Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 49, 20 March 1873 — KA MOOLELO O FEREDERIKE KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKE KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

HEI.U M. O ka moi Perusta <loko o kona bubn oui, ua kauoha ae la oia e houlnuluia oa buke a pau, a « puhiia i ke ahi malalo pouoi iho o ka puka aoīaoi o Voltaire. He ekolu malama i hala ae, a Uoko o ie s*aa manawe, ua boomania ka maoao enemi o ka moi i aa o Voltalre ; ano ia mea, ua aoo hookii ikaai na Voltaire oei, a oa hele mai la oia a wiwi ipw loa Ua abe nui oia.e haalele aku ike kolaaak&ohale ō Beliaa, aka, tia makao oia, aole paha auanei e hookua mai ka Moi ia ta. Ua palapala aku la oia i ka moi, me ka babai ana aku do kooa mai j a e manao rr>a oia e bele aku e hoolana ma na punawai o Plombieres. Ia manawa, i pane ano pakike aka ai ka moi iaia, peoei " Aobe be mea knpooo o kon hoopilipili ana mai i kau kamailio aea no na wai o Plombierea, ma kou noi aaa mai no koo bele ana aku Ile biki oo ia f>e ke haalele mai ika ooho aoa mai malōlo o'n i aa maoawa a pau loa ao e makemake e haalele mai Aka, mamua ae nae o kou hele ana aku, ke aoi aku oei au ia oe e hoihoi n»i oe ia'u i ke ki, ke kea, a me ka buke a'n i paulele aku ai malalo o kou malama aoa." I

No k*bi kumo i biki ole ke hoomaopopoia, mahope koke iho, ua koopau ka moi i kooa mau maoao huhu, a peloai akn la oia ia Voltairs o boi hoa m*i I Potfidam. Ua ae hou afa fa ba mot e waiho oo me ia ke kea a me ke ki ; a aole oia i hoopoka hou akp no ka hoihoi aoa mai i ka buke aoa i koi mna aku ai. oua buke nei he umikonaalaa wale no mau kope » paiia ; a ma ka la 2S o Maraki, 1753, haalele iho la o Voltaire ia Potsdara no Deresedena. Ike kakahiaka ihu «ku ei o ua Voluire nei, aia ka moi ma ka paikao ana i koea mao paali koa. Hiki aku la kekahi o kaoa mau kaowa, me kB hai aku imoe o ka moj, " E ka Makoa, eia o Mons. Voltaire, i hele mai oei oia malia paba . be maa olelo kauoha kekabi a ka moi iaia." la manawa, i holi ae ai ola, a olelo aka la ia Moos. Voltaire, eia oo aoei ke paa nei kou maoao no ka hele e Mods. Voltaire ? Aole aoei oe e hiki ke kali oo kahi maoawa kopooo mahope ako ?" " E ka Makua, o ko kumu ooi naaa e kooo oei ia'u i ka haalele koke ana i kou aloalii a me kou lokomaikai ; oia oo hoi na meo e pili aoa i ko'a mau ola kioo ; a be mea pooo paha ia uo'u e oaoa mua ai," " laa pela, ke ake nei au e loaa ia oe be Hoakai bele maikai, a hiki wale aku i kou aiaa one hanaa poaoi," a me ia mau oletō i luln lima, a i hookaawale ai ua maa kaoaka kaulana oei, me ke ano aole paha laua eu halawai bou ana. la Voltaire i hemo aku ai mai loko aku o na paleoa o Perusia, a iloko o ka aina o PolBoi ; aole oia i awiwi i ka hele koke aoa aku i Plombieres. Akar, ua hookaulua iho la oia oo kahi mau maoawa ma oa kolana kauhale o Deresedeoa, a i kabi maoaw no boi ma Leipaie. Mai ua wahi oei, hoomaka ae la oia i ka hoopnka aoa i kahi mau maoao maloko o oa buke a rae ua pepa, be naau mauao kopooo ole ao boi e koe aoa aa Maopertioa. oaa mao maoao oei he hoalaala aoa ia o oa manao maa aoa i hapai ai • kooa manawa ma Belioa. Me ka hoopoaapaka pinepioe ia aoa o keie mao manao, aole oae be poe kanelaa i ka manao aoa a me ke kuhi pooo aoa aka i ka mea oaoa i kakau.

Ua hapaiia ka manao hoonaakiuki o M. MaupertioB, a oa palapala mai la oia ia Voltaire mai Belina mai ma ka la 7 o Aperila, penei : "laahemea oiaio, o kou maaao noi ka aoke a ine ka hoopoka maoao koe nui ana laai ia'u, ke hai aku oei au ia oe, eia oo ia'u ka oluolu kopono e hiki ai ke imi aku, a ma bou wahi e loaa ai, e haawi oo an i ka'a mao hoopai ioo ana maluoa ooa. Aka, e pono nae oe ke hoomaikaika i ka ikaika o ka maoao kaohi o ko'o mau lima, a oia kamea aaaa e hoopakele ia oe mai ka pokopoko ana o koaa mau iwi. *' MadpertdiB." Mahope iho, paoe mai la o Voltaire i kaaa mai Leipgio mai, penei : " E M. lf, Paresideka,— Ua ili mai ka haoohaoo ia'u o ka loaa ana mai o kau palapala. Ua hoike maloe ia'u i ka maikai o koa ola kino, a ioa wau e hoolaha hon aoa i ka palapala a La Beaumelle, alaila, e hele mai ana oe me ka maoao c pepehi hoomainoino mai ia'o. Naoi ke aloha ole i kou kauka Akakia!_laahe maaao oui koo no kou uhaoe, alaiia, he mea knpooo ia oe aole e hele mai ma ia ano i Leipaie nei, kou wahi i makemake ole ia ai, o paa ko pua'i i ke kaulaa ke kaaaka li, aka, aia a loaa iki mai ia'a ka oluolu ikaika kupooo, alaila, e hoopiha oo ao i kou mau pu paoapana, a e hoonui no hoi ao i ka paudi me ka poka ma ka kuea o ka lele hikiwawe aoa, i hiki ai ke hoolilo i kau hana, koe mau manao, i nie ken kioo penoi iloko o ka ole loa ; a i ko'u maaao e hiki no ia'u ke hookemo maloto o kou poo i kekahi paoku I

la kepau kauoaalia, e hibi ai i» oe ke uu»ioatft i ko'e hoeinMo ana. I bo , a menao ap «akeaeke nei ioe oe i keia Ibu omi »'fl e hoekeka aka oei •• ©». E elebeba eaeM " Akaeia." O keia au pal s r'\ a i eloe o ae nee kaaeka kealene n«, i.. . 4 i •ae bootaha akea ie makike o oa oopepa he lehaiehu wale o Kuropa oloko oia man U. la maoawa, aia n<> me gt u Voltaire kahi beke mele a Fereilerihe ; a i kona ike ena i sa paiepela ku}>oa« ele o oe Vofta»re «i, oa koopikaia

koaa mau mauao bobu iaia ; a manao iho la oie no oa boke nei ana, maanli paha oia boolalia ahee i kahi tnaa mea oloko olaila Np ke me», eU a»\uko oleile keu auo boobenehene kupouo ole e pili aaa i kahi poe maka lianohaao o Knropa ; a i koaa makaakene moi kekabi o Enelaai Nolaila, maaao ibo la oia e kena ia Voltaire i ea buke c«i.

O Voltaire, ma kana huakai, e komo ako aoa oia ma ke kulauakaabale aku o Fraokfort Ua hoouaa mua ako la ua o Feredepke i kahi alii koa Peruaia me ke ooi aoa i oa luna aupeni malaila oo oa manawa kupooo e bopu ai ioa Voltaire nei ; a e lawe mai iaia-i ke Kea Ho 'haoohaoo, ke ki gola 0 ka pnuku, a me ua buke birueoi oei aaa i kanoui r:. Ua paanaaa lua ina aiii koa Perusia nei ea mea a pan loa e pili ana i ea Vo!taire, a me na wahi a pau loa, ma p kona mau kie <a. Ma ka bora,B o ke abiabi o ka īā 31 o Mei, hiki mai la aa kanaka akeakamai nei me kona mau ukali, a me ka hanobano ; a eoho iho fa ma kb hotele Liona Gula. Kipa aku la l.« alii koa Perusia-nei, » ike ake la i oa o Voltaire ; a mahopo ibo o ke aloha ana aku a ma na ano kamailio e ae, o kona hoopnka koke aku la no ia imaa ooa, ua kaumaha oia 1 ka hoopuka aoa aku o hopu ana oia iaia ma ka iuoa o ka moi o Peruaia, a aia a boiboiia mai na waiwai, akiila, hookuoia ako oia e hele ma kona ula ibo. Ua doi ba hohu ame ka lioopilikiaia o ka maoao o Voltaire ; a be mau hora paha mahope iho o ka hoopaapaa ana, baawi mai la oia i ke ki a me ke kea.

Ua haawi wale ia mai la oo ia mao oea, aka, o ka buke mele, oa aoa ako la paha oia oo kahimau kumu paba aoa i manao ai he | kopono oona e kalai ai. Ua hookapilipili mai ta oae oia, malia paha, aia maloko o kona mau pahu i waihoia aku ai ma Leipaie a me Dereseder.a. Aka, ua hai koke ia aku la oae oia, uole loa oia e hooknaia akuana mai kona hoopiahao pio ia aoa, a hiki wale mai i ka maoa «a e loaa mai ai ooi buke oei. Iloko o kon» kupilikii ooi, aa palapala aku la o Voltaire no kahi paha ili noi, a aia iloko olaila ua bake nei. I kumo e hoohaahaa loa oleia ai oia mai ka uoho paahao pio maoli aoa, oa hookooia oia ma ke ano parola, e holohoio mao a maaoei o ka mohinaai o ka hotele; a aole e puka mawaho aka o ka pa. Mahope iho o oo pule ekolo o kooa hoopaahaoia ana, oa hoao ino la oia e holo mahuka. Ua lono piuepine ke 'lii koa Perusia i oa ano bana maalea o ua Voltaire nei, a ua mai:aala loa oia i ka hoonoho ana o oa kio, oa lakon e kiai i kana mau haoa i oa maoawa a pao.

Ma ka la 20 o lone, ua hoao iho la ua o Voltaire e holo malo, ma ka hoaōo e i kona mau aaho ; a kao ako maluna o ke kaa, me ka manao e holo aku ma ka puka oui o ka pa (Ja hai mua ia aku la keia mau mea i ke 'lii koa Perusia ma o kana mau kiu la. Ua kau koke ae la oia maluoa o ka lio me kooa maa koa kaualio- a hopu iho la i ke pio ma ka inoa oka inoi. Ua hoopioia na maka o Voltaire me ka huhu nui, a ua mumolu mai la na kanaka ma ia wahi e naoa me ka hoohenebeoe ana ona mea a pau ; a laweia, aku la oia ma kahi hotele okoa. No oa mea nei, oanuneaelake kolanakauhale holookoa e Frankfort no ia mea, oiai, oa piha o Europa me na lono o ua Volteire nei be kanaka hakn mele akeakamai, a he hoa'loha hoi oia uo ka moi Ferederike. 0 kei&mau hoao aoa e holo vilu, ua lilo ia ī mea kamailio nui ia.

A ma ka la 6 o lulai, faiki mai la ka pahu ili, a aia maloko olaila ua boke mele oei a ka moi Perasia i ak« oui ei e hoihoiia oku, a u* hookuuia aku o Yolta>re e hele u>a kona ala ponoi iho. oka oaaka peai a keia kanaka, be aoo awahia loa ia, a kahi alii poo aupuoi e makaa ai. U« hookau aku no ia ioa houhou hoeha aoa maluoa o ke aoo maikai o ka moi Perosia, e hiki ole paha ke hooluoloia « na lele aoa okeau o ka maoawa, No oa oiakahiki eha, a tne ka wa mehope mai, ua ooho e loa ua mau hoa'loha oei, me he mau malihini e loa la. No keia m»u haoa hooheoeheoe, a kakau ponoole ana a Voltaire, me ka hoohilahila aoa imoa o oa alo o Europa. oa lilo ia i mea e haawi ai i ka mai a roe ka hoomailo aoa i ke ola kino meikai o Maupertuis; a ma ka makahiki 1759, make ibo !aoia, kekahi kana> ka akeakamai kaulaoa o ia maa la ma Earopa; a oia oo boi ke kaoaka a Ferederike i paulele a i hilioai ai ma oa aoo akamai ma ka palapala aoa.

No oa roakabiki ewalo, o Perusia j nobo ai iloko o ka enalahia me ka hoonaaeue ole ia e na koee kaua ana o kela a ooe keia ano Aka, o Ferederibe, aole oia be kaaaka i nt* kemake nui ia e oa aupuni o Europa, aka, mawaena ponoi o kona poe makaainana, ua aloha noi roai na mea pan iaia me ka hoomaoa lahai mai iaia. Ua lehuleha wale oa moolelo e pili aoa no oa haoa lokomaikai a pau a ka moi i hana aku ai ia iakoo. Me be mea la, e ioi : oui ana oia do ko lakoo pomai''si. Ake, o n« aloalii e ae o fiuropa, ua maktu lakoo iaia. Ua lehuhelu ka poe o u aloalii e ao i inaioe iaia, m& koaa aoo makaee a me ka bao wale. O kalti aui mawaeaa o na poe oei, oia oo ka makaa o I

Mlii i ka k»o wbl« o Feredorike i m •īm o kaki po« 0 aka. / H« mai mikftbiki maw iko o i» ato»wa, m hlo isii i«i Porosit bm ka kookai «o« 0 F"rte»lftnd, a db boo<i!a oia ia £m«doD* I •wt kooo m k*M oao ®o>o. 0t« hoohai aiM «oa mai, b« mea «oo noi i« h ke knls> qa o Pemaia ma koM i»no kalepa. noana ao« me na aioa e. Me ka eieu noi, aia oa o Ferederihe ke koomahaahoa oei ta oia i mao oihaoa ka£epa mao a maeoei j ka aioa, a me faa heoaoia aoa I kooa «So waiwai i oa aioa me ka holomna o o« aoo oihaaa, a me ka hoowaiwai noi aoa i kooa maa makaaiaaov. O Eoelani, 0 like no me keoa aeo maa, oia oo ka moiwahiM o ke kai, a e ooko kaoa ma» ana 00 oia me Far«oi--«4teia mau mapa a i elua, aia k* uhi la ko Uoa mau mohu kaaa ame oa m«rku bso aihoe- ioa kai. Ua oioaninaa ako o Ferederike imoa o ke aloalii o Eaeiaoi, ioa be p»pa i* oa waiwai ana 1 maoao ai e hooona aka i Enelania m hoole mai la kooa elele e noho' ana ma Ladaaa. Ua hooooa ako la oia i kona mao moka mao a maanei me m waiwai o kela aoo keia ano. (sAole i pau.)