki moa mai ka lono ma Hilo nei, ma o na leta la i ka Hope Kiaaioa o ilawaii nei, H. A. Lymau, a me kekahi poe haole e ae maluna mai o ke kuna " Ane," e ku mai ana ka Moi Lanaliio I , ma Hilo nei ; ma keia mea, ua hoomaopopi> pono ia keia louo, e biki io mai ana o " Kau i ka Lani ka holowan ua o Hilo, I hoowaa eli-a'moku kahawai, Komo Hilo i ka Hoolua i k« Malua, Luli ka Amau ke poo o ka Lehua, I luli no i ka hohia e ka wai nui, Hehu tea mapuua ka opala a ka w.ii—-e." Ma ia la no hoi i loaa mai ai ia'u kekahl lcta mai Honolulu mai, ma ke kauohi a ke KMiiua Kalaiaina, mai loko m»i o ka Hale Leta. Na keia met i kouo mai ia'u e heie m* kahi o ka Hope Kiaaina, e kamailio pu ai e litte ine ke kauoha, a ia'u i hiki aku ai,raa ke kaona ponoi, aia hoi, !ohe mai la au e hiki mai ana ka Moi Lunaliio ma ia la, mai ka waha mai o na kanaka, aole nae au i hoomaopopo ma keia lohe, aka, ia'a nae i hiki ako ai ma kahi o Lnpe, ua hookipa maikai aku la ke|a ia'u me kana wahine, maluna o ka papa aioa, oiai o ko laua paina ahiahi ia, a na keia Lupe no i hai mai i&'u e hiki niai aua ka Moi Lunalilo 1., ma Hilo nei, ua iiaalele ia Honolulu ika Poakolu. Ma ka hora 5o ke ahiahi oia la, ua ikeia aku la ka pu-a ana mai o ka uwahi o ka moka kaaa " Benieia," maluna mai oka Lae o Kumukahi, ina Puna, ma ia po. oa kalewa ka moku mawaho o ke aw<» ku moka o Hilo r,ei me kaoa ukana uai o Kalani Lan&lilo, ku milimili Lani a Hawaii Pouoi e hiipoi ai. I ke ao ana ae, o ka Poalima ia, la 21 o Feberuari, he mea oiaio, aa ikeia aka la ka moku kaaa " Beoicia" e hookomo mai ana, me kona niao hae e welo ana i ka makani, a ma keia mea i hoopauia ai na maoao kanalaa o ka leholehu, a na keia hoailona i hai mai, aia o . Oni e lele K-uiki na malie, Papu >ne ho amaama II oo ka maoo, Me he lae la no ka Noio aakai." I ka aneane aua mai o ka moka e ka, aa ili !a kona kiia oo kekahi mao minute, a hemo hoa toe ka maikai a me ka -poino ole. lloko o keia maaiwa i ko mai ai ka moka, ua kaoia ka Hae Hawaii ttt ka Hale Aopuni a me ka uwapo o Kaipalaoa, na Hae Amerika elua o ke Kanikela Poonahoahoa, a me ka Hae Beritania, ma ka Haiekaki o Mr. Touuwe. NA HIOHIONA 0 KA LA. I oa la mamua ae o ke ku aoa mai o ka moku kaqa " Beoicia" ma ku Moi, ua hoi mai ka mea kamaaioa mau o Hilo nei, be ua a me ka makani ma ka Hikina Hema mai, nMHo Kona la ke ano. Aka, ma ka ta iku mai A ka Moi, i ka oana ako, lee he mea la, o ka Laui kekahi i komo pu mai iloko o ka hauoii aua, peue) e maopopo ai :

" M«na ka leo o b« Kahaoa, Ke paae «« i kuoa Laoi o ka malie, Paihi ka laai uohe ieleao, Boii& »o ke oba a ke kuehīwU Hqji ka ka opaa i Awal&o, H»i ka t)a } Maheleaaa, Hoi ka i Keiaokahi, Hof ka pauii kualaa." Mabupe iho a ke ka an* o ka oioka k«aa " Beaicia," oa bo!o ako ka Hooe Kiaaioa me ka Hope Kanikela Amei'ika, Poonab»aboa, a a>a o laua la i lohe ia mai ai ka maoawa e lele mai ai ka Moi i oka o ka aioa, he laoaia bo boi keia oo kabi e pili mai ai qka waapa £B» ka Uwapo, aao keia mea, oa okaii ako i )akekabi waapa o ka Uwapo i ka moka, ao fc® atß>»»«U n mn» Mn kpia Ia 80 bo», 551« 1 nai. loa oa kanaka f akoakoa raai roa kabi e lele mai ai o ka Moi a Hawaii Pnnoi e mnamoa ai &o ka manawa ioibi. I ka btki ana ae « ka horu 10, paka mai la ka poe Pubi Ohe me ka lakou mao mea kani a me ka ilae Hawaii, a iho pololei aku ia ma ke ala e biki ako ai i ka Uwapo, na hoom>ho ialaoi ia na kamaiii a me na kanaka makua, ma hai o ke aianoi, o ka Hope Kiaaina B. A. Lyman, "a me ka Hope Ilamakn L. Sever«f!ce, o iaaa oaXnna o ka Uwapo. KA HOLO Aff4 MAI O IA Moi LUNAULO HALUNA

O KA WAAPA I ŪKA. O ĒA AINA. I ba hgra 10 pouoi, ikeia aka la ka wuapa 0 k» Moi e holo mai aaa me ka Hae Kalauao e welo baaheo ana ika ili o ke kai. Oka waapa. paiiaia mamoa, a mahope iho ka waapa o ka moko tne ka Moi, e ki» pololei mai ana ka ihu i aka oka aioa. Ua ohiiao laaa 1 ka auini, he waapa nui loihi maikai, i kupnao ao na kana£a he kanalima, i ka aoeaoe aoa mai o na waapa e hiki i kolaoa naiu, ua kali iki oo kekahi man miaote, oo ka auiai ino o ka nahi, a i ka hoolai ao»4fao o ka oalo, aa uieu uiai la na keiki aokai o ka moku kaoa " Eeoieia" i ka hoe ana mai a pili ma ka Owapo. Ma ia wa i kii sku ai ka Hope Kiaaiaa a paa ka limao ka Moi, a kankoo pu mai la il-ina o ka Uwapo, oia ka manawa i haawi akn ai ka lehnkhu ekoKi horo aoa, a peU no hoi i haawl aku ai ka poe Pohi Ohe ike naele hoomaikai i ka Moi Lunalilo I, e iiko me ka mea maa mao. Ma ia manawa, oa hoolei paa ka nanaina o na maka o ka lohnlphn j™«« n k» Mim a tijß k<>n» mau hoa hele, oia kooa Puako Papai, ameo.u .Toddl a me na 'iii mannwa eiua. KO KA Moi ANO A ME KONA KULANA. He maikai ke ola o ka Moi a me ka hele helena holookoa o kona kolana, ua hoike mai no Oia i Kona ano A-lii io maoli, e like rae ka manao paa o na makaaioana e hoolilo ia ia i Makna no ka lehulehu, a he paoi kupono hoi ia no ke Kalaunu o Hawaii nei, oia hoi keia, " Ea maikai ka la kupu maoheohe, Ka oiwi maoheohe o ka la, Ka la ula me he ola Aihawaae la, Ka poponi ula o na maka o ka la." He wahi kuka eleele ko ka Moi malnna iho me kahi wawae polu ahinahina, aoie hoi i keio aiea kekahi oaan hoailona alii e kan ana maluna Ona, he Alii hoohaahaa laia iho. Uahope iho o kona ka ana, ua hele' mai ia Oia me ke ano haahaa, me ka wehe ana i kona papale a paa ma ka lima.

Me ka haawi mai i kona poo e kunoa ana

ioona o kooa mau makaaiuana ma o a maanei oke alanui. la maaawa i hooho mai ai na leo huro o ka lehulehu, me keia mau hoaolelo "E Ola ka Moi Luoalilo i ke Akna Maua ' (Ja hoomau ka moi ■ka haawi ana i kooa al>ba i kooa mau makaaioaoa a hiki wale mawaho ae o ka hale aupuoi ma ke alanui e pii pololei aaa i uka. Ika hiki ana'ku 0 ka moi malaila, ua ike ia aku kekahi kaoaka e paa mai aaal kekahi mau lei iehua elua 1 paukaia ka iehua ula me ka lehua mamo. a he keu no boi o ka oani i ka oana ako ; oiai au e hele ana ma ka aoao akau o ka m »i me Lope. Kahea aka la aa ia Pelekalahi e olelo akn i ka mea nana ua maa tei (ehaa la e haawi msi no ka moi, a aa haawiia mai e aa kanaka la ma ka hma o C. 3. J»dd, a aaoa i haawi ae i ka Lani a kakoo» a tei iho la aa o KaUni Laoalilo i aa lehua moa o Uokaulele. Ma keia aea aa i manao iho ai, «a eo maa no i kooa mau makaaiaaaa ka haawi maKaoa aoaaka i keia m»a lei ao ka moi Lanalilo ; ita hoomau ka heie aaa a ka moi a hiki ma ka hale uobo o R. A. Laimaaa, (Lupe) a ua hoomaha iki ke alii ao kekahi mau mmuta, aia boi ka lehulehu ke piha pu aai nei, e kani ana aa mea kaai, e haawi aaa oa leo horo he uui, e hea iaoa aaa kekahi. Ma la hope iho, ua ku mai la ka moi a hai aai la i kana mau olelo alii imaa o na makaainaea.

" E KO*o vuv MAK4IN&N& :-Ke haawi aka •ku oei au i ko'u aloha ia oukou i kei* la, a oa haaoli au i ka ike aaa aku ia oukoa, a ke hai aku aei au ia oakoo, ua hele m*i aa e hooloolu ia'u iho ao ka hana nui a oukou i hooauho mai ai ia'u ma keia kuUaa i makua ao ookou ; ooliila, ke uoi aku nei au ia oakou e hookuu mai ia'u e hooiaaha ao aa la •kolu, a ma ka Poakahi e hele mai ai tie ma? kaaiaaaa a pau e ik« ; a • haawi pakahi aku au 1 ko'u aloha ia oukou, a mai maka'a oukou iii'u ia U v A ke kaiioha aku n«i au » oakou i ke Akua Mao*.L?a uv>'v>, a pela

hoi aa ia onkoo, a laia wale ao e beoafi%ittf, •obe ina abna e aell Aloi» Ookoa." ■' ■ Mahop* 4bo 9 ka j»tf mm o fc«V)gfcytjk*~ Moi, ua, jja«oa. koti© b H» i»b»bbu - ke»a m»Q h ja»SeSo, "-&oU ka moi'Luaaiile « k« A(itia/' i hnipoia cq« q» !eo huro b« ooi. M« ia hope iho, aa ka hod mii U fca taoi« bai pokole mai la i kaoa olelo bope ioa o ia la. Ma ia po ibo, ea haawiia be m«n leo mdle i hahoia uo ka liio aoa o ka Laoi William e. Lnoalilo i Mo», e na keiki o Kaoakaoilehou, bo iakoa aoaoei ka olioli o ke Alii no ia maahana. EA BBLE IKB ANA 0 NA HAKAAIKANA I KA . Moi Lnmn/i T,

Ika Poakahi, Feberuari 24. 1513. Ua us»u ib sa iuuu toa B8 wasr a'paoo Eno' nei, o ka Poakahi, he la ia e ike ai ka Moi i oa mea a pau e faete aka aaa e ike īaia me ka lakoH maa makaaa. Maoyja ae oka faora 10 kakahiaka, oa kaoia na Hae Aupooi ena oa paka pa o ka Haie Aopani, a maleoa hoi kekahi o ka haie, a ma ka paba bae hoi ka Hae Kalannu oka Moi. Oko ka Moi wahi kapa ooau no s*a i- iko ai mamoa ae, a helei iehoa ma kooa ai, a me ko oa haole, aa ko ae ia ka Moi mawaho ibo o ko iaoai o ka Hale Anpooi, ma ka puka o ka Eomi Leta a me ke Keena Hookolokolo. Ika Moi LanalHo e ku aoa, aia boi, bele pakahi mai la na kaoe, na wahine, na Haole, na Pake, a me na keiki liilii, a me ka lakoa man makana pakahi o keia ano keia ano t e haawi ana nia i kooa lima. akao me ke kaaoo aloha aaa o koaa poo iiona o konamao makaainaoa, me ka hanoli o kona maa beleheleaa, me he mea la e hoike mai aoa oia i kona ano, be Alii io no ao na onkoo e Hawaii. -ūa hoomao -ka. Moi Lona» lilo i ka ike ana a hiki wale i ka bora 18 o ke awakea, a mahope iho o ka pan ana o ka ike ana o na makaainana, oa pii ako ia oia meaahaole maluna o ka lanai ō ka Hale Aupnoi, a haawi mai la i L - oleb Alii imoa '• na makaainaoa. KA HAIOLELO A KA Moi LtrNALILO T., IMCA 0 KA LEHOLEHO MAKAAINANA.

" Ke baawi ako Dei ao i ko'a aloha ia oukou a pau e ko'a man makaaioaoa. na nni knn olioli ia oukoa i ka be!e ana mai i keia la e haawi i ko ookoo aloha i koookoo wahi tr y opiopio, nolaila, e pule ookoo ike Akoa 00 U ft II L . • . _ r aa laookon, laia wale no e hoomana ai, aole 1 ■■■_■ . kahi la nai a'a i ike ai, e hllei 6 *.. , hoopoina a hiki i knn make ana. fif« oa baawi like mai la ke aoaiaa i oa leo horb, Nolaila, e hooikaika ookoo e imi i ka oaaoao, oo ka Biea, i keia lakeikeaei ae i kekafai maa tbakoa o ka pooo na lakoo i lawe mai, oa poohioa lakoo i ka maiama ana i ka pono, a he aie nai keia no kakoo ia lakoo. Ika ma> kahiki hookahi taasani ewalo baneri me ka ka iwakalua, hiki i*ai la ka poe maa, «alakou i lawe mai i ka poao «aa Hawaii aei, na pau iakon i ka make, a hookani wale oo i koe, o Tatina wahine."

I ka wa kahiko, ao!e loa e hiki ia ookoa ke tete mai e launa pa me a'a oo ke kapu, a i keia w«, ua laaoa p« oa'lii me oakou, ke ike oei oukou ia'a i keia, aolaila, e hoeikaika oukou i ka iim ana i ka naaaao, e like me kela m*a e bo mai la ma ka pahu hae, (o Kah >oluhi kooa inoa). He hiki oo ia'o ka hoopau i keia poe aaole e ku pu oei me a'a keimi oakou ika uaaoao. Ua haawi ia aa leo baro ekolo ma ia wahi, a ioa aole ookoa e imi i ka oaauao ma keia hope, alaila, aole oo e hiki ia'u ke haawi aku i aa othaoa ooi o ke aupuoi ia ookoo, oa haooli a« i ka ike aaa i kekahi keiki liilii i heie m«i iaiu o'u ma ke akamai ih« himeai aoa. He haiolelo loihi keia a ka Moi;~ mahope iho e ka pan aoa oka haiolelo, aa haa«} mai la ka papa himeoi i oa ieo mele i hakaāa e Hea. &ahooMi me oa haamaoa o ke kola ha&ai oo ka Moi Laoaliio. O kekahi k«*a ooa leo mele maikai loa e hiki ai i ea kula aopo&i « Hawaii oei ke hoopaaaaaa, «a mioamiaa aa ao ka loa» ole aaa aai ia'a o ke kope o «a meie la, aka, iaa paha e loaa mai aaa ta*a ma keia hope aku, alaila, e hoooaa hea aka oe aa ao Ke Au Okoa ma Hoaolala. Ika hookaa e.aikei aaa mai e ka haioielo a ke kH, aa haawi mai la oia i ke at<Aa hope toa o k» anaiaa hoieokoa a paa, i paaal ia*ka e ua bo horo.

Ma ia hop« ifao, M b«fi boi omi i» k* Moi Laakliio ma ka b*l« o Pooaahoahea, ka b«po Kaeikeli Minki, aa hilwi p« ik« m ml makiinau • hw «*• i k» i«M • k« «lii, n •l«a»»btile me o* lu«k>M, m aoho ke aiii iluoa o ka noho e boolob« ao« ote ks hali po•o eai imua oke anaioa. Makopo iho ok» b«a iooa an», oa kaawi &ko ka aw« ooaa keia poliina im kaaa maa k»«ona« i ka himeai Hawaii ma ka ioea o ea Laoi aei i kaaa »•« ia raa Hoaolalo • kooa poe poooi i aa taaka< hiki i hala ae, a oo k*w oaea, m loaa i ba Moi <a h«avt aikua «m «h i m o KroaMl««a" a eae kokaki poe e ao; «« i% bup« iho, «a koli koi aka la ka Moi na ka h«le o Lif», e k«ia ikikM hm b«M Im o ka la. Ua «ae ke m o ki aioa i ka peao. E «h ki Moi Lomlil* I, i ke Akai. «r M.*s Mam; Keokea, KeaBk fc 85,1873,