Ke Alakai O Hawaii, Volume I, Number 27, 7 July 1888 — HE NANEA KAMAHAO LUAOLE NO BIUTEONA. KA MEA I OLELO IA KA OLALI O NA AUPUNI HUI HE KANALIMAKUMAMALUA. A I OLE O Limaku'i o Maudelana KA LIMAKAHI HOI I HAAHEO AI KA HONUA. [ARTICLE]

HE NANEA KAMAHAO LUAOLE NO BIUTEONA. KA MEA I OLELO IA KA OLALI O NA AUPUNI HUI HE KANALIMAKUMAMALUA. A I OLE O Limaku'i o Maudelana KA LIMAKAHI HOI I HAAHEO AI KA HONUA.

UnuhHa )><) ha mipepa Ke Alakai o līawao. MAHELE VI. Pehea !a. anei oe" e i.e māi nna' e lilo hoi o a na'u a owau hol nana ; wahi a Haunelana. Aole e hiki, no ka mea, aole oe i lawa i ka ikaika e hiki ai Ke kuiai aku i ua kaikamahine ala, i na 1 lawa kou ikaika 110 ka paioana mē ia, aohe la a'u olelo ana, ua lilo ia nau mailuna a lalo. Kia no }»oi kekahi, o ua kaikam - hiue aia au e olelo mai nei, he k&ikuanine ponoi ia no kaua, kai no paha i ka mea okoa aku ce e hoohihi aku ai, eia koke no ka i ko kaua kaikuahin'e no oe e manao nei e kaiehu ae nmi īa. Pa'ne mai ia ua Haunelana ala, aole ia he mea e haumia ai no ko kakou nohona ohana ana, he mea ia e liooulu ia ai o ko kakou koko ponoi, oiai, me he mea la, ke ano haule aku nei ko kakou mau koko pouoi. a o ke kanaka makua hea aku aku la ia loaa mai ka kaua mau wahine. i'ela i o-n'o, ako, e hoomanao iho oe e kuu hoahauau niaikai, he mea e walania ai 110 ka uaau kau mea e hoao nei e liaiia, i na i Wiihine okoa, kau a me ka'u alaila, ua loaa nui ia kaua he ohana lehnlehu ion, a me ke kokua pu mai o ko kaua Kaikunhme i ko kakou ohana, alaiia ua loaa ia kakou he ohana nui Ma keia niau oieio a Biuteona, he mea inoino loa ia i, ko Haunelana uianao. # * Pane aku ia nae oia, e kuu hoahanau maikai, he nani ia ke lioao mai nei oe e hoole i'ko'umanao, alaila, aohe a'u mea e ae e kamailio ako ai ia oe, o ko'u ae waie akn no mahope 0 kau mau mea a pau e kamailio mai a). Maliope iiio o"keīa mau kukaiolelo ana, ua hoopauwale ae la no lakou i ko lakou kamailio ana a hoomau aku la iakou i ka holo ana. 1 ko lakou moku e hoomau ana i ka holo, a no kekahi rnau la loihi I wale, aole iakou i ike wahi hlii auta iki aku. la wa; ano anomnoni iho la ko Biuteona inanao, a oia kana i ninau ae ai 1 kona-hoahauau penei : "Peiiea mai kou manao. īle ma- | kemake no anei oe i keia a kakou e liolo nei Pane mai la o Īlaunelana e ilke me ka leo o ka mea i piha huhu manuia penei: Aia waie aku no ia oe, aohe a'u hana aku, o ka iuea e pono ana i kou manao

oia ka'u e inahalo aku ni. Ma keia olelo a Haurielena, hiāopopo iho la 3a'Biuteona, he wahi kee ka ko kona hoahanau iaia, a i|a maopopo 110 ke kumu, uo ka ae ole ana o Biuteona i ke noi a ua Haunelana ala e lilo o Vv.xpn i wahine nana. ' ' Pane aku la nae o Biuteona : Healia Ia hoi e hoolohe mai e kuu hoahanau maikai, i hookele au i k_a moku o kakou a i ku i ka aina ino, keeo olua no'u. aka hei, i ku i kā aina maikai, alaila, o ko kakou pomaikai ia. ; lioko o keia mau olelo a ua Biuteona ala aole liookahi huaolelo i puka mai, mai ka waha inai o Haunelana a rue -Ileleiie. ■ !. .. ; . Pau keīa mau olelo! a ua I3iateoria ala, lawe ae la oia i maiia a pau o ka moku nana wale no ;e hana. Ma keia wahi a 13iuteona i iawe kaokoa ae ai i ka moku mulalo o kona mana, aole oia i haalele iki i ke ku ana i ka hoe, aole hoi i liiamoe, aole i hele aku ma Uekahi wahi okoa aku, iaa kona wahi i ku ai. !maiaila wale 110 oia i ku ai a hala na la he umi me ku |>ili ole o kona mau lihilihi maka. I keia inanawa a Biuteona e ku nei i ka hoe, aohe walii mea a mihimihi mai o IlauneL lia, o Bone Helenu uae ko laua mea i 1101 mai ia Biuteona, aka, aole iae aku o Buiteona, iia pane aku nae oia, aole au e ; e-aku an;i nau e ku ka hoe o ka moku, no ka mea, aole ī maopopo ka aiiia a kakou e hele aku ai. Aole no hoi i pane mai o Bone lie-lene-no ka Biuteona ninu olelo, —aka, he aloha koiia no Biuteona.~ - Ku hoomanawanui iho ht o Biuteon-> i ka hoe, a hnla na 'la he 54, a ia au na la, ike aku I.i o Biuteoiia ] kekahi aina e waiho pololei mai ana mamm' o ka ihu o ka moku. Ia wa kahea aku la oia i kami mnii aikane 'penei : Auhea olua ! Me lit mea ala he aina, he aina keia mamu,, o kakou, ke ike nei au ina kuahiwi a nie ke ao aiaa ika oili mai nialuna 0 ka ilikai. I ko Haunelana m > !ohe ana i keia man olelo a Biuteona, ua eu Ike ae 'a laua a nanu aku la tuamua o ka laau ihu oka moku, a ike io aku h i ka aina a oia ka ua o Haunelana i pane mai ai me ka ieo hoihoi ia Biuteotia penel: ae, he aina io eia mamua peuo 1 o kakou. He hapalua hoa wale no mahope īho, ua lihi launa loa aku la lakou i ka aina, a he mau minute helu wale no kawewe aku la'ka heleuma a ua Biuteona ula iluna oka papaku oKa moana. Miki ae la no a ua Biuteona nei liaule na pea, pau i ka pu-a, haule ka waapa, akahi no oia a pane aku i kona m.;u hoa. Auhea olua, eia ka waapa e holo ae kakou e makaikai i ka aina. Ae aku la o llaunelana ma, a* ihe aku la a kau aku la ilunu o ka waapa. he kohu mau ahi maoli 110 keia mau kanaka aia a makaukau ia Biuteona aiaila laua iho aku. Kau like akū la lakou" a hoomaka aku la e holo no uka 6 ka aina. la lakou nei i kokoke aku ai, ike aku la lakou nei i ua kaUnka e ani mai ana na lima e hoi li<»u i ,ka nioku. Ninan ae la o Biuteona i kona iiiau hoā: ea, ke-ani ia nja) la paha kakon e hoi hau ihoi>e. Piine la <> Haunelana: heaha ko kakou mea e hoi hou ai ihope, e holo aku kakou inum. Hooniau aku la no o Biuteoiia ika hoe ana ia lakou a hiki wale i ko lakou pae ana ieka o ka ama. •. la lakou nei tiue i pili aku ai, ia wa niuau koke mai 1?\ kekahi kanaka! o uka o ka aina: mai hea mai keia waapa ? | | Mai kela moku maj, wahi a Bit tcona me koua kuhikul|ii pu ana aku i ka moku o lakou |e ku niai ana iwalio. | Mai hea mai keia wahi hou a ka ninau. v j Mai ko makou aupuni mai no, wahi a Bi;uti'ona. v Osvai kji inoa oko oukou aupnni? wah» hoq|a ka mea ī 'uiau. molowa i va ninau pitie[iine wahi a Bmteona. Kahulwi! he malihmi |paka |oi oe, oka uinnu pololei ia -"! : t |

akii ka.hoi ou i ko onkou vvabi i tie!e mai ai, eia ka Loi o kou mea molowa koke iho la uo ka hoi ia,' a heaha la hoi kana, e molowcvhoi f.-e, a e kii ae au i ke alii'o makou malia o*"kau paha hoi ka raea e lanakila ana. Me keia mau huaolelo ua . kanak'a ala i pane mai, a huli aku la oia ahele aku Ja no kahi o ke alii. ... Lele aku la o Biuteoua ma luka o k£Tainja a pii aku la iluna a liui aku la me na kamaaina, a ninau aku la la— kou nei, [Biuteona muj owai ka inoa 0 keia aupuni? "O ke anpnni keia o Liona Eleele'.' wahī'a na Kamahina. Kulou iho la o Biuteona a nooneo iho la oia, wahi ana i nalu īho ai. Ua lohe mua no paha au i ke kamailio ia e kūu makuakane o keia anpuni? a no kekahi innu mi'nute hoole iho la oin, aole ka wau i lohe īki i ke knmailio o ko'u mau makua no keia aupuni. Ninan hou aku la u» Bioteona alā, owmi ka moi o keia aupu*n? 0 kr» Moi Alabanita/wahi a na kamaaina. [ Heaha oia, he kanaka anei; a i ole he holoholoua puha? wahi a Buiteona 1 niele aku ai. Hai mai la ua poe ala, lie. waoiue oia, he luahine ino loa,.he pakaha 1 ko hai mana knpua, he kilo kaulana a he ike kiiokilo ma na mea a pau % ahe ai kaiiika no hor. Kahuhu! ino io no, a pehea oukou e pau ole nei 1 ka amu ia e kela wae kankau kanaka? wahi a Biutē~ ona i nmau aku ai. He !ii no, ina huhu. i na mnkaainana * oka ai mai la 11 o ia me ka nana aku no ona maka, he ku 1 ka lihaliha a me ka manaonao kana mau hana i na kanaka. Ahihi! pono ole maoli, e pii ana kakou e nana 1 ua wahine ino ala. Mai aa oe, ina oe e aa ana, make oe aole e pakele, wahi a na kamaaina 1 pane mai ai. lleaha ka mea e make ai? wahi a Biuteona. Make, no ka niea, 0 na kupua a pau e kipa mai nei īanei, he mea oie wale no īa na kela luahme, a he hookahi wale no kupua e ano maka'u ia nei 1 keia wa o Bmteona, uka, tna 110 oia e hiki mai ana maanei e make ana no oia, oii.i. eia ianei ka wahine ana i noho pu ai a hapai ai i ke keiki. 1 k a lolie ana o Biuteona i keia mea ua kahaha koke kona naau me ka nalu nui ana, owai la keia wahine a'u? No kekahi mau rainutē kona no<«noo ana, akahi 110 a maopopo iho la iaia o Wa.niaa ka ke kaikamahine punahele hookahi 1 ke alo o ke kupua Maudelana, ka mea hoi i kapaia, u Ka Nani Mae Ole.o Dodui Liona." I ko Binteona hoomanao ana i keia mea, helelei iho Ia kona mau waimaka n kani il.o la kana uhu me ka pane ana iaia ihapenei: Ae, 11 a hai aku au i kuu wahine Wanisa e hele ana au ī.loko o na iiiahina pokole a huli lioi iiku au imua t> koiia alo, aka, aole au t hooko e like me kela mau olelo a'u i hai aku ai īaia. He mea 'oiaio ua make au iiolvO o kona poho lima i keia la, ke manao mia 01 a 110 ka lioommlioino mai ia'o. ' Maanei|e hoomanao iho kaua e ka helnheiu 1 keia inau wahi h.lani olelo walohia a ka lima kui, he mea' oinio, inn knua e nana aku ihope 1 ka nupepa Paeainā e ike na auanei kana, jie oiaio ua olelo 0 Biuteona pela imna o Wanisa kana U)Q, ;ika, a hiki mai la 1 keia hora, aole oia i hooko iki 1 keia. mnu olelo hu »,niolaila, i keia wa a Biuteona i lphe ai i kela mau huaolelo hoomanno ;ie la oia no kana mea 1 h;ina ai i na mauawa mamua ae a walaiiia īho lu kona naau f lle meu oia:o e ka mea heluhelu ua hiki it» inai uo o Wanisa nui keia aupuni mahope iho o kona kali ana'ia Biuteona 110 kekahi mau la loihi. : A 110 k Biuteona hoi ole akn» 110- | laihi i manao iho ai na' Wanisa ala. ua | hookuu ka pahu o B : utei>ria i ka Elei pani e 11111 wai ma ko hai |ke kumn nui \ hoi ole akn ai, ahe S meu oiaio uo tioi ia, ! Ouii, «ia na heiu mua i pukaai iiia ! ka Paeaina, ua lanna aku o Binteona me ke kaikamahiiie kapa mnnu o Ilose Bona, aua tyuile ke kupa; ,ua

kal waha o ua lima ku'i ala a haawi 1 ka waiwai kumu paa. No ia kumu wale no, ua uoho ka ukiuki a me ka lili īloko o Wanisa, a uo ka hiki ole ke uumi; nolaila keia kumu 11 ui o kona'l mi heie ana ī wahi e make ai no Biuteona. Owai iio la hoi ia mea hoouaukiuKi ole i ka haawi kuu lauia 1 ke Pani ki o kuu makemake Aia la ke mih lima ia mai la e ka ii'a E ka lima huluhulu kalakala o Lihue Hn'e ae kun manao kuupnu Kau a make loa oe e na kolohe. Ua hele huli ae o Waiiisa mā na aupuui a pau me ka imi ana i na mea ke nno pee nae a i ka hope loa o kana huakai kipa ae Ja oia ma ke aupum o Liona Eīeele a malaila 1 loaa ai ka luahine Alabanita a kakou 1 īke ae nei hoi, a nana i hoike mai, he make 110 o Biuteona ipa e hoolohe mai oe i ka'u. No ia mea, noho iho la o Wanisa ilaila a hiki wale ae la 1 keia wa a Biuteona ma i hiki akti la a kaua e ike nei, I ka pau ana o ka Biuteona ma mau kukai olelo ana me na kanaka huli ae la oia a pane aku ln"ia Bone Helene ma i ka olelo ana aku penei: He lana loa anei ko oiua manao no ko kakou noho maanei? —— Pane mai ia o Boue Helene, aohe no o'u hoohuakeeo ina kakou e noho ana. a ina kakou e hele ana no kekahi aina okoa aku ua hiki no, ua like wale no ia mau mea a elua ia'u. O Haunelana boi, aohe ona makeBrake e hele, oiai ua lohe mai la oia 1 na olelo a na kanaka o ka aina, nolaila manao iho la oia ua hooko ia kona makemake puuwai eleele e ka luahiwe kupua. Alabaiiita. Nolaila oia i pane aku ai ia Biuteona penei: He mea maikai ole paha ia kakou ka wikiwiki koke ana ma ka hele, e aho kakou e makaikai mua i keia aina a pau hoi ko kakou makemake, alaila holo aku ana kakou he aina» 0 Biuteona nae i keia wa, aohe ona makemake iki 110 ka hele ana 1 ki»hi o ka luahine aikanaka.; oiai, ua ano kau mai la kona weli 110 kana aloha a oia hookahi ka mea a kona naau i maka'u loa ai. Mahope iho nae o ko lakou noonoo pono :ma i ka I«kou mea e hana ai, a i ka holo aku la lakou no ka ffa!e Alii kahi hoi a ke kupua luahiwe. Alahanita e noho mai ana me Wanisal Kaninī. 8 Mamua ae nae o ko lakou komol ana akn iloko o ka Hale, hoike e ia| aku )a ka lolie i ke Aliiwahine .V]aba-S nita e oielp aku ana, he malihini kanal eia iho a hiki mai. 1 Ua ike e mai lu nae ua ' luahine ala o Biuteoua kekaiii iwnena o ua poe malihim nei. la lakou nei i hiki aku ai ua hookipa la aku la lakou nei nie ka hanohano nui. 1 keia wa, ke au heh 1 nei na makai o Biuteona nia o a maanei me ka iinil nui o kona naau e ike aku i na helehelena o kana waliine Wanis;t A aka, iaia e nana ana, aole wahi *:nea ona a ike aku. O ke kuinu ona i ike oie ai ia Waua huna ia oia e ka luuhine kuma ke ano, c*pce oia i wnhi no

|B;uteona e'pulwa ole ai, a i ole lele® rpaha kona hauli. ■ g Oiai hae o Biutona ma e hoonaneāl ana \ ka nana ana i na mea nani a paul 0 loko o ka hale, aja hoi niuau mai la| ka luahme kupua, mai hea -mai neil oukon? Pane aku la 0 Biuteona, mai ke aupuni mai nei makou o Rube, i hele mai nei makou Ika makaikai honua. Ahe! mai ia aupuni io mai nei ka hoi oukou, aia 110 nae paha o Biuteona ke ola ala? Akaaka ae la nae ua luahine kupua ala ia minute a pau ae la. Pane aku la o Biuteona me ke kuoo me he mea ala he mea , okoa loa o Biuteona aole oia, penei: O" Biuteona aia 01 a ma kana liuakai makaikai honua, ma ke alahele i maopopo ole ia'u, aole no hoi au 1 ike 1 ka inoa o kona aina 1 hele ai, ua lohe mai nae au he maikai kona ola kino. Iloko o keia mau huaolelo a ua Binteoha ala, aole oia i mino aka iho aole hoi i ke ano hoomnhie. No ke. kuoo lua ole 0 Bmteona, hoo hele hou mai la ua Alabanita ala i kana ma olelo hou penei: Aole aneioe i lohe he wahiue ka ua Biuteona nei. Ua lohe no au wahi a Biuteona. Aia no nae paha ua wahine ala mal ia kahi 1 noho ai? I Aole; wahi a Biuteona. I No .ke aha ia kona mea i aohe pnl ole ai me kana wahine? wahi a kal luahine kupua Alabanita Aole au i maopopo i kela inea, oia [Biuteona] no paha ka mea 1 maopopo ia mea. Pane mai la ka luahine, ae, o Biuteona aia, kona ola 1 ka poho o ka lima o kekahi niea, a me he mea la, e lilo aku ana ua Biuteona ala i mea ole a e haule auanei kona hanohano, a me kona kiekie, a e kapa ia kona inoa 0 ka «'Bea Ahiu o ka Mauna/' No ke aha mai ke kumu e ili aku ai kela inoa malnna ona? wahi a Biuteona, a heaha hoi ke kumu ona e hoonele u, ai i kela mau pono ana e| paa ala. I No kona uhai ana i ka olelo aelike,| kona hoopnnipum ana, kona helelalaul ana me ka manwo ole i kana wahine,! Ime kona haule pu ana iloko kal hewa. I